ÇUKUROVA ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1) SOSYAL B(cid:1)L(cid:1)MLER ENST(cid:1)TÜSÜ TÜRK D(cid:1)L(cid:1) VE EDEB(cid:1)YATI ANA B(cid:1)L(cid:1)M DALI NEZ(cid:1)HE MER(cid:1)Ç’(cid:1)N ÖYKÜCÜLÜ(cid:2)Ü Alev ÖNDER YÜKSEK L(cid:1)SANS TEZ(cid:1) ADANA 2006 T.C. ÇUKUROVA ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1) SOSYAL B(cid:1)L(cid:1)MLER ENST(cid:1)TÜSÜ TÜRK D(cid:1)L(cid:1) VE EDEB(cid:1)YATI ANA B(cid:1)L(cid:1)M DALI NEZ(cid:1)HE MER(cid:1)Ç’(cid:1)N ÖYKÜCÜLÜ(cid:2)Ü Alev ÖNDER Danı(cid:3)man: Doç. Dr. Mustafa APAYDIN YÜKSEK L(cid:1)SANS TEZ(cid:1) ADANA 2006 ii Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü(cid:1)ü’ne Bu çalı(cid:2)ma, jürimiz tarafından Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmi(cid:2)tir. ................................................ Ba(cid:2)kan : Doç. Dr. Mustafa APAYDIN (Danı(cid:2)man) ................................................. Üye : Prof. Dr. Nazire AKBULUT ................................................. Üye : Yard. Doç. Dr. Bedri AYDO(cid:3)AN ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen ö(cid:1)retim elemanlarına ait olduklarını onaylarım. ......./......./2006 Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVA(cid:4) Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve ba(cid:2)ka kaynaktan yapılan bildiri(cid:2)lerin, çizelge, (cid:2)ekil ve foto(cid:1)rafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki hükümlere tabidir. iii ÖZET NEZ(cid:1)HE MER(cid:1)Ç’(cid:1)N ÖYKÜCÜLÜ(cid:2)Ü Alev ÖNDER Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Danı(cid:3)man: Doç. Dr. Mustafa APAYDIN Eylül 2006, 296 sayfa Bu çalı(cid:2)mada Nezihe Meriç’in öyküleri incelenmi(cid:2); böylece yazarın öykücülü(cid:1)ünün özellikleri tespit edilmi(cid:2)tir. Nezihe Meriç’in öykülerini çalı(cid:2)mamızın oda(cid:1)ına alan bir metot kullanılmı(cid:2)tır. Roman, oyun ve çocuklara yönelik kitaplar yazmı(cid:2) olan Nezihe Meriç, öykücü kimli(cid:1)i ile tanınır. Kendine has bir çizgiye sahip olan yazar, cumhuriyet döneminin ilk kadın öykü yazarlarındandır. Öykülerinin ço(cid:1)unda kadın dünyasını anlatan yazar, mücadeleci kadınların ya(cid:2)amlarından kesitler sunar. Toplum baskısı yüzünden mutsuz olan kadınların sorunlarını aydın bir kadın duyarlı(cid:1)ıyla ele alır. Üç bölümden olu(cid:2)an çalı(cid:2)mamızda yazarın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmi(cid:2)tir. Ardından yazarın öykülerine ı(cid:2)ık tutularak öykülerde söz konusu etkilenmeler ortaya konulmu(cid:2)tur. “Nezihe Meriç’in Öykücülü(cid:1)ü” ba(cid:2)lı(cid:1)ı altında yazarın öyküleri gerek içerik gerekse biçim bakımından incelenmi(cid:2)tir. Çalı(cid:2)mamızda Nezihe Meriç’in Türk öykücülü(cid:1)ündeki yerinin ve Türk öykücülü(cid:1)üne katkılarının ortaya konulması amaçlanmı(cid:2)tır. Çalı(cid:2)mamızın sonuç kısmında yazarın öykücülü(cid:1)ü, elden edilen bulgular ı(cid:2)ı(cid:1)ında de(cid:1)erlendirilmi(cid:2)tir. Anahtar Kelimeler: Nezihe Meriç, Türk Öykücülü(cid:1)ü, kadın dünyası. iv ABSTRACT THE NARRATION OF NEZIHE MERIÇ Alev ÖNDER Master of Science Thesis, Department of Turkish Language and Literature Supervisor: Doç. Dr. Mustafa APAYDIN September 2006, 296 page In this study, the stories of Nezihe Meriç have been examined; therefore the narration characteristics of the writer have been found out. The method used has focused on the stories of Nezihe Meriç. Nezihe Meriç who has written novels, dramas and books for children is known by her narrator identity. The writer with her own style is one of the first female story writer in the Republic period. The writer who has mostly narrated the world of the women presents the instances of the combative women’s lives. She deals with the issues of the women who are disappointed due to the social stresses with sensebility of an intellectual woman. The life of the writer and the work of art have been enlightened in our study composed of three parts. Focusing on the stories, the influences within the stories have been found out. Under the title “The Narration of Nezihe Meriç” the stories of the writer have been studied in the view of both the content and the style. In our study, it has been aimed to emphasize the Nezihe Meriç’s career in the Turkish Narration and the contributions to the Turkish Narration. In the conclusion of our study, the narration of the writer is evaluated from the point of view of the achieved diagnosisses. Key Worlds: Nezihe Meriç, Turkish Narration, World of the woman. v ÖNSÖZ Cumhuriyet döneminin ilk kadın öykü yazarlarından Nezihe Meriç, 1950 ku(cid:2)a(cid:1)ı öykücüleri arasında yer alır. Özellikle öykücü kimli(cid:1)iyle tanınan yazar, Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Öykülerinde kadının toplumdaki konumunu sorgulayan, onun bireysel durumunu sergileyen bir tavır dikkati çekmektedir. Biz bu çalı(cid:2)mamızda Nezihe Meriç’i öykücü kimli(cid:1)i ile ele alıp incelemeyi amaçladık. Yazarın eserleri üzerine kaleme alınmı(cid:2) makalelerin sayısı fazladır. Bazı kitaplarda onun öykülerinin incelendi(cid:1)i görülse de bu konuda ciddi bir çalı(cid:2)manın varlı(cid:1)ından söz edemeyiz. Bu eksikli(cid:1)in giderilmesi, Nezihe Meriç’in edebiyatımızdaki yerini bulmasını sa(cid:1)layacaktır. Nezihe Meriç’in öykülerini çalı(cid:2)mamızın oda(cid:1)ına alan bir metot kullanılmı(cid:2)tır. Bu metot anlayı(cid:2)ına göre edebi metin, edebiyat ara(cid:2)tırmasının oda(cid:1)ında olmalıdır. Metnin kendi özelliklerinden hareket edilmelidir. Çalı(cid:2)mamızda kullandı(cid:1)ımız inceleme metodu bu anlayı(cid:2)a uygundur. Nezihe Meriç’in Bozbulanık adlı öykü kitabında on yedi öykü, Topal Ko(cid:2)ma adlı öykü kitabında on bir öykü, Menek(cid:2)eli Bilinç adlı öykü kitabında altı öykü, Dumanaltı adlı öykü kitabında on öykü, Bir Kara Derin Kuyu adlı öykü kitabında on altı öykü, Yandırma adlı öykü kitabında yedi öykü yer alır. Çalı(cid:2)mamızda Nezihe Meriç’in altı öykü kitabında yer alan toplam altmı(cid:2) yedi öyküsü incelenmi(cid:2)tir. Çalı(cid:2)mamız, sonuç ve bibliyografya bölümlerinin dı(cid:2)ında toplam üç bölümden meydana gelmi(cid:2)tir. Çalı(cid:2)mamızın ilk bölümünde “Nezihe Meriç’in Hayatı ve Eserleri” ba(cid:2)lı(cid:1)ı altında sanatçının hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmi(cid:2)tir. Yazar’ın biyografisinin ardından öykü kitaplarından ba(cid:2)lamak üzere eserleri tanıtılmı(cid:2)tır. (cid:5)kinci bölümde “Etkilenmeler” ba(cid:2)lı(cid:1)ı yer alır.Bu ba(cid:2)lık altında Nezihe Meriç’in öykülerinde Sait Faik etkisi, varolu(cid:2)çulu(cid:1)un etkisi ve postmodernizmin etkisi ele alınmı(cid:2)tır.Yazarın kendisinden sonraki kadın yazarların öykücülü(cid:1)üne katkısı belirtilmi(cid:2)tir. Üçüncü bölümde “Nezihe Meriç’in Öykücülü(cid:1)ü” yedi alt bölümde incelenmi(cid:2)tir. Bu bölümde yazarın öyküleri ilk olarak içerik bakımından vi de(cid:1)erlendirilmi(cid:2)tir. “(cid:5)çerik” ba(cid:2)lıklı birinci alt bölümde ele alınan temalar, yazarın verdi(cid:1)i öneme göre tasnif edilmi(cid:2)tir. Bu tasnifte on ba(cid:2)lık yer almı(cid:2)tır. (cid:5)kinci alt bölümde öykülerin kurgu bakımından özellikleri ortaya konulmu(cid:2)tur. Bu bölümde “Öyküye Ba(cid:2)langıç Yöntemleri”,”Öyküyü Geli(cid:2)tirme Yöntemleri” ve “Öykü Bitiri(cid:2) Yöntemleri” adını ta(cid:2)ıyan üç alt bölümde yazarın öykülerindeki kurgusal özellikler ortaya konulmu(cid:2)tur. Üçüncü alt bölümde Nezihe Meriç’in öykülerindeki bakı(cid:2) açısı sorunu ele alınmı(cid:2)tır. Bakı(cid:2) Açısı, “Anlatıcının Kimli(cid:1)i” ve “Anlatım Konumu” olmak üzere iki ba(cid:2)lık altında incelenmi(cid:2)tir. Dördüncü alt bölümde Nezihe Meriç’in öykülerindeki mekân unsurları incelenmi(cid:2)tir. Öykülerdeki mekân kurgulama yöntemleri de(cid:1)erlendirildikten sonra iç ve dı(cid:2) mekân unsurları ayrı ayrı tahlil edilmi(cid:2)tir. Bu bölümde özellikle iç mekân unsurları ayrıntılı olarak ele alınmı(cid:2)tır. Be(cid:2)inci alt bölümde Nezihe Meriç’in öykülerinde zamanın kurgulanması üzerinde durulmu(cid:2)tur. Zamanın kurgulanması ba(cid:2)lı(cid:1)ı altında öykülerde olay zamanının kronolojik olup olmadı(cid:1)ı de(cid:1)erlendirilmi(cid:2)tir. Altıncı alt bölümde Nezihe Meriç’in öykülerindeki ki(cid:2)i kadrosu üzerinde durulmu(cid:2)tur. Yazarın ki(cid:2)ilerini kurgulama yöntemlerine de(cid:1)inildikten sonra ki(cid:2)i kadrosu tasnif edilmi(cid:2)tir. Ki(cid:2)i kadrosu, cinsiyetlerine, sosyo-ekonomik yapılarına, psikolojik durumlarına göre tasnif edilerek incelenmi(cid:2)tir. “Üslûp”, çalı(cid:2)manın yedinci alt bölümünü olu(cid:2)turmaktadır. Bu bölümde Nezihe Meriç’in öyküleri üslûp özellikleri bakımından incelenmi(cid:2)tir. Öykülerde (cid:2)iirsel ifadelerin, benzetmelerin, a(cid:1)ız özelliklerinin, ikilemelerin, diyalogların kullanımı ayrı ba(cid:2)lıklarda de(cid:1)erlendirilmi(cid:2)tir. Çalı(cid:2)manın sonunda Sonuç ve Bibliyografya yer almaktadır. Sonuç kısmında Nezihe Meriç’in öykücülü(cid:1)ü, elde edilen bulgular ı(cid:2)ı(cid:1)ında de(cid:1)erlendirilmi(cid:2)tir. Bibliyografya üç kısma ayrılmı(cid:2)tır. Önce yazarın eserleri ba(cid:2)ta öykü kitapları olmak üzere türlere göre tasnif edilmi(cid:2)tir. (cid:5)kinci olarak Nezihe Meriç’ten bahseden kaynaklar alfabetik sıralanmı(cid:2)tır. Son olarak da çalı(cid:2)mada yararlanılan di(cid:1)er kaynaklar alfabetik olarak sıralanmı(cid:2)tır. vii Bu çalı(cid:2)mayı hazırlarken ilgi ve yardımlarını gördü(cid:1)üm de(cid:1)erli hocam Doç. Dr. Mustafa APAYDIN’a çok te(cid:2)ekkür ediyorum. Görü(cid:2)melerimiz sırasında sevecen tavırlarıyla beni destekleyen ve benden yardımlarını esirgemeyen Nezihe MER(cid:5)Ç’e de çok te(cid:2)ekkür ediyorum. Bu çalı(cid:2)ma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Ara(cid:2)tırma ve Proje Birimine ba(cid:1)lı “ Ara(cid:2)tırma Fonu” tarafından desteklenmi(cid:2)tir. PROJE NO : FEF2005YL8 Alev ÖNDER Adana-2006 viii (cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER Sayfa No: ÖZET...............................................................................................................................iii ABSTRACT....................................................................................................................iv ÖNSÖZ.............................................................................................................................v KISALTMALAR.............................................................................................................xi BÖLÜM I NEZ(cid:1)HE MER(cid:1)Ç’(cid:1)N HAYATI, EDEB(cid:1)YAT SERÜVEN(cid:1) VE ESERLER(cid:1) 1.1. Hayatı ve Edebiyat Serüveni.....................................................................................1 1.2. Nezihe Meriç’in Eserleri...........................................................................................5 BÖLÜM II NEZ(cid:1)HE MER(cid:1)Ç’(cid:1)N ÖYKÜ SERÜVEN(cid:1) 2.1. Nezihe Meriç’te Sait Faik Etkisi.............................................................................13 2.2. Nezihe Meriç’in Öykülerinde Varolu(cid:2)çulu(cid:1)un Etkisi............................................16 2.3. Nezihe Meriç’in Öykülerinde Postmodernizmin Etkisi..........................................20 BÖLÜM III NEZ(cid:1)HE MER(cid:1)Ç’(cid:1)N ÖYKÜCÜLÜ(cid:2)Ü 3.1. (cid:5)çerik.......................................................................................................................31 3.1.1. Evlilik............................................................................................................33 3.1.2. Kadın Dünyası..............................................................................................39 3.1.3. A(cid:2)k................................................................................................................48 3.1.4. Yalnızlık........................................................................................................52 3.1.5. Özgürlük.......................................................................................................57 3.1.6. Ya(cid:2)ama Sevinci.............................................................................................62 3.1.7. 12 Mart Öyküleri..........................................................................................65 3.1.8. Ku(cid:2)ak Çatı(cid:2)ması...........................................................................................77 3.1.9. Yoksulluk......................................................................................................81 ix 3.1.10. Göç..............................................................................................................83 3.2. Öykü Tekni(cid:1)i..........................................................................................................86 3.2.1. Öyküye Ba(cid:2)langıç Yöntemleri......................................................................88 3.2.2. Olay Geli(cid:2)tirme Yöntemleri..........................................................................95 3.2.3. Öykü Bitiri(cid:2) Yöntemleri.............................................................................101 3.3. Bakı(cid:2) Açısı.............................................................................................................109 3.3.1. Anlatıcının Kimli(cid:1)i.....................................................................................110 3.3.1.1. Birinci Tekil Ki(cid:2)inin Anlatıcı Oldu(cid:1)u Öyküler.............................110 3.3.1.2. Üçüncü Tekil Ki(cid:2)inin Anlatıcı Oldu(cid:1)u Öyküler............................118 3.3.1.3. Birden Çok Anlatıcının Bulundu(cid:1)u Öyküler.................................123 3.3.2. Anlatım Konumu........................................................................................125 3.3.2.1. Olimpik (Tanrısal) Bakı(cid:2) Açısı......................................................125 3.3.2.2. Gözlemci Anlatıcı..........................................................................130 3.4. Mekân...................................................................................................................136 3.4.1. (cid:5)ç Mekân.....................................................................................................138 3.4.1.1. Ev...................................................................................................139 3.4.1.2. Karakol ve Mahkeme Salonu.........................................................147 3.4.1.3. Hapishane.......................................................................................148 3.4.1.4. Meyhane.........................................................................................150 3.4.1.5. Ta(cid:2)ıtlar...........................................................................................151 3.4.1.6. Sınıf................................................................................................153 3.4.2. Dı(cid:2) Mekân...................................................................................................154 3.4.2.1. (cid:5)stanbul...........................................................................................154 3.4.2.2. (cid:5)stanbul Dı(cid:2)ındaki Mekânlar..........................................................162 3.5. Zaman...................................................................................................................167 3.5.1. Zamanın Kurgulanması...............................................................................173 3.5.1.1. Akronik Öyküler............................................................................173 3.5.1.2. Kronik Öyküler..............................................................................180 3.5.2. Öykülerde Geriye Dönü(cid:2)ler........................................................................183 3.6. Ki(cid:2)iler....................................................................................................................189 3.6.1. Cinsiyetlerine Göre Ki(cid:2)iler.........................................................................194 3.6.1.1. Kadınlar.........................................................................................194 3.6.1.2. Erkekler..........................................................................................207 3.6.2. Sosyo-Ekonomik Yapılarına Göre Ki(cid:2)iler..................................................216