Daniel Robberechts Sybren Polet Lidy van Marissing Jan G. Elburg Arie van den Berg Joyce & Co

644 Pages·2009·7.88 MB·Dutch

lente 1972
VI I I
Daniel Robberechts Ezra Pound
Sybren Polet Gary Snyder
Lidy van Marissing Kenneth White
Jan G. Elburg Shuji Terayama
Arie van den Berg H. C. ten Berge
Joyce & Co. Pieter de Meijer
J. van der Veen
Raster
driemaandelijks tijdschrift voor
literatuur onder redaktie van
H. C. ten Berge
Typografie:
Kees Nieuwenhuijzen
Redaktie- en administratie-adres:
Athenaeum – Polak &
Van Gennep
Keizersgracht 6o8, Amsterdam C
Tel. 22 62 88
Abonnementsprijs per jrg.
binnenland f 24,-
f
buitenland 26,—
Betalingen aan:
Polak & Van Gennep
Uitgeversmij. NV,
Afdeling tijdschriften
Postgiro: 1522721
Degenen die hun abonnement op Raster voor de jaargang 1972/
1973 wensen te verlengen, gelieven het verschuldigde abonnements-
geld ad f 24,-- (buitenland f 26,–) rechtstreeks en bij vooruitbeta-
ling over te schrijven op postgirorekening 1522721 ten name van
Polak & Van Gennep Uitgeversmaatschappij NV, Keizersgracht
6o8 te Amsterdam /afdeling tijdschriften.
Prijs van dit nummer f 7,5o
Inhoud
Daniel Robberechts
Praag schrijven 1 pag. 3
H. C. ten Berge
De witte sjamaan pag. 18
Gary Snyder
As for Poets 1 pag. 25
Kenneth White
Into the White World 1 pag.29
Ezra Pound
Canto xvIt 1 pag. 39
Lidy van Marissing
Werk in uitvoeringipag. 43
Sybren Polet
Johannes x in bejaardentehuis (toneel) 1 pag. 52
Jan G. Elburg
Waterval van Coo & andere gedichten 1 pag. 6o
Arie van den Berg
Schoppenaas (gedichten) 1 pag. 65
Shuji Terayama
Een hoofdstuk over de hell pag. 68
Joyce & Co.
De tijd, de namen en de dingen (2 en slot) 1 pag. 82
I
Pieter de Meijer
Over het tijdschrift Poetics I pag. i o
J. van der Veen
Over materiaal en functie in muziek pag. io6
Dokumentatie (vervolg) pag. 123
2
Dania Robberechts
Praag schrijven
wie durch einen Friedhof...' Want alle verbeelde woorden vormen
valkuilen: Traag', zegt zij — en zij staat bijvoorbeeld voor een raam
in bijvoorbeeld een hoge kamer in bijvoorbeeld een burgerlijk huis
dat een vijftigtal jaren geleden is gebouwd, met haar rechterhand
heeft ze bijvoorbeeld het gordijn opgeschoven om naar buiten te
kijken, ze heeft de woorden mijmerig voor zich uit gesproken, de
ruit bewasemd, dan heeft ze haar hand laten zakken: `Ach ja Praag'
heeft ze gezegd en ze heeft zich naar de kamer gewend, naar jou,
geheimzinnig glimlacht zij, het is alsof haar lange, bleke japon jou
sprakeloos maakt, en dan moet zij een gevoelen uitdrukken, hoe zal
dit gebeuren, een zucht van onmacht, een onstelpbare woorden-
vloed tot laat in de nacht? — en waarom eigenlijk zijn allerlei andere
uitingsvormen van meet of aan uitgesloten, bijvoorbeeld dat zij nu
zou neerhurken en zonder de lichte japon op te schorten, strak naar
jou opkijkend water zou lozen op de oude plankenvloer?
Op vierentwintig februari wordt het staatsburgerschap ontnomen
aan Ota Sik, Jiri Pelikan en het voormalig lid van de academie
voor wetenschappen Svitak.
Op die dag wordt vernomen dat de schrijver Ota Filip, die tijdens
de herdenking van de interventie in '6g werd gearresteerd, veroor-
deeld is tot elf maanden gevangenisstraf wegens belediging van de
tsjechoslovaakse leiders en ondermijning van de republiek.
(Einde februari negentienhonderd zeventig beweert de 'Schweizer
Monathefte' dat de interventie in Tsjechoslovakije werd ingegeven
door de vrees van de Sovjet-Unie, om de beschikking over de
tsjechoslovaakse uranium- en titaanijzerertsmijnen te verliezen. De
Sovjet-Unie beschikt maar over beperkte vindplaatsen bij het
Baikalmeer, en is verder afhankelijk van vindplaatsen in de DDR en
Tsjechoslovakije.)
Op elf maart negentienhonderd zeventig wordt ambassadeur
Alexander Dubcek voorlopig geschorst als partijlid.
Medio maart meldt het weekblad Zivot Strany dat ex-parlementslid
Marie Mikova en de ex-ministers Pavel en Boruvka uit de commu-
3
nistische partij zijn gestoten.
Van zestien tot eenentwintig maart brengt de sovjetrussische minis-
ter van buitenlandse zaken Gromyko een officieel vriendschaps-
bezoek aan Tsjechoslovakije. Hij voert besprekingen met o.m. partij-
leider Husak, president Svoboda, Strougal, Bilak, Kempny en de
minister van buitenlandse zaken Marko.
Op achttien maart wordt officieel bekend gemaakt dat in Bohemen
en Moravie bijna 3000 mensen zijn voorgeleid ter ondervraging;
dit gebeurt wellicht i.v.m. de ijshockeywedstrijd tussen de Sovjet-
Unie en Tsjechoslovakije die met 3—I door de Sovjet-Unie wordt
gewonnen.
Op eenentwintig maart negentienhonderd zeventig worden Jozef
Smrkovsky, Josef Spacek, Zdenek Mlynar, Frantisek Pavlicek, Cest-
mir Cisar en Karel Kaplan uit de partij gestoten.
Onder de gesprekken tussen Gromyko en Marko wordt door beide
ministers een nieuw vriendschapsverdrag tussen Tsjechoslovakije en
de Sovjet-Unie voorbereid, ter vervanging van het verdrag van
'943.
197o, april. Van de ene zijn alle geschriften gepubliceerd die men
maar heeft kunnen bemachtigen — ook de dagboeken, ook de lief-
debrieven die evenzeer angstbrieven waren, ook de geschriften
waarvan hij vroeg dat men ze zou vernietigen. ( Je denkt: wat moet
hij niet gewrokt hebben tegen het leven: 'Ads ik het enige waar ik
voor deug toch niet volledig kan verwezenlijken, laat ik dan nog
liever zo weinig mogelijk verwezenlijken, dat mijn vrienden alle
sporen uitwissen, dat ze de aarde kuisen van de sporen van mijn
ontstoken, etterig bestaan' — en het kind vaagt het blokkenhuisje
weg dat hij toch niet gebouwd kan krijgen.) Van de andere is niets
gepubliceerd dan, op de keerzijde van het doodsprentje (de Pieta
van Michelangelo), enkele franse invocaties (`carnet spirituel du
defunt'). Zelfs niet zijn getuigenis over Fernand Tonnet, die met
kapelaan Cardijn en Paul Garcet in Laken de syndicalistische jeugd
had opgericht en in Dachau was gestorven, een geschrift dat hem
toch uitdrukkelijk ter publicatie was besteld — en jij bewaart de
herinnering aan een nieuw ontzag voor het werk van papa, `hij
schrijft een boek', aan zijn avondwerk dat een tijd lang tot heel
wat later dan middernacht werd gerekt. Wat overblijft is een door-
slag van een tekst van 9 vellen, getekend `Un Laekenois' (de op-
vallend korte alinea's beantwoorden aan de beroepsmisvorming van
de opsteller van ambtelijke stukken?), gevolgd door een vijftal brie-
ven van Tonnet; en daarbij een paar manuscripte brieven van in-
trigante slijmerds aan wie de tekst ter beoordeling was gestuurd en
4
die zich bedreigd voelden door dit naleve getuigenis: de exclusiviteit
van hun biografisch werk mocht niet in het gedrang komen (`En
tout cas, it n'est pas possible d'ecrire une biographic complete de
Fernand sans passer par moi: je possede toute sa documentation,
toutes ses notes personnelles et toute sa correspondance...') en
alles moest verduisterd worden wat een zaligverklaring in de weg
kon staan (`Ne le communiquez pas a tout le monde parce qu'il
contient a cote de bonnes choses des reflexions et des considerations
qui detachees de leur cadre donneraient a la physionomie de Fer-
nand adolescent une note un peu defavorable...' ) . Maar, schrijven
hebben ze dus beiden gedaan. Het is geen dagboek wat Jan-Emma-
nuel nagelaten heeft, in die zin dat de notities niet van data zijn voor-
zien en dat ze ook maar onrechtstreeks, via citaten, spreuken, knip-
sels, aforismen en zelfs kalenderblaadjes op zijn persoonlijk leven
betrekking hebben: 'Het leven voert over menige brug die achter
ons afgebroken wordt', Ploeg vroeg', 'De tegenspoed in de jeugd is
het zaad van latere wijsheid. Conscience aan zijn zoon Hendrik op
o-jarige ouderdom', 'Le flamand est une des langues modernes les
plus interessantes de notre globe. Maurice Barres, de l'Acad. francse',
`Multiplicasti gentem sed non magnificasti laetitiam', `Niets is lager
clan hoop tegen ondergeschikten te zijn', 'De la hantise de la femme,
delivrez-moi, Seigneur', Trouw jongen! Gij zult veel geruster leven',
`Dieu a cree l'enfer pour moi'. Het is de kakikleurige, wasdoeken
kaft van een oud cahier, dat puilt van allerlei bladen van allerlei
formaten. `Als het ogenblik zal gekomen zijn, zullen gedachten en
gevoelens bij uw zoon opkomen, die vragen uitgedrukt te worden;
wijl hij nu niet beschikt over zijn taal, wier klankenrijkdom en scha-
keringen hij niet kent, zal uw zoon altijd over zich ontevreden zijn,
die stukken en brokken gedachten zullen hem niet meer voldoen; al
die, in zijn geest en hart opgekropte stoffen zullen hun definitieve
uitdrukking gebiedend eischen. De jongen zal afgetrokken worden,
verstrooid, hij zal nadenken zonder reden, en daarna zal hij voort-
drijvend worden, prikkelbaar, ongeduldig. — Dostoiewsky.',
trouwt een wijf/Slechts om haar lijf, /Verliest het lijf/ En houdt het
wijf — Kats.', `Je vis pour Dieu; je travaille pour vivre; donc je tray.
pr. D.', `ieanne ianssen' (in griekse letters) 1919 — "Mais l'amour
n'est-ce pas rend possibles et agreables les devoirs du mariage." 1925
apres g ans de mariage, vieillie de zo ans par les soucis d'enfants
difficiles et l'asservissement a 1 man qui la brutalise • "Non, si c'etait
a
recommencer je ne me serais jamais mariee." Verken adelt.'
En wat je aan die bundel herkent is zijn hebbelijkheid, die jij hebt
geaid, om de onmogelijkste papierrestjes, -verso's en -snippers te
gebruiken alsof papier een luxe-artikel was; soms is het schrift
5
minuscuul, alleen dank zij de fijne pen nog leesbaar, en de langere,
zelf opgestelde teksten staan vol doorhalingen en omzettingen. Vat
betekenen die doekskens om te vragen bier te vernachten? Uw be-
zoek is nooit een last geweest. Slaap bier zo lang ge wilt, al kreegt ge
de slaapziekte. — koz'n Joannes (4-8-27 )', `Onze ziel is een vluchte-
lingske uit de hel.', 'Die spreekt weet soms niet waarom ; die zwijgt
weet het immer', 'La fuite en amour est une victoire'. Kan men het
zo stellen dat het schrijven voor Jan-Emmanuel het middel was om
zichzelf voorschriften in te prenten? de beschikbare taal gaf de voor-
schriften in, maar wanneer men ze zelf ging neerschrijven werden
de woorden door het papier teruggekaatst en werd het zoveel moei-
lijker (waar begon de hypocrisie?) om ze te verloochenen, gemak-
kelijker om ze in te volgen: het geschrevene verplicht? (Ook tot het
onleefbare?) — Stel je dan voor dat iets gelijkaardigs zou Belden
voor de notities van doctor K., met dit verschil dat de voorhanden
zijnde voorschriften hem net zo onbruikbaar waren als de eis om
zichzelf een arm af te snijden. Zodat er andere totaal nieuwe voor-
schriften moesten worden geschreven. `Manchmal stelle ich mir
die Erdkarte ausgespannt and Dich quer fiber sie hin ausgestreckt
vor. Und es ist mir dann, als kamen fiir mein Leben nur die Gegen-
den in Betracht, die Du entweder nicht bedeckst oder die nicht in
Deiner Reichweite liegen.' Doch daartoe was een nieuwe, afzon-
derlijke taal noodzakelijk, en die werd door doctor K. ontwikkeld in
een zeer lange, telkens hernomen afscheidsbrief. In de kaki kaft
is er blijkbaar niets wat na zijn huwelijk is geschreven. En kan men
dit toeschrijven aan het feit dat het samenleven met een vrouw vol-
doende was om woorden en voorschriften tot mildere proporties
terug te brengen? Van 1930 af is het op een foto-album dat je moet
afgaan, laat je niet misleiden door haar strenge, recht tot halver-
wege de kuit neerhangende rokken (zo was toen de mode) noch
door haar ernstige uitdrukking (gezeten op een balustrade, op de
achtergrond het dak van een kazeme die later de cadettenschool
zou worden), beide moeten zij toen gelukkig zijn geweest. Van 1933
af zijn de foto's in kleefhoekjes gezet zodat je kan lezen wat hij op
de achterkant heeft geschreven: `Zijn wij niet rijk: wij zijn toch ge-
lukkig! Beaulieu s/mer Mai 1933'; `Salut a la tour du Château des
Papes d'Avignon, d'une visiteuse moins vaillante que la "Mule du
Pape" 1933' (met de rechterhand wuift zij uit het enige raam in
een grote, blinde, houwstenen muur — negen maanden later werd
hun eerste kind geboren, een dochter) ; Vie het breed heeft, laat
het breed vliegen ! Nice Mai 1933' (omdat haar rok heel even op-
waait, nog niet eens tot aan haar knie) ; 'Hotel Alexandra Nice
1933, "un homme heureux de vivre" '. In die jaren hadden ze nog de
6
tijd om een album te houden, om ironische aanmerkingen te schrij-
ven op de rugzijden van foto's. Dan is er een soort van black-out dat
twintig jaren duurt: er worden vier kinderen geboren, en vlak na de
vierde geboorte breekt de wereldoorlog uit. Er is regelmatig huiskra-
keel met de autoritaire vader bij wie ze inwonen. Op het eerste ge-
zicht zou je denken: ruim werk en kommer genoeg? Maar dan moet
je nog gewag maken van je vermoeden dat het nachtbraken van
Jan-Emmanuel (beneden in de kleine eetkamer, de laatste jaren in
gezelschap van zijn dochter Marie-Paule die naar Radio Luxem-
bourg luistert: Zappy Max, Lucienne Delille, Inspecteur Vitos,
Edith Piaf, les soeurs Etienne) dat het nachtbraken hem wellicht
niet alleen door een overvloed aan werk of door zijn traagheid was
opgedrongen, maar ook door de noodzaak om niet naar bed te gaan
voor hij totaal was uitgeput: vier kinderen was meer dan genoeg,
voortaan had hij van zijn vrouw af te blijven. (De voorschriften de
voorschriften. Stel je het nachtelijke herenhuis voor, zijn vrouw
slaapt op de tweede verdieping, het huis is een inktzwarte, lood-
zware massa van voorschriften, kinderen, een schoonvader, een
vrouw en een dienstmeisje, hij wordt platgedrukt op de gelijkvloerse
verdieping, een galeislaaf in het onderruim, die zich letterlijk het
sap van zijn kloten moet werken, moet schrijven.) Is het niet ge-
noeg? welnee — en je vraagt je af: zou doctor K. werkelijk zijn on-
macht betreurd hebben om de voorgeschreven levenswijzen in te
volgen, of ging het maar om een schijnbeweging, de onmacht als
dekmantel van onwil, het enige weermiddel van deze totaal mach-
teloze? is het mogelijk dat hij niet zeker was van zijn stuk, dat hij
getwijfeld heeft of dit voorgeschreven leven eigenlijk wel zo onduld-
baar gruwelijk was als het hem soms voorkwam? — Een van Jan-
Emmanuels eerste briefkaarten na de black-out luidt: `Donderdag
avond, 2-6-55. Mijn beste Daniel, Tot onze spijt slaagde Ludovic er
niet in U deze middag aan te treffen, om U het laatste nieuws te
geven over de gekende treurige gebeurtenissen. Dinsdag van 23 tot
1/2 uur heeft de Commissaris aangedrongen opdat ik zou afzien
van mijn wil M.P. in veiligheid te brengen en om de beschuldigde
een laatste kans te geven. Ten slotte heb ik toegegeven, na plechtige
belofte van de booswicht. M.P. is dus terug naar haar woonst ge-
keerd. Sedertdien beschermt de Politic haar op tastbare wijze en is
de schuldige zo plat als een vijg./ De vader, die bier bij ons de
Woensdag avond doorbracht, steunt ons alzijdig en neemt dwang-
maatregelen./ Ook met een kwaad kan het goede ontstaan./ Laat
ons daartoe bidden./ Nadere inlichtingen en het verder verloop zijn
voor a.s. zondag te ro uur./ Uw gans toegenegene / Vader.' Zo
gaat dat. Je voedt een dochter op, huwelijkt haar uit, en achteraf
7
blijkt je dat haar man een booswicht is. Hier valt niet to lachen.
Kleine kinderen kleine kruisen, grote kinderen grote kruisen. Hij
had het zelf geschreven. En hier zou je dan de retorische vraag
willen stellen: Is het niet voldoende? En neen, blijkbaar volstaat het
nog niet. Op to september 1954 is een promotiebesluit verschenen
in het staatsblad: `...Hebben wij besloten en besluiten wij: Arti-
kel I.— De h. Destrebecq, H., organisatieadviseur, kabinetschef van
Onze Minister van Landbouw, wordt met ingang van 1 October
1954 bevorderd tot de graad van directeur van administratie...'
Tegen deze benoeming tekent Jan-Emmanuel beroep aan bij de
raad van state, zonder bijstand van een jurist. 'Monsieur le Premier
President... Apres examen des dix candidatures suscitees par Ia note
du 7 juillet 1954... mettant en competition la fonction susdite de
directeur d'administration, le Conseil de Direction a propose le
signataire pour etre promu au grade en question' enz. enz. Doctor K.
is dan al dertig jaren dood. `L'autorite investie du pouvoir de pro-
motion n'a pas cru devoir retenir Ia candidature proposee par le
conseil de Direction et a nomme directeur d'administration le can-
didat qui n'avait recueilli qu'une voix aux deux reunions du Conseil
de Direction' enz. enz. Je kan je voorstellen wat een bijkomend
nachtwerk dit hem gekost heeft. `Directement interesse a la collation
lese
de l'avancement vise et, de surcroit, par l'arthe royal du to sep-
tembre 1954 conferant la fonction a l'elu du Chef de Departement,
l'auteur de la presente requete, qui est le plus ancien des directeurs
administratifs du Departement et compte huit annees d'anciennete
dans le grade, demande respectueussement l'annulation de cet acte,
en raison des circonstances dans lesquelles la dite promotion a ete
accordee et par lesquelles se trouve viole Particle 72 de l'arrete royal
du 2 octobre 1937 fixant le statut des agents de l'Etat' enz. enz. En
nu de verzuchting: dat jij hem in die maanden niet gestoord hebt
in zijn verweer. Memoire en reponse, Memoire en replique. Het
was je laatste jaar in het eerste Gesticht. 'Elks trouvent, au surplus,
une confirmation officielle dans Parrete royal du 2 juin 1954 por-
tant classification des grades, prevus au cadre organique du Mini-
stere des Finances, dans les quatre categories des agents de l'Etat
fixees par Parrete royal du 2 octobre 1937... arrete pris avec
l'accord du Premier Ministre en date du 2 mars 1954, apres inter-
vention du Comite de Consultation syndicale et de l'avis conforme
du Conseil d'Etat' enz. enz. En pennen maar en pennen maar. 'A
suivre le raisonnement tenu par le memoire en reponse au regard
du conseiller d'organisation dont le grade serait a rattacher au grade
general de directeur, parce qu'il releve directement du directeur
d'administration et qu'il a sous ses ordres un chef de bureau, le
8