ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ Onur BOYACIGİL ...

214 Pages·2010·18.6 MB·Turkish

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

Onur BOYACIGİL

PAYAS-İSKENDERUN-ARSUZ KENTSEL BÖLGESİNDE
REKREASYONEL KAYNAK VE KULLANICI ARAŞTIRMALARINA
DAYALI BİR REKREASYON TASARI GELİŞTİRİLMESİ

PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI

ADANA, 2010

ÖZ
DOKTORA TEZİ

PAYAS-İSKENDERUN-ARSUZ KENTSEL BÖLGESİNDE
REKREASYONEL KAYNAK VE KULLANICI ARAŞTIRMALARINA
DAYALI BİR REKREASYON TASARI GELİŞTİRİLMESİ
Onur BOYACIGİL
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI

Danışman: Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA
Yıl: 2010, Sayfa: 182

Jüri : Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA
Prof. Dr. Haydar ŞENGÜL
Doç. Dr. Hakan DOYGUN
Yrd. Doç. Dr. Berrin SİREL
Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU

Kamusal rekreasyon olanakları, bir kentin fiziksel ve mekansal yaşam
niteliğinin önemli bir belirleyicisi olmanın yanında, sosyal yaşam niteliği üzerinde de
yükseltici etkiye sahiptir. Ancak, hızlı büyüyen kentlerde kentsel toprakların aşırı
değer kazanması ekonomik kaygıları ön plana çıkardığından bu olanakların tesisi
geri planda kalabilmektedir. Kamusal rekreasyon olanakları geniş içerikli bir kavram
olmakla birlikte mevcut koşullar ve imar mevzuatındaki kavramlar temel alınarak
çalışmada bu olanaklar, aktif yeşil alanlar (park, çocuk bahçesi, spor ve oyun alanı)
ve kültürel mekanlarla (kültür merkezi ve kütüphane) sınırlı tutulmuştur. Çalışmanın
kurgusu; (1) Payas-İskenderun-Arsuz kentsel alanında kültürel mekan ve aktif yeşil
alan varlığının mahalleler özelinde belirlenmesi, (2) Bu varlığın kişi başına kaynak
değeri yanında kullanıcıya olan uzaklıkla ilişkilendirilmesi ve kentsel yaşam
niteliğinin diğer bileşenleriyle (sosyal ve ekonomik bileşenler) ortak birimle
tanımlamayı sağlamak amacıyla endekslenmesi, (3) Yine bu varlığın mahallelere
dağılımındaki dengesizliğin etkilerinin ortaya konulması, böylece etkin kamusal
rekreasyon olanakları düzeyinin belirlenmesi, (4) Ulaşılan bulguların, kamusal
rekreasyon olanaklarını alansal olarak tanımlayan eş endeks eğrileri haritasına
dönüştürülmesi ve kullanıcı araştırması sonuçları da temel alınarak kent fiziksel
planlamaları için bir düzentasar altlığı oluşturulması temeline oturtulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Etkin kamusal rekreasyon olanakları seti (EKROS), kullanıcı
tutum ve istemleri, fayda-maliyet tahmini, öneri rekreasyon
tasarı.
I
ABSTRACT
PhD THESIS

DEVELOPING A RECREATION DESIGN BASED ON RECREATIONAL
RESOURCE AND USER RESEARCHES IN PAYAS-ISKENDERUN-
ARSUZ URBAN AREA

Onur BOYACIGİL

UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
DEPARTMENT OF LANDSCAPE ARCHITECTURE

Supervisor: Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA
Year: 2010, Pages: 182

Jury : Prof. Dr. M. Faruk ALTUNKASA
Prof. Dr. Haydar ŞENGÜL
Assoc. Prof. Hakan DOYGUN
Asst. Prof. Berrin SİREL
Asst. Prof. Cengiz USLU

Public recreation opportunities have a raising effect on social life quality
besides an important determinant of physical and spatial life quality of a city.
Constitution of these opportunities may remain in the background causing land prices
to be overvalued in rapidly-growing cities that bring in the foreground economic
worries. Although public recreation opportunities are comprehensive concepts based
on existing conditions and concepts on development legislations, these opportunities
have been limited with active green spaces (children gardens and playgrounds) and
cultural places (culture centre and library) in this study. Construction of the study;
(1) Determining presence of cultural place and active green space on the
neighbourhood level on the Payas-İskenderun-Arsuz urban area, (2) Relating this
presence with per capita source value and distance and indexing it with the aim of
identifying as a joint unit with other constituents of urban life quality (social and
economic constituents) (3) Also proving of effects of unbalanced distribution to
neighbourhoods of this presence, in this way identifying the level of effective public
recreation opportunities, (4) Transforming reached findings to equal index curves
map that identifies public recreation opportunities spatially and constituting a
preliminary base for physical urban planning by use of user research results.

Key words: Effective public recreation opportunities set (EKROS), user behaviours
and demands, benefit-cost estimations, proposal recreation design.
II
TEŞEKKÜR

Çalışmalarımın her aşamasında yakın ilgi ve bilimsel desteğini esirgemeyip
beni yönlendiren sayın danışman hocam Prof. Dr. Faruk ALTUNKASA’ya sonsuz
teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmalarımın başından sonuna kadar bilgilerinden sürekli faydalandığım
Sayın Prof. Dr. Haydar ŞENGÜL’e, Doç. Dr. Hakan DOYGUN’a, Yrd Doç. Dr.
Berrin SİREL’e ve Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU’ya teşekkür ederim.
Bölümdeki çalışmalarım sırasında hiçbir zaman desteğini esirgemeyen Arş.
Gör. Nurgül KONAKLI, Arş. Gör. Aylin SALICI, Arş. Gör. Onur ŞATIR, Arş. Gör.
Halil DUYMUŞ ve yüksek lisans öğrencisi Özlem BAĞCI’ya teşekkür ederim.
Çalışmalarım sırasında sabır ve özverilerini hiçbir zaman esirgemeyen, bana
her zaman güç veren sevgili aileme sonsuz teşekkür ederim.

III
İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ ……………………………….………………………………….…… I
ABSTRACT……………………………………………………………… II
TEŞEKKÜR ……………………………………………………………... III
İÇİNDEKİLER ………………………………………………………….. IV
ÇİZELGELER DİZİNİ ..………………………………………………… VII
ŞEKİLLER DİZİNİ …………………………...………………………… XII
EŞİTLİKLER DİZİNİ …………………………...……………………… XIII
KISALTMALAR DİZİNİ …………………………………………..…… XIII
1. GİRİŞ ……………………………………………………………....… 1
1.1. Çalışmanın Önemi ve Amacı …………………………….……… 1
1.2. Kuramsal Çerçeve …………………………………….………… 8
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ……………………………………....…… 14
2.1. Araştırma Konusu ve Yöntemle İlgili Çalışmalar ……………... 14
2.2. Araştırma Alanı ve Yakın Çevresini Kapsayan Fiziksel
Planlama ve Tasarım Çalışmaları ……………………………… 32
3. MATERYAL VE YÖNTEM ……………………………..……..….... 36
3.1. Materyal ………………………………………………..……...… 36
3.2. Yöntem …………………………………………………….…..… 40
3.2.1. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi …. 43
3.2.1.1. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Belirlenmesi .. 43
3.2.1.2. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Etkinlik
Değişme Değerlerinin Hesaplanması …………….. 45
3.2.1.3. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti
(EKROS) Değerlerinin Hesaplanması …………… 46
3.2.1.4. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti
Haritalarının Oluşturulması ……………………… 47
3.2.2. Halkın Rekreasyonel Tutumları, İstemleri ve Bu İstemlerin
Karşılanması Yönündeki Davranışlarının Belirlenmesi ….. 48
3.2.3. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin
IV
Toplumsal Fayda Maliyet Tahminleri …………………….. 53
3.2.3.1. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Proje
Ömrünün Belirlenmesi …………………………… 54
3.2.3.2. İskonto Oranının Belirlenmesi ………………….... 54
3.2.3.3. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının
Geliştirilmesinin Toplumsal Faydasının
Belirlenmesi ……………………………………… 55
3.2.3.4. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının
Geliştirilmesinin Toplumsal Maliyetinin
Belirlenmesi …………………………..………….. 56
3.2.4. Kamusal Rekreasyon Olanakları Düzentasar Önerisinin
Oluşturulması …………………….……………………..… 57
4. BULGULAR VE TARTIŞMA ……………………………………..... 59
4.1. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları ……………………..…… 59
4.1.1. Araştırma Alanının Kamusal Rekreasyon Olanakları
Varlığı …………………………………………………….. 59
4.1.2. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Verimlilik Değişme
Değerleri ………………………………………………….. 74
4.1.3. Etkin Rekreasyon Olanakları Seti (EKROS) Değerleri …... 77
4.1.4. Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Haritaları …...….… 80
4.2. Halkın Rekreasyonel Tutumları, İstemleri ve Bu İstemlerin
Karşılanması Yönündeki Davranışları ……………..……………. 86
4.2.1. Sosyo–Ekonomik Yapı ve Hane Karakteristikleri ………... 87
4.2.2. Genel Rekreasyon Anlayış ve Davranışları ………………. 89
4.2.3. Genel Rekreasyon Tutumları ……………………………... 94
4.2.3.1. İçmekan Rekreasyon Tutumları ………………...... 94
4.2.3.2. Dışmekan Rekreasyon Tutumları ………………... 99
4.2.4. Dışmekan Rekreasyon İstemleri ………………………….. 107
4.3. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin Toplumsal
Fayda Maliyet Tahminleri ………………………………….......... 116
4.3.1. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Proje Ömrü ……….… 118
V
4.3.2. İskonto Oranı ……………………………………………… 118
4.3.3. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin
Toplumsal Faydası ………………………………………... 118
4.3.3.1. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının
Geliştirilmesinden Fayda Sağlayacak Hane
Sayıları …………………………………………… 119
4.3.3.2. Bireylerin Sağladıkları Fayda için Harcadıkları ve
Gelecekte Sağlayacakları Fayda için Aylık Hane
Halkı Gelirinden Bir Yıl Boyunca Ödemeye İstekli
Oldukları Para Miktarları ………………………… 121
4.3.3.3. Nüfus Artışına Bağlı Olarak Faydadaki Azalmayı
Belirleyen Azalan Fayda Oranı …………………... 125
4.3.4. Kamusal Rekreasyon Olanaklarının Geliştirilmesinin
Toplumsal Maliyeti ……………………………...………... 134
4.4. Kamusal Rekreasyon Olanakları Tasar Önerisi …………………. 143
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ………………...…………...………… 158
KAYNAKLAR ……...………………………………………….……….. 171
ÖZGEÇMİŞ ………………..…………………………………..…….….. 181
EKLER …………………………………………………………..…….… 182

VI
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA
Çizelge 2.1. Parklar İçin Öngörülen Ölçütler …………………………… 18
Çizelge 2.2. Ülkelere Göre Park Kullanımları İçin Geliştirilen Ölçütler .. 18
Çizelge 2.3. Aktif Yeşil Alanlar İçin Öngörülen Ölçütler ………………. 19
Çizelge 2.4. Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik EK 1’de Yer
Alan Kentsel, Sosyal ve Teknik Alt Yapı ile İlgili Derlenen
Standartlar …………………………………………………. 19
Çizelge 3.1. Anket Uygulamasında Örneklem Büyüklükleri …………… 51
Çizelge 4.1. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Kamusal
Rekreasyon Olanaklarının Mahallelere Göre Dağılımı ……. 60
Çizelge 4.2. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Kişi Başına
Kaynak (KBK) Değerlerinin Mahallelere Göre Dağılımı …. 67
Çizelge 4.3. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Uzaklık
Değerlerinin (UD) Mahallelere Göre Dağılımı ……………. 69
Çizelge 4.4. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesi için Kamusal
Rekreasyon Olanakları Seti (KROS) Değerleri …………… 71
Çizelge 4.5. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesi için Endekslenmiş
Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti (ENKROS) Değerleri 73
Çizelge 4.6. Payas için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme Değerleri
(ED ) ……………………………………………………... 75
XY
Çizelge 4.7. İskenderun için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme
Değerleri (ED ) …………………………………………... 76
XY
Çizelge 4.8. Arsuz için Mahalleler Arasında Etkinlik Değişme Değerleri
(ED ) ……………………………………………………... 77
XY
Çizelge 4.9. Payas’ın Etkin Kamusal Rekreasyon Olanakları Seti
(EKROS) Değerleri ………………………………………... 77
Çizelge 4.10. Kentlere Göre Uygulanan Anket Sayıları …………………. 87
Çizelge 4.11. Ankete Katılan Bireylerin Sosyo–Ekonomik Yapı ve Hane
Karakteristikleri ……………………………………………. 87
Çizelge 4.12. Rekreasyon Etkinliklerinin Etki Düzeylerini Bildiren Kişi
Sayısı ve Etki Düzeyi Ortalaması Dağılımı ……………….. 90
Çizelge 4.13. Rekreasyon Etkinliklerine Katılımı Sınırlayan Nedenlerin
Sayısal Anlatımlarının Yerleşim Birimleri ve Kentsel Bölge
VII
Genelindeki Durumu ………………………………………. 92
Çizelge 4.14. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Anket
Uygulanan Bireylerin İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine
Katılım Tutumlarının Sayısal Anlatımı ……………………. 95
Çizelge 4.15. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Öncelik
Sırasına Göre İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılan
Kişi Sayıları ve Bir Katılımda Harcanan Ortalama Süreler
(saat) ……………………………………………………… 97
Çizelge 4.16. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin
İçmekan Rekreasyon Etkinliklerine Ortalama Katılım Sayı
ve Süreleri ………………………………………………… 98
Çizelge 4.17. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Anket
Uygulanan Bireylerin Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine
Katılım Tutumlarının Sayısal Anlatımı .…………………… 100
Çizelge 4.18. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Öncelik
Sırasına Göre Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Katılan
Kişi Sayıları ve Bir Katılımda Harcanan Ortalama Süreler
(saat) ……………………………………………………….. 101
Çizelge 4.19. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin
Dışmekan Rekreasyon Etkinliklerine Ortalama Katılım Sayı
ve Süreleri …………………………………………………. 103
Çizelge 4.20. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin
Gerçekleştirdiklerini Bildirdikleri Dışmekan Rekreasyon
Etkinlikleri için Olanakların Yeterlik Düzeyleri ….……….. 104
Çizelge 4.21. Katılımcılar Tarafından Bildirilen Dışmekan Rekreasyon
Olanaklarının Yetersizlik Nedenlerinin Oransal Dağılımları
(%) …………………………………………………………. 106
Çizelge 4.22. Bireylerin Varolan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının
İyileştirilmesi Durumunda Bu Etkinliklere Katılım
İstemlerinin Sayısal Anlatımı …………………………….... 107
Çizelge 4.23. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Varolan
Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının İyileştirilmesi
Durumunda Bu Etkinliklere Öncelik Sırasına Göre Katılım
İstemi Gösteren Kişi Sayıları ve Bir Katılımda Harcanacağı
Bildirilen Ortalama Süreler (saat) …………………………. 109
Çizelge 4.24. Payas-İskenderun-Arsuz Kentsel Bölgesinde Bireylerin
Varolan Dışmekan Rekreasyon Olanaklarının İyileştirilmesi
Durumunda Bu Etkinliklere Ortalama Katılım Sayı ve
VIII