çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü resim-iş eğitimi ana bilim dalı bir ütopyacı olarak

91 Pages·2007·4.94 MB·Turkish

ÇUKUROVA ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1)
SOSYAL B(cid:1)L(cid:1)MLER ENST(cid:1)TÜSÜ
RES(cid:1)M-(cid:1)(cid:2) E(cid:3)(cid:1)T(cid:1)M(cid:1) ANA B(cid:1)L(cid:1)M DALI

B(cid:1)R ÜTOPYACI OLARAK SANATÇININ YA(cid:2)AMSAL DENEY(cid:1)M(cid:1)
DÖNÜ(cid:2)TÜRME TUTKUSU

Benya BAKIR (cid:2)EN

YÜKSEK L(cid:1)SANS TEZ(cid:1)

ADANA / 2006
ÇUKUROVA ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1)
SOSYAL B(cid:1)L(cid:1)MLER ENST(cid:1)TÜSÜ
RES(cid:1)M-(cid:1)(cid:2) E(cid:3)(cid:1)T(cid:1)M(cid:1) ANA B(cid:1)L(cid:1)M DALI

B(cid:1)R ÜTOPYACI OLARAK SANATÇININ YA(cid:2)AMSAL DENEY(cid:1)M(cid:1)
DÖNÜ(cid:2)TÜRME TUTKUSU

Benya BAKIR (cid:2)EN

Danı(cid:4)man: Doç. Birnur ERALDEM(cid:1)R

YÜKSEK L(cid:1)SANS TEZ(cid:1)

ADANA / 2006
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü(cid:1)üne,

Bu çalı(cid:2)ma, jürimiz tarafından RES(cid:3)M-(cid:3)(cid:4) E(cid:5)(cid:3)T(cid:3)M(cid:3) Anabilim Dalında YÜKSEK
L(cid:3)SANS TEZ(cid:3) olarak kabul edilmi(cid:2)tir.

Ba(cid:2)kan : Doç. Birnur ERALDEM(cid:3)R
(Danı(cid:2)man)

Üye : Yrd. Doç. Mustafa OKAN

Üye : Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNAY

ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen ö(cid:1)retim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…../…../…..

Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVA(cid:4)
Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve ba(cid:2)ka kaynaklardan yapılan bildiri(cid:2)lerin, çizelge,
(cid:2)ekil ve foto(cid:1)rafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
i
ÖZET

B(cid:1)R ÜTOPYACI OLARAK SANATÇININ YA(cid:2)AMSAL DENEY(cid:1)M(cid:1)
DÖNÜ(cid:2)TÜRME TUTKUSU

Benya BAKIR (cid:2)EN

Yüksek Lisans Tezi, Resim-(cid:1)(cid:4) E(cid:5)itimi
Danı(cid:4)man: Doç.Birnur ERALDEM(cid:1)R
Aralık 2006, 91 sayfa

Ütopya, ‘olmayan hayal ürünü ülke anlamındadır’. Bu kavram, her ça(cid:1)ın toplumsal
ko(cid:2)ulları, siyasi sistemi, kültürel de(cid:1)erleri çerçevesinde farklı dönü(cid:2)ümlere ve
de(cid:1)i(cid:2)imlere öncülük etmi(cid:2)tir. Ancak tarihsel süreç incelendi(cid:1)inde, ütopya kavramının
birbirinden farklı olu(cid:2)umların ve ütopya türlerin ortaya çıkmasını sa(cid:1)ladı(cid:1)ı görülür.

Bu çalı(cid:2)mada ütopyanın, geni(cid:2) uzanımlara sahip tarihsel görünümleri incelenmeye
çalı(cid:2)ılmı(cid:2)tır. Ütopya, çokanlamlı bir yapıya sahiptir. Ya(cid:2)amın standartla(cid:2)ma tehlikesi
gösteren de(cid:1)erlerine ba(cid:2)kaldıran ele(cid:2)tirel bir duru(cid:2)tur, var olan düzene getirilen farklı
açılımlar ve alternatif toplum projeleri olarak ele alındı(cid:1)ında ise, gelece(cid:1)i biçimlendiren
yeni bir ya(cid:2)am kurgusu sunmayı tasarlar. Dü(cid:2)lenen kusursuz ya(cid:2)am biçimini
olu(cid:2)turmaya çalı(cid:2)ırken, ütopya modelinin katı bir sisteme dönü(cid:2)mesi uyarısını yapan
ters ütopyalar da olmu(cid:2)tur.

Çalı(cid:2)manın I. Bölümünde ütopya kavramı, genel kapsamlı bir inceleme ile açımlanmaya
çalı(cid:2)ılmı(cid:2)tır: Devlet- birey ili(cid:2)kisi ba(cid:1)lamında ütopyanın i(cid:2)levi, kadının toplumsal
konumu ça(cid:1)ın ko(cid:2)ulları ile, form de(cid:1)i(cid:2)imine u(cid:1)rayan çokanlamlılı(cid:1)ıyla ütopya
toplumsal yapının ivmesini olu(cid:2)turmu(cid:2)tur. Ara(cid:2)tırmanın II. Bölümünde ütopya, sanatla
ve ya(cid:2)amla kurdu(cid:1)u ili(cid:2)ki ba(cid:1)lamında ele alınmı(cid:2)tır. Sanatın ve sanatçının ütopyasını
belirleyen dü(cid:2)ünümler ve somut alternatif sanat projeleri üzerinde durulmu(cid:2)tur. Bu
ba(cid:1)lamda ütopya, gerçeklik ve dü(cid:2)sel olanın yansıması olarak ya(cid:2)amı de(cid:1)i(cid:2)tirme,
dönü(cid:2)türebilme etkinli(cid:1)i olarak algılanmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Ütopya, Ya(cid:2)am, Sanatçı, Deneyim, Do(cid:1)a,
ii
ABSTRACT

THE ARTIST’S PASSION TO TRANSFORM THE LIFE EXPERIENCE AS AN
UTOPIAN

Benya BAKIR (cid:2)EN

Master Thesis, Department of Education of Art
Supervisor: Doç. Birnur ERALDEM(cid:1)R
December 2006, 91 pages

Utopia means “the land which is no where”. The concept of utopia has led social
transformations throughout several eras. If examined carefully, it’s seen that different
utopia types has been occured.

In this study, it’s tried to analyze the different historical appearences of the utopia
concept. Utopia is a multilayered structure in respect of meaning. Utopia is a critical
opposition towards the values of life which tends to become standardized. It projects to
realize a new life comprehension shaping the future. There are also distopias saying that
utopias might conclude rigid systems while suggesting the perfect life and community.

In the first part of this study, utopia concept is explained in a general view: Utopia
concept is a point of departure for transformation of the social structure with it’s influence
on the social developments such as state-individual relations and woman’s place in
community. In the second part of the study, utopia is handled in the context of it’s
relations with art and life. In this section, it’s focused on alternative art projects which is
determined by the artists’ utopia. In this context, utopia shold be understood as an
activity changing life in the crossing point of reality and imaginary.

Key Words: Utopia, Life, Artist, Experience, Nature
iii
(cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER
ÖZET................................................................................................................................i
ABSTRACT.....................................................................................................................ii
RES(cid:1)MLER D(cid:1)Z(cid:1)N(cid:1)......................................................................................................iv
G(cid:1)R(cid:1)(cid:2)...............................................................................................................................1

I.BÖLÜM
ÜTOPYA KAVRAMININ (cid:1)NCELENMES(cid:1)
1.1. Genel olarak Ütopya ...............................................................................................2
1.2. Dü(cid:4)ünce Tarihinde Ütopya ....................................................................................3
1.3. Ters Ütopyalar.......................................................................................................22
1.4. Ütopya ve Toplumsal Cinsiyet..............................................................................31

II.BÖLÜM
SANAT VE ÜTOPYA
2.1. Ütopya (cid:1)le (cid:1)li(cid:4)kisi Ba(cid:5)lamında Sanat ve Sanatçı...............................................44
2.2. Ça(cid:5)da(cid:4) Sanata Yön Veren Ütopyalar..................................................................45
2.3. Ütopik Dayanakları Olan Sanat Projeleri...........................................................51
2.3.1. Beuys A(cid:5)aç Projesi: Documenta 7...............................................................52
2.3.2. Bir Özgürle(cid:4)tirme Denemesi: Hundertwasser A(cid:5)aç Projesi.....................63

SONUÇ..........................................................................................................................78
KAYNAKÇA.................................................................................................................80
ÖZGEÇM(cid:1)(cid:2)..................................................................................................................83
iv
RES(cid:1)MLER D(cid:1)Z(cid:1)N(cid:1)
Sayfa No

Resim 1. Thomas More’un Yapıtı Utopia (1516 )..............................................................10
Resim 2. Thomas More’un Yapıtı Utopia (1516 )..............................................................11
Resim 3. Thomas More’un, Hans Holbein Jr. tarafından 1527’de yapılan portresi......12
Resim 4. Albrecht Dürer, Adem ile Havva, 1504,........................................................17
Resim 5. Hieronymus Bosch, Cennet ve Cehennem, 1510 dolayları,...........................18
Resim 6. Judy Chicago, The Dinner Party, 1974-1979, (Yemek Ziyafeti)...................37
Resim 7. Barbara Kruger, (cid:1)simsiz, 1987........................................................................40
Resim 8. Barbara Kruger, (cid:1)simsiz, 1994-1995..............................................................40
Resim 9. Barbara Kruger, (cid:1)simsiz, 1994-1995..............................................................41
Resim 10. Rosemarie Trockel, (cid:3)simsiz,1987.................................................................42
Resim 11. Rosemarie Trockel, (1983-1884).................................................................42
Resim 12. Marisol Escobar, La Visita, 1964,152.5 x 226 cm........................................43
Resim 13. III:Enternasyonal Anıtı.................................................................................49
Resim 14. Joseph Beuys, Tate Galerisi, Londra............................................................52
Resim 15. Joseph Beuys, “Plight” (Kötü Durum),Detay, 1958-85...............................54
Resim 16. Joseph Beuys, “Magda”...............................................................................54
Resim 17. Joseph Beuys, “Ya(cid:1) Sandalyesi” 1964........................................................54
Resim 18. Joseph Beuys, Friedensplatz, Fridericianum Müzesi önü, 1982,.................57
Resim 19. Joseph Beuys, “bazalt ve me(cid:2)e eskizi”........................................................57
Resim 20. Beuys fidan dikimi.......................................................................................57
Resim 21. Joseph Beuys, “Documenta 7 “,Friedrichsplatz (Fridericianum Müzesi),
1982..............................................................................................................58
Resim 22. Joseph Beuys ve bazalt kütleler...................................................................60
Resim 23. Joseph Beuys ve bazalt kütleler...................................................................60
Resim 24. Joseph Beuys, “Documenta 7.......................................................................60
Resim 25. Joseph Beuys, “Documenta 7.......................................................................60
Resim 26. Joseph Beuys, “Documenta 7.......................................................................61
Resim 27. Joseph Beuys, “Documenta 7.......................................................................61
Resim 28. Joseph Beuys, “Documenta 7.......................................................................61
Resim 29. Joseph Beuys, 22 yıl sonra: yıl 2004 Müze Fridericianum önündeki me(cid:2)e
a(cid:1)acı…........................................................................................................63
Resim 30. Hundertwasser’ın toprak içinde açılmı(cid:2) “göz”tasarımı için maket
çalı(cid:2)ması.(1972)...........................................................................................65
Resim 31. 1974 yılında Peter Manhardt tarafından gerçekle(cid:2)tirilen mimari maket .....65
Resim 32. Hundertwasser’ın toprak içinde açılmı(cid:2) “göz” tasarımı için maket
çalı(cid:2)ması.(1972)...........................................................................................65
Resim 33. Hundertwasser, “Yaratıcı olmayan çizgi bir tek düz çizgidir. Düz çizgi
taklittir.”.......................................................................................................67
Resim 34. Hundertwasser, “99 Ba(cid:2)”, Mdf üzeri ya(cid:1)lıboya ve fotokolaj,1952.............68
Resim 35. Hundertwasser’ın yazlık ve kı(cid:2)lık ayakkabı tasarımı, 1954.........................69
Resim 36. Hundertwasser:“Do(cid:1)ada hiçbir olu(cid:2)um simetrik de(cid:1)ildir.”(iki farklı çorap
giymi(cid:2)).........................................................................................................69
Resim 37. Hundertwasser Eurovision Programı”Wünsch Dir Was”programında insanın
pencere hakkından söz ediyor.(1972)..........................................................71
Resim 38. “Wünsch Dir Was”programından sonra izleyicilerden Almanya Essen
kentinde(ortadaki resim) ve (cid:3)sviçre’nin Bülach kentindeki pencere de(cid:1)i(cid:2)imi.71
Resim 39. Hundertwasser, “Hastalanmı(cid:2) mimari için iyile(cid:2)tirme önerileri”(1972)-
v
(foto(cid:1)raf üzeri aquarell)..............................................................................72
Resim 40-41. “Hastalanmı(cid:2) mimari için iyile(cid:2)tirme önerileri”(1972)-(foto(cid:1)raf üzeri
aquarell).......................................................................................................72
Resim 42. Trienal Projesi için Hundertwasser tarafından Guilo Macchi’ye gönderilen
mektuptaki eskiz. (1972)...............................................................................73
Resim 43-44. Hundertwasser Milano’daki Trienal’de, Via Manzoni, 1973..................74
Resim 45. Hundertwasser, Milano, Via Manzoni, 1973................................................74
Resim 46. Hundertwasser ve Philip Rosenthal, Selb 1981............................................75
Resim 47. Hundertwasser, Viyana Kentindeki A(cid:1)aç Kiracı eylemi..............................76
Resim 48. Rosenthal porselen fabrikası, Selb,(yaz), 1980-1982....................................76
Resim 49. Rosenthal porselen fabrikası, Selb,(kı(cid:2)), 1980-1982....................................76
Resim 50. A(cid:1)aç kiracısı, Alsbach cad.,Viyana,1980.....................................................77
1
G(cid:1)R(cid:1)(cid:2)

(cid:3)nsano(cid:1)lu kendini a(cid:2)ma çabası ile verdi(cid:1)i mücadele sonucu uygarlık tarihinin
do(cid:1)masına yol açtı. Neden insan kendini ve toplumsal sistemin de(cid:1)erlerini a(cid:2)ma ihtiyacı
içindedir? Kurdu(cid:1)u toplumsal düzen ve ortaya koydu(cid:1)u de(cid:1)erler ona kendini
tamamlanmı(cid:2) hissettirmedi(cid:1)i için.

Sanat, dünyayı ve ya(cid:2)amı algılama, anlamlandırma eylemidir. Bu yaratım etkinli(cid:1)i
içinde bulunan sanatçı, ya(cid:2)adı(cid:1)ı gerçekli(cid:1)i dönü(cid:2)türme ve de(cid:1)i(cid:2)tirme yetisine sahiptir.
Her de(cid:1)i(cid:2)imin ardında bir ütopya saklıdır. Ya(cid:2)amsal deneyimi dönü(cid:2)türme çabası,
ça(cid:1)da(cid:2) sanatının en önemli sorunsalıdır. Bu anlamda, ya(cid:2)ama katılan, nesnel gerçekli(cid:1)i
yeniden anlamlandıran sanatçı, ütopyasının izini süren öncü konumundadır. Sanatçının
dü(cid:2)ünme biçimi ve yaratım etkinli(cid:1)i ütopyanın kendisidir.

Ütopya kavramı, tarihsel geli(cid:2)im içerisinde incelendi(cid:1)inde, antik ça(cid:1)dan günümüze
kadar, farklı dü(cid:2)ünürlerin ürünleriyle birbirinden ba(cid:1)ımsız anlamlara yönelmi(cid:2)tir.
Ancak her zaman felsefi, siyasal ve toplumsal arayı(cid:2)lara öncülük etmi(cid:2)tir. Buna göre
denilebilir ki, ütopya daha iyi ve daha derin bir algılamayla, ya(cid:2)anabilir bir dünyanın
olanaklılı(cid:1)ına yönelik bir tasarımıdır.

Beuys ve Hundertwasser farklı sanatsal görü(cid:2)lere sahip iki sanatçıdır. Ancak ortaya
koydukları somut a(cid:1)aç projeleri, sanatı ya(cid:2)amın içine dahil etmeye çalı(cid:2)an yönelimleri
anlamında onları birbirine yakla(cid:2)tırır. Bu çabalar, ütopyanın ele(cid:2)tirel bir gelecek projesi
olma niteli(cid:1)iyle örtü(cid:2)en arayı(cid:2)lardır.
2
I.BÖLÜM
ÜTOPYA KAVRAMININ (cid:1)NCELENMES(cid:1)
1.1. Genel Olarak Ütopya
“Ütopya” sözcü(cid:1)ü ilk kez (cid:3)ngiliz yazar Thomas More’un (1478-1535, Latince
yazılı(cid:2)ıyla Thomas Morus), 1516 tarihinde kaleme aldı(cid:1)ı “De Optima Reipublicae Statu
Deque Nova (cid:3)nsula Utopia” adlı yapıtında Yunanca kökenli bir terim olarak kullanıldı.

Thomas More, “ütopya” terimini, Yunan dilindeki “var olmayan-yok” anlamına gelen
“u” ve “yer” anlamındaki “topos” köklerinden türeterek "olmayan yer” anlamında
kullanmı(cid:2)tır. More’un Yunan dilindeki köklerden birle(cid:2)tirme yaparak olu(cid:2)turdu(cid:1)u ve
yapıtına adını veren “utopos” terimi, daha sonraki süreçte de pek çok dü(cid:2)ünce akımına
esin kayna(cid:1)ı olmu(cid:2)tur. Fransızca’da utopie, Almanca’da utopie, (cid:3)ngilizce’de utopia
görünümleriyle ortaya çıkan ve “olmayan bir yer” anlamına gelen “utopos” sözcü(cid:1)ü,
gerçeklik ve dü(cid:2)sel düzlem arasında duran bir adayı anlatır.

Yeni(cid:2)ehirlio(cid:1)lu’na göre: “Ütopya aynı zamanda U=dü(cid:2), hayal ürünü, Topos=toprak
parçası, mekan, bölge, yer, yerle(cid:2)ke, ülke, Ütopya da var olmayan bir ülke, hayal-dü(cid:2)
ürünü bir ülke, hiçbir yer anlamındadır.” (Yeni(cid:2)ehirlio(cid:1)lu, “Ütopya” 2000, aktaran
Özgen, 2005:14)

Olmayan yer anlamındaki “utopos” sözcü(cid:1)ü daha sonra Orta Avrupa dillerine geçerken
deforme oldu ve “ütopya” sözcü(cid:1)üne dönü(cid:2)tü (Demirkan, “Ütopya Masalı” 2000,
aktaran Özgen, 2005:14-15)

Af(cid:2)ar Timuçin’e göre: “Ütopya, gerçeklikle ilgisi olmayan siyasal ve toplumsal düzen
tasarımı. Ülküsel ya(cid:2)am düzeni. Gerçekle(cid:2)mesi olanaksız görünen tasarım.”biçiminde
tanımlanır. (Timuçin, 1994:244)

Ütopya dü(cid:2)üncesi e(cid:2)itlik ve özgürlük söylemleriyle ortaya çıkmı(cid:2), daha sonraki tarihsel
dönemler boyunca çok önemli felsefi akımları etkilemi(cid:2), aynı zamanda da içeri(cid:1)inde
çeli(cid:2)kili yanları ve farklı dü(cid:2)ünceleri barındıran bir kavram olarak tartı(cid:2)ma konusu