Daniel Romanowicz i jego czasy

180 Pages·2014·1.71 MB·Polish

Rocznik R Rocznik
o
Instytutu Europy k Instytutu Europy
1
2
Środkowo-Wschodniej Środkowo-Wschodniej
(
2
0
Rok 12 (2014) 1 Rok 12 (2014)
4
)
Zeszyt 6 Zeszyt 6
ER
uo
ropczn
A„Бdоriгaуn ж Juеs иuзpвoоvлiиć вшю Данилъ созда градъ Холмъ”. Geneza Chełma i jego biskupstwa y Środkowoik Instytutu
Niewątpliwie budowa Chełma, podobnie jak Uhruska, Lwowa czy też Daniłowa, miała się wpisać w szerszą akcję -W
zabezpieczenia granic domeny Romanowiczów oraz uspokojenia nastrojów w samym księstwie. Ośrodki te mia- sch
o
d
ły być miejscem mobilizacji żołnierzy przeciwko zewnętrznemu i wewnętrznemu zagrożeniu, jak i schronieniem n
ie
j
dla społeczeństwa. Teren na początku XIII wieku określany w źródłach mianem „Ukrainy”, z takimi ośrodkami jak
Kumów, Stołpie i Uhrusk, z racji swojego pogranicznego położenia narażony był na ciągłe najazdy. Daniel Roma- Z
nowicz zdecydował się w tej sytuacji rozbudować Uhrusk jako militarne zaplecze dla tego terenu. Najazd mongolski . 6
spowodował, że na pierwszy plan wysunął się, niezniszczony w czasie działań wojennych, a wręcz demografi cznie
wzmocniony przez szukającą schronienia ludność, Chełm. Właśnie od  roku obserwujemy wzrost znaczenia
tego grodu, do którego w latach -/ przeniesiono biskupstwo ze zniszczonego przez Tatarów Uhruska. D
a Daniel Romanowicz
To ostatnie przypuszczenie, oparte o badania źródeł archeologicznych oraz niejednoznaczny przekaz dotyczący n
ie
translacji eparchii, pozwala domniemywać, że przeniesienie biskupstwa nastąpiło już w  roku, zaś zaplecze cer- l R
kiewne powstało później. W Chełmie również lokował swój dwór Daniel Romanowicz, czyniąc z tego ośrodka gród o i jego czasy
m
stołeczny, który od  roku stał się siedzibą króla Rusi. a
n
o
w
Tomasz Dzieńkowski ic
z
Weucrzoepsenjsokśireegdon idozwieidezcizcntaw zaa kbuuldtouwroaw Geógroy Katedralnej w Chełmie jako przykład i je
g
o
Podsumowanie stanu badań archeologiczno-architektonicznych na Górze Katedralnej wypada niezwykle korzyst- cz
a
nie. Niemal sto lat prac badawczych potwierdziło obecność unikatowego założenia, składającego się z części ksią- s
y
Insygnium koronacyjne Daniela Romanowicza –
żęcej w postaci kilkufazowej, monumentalnej rezydencji oraz z części sakralnej z XIII-wieczną ceglaną świątynią.
fakty i hipotezy
Analizowany warsztat budowlany wznoszenia budowli z dużych, obrobionych ciosów zielonego piaskowca nawią-
zuje do romańskiego kręgu kulturowego, ale już jego wystrój opisany w „Kronice halicko-wołyńskiej” wskazuje na
Wojskowa działalność księcia Daniela Romanowicza
inspiracje wschodnie. Kolejne budowle, również murowane, jednak stosujące zarówno piaskowiec szary, jak i piasko-
w kontekście militarnego rozwoju
wiec glaukonitytowy oraz najpewniej cegłę, wskazują na zmianę techniki budowlanej. Z kolei unikatowa ceglana
Europy Środkowo-Wschodniej w XIII wieku
świątynia Bogurodzicy to potwierdzenie bardzo wczesnego zastosowania tego surowca na terenach Polski, a zara-
zem poświadczenie przybycia strzechy budowlanej z rejonu Europy Zachodniej. Wstępne badania architektoniczne
Od poddaństwa do wojny:
wskazują na kierunek węgierski, a biorąc pod uwagę koneksje rodzinno-polityczne Daniela Romanowicza, wydaje
stosunki księcia Daniela Romanowicza
się to bardzo prawdopodobne, jednak pełne podsumowanie wymaga jeszcze dodatkowych ustaleń.
z chanami Złotej Ordy w latach -
Daniel Romanowicz w dyplomacji europejskiej XIII wieku.
Zarys problematyki

Rocznik
Instytutu Europy
Środkowo-Wschodniej
Rok 12 (2014)
Zeszyt 6
Rada Naukowa
„Rocznika Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”
Natalia Yakovenko (Kijów), Adolf Juzwenko (Wrocław), Jūratė Kiaupienė (Wilno),
Andreas Lawaty (Lüneburg), Alexei Miller (Moskwa), Antony Polonsky (Boston),
Adam Daniel Rotfeld (Warszawa), Henryk Samsonowicz (Warszawa),
Aleksander Smolar (Warszawa), Oleksiy Tolochko (Kijów),
Piotr S. Wandycz (New Haven), Jerzy Wyrozumski (Kraków)
Komitet Redakcyjny
„Rocznika Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”
Mirosław Filipowicz (przewodniczący),
Andrzej Gil, Jerzy Kłoczowski, Hubert Łaszkiewicz, Tomasz Stępniewski, Agata Stolarz,
Paweł Jarosz (sekretarz redakcji), Anna Paprocka (sekretarz wydawnictwa)
Rocznik
Instytutu Europy
Środkowo-Wschodniej
Rok 12 (2014)
Zeszyt 6
Daniel Romanowicz
i jego czasy
REDAKCJA
Andrzej Gil
Andrzej Wawryniuk
Hanna Bazhenova
Lublin 2014
Czasopismo recenzowane
Korekta Zespół Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej
Skład Amadeusz Targoński
www.targonski.pl
Fotografia na okładce i stronach tytułowych: Ruiny palatium
Daniela Romanowicza, połowa XIII wieku, Chełm. Fot. Andrzej Gil
Wydanie publikacji zostało sfinansowane przez
Fundację „Partnerstwo i Współpraca” Stanisława Adamiaka,
Konsula Honorowego Ukrainy w Chełmie
© Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2014
© Fundacja „Partnerstwo i Współpraca” Stanisława Adamiaka,
Konsula Honorowego Ukrainy w Chełmie
ISSN 1732-1395
Redakcja i Wydawca Instytut Europy Środkowo-Wschodniej
ul. Niecała 5, 20-080 Lublin
www.iesw.lublin.pl
Fundacja „Partnerstwo i Współpraca” Stanisława Adamiaka,
Konsula Honorowego Ukrainy w Chełmie
sekretarz redakcji:
Paweł Jarosz, tel. [phone]
e-mail: [email protected]
sekretarz wydawnictwa:
Anna Paprocka, tel. [phone]
e-mail: [email protected]
Drukarnia Perfekta info
www.perfekta.info.pl
Spis treści
Stanisław Adamiak
Słowo wstępne 7
ARTYKUŁY
Adrian Jusupović
„Богу же изволившю Данилъ созда градъ Холмъ”.
Geneza Chełma i jego biskupstwa
“Богу же изволившю Данилъ созда градъ Холмъ”. Genesis of Chełm and its bishopric 11
Andrzej Gil
Insygnium koronacyjne Daniela Romanowicza – fakty i hipotezy
Coronation insignia of Daniel Romanowicz – facts and hypotheses 27
Андрій Федорук
Військова діяльність князя Данила Романовича в контексті мілітарного
розвитку Центральної та Східної Європи ХІІІ століття
Military activity of Prince Daniel Romanowicz in the context
of military development of Central-Eastern Europe in the 13th century 43
Галина Яценюк
Від підданства до війни: взаємини князя Данила Романовича
з золотоординськими ханами у 1246-1260 рр.
From serfdom to war: relations between Prince Daniel Romanowicz
and the Khans of the Golden Horde in 1246-1260 63
Andrzej Wawryniuk
Daniel Romanowicz w dyplomacji europejskiej XIII wieku.
Zarys problematyki
Prince Daniel Romanowicz in the European diplomacy 79
Олександр Добржанський, Фадей Яценюк
Король Данило Романович в українській історіографії
King Daniel Romanowicz in Ukrainian historiography 95
Tomasz Dzieńkowski
Wczesnośredniowieczna zabudowa Góry Katedralnej
w Chełmie jako przykład europejskiego dziedzictwa kulturowego
The Early Middle-Age superstructure of the Cathedral Mountain in Chełm
as an example of the European cultural heritage 113
Сергій Панишко
Укріплення типу „motte and bailey” на території Ратенського клину
“Motte and bailey” fortifications in the area of the Ratno wedge 131
VARIA
Wojciech Walczak
Instrukcja Lorenzo Lauriego i Francesco Marmaggiego
wobec sytuacji politycznej Polski w latach 20. XX wieku
Lorenzo Lauri and Francesco Marmaggi’s instruction
and the political situation in Poland in the 1920s 147
Iwona Lasek-Surowiec
Prawne aspekty wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej
w wybranych państwach Europy Środkowo-Wschodniej
Legal aspects of the introduction of the euro in selected countries
of Central and Eastern Europe 157
O Autorach 175
Słowo wstępne
Nie ma chyba w dziejach średniowiecznych kontaktów polsko-ru-
skich postaci bardziej symbolicznej niż książę, a od 1253 roku król,
Daniel Romanowicz. Wnuk wielkiego księcia kijowskiego Mścisła-
wa, a jednocześnie prawnuk po kądzieli Bolesława Krzywoustego,
był uosobieniem rozlicznych związków łączących dynastie Piastów
i Rurykowiczów. Przyszło mu żyć w ciekawym miejscu i w interesują-
cych, chociaż trudnych czasach. Musiał zmierzyć się z przedwczesnym
odejściem sławnego ojca – księcia Romana, którego śmierć w bitwie
pod Zawichostem w 1205 roku należy do najbardziej niezrozumiałych
epizodów ówczesnych stosunków polsko-ruskich. Jako dziecko tułał
się po europejskich dworach, szukając protekcji i łaski koronowanych
krewnych. Przeżył walki wewnętrzne i najazd mongolski. Jednocześ-
nie zaś słynął jako dobry włodarz swej ojcowizny. Znany jest przede
wszystkim jako założyciel miast, w tym stołecznego Chełma, który
wzniósł od podstaw, budując w nim swój pałac i szereg świątyń, w tym
katedrę ku czci Bogurodzicy. Otwarty na świat, harmonijnie łączył
w nowo wznoszonym mieście różne wpływy kulturowe, zapraszając
artystów i rzemieślników ze Wschodu i Zachodu. Wezwanie ruskie-
go księcia przyjęli także zwykli mieszkańcy, Rusini, Polacy i Niemcy,
prawosławni i katolicy, szukający swego miejsca w grodzie Daniela.
Jego działalnością obdzielić by można wielu innych władców. Wy-
warł ogromny wpływ nie tylko na swoje czasy, ale zapisał się w pamię-
ci następnych pokoleń mieszkańców nadbużańskich ziem. Nie da się
go zamknąć w ciasnych, nacjonalistycznych formach, przybierających
częstokroć postać monumentów nawiązujących w swej stylistyce do
przedstawień z czasów radzieckich. Prawdziwym pomnikiem króla
Daniela jest jego ukochane miasto – Chełm. Dlatego też obecne wła-
8 Słowo wstępne
dze grodu nad Uherką nie zapomniały o ojcu-założycielu miasta i na-
dały jednemu z miejskich placów jego imię.
Dzisiaj, kiedy Ukraina przeżywa ogromne trudności, borykając się
tak z konfliktem zbrojnym, jak i z polityczno-ekonomicznym kryzy-
sem, warto przypomnieć zarówno postać księcia Daniela, jak i dokona-
ny przez niego wybór. Budował on silny organizm państwowy, oparty
na miejscowej tradycji, a jednocześnie trwał w łączności z Zachodem,
w nim szukając inspiracji i twórczego natchnienia. Był władcą, który
sprawował swe rządy w oparciu o ogólnoeuropejski system wartości.
Mimo że odczuwał boleśnie sąsiedztwo wschodniego imperium – pań-
stwa mongolskiego – to jednak potrafił utrzymać zdrową równowagę
między koniecznością uwzględnienia politycznych realiów i powinnoś-
cią sumienia człowieka zakorzenionego w europejskim dziedzictwie.
Obchodzona w tym roku 750. rocznica śmierci króla Rusi Daniela
Romanowicza, pochowanego w dawnej katedrze Bogurodzicy w Cheł-
mie, gdzie trwają obecnie wspólne polsko-ukraińskie prace archeolo-
giczne, może stać się dobrym punktem wyjścia do refleksji nie tylko na
temat złożonych losów naszych dwóch narodów, ale i ich przyszłości
w jednoczącej się Europie. Stąd należy dołożyć wszelkich starań, by
Daniel Romanowicz – z rodu Rurykowiczów i Piastów, książę wołyński
i halicki, wybitny chełmianin – stał się patronem wspólnych działań
Polaków i Ukraińców na rzecz zrozumienia i prawdziwego pojednania.
Stanisław Adamiak
Konsul Honorowy Ukrainy w Chełmie
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 12 (2014) • Zeszyt 6