çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü iktisat ana bilim dalı gelişmekte olan ülkelerde döviz

220 Pages·2008·1.72 MB·Turkish

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANA BİLİM DALI

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE DÖVİZ KURU REJİMİ TERCİHİ
VE
MAKRO EKONOMİK PERFORMANS

Rüstem YANAR

DOKTORA TEZİ

ADANA 2008
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANA BİLİM DALI

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE DÖVİZ KURU REJİMİ TERCİHİ
VE
MAKRO EKONOMİK PERFORMANS

Rüstem YANAR

Danışman: Prof. Dr. Murat DOĞANLAR

DOKTORA TEZİ

ADANA 2008
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne,
Bu çalışma, jürimiz tarafından İKTİSAT Anabilim Dalında DOKTORA TEZİ olarak
kabul edilmiştir.

Başkan: Prof. Dr. Murat DOĞANLAR
(Danışman)

Üye: Prof. Dr. İsmail Hakkı ÖZSABUNCUOĞLU

Üye: Prof. Dr. Nejat ERK

Üye: Prof. Dr. Enver Alper GÜVEL

Üye: Yard. Doç. Dr. Mehmet ÖZMEN

ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…/…/…

Prof. Dr. Nihat Küçüksavaş
Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil
ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
iii

ÖZET
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE DÖVİZ KURU REJİMİ TERCİHİ
VE
MAKRO EKONOMİK PERFORMANS
Rüstem YANAR
Doktora Tezi, İktisat Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Murat DOĞANLAR
Mayıs, 2008, 209 sayfa
Döviz kuru rejimleri, gerek ülkelerarası ekonomik ilişkilerin temel belirleyicisi
olması, gerekse ulusal piyasaları doğrudan etkilemesi nedeni ile uluslararası iktisat
literatüründe sıklıkla tartışılan bir konudur. Küreselleşmenin artması ile birlikte, hem
uluslararası mal ve hizmet ticaretinin hacmindeki genişleme, hem de sermaye
piyasalarındaki serbestleşme döviz kurlarının önemini daha da arttırmıştır.
Bu çalışmada, gelişmekte olan ülkelerde, döviz kuru rejim tercihi ve döviz
kuru tercihinin makro ekonomik etkileri incelenmiştir. Öncelikle bu ülkelerde döviz
kuru rejim tercihinde “İki kutupluluk Hipotezi”nin geçerliliği olup olmadığı
araştırılmıştır. 1990 sonrasında gelişmekte olan ülkelerde, serbest dalgalı döviz kuru
rejim tercihinde artış göstermiştir. Ancak finansal serbestleşmede artış olmakla birlikte,
ara rejimlerin uygulamadan kalktığı söylenemez. İkinci olarak döviz kuru rejim
tercihinin makro ekonomik performans üzerindeki etkileri incelenmiştir. Döviz kuru
rejim tercihinin büyüme, enflasyon ve dış ticaret üzerinde net bir etkisi olduğu tespit
edilememiştir.Ancak sabit kuru rejimlerinin gelişmekte olan ülkelerde kriz olasılığını
arttırdığı söylenebilir.Son olarak gelişmekte olan ülkelerde rejim tercihine ilişkin Panel
Probit analiz yapılmıştır. Analiz sonucunda Optimal Para Alanı’na ilişkin değişkenler,
dışa açıklık hariç, teorik beklenti doğrultusunda etkide bulunduğu tespit edilmiştir.
Ancak enflasyon ve merkez bankası bağımsızlığının, döviz kuru üzerinde tercihler
üzerinde önemli bir etkide bulunmadığı gözlenmiştir. Demokratikleşme, finansal
derinlik ve dış borç yükü ise, dalgalı döviz kuru tercihini pozitif yönlü etkilediği tespit
edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Döviz Kuru Rejimleri, Gelişmekte Olan Ülkeler, iki kutupluluk
hipotezi, dalgalanma korkusu, Panel Probit Model
iv

ABSTRACT
ECHANGE RATE REGIME CHOICE
AND
MACROECONOMIC PERFORMANCE IN EMERGING MARKETS
Rüstem YANAR
Ph.D. Dissertation, Department of Economics
Supervisor: Prof. Dr. Murat DOĞANLAR
May 2008, 209 pages

Exchange rate regime choice has been a controversial in international
economics, Because of its effect in international economic relations. Besides domestic
markets are heavily affected by the choice. Globalization has caused an increase in
international trade and capital flows. Although exchange rate regime is a topic of
interest for all countries, it has been perceived highly important for emerging markets.
In these countries, the choice can be helpful to struggle the instabilities. Moreover the
regimes can be seen as a good indicator for globalization.
In this thesis, exchange rate regime choice and macroeconomic effects are
analyzed for emerging market countries. For this aim, First of all availability of
“bipolarity hypothesis” for these countries is inquired. From this inquisition, it has been
found that the numbers of countries which prefer floating regimes are increased
especially after 1990. In spite of this preference for floating regime, intermediate
regimes have not disappeared. Secondly macroeconomic effects of regime choice are
analyzed. Regime choice doesn’t have direct effect on growth, inflation and external
trade. Besides fixed exchange rates increase the probability of financial crises. Finally,
Panel Probit models have been estimated the choice of exchange rate regimes in the
period 1973–2005. The results supported the theory of optimum currency areas, except
openness. It’s found that inflation and central bank independency do not have any effect
on regime choice. Moreover the results show that opaque political systems are more
likely to peg, and financial deepness and foreign debt are related floating regimes.
Keywords: Exchange Rate Regime, Emerging Markets, Bipolarity Hypothesis, Fear of
Floating, Panel Probit Model
v

ÖNSÖZ
Gelişmekte olan ülkeler, hızlı ekonomik büyümeleri ve dünya ekonomisinde
gittikçe artan etkileri ile dikkati çekmektedirler. Bu ülkeler, azgelişmişlik
kısırdöngüsünden büyük ölçüde kurtulmuş, gerek konjonktürel gerekse içsel dinamikleri
aracılığı ile ekonomik gelişmişlik düzeylerini arttırmaktadırlar. Ancak dışa açılma
süreci ve makro ekonomik aksaklıklar, bu sürecin kesintiye uğramasına neden
olmaktadır. Hem küreselleşme sürecini etkileyen bir faktör olması, hem makro
ekonomik dinamikleri etkilemesi açısından, döviz kuru rejim tercihinin bu ülkelerin
makroekonomik yapılarındaki benzerlikler göz önünde tutularak incelenmesi, ekonomik
gelişim sürecinin daha iyi anlaşılması açısından önem taşımaktadır.
Bu çalışmada çok büyük katkıları olan, doktora sürecinin başından beri yardım ve
desteğini esirgemeyen, her zaman sıcak ilgisi ve motive edici eleştirileri ile beni daima
daha iyiyi yapmaya zorlayan saygıdeğer hocam Prof. Dr. Murat Doğanlar’a
şükranlarımı sunuyorum. Ayrıca bu tezi dikkatle inceleyen ve önemli katkıda bulunan,
sayın Prof. Dr. İsmail H. Özsabuncuoğlu’na, Prof. Dr. Nejat Erk’e, Prof. Dr. E. Alper
Güvel’e ve Yrd. Doç. Dr. Mehmet Özmen’e teşekkürü bir borç bilirim. Bu tez süresince
ilgi ve yardımlarından dolayı, değerli dostlarım Ahmet Şahbaz’a, Cevat Bilgin’e, Okyay
Uçan’a ve ismini burada belirtemediğim tüm dost ve arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.
Son olarak, benim bu günlere gelmemde en büyük emeği olan, anneme ve
babama, sürekli desteklerini arkamda hissettiğim kardeşlerime teşekkürlerimi
sunuyorum. Tez sürecinin en yoğun döneminde, hayatıma dahil olan, her tür sıkıntıya
birlikte göğüs gerdiğimiz, sevgili eşim, hayat arkadaşım Emine Yanar göstermiş olduğu
sabır ve fedakarlık için şüphesiz en büyük teşekkürü hak ediyor.

Bu Çalışma Bilimsel Araştırma Projeleri Tarafından Desteklenmiştir.
Proje No: İİBF2005D4

Rüstem Yanar Adana, Mayıs 2008
vi

İÇİNDEKİLER

Özet .................................................................................................................................. iii
Abstract ............................................................................................................................ iv
Önsöz ................................................................................................................................ v
Tablolar Listesi ................................................................................................................ ix
Grafikler Listesi ................................................................................................................ x
Giriş .................................................................................................................................. 1

BİRİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI PARA SİSTEMİ, GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER
MAKROEKONOMİSİ VE DÖVİZ KURU REJİMLERİ

1.1.Uluslararası Parasal Sistemi: Genel Bir Tarihsel Çerçeve ........................................ 10
1.2.Gelişmekte Olan Ülkeler Açısından Uluslararası Para Sistemi ................................ 16
1.3.Küreselleşme, Uluslararası Para Sistemi ve Gelişmekte Olan Ülkeler .................... 17
1.3.1.Küreselleşme ve Uluslararası Parasal Sistem ................................................. 18
1.3.2.Küreselleşme ve Döviz Kuru Rejimleri .......................................................... 19
1.3.3.Gelişmekte Olan Ülkelerin Makroekonomik Özellikleri ............................... 23
1.3.3.1. Büyüme ............................................................................................. 25
1.3.3.2. Uluslararası Ticaretteki Artış ............................................................ 28
1.3.3.3. Enflasyon ........................................................................................... 30
1.3.3.4. Artan Sermaye Hareketliliği .............................................................. 31
1.3.3.5. Dış Borç ............................................................................................. 35
1.3.3.6. Finansal Kırılganlık ........................................................................... 37

İKİNCİ BÖLÜM
DÖVİZ KURU REJİM TERCİHİNE İLİŞKİN TEORİK YAKLAŞIMLAR

2.1.Döviz Kuru Rejim Tercihine İlişkin Geliştirilen Ekonomik Teoriler ....................... 43
2.1.1.Mundell-Fleming Modeli: .............................................................................. 43
2.1.1.1. İmkânsız Üçleme ............................................................................... 47
2.1.1.2. Kutuplaşma Hipotezi(Bipolarization) ............................................... 49
vii

2.1.1.3. Dalgalanmadan Korkma(Fear of Floating ......................................... 52
2.1.1.4. BBC(Basket, Band, Crawl) Kuralı .................................................... 53
2.1.1.5. Avantajlı Yönetimli Dalgalanma(Managed Floating Plus) ............... 53
2.1.2.Optimum Para Alanı ....................................................................................... 55
2.1.2.1. Optimum Para Alanına İlişkin Teorik Yaklaşımlar .......................... 55
2.1.2.2. Optimal Para Alanı’nın Fayda ve Maliyetleri ................................... 57
2.1.2.3. İçsellik Problemi ve Optimal Para Alanına İlişkin Son Tartışmalar . 57
2.1.2.4. Optimum Para Alanı Kriterleri ve Döviz Kuru Rejim Tercihi .......... 58
2.1.3. “Güvenilirlik” ve Döviz Kuru Rejimleri ...................................................... 59
2.1.3.1. Kurallar, İsteğe Bağlı Politikalar ve Döviz Kuru Rejimi .................. 60
2.1.3.2. Politik Sistemin Şeffaflığı ve Taahhüt Mekanizmaları ..................... 61
2.1.2.3.Biçimsel Model: ................................................................................. 65
2.2. Döviz Kuru Rejimi Tercihine İlişkin Politik Yaklaşımlar ....................................... 71
2.2.1 Sistemik Bazlı Teoriler ................................................................................... 72
2.2.2. Yerel Bazlı Teoriler: ...................................................................................... 72
2.2.3. Bilişsel Bazlı Teoriler .................................................................................... 73

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE DÖVİZ KURU REJİM TERCİHİ

3.1. Döviz Kuru Rejimi Sınıflandırılması ....................................................................... 74
3.1.1. Sabit Döviz Kuru Sistemleri .......................................................................... 75
3.1.2. Ara Rejimler .................................................................................................. 77
3.1.3. Dalgalı Döviz Kuru Rejimi ............................................................................ 78
3.1.4. Kur Rejimlerinin Yeniden Sınıflandırılması: Fiili(De Facto) Döviz Kuru ... 82
3.2. Gelişmekte Olan Ülkelerde Politika Belirleme Sorunsalı ve Kur Rejimleri ........... 84
3.3. Döviz Kuru Rejimleri ve Finansal Krizler ............................................................... 89
3.4. Gelişmekte Olan Ülkelerde Döviz Kuru Rejim Tercihi .......................................... 92
3.4.1.Döviz Kuru Rejim Tercihindeki Yeni Trendler .............................................. 92
3.4.2. Rejim Tercihi Ve Gelişmekte Olan Ülkeler .................................................. 96
3.4.3. Kutuplaşma Hipotezi ve Gelişmekte Olan Ülkeler ..................................... 101
3.4.4. Dalgalanma Korkusu ................................................................................... 102
viii

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
DÖVİZ KURU REJİM TERCİHİNİN MAKRO EKONOMİK PERFORMANS
ÜZERİNE ETKİLERİ

4.1. Döviz Kuru Rejimlerinin Makroekonomik Etkileri ............................................... 106
4.2. Döviz Kuru Rejim Tercihinin Makro Ekonomik Etkileri Hakkında Yapılan
Uygulamalı Çalışmalar .......................................................................................... 110
4.3. Döviz Kurları ve Makro Ekonomik Göstergeler ................................................... 114
4.3.1. Enflasyon ..................................................................................................... 114
4.3.2. Büyüme ........................................................................................................ 119
4.3.3. Dış Ticaret ................................................................................................... 122
4.3.2. Krizler ve Döviz Kuru Rejimleri ................................................................. 124

BEŞİNCİ BÖLÜM
DÖVİZ KURU REJİM TERCİHİNİN EKONOMETRİK ANALİZİ
SIRALI(ORDERED) PANEL PROBİT ANALİZİ

5.1.Döviz Kuru Rejim Tercihine İlişkin. Uygulamalı Çalışmalar: Literatür Taraması 129
5.2. Ekonometrik Model: Sıralı(Ordered) Panel Probit Analizi ................................... 147
5.2.1. Kesikli Tepki Modelleri: .............................................................................. 147
5.2.1.1. İkili Tercih Modelleri: ..................................................................... 147
5.2.1.2 Çoklu Tercih Modelleri: ................................................................... 150
5.2.2. Panel Logit ve Probit Modeller .................................................................... 151
5.2.3. Sıralı (Ordered) Panel Probit Model ............................................................ 152
5.2.3 Analiz Sonuçları ........................................................................................... 165
5.2.3.1. 1974-2005 Dönemi .......................................................................... 165
5.2.3.2. 1974-1990 Dönemi .......................................................................... 168
5.2.3.3. 1991-2005 Dönemi .......................................................................... 171
5.2.3.4. Dönemlerin ve Modellerin Karşılaştırılması ................................... 175
5.2.3.5. Resmi ve Fiili Döviz Kuru Karşılaştırması ..................................... 178
SONUÇ ........................................................................................................................ 180
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 195
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................ 210
ix

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1.1- Tarihsel Süreçte Döviz Kuru Rejimleri ........................................................ 11
Tablo 2.1- Farklı Döviz Kuru Rejimleri Altında Para Ve Maliye Politikası .................. 45
Tablo 2.2- Alternatif Taahhüt Mekanizmalarının Fayda Ve Maliyetleri ....................... 62
Tablo 3.1- Döviz Kuru Rejimleri .................................................................................... 75
Tablo 3.2- Döviz Kuru Rejimleri, Temel Özellikler Ve Kısıtlar .................................... 79
Tablo 3.3-IMF Tarafından Yapılan Döviz Kuru Rejimleri Tasnifi 1950–2005 ............. 81
Tablo 3.4- Fiili(De Facto) Sınıflandırmalar Ve Temel Özellikleri ................................. 83
Tablo 4.1- Döviz Kuru Rejimleri Ve Makro Ekonomik Performans ........................... 110
Tablo 4.2- Enflasyon Ve Döviz Kuru Rejimleri ........................................................... 115
Tablo 4.3- Kur Rejimlerinin Yüksek Enflasyon Olasılığı ............................................ 117
Tablo 4.4- Büyüme Ve Döviz Kuru Rejimleri ............................................................. 120
Tablo 4.5- Dış Ticaret Ve Döviz Kuru Rejimleri ......................................................... 123
Tablo 4.6- Döviz Kuru Rejimlerinde Kriz Olasılıkları ................................................. 126
Tablo 5.1- 1990 Öncesi Yapılan Çalışmalarda Elde Edilen Sonuçlar .......................... 132
Tablo5.2 - Döviz Kuru Rejim Tercihine İlişkin Seçilmiş Uygulamalı Çalışmalar ...... 144
Tablo 5.3- Analize Dâhil Edilen Ülkeler ...................................................................... 155
Tablo 5.4- Uygulamalı Modellerde Kullanılan Açıklayıcı Değişkenler....................... 156
Tablo 5.5- Analizde Kullanılan Değişkenler ................................................................ 162
Tablo 5.6- Değişkenlere İlişkin İstatistikler ................................................................ 163
Tablo 5.7- Değişkenlere İlişkin Korelasyon Matrisi .................................................... 164
Tablo 5.8- 1974- 2005 Dönemi, Model 1 ..................................................................... 165
Tablo 5.9- 1974- 2005 Dönemi, Model 2 ..................................................................... 166
Tablo 5.10- 1974- 2005 Dönemi, Model 3 ................................................................... 167
Tablo 5.11- 1974-1990 Dönemi 1. Model .................................................................... 169
Tablo 5.12- 1974-1990 Dönemi, 2. Model ................................................................... 170
Tablo 5.13- 1974-1990 Dönemi, Model 3 .................................................................... 170
Tablo 5. 14- 1991-2005 Dönemi, Model 1 ................................................................... 172
Tablo 5. 15- 1991-2005 Dönemi, Model 2 ................................................................... 173
Tablo 5. 16- 1991-2005 Dönemi Model 3 .................................................................... 174
Tablo 5.17– Modeller Ve Dönemlere İlişkin Karşılaştırılmalar ................................... 177
Tablo 5. 18- 1991-2005 Dönemi Fiili Ve Resmi Döviz Kurları Karşılaştırması ......... 179