ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Cevher ÖZDEN TÜRKİYE VE AVRUPA ...

105 Pages·2007·0.77 MB·English

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Cevher ÖZDEN

TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİNDE SÜT HAYVANCILIĞININ MEVCUT
DURUMU İLE AVRUPA BİRLİĞİ ÜYELİK SÜRECİNİN POLONYA
HAYVANCILIĞINA OLAN ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

ADANA–2007
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİNDE
SÜT HAYVANCILIĞININ MEVCUT DURUMU İLE AVRUPA
BİRLİĞİ ÜYELİK SÜRECİNİN POLONYA HAYVANCILIĞINA
OLAN ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

Cevher ÖZDEN

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

Bu tez ..../...../2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/
Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir.

İmza............……… İmza...................…. ….. İmza.................………….
Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN Prof. Dr. Faruk EMEKS İZ Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ
DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu tez Enstitümüz Tarım Ekonomisi Anabilim Dalında hazırlanmıştır.
Kod No:

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ
Enstitü Müdürü
İmza ve Mühür

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların
kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
ÖZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİNDE
SÜT HAYVANCILIĞININ MEVCUT DURUMU İLE AVRUPA
BİRLİĞİ ÜYELİK SÜRECİNİN POLONYA HAYVANCILIĞINA
OLAN ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

Cevher ÖZDEN

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

Dan !man: Prof. Dr. Ya!ar GÜRGEN
Y l : 2007, Sayfa: 93
Jüri : Prof. Dr. Ya !ar GÜRGEN
Prof. Dr. Faruk EMEKS $Z
Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ

Avrupa Birli’i ile yürütmekte oldu’umuz üyelik müzakerelerinde, ülkemizin
en fazla tar m konular nda zorlanmas beklenmektedir. Tar m ba!l ’ n n en önemli
alt ba !l ’ olarak da kar ! m za süt üretim sektörü ç kmaktad r. Bu çal !mada,
ülkemizin süt üretim yap s ile Avrupa Birli ’i de’erlerinin mevcut durumlar ve
y llar itibariyle gösterdikleri de ’i!im incelenmi!, üretim yap lar aras ndaki benzer
ve farkl yönler de’erlendirilerek, mevcut sorunlar saptanm ! ve bu sorunlara çözüm
önerileri getirilmeye çal ! lm !t r.
Tezde ayr ca, gerek büyüklük gerekse üretim yap s bak m ndan ülkemize
büyük benzerlik gösteren Polonya’n n, AB üyelik müzakereleri boyunca, süt üretim
sektöründe gerçekle!en de’i!imler ve izlenen politikalar incelenmi!tir.

Anahtar Kelimeler: Tar m müzakereleri, Süt sektörü, Avrupa Birli’i, Türkiye,
Polonya.

I
ABSTRACT

MSc THESIS

CURRENT SITUATION OF THE MILK INDUSTRY IN TURKEY
AND EUROPEAN UNION AND THE EXAMINATION OF THE
IMPACTS OF EU MEMBERSHIP NEGOTIATION ON POLAND’S
DAIRY SECTOR

Cevher ÖZDEN

DEPARTMENT OF AGRICULTURAL ECONOMICS
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Supervisor: Prof. Dr. Ya!ar GÜRGEN
Year : 2007, Pages: 93
Jury : Prof. Dr. Ya!ar GÜRGEN
Prof. Dr. Faruk EMEKS$Z
Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ

It has been foreseen that the most troublesome chapter of the negotiation will
be on agriculture, and milk production sector will be one of the most important
subtitle of the agriculture negotiation. In this study, current and longtime figures of
milk production structures in both Turkey and European Union are examined, and
after determining current problems by appraising similarities and differences,
possible solutions are put forward.
In addition, due to huge resemblance between Poland and Turkey in terms of
both magnitude and production structure, policies and changes occurred in Poland’s
milk sector during pre-accession period are examined.

Key Words: Agriculture Negotiation, Milk Production Sector, European Union,
Turkey, Poland

II
TEŞEKKÜR

Tez konusunun seçiminde ve yürütülmesinde beni yönlendiren ve çal !man n
her a!amas nda yak n ilgi ve büyük deste’ini gördü’üm dan !man m Prof. Dr. Ya!ar
GÜRGEN’e en içten dileklerimi ve sayg lar m sunar m.
Tezin yaz m s ras nda bana her türlü teknik deste ’i veren çal !ma
arkada!lar m Alpaslan TOLGAY ve Mehmet YÜCEL ile manevi deste ’ini hiçbir
zaman esirgemeyen Ansu YET $Z’e te !ekkür ederim. Ayr ca ya !am m boyunca
yan mda olan aileme sayg ve sevgilerimi sunar m.
III
İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ…………… ........................................................................................................ I
ABSTRACT………................................................................................................ II
TEŞEKKÜR…… ................................................................................................. III
İÇİNDEKİLER .................................................................................................... IV
SİMGELER ve KISALTMALAR ...................................................................... VII
ÇİZELGELER DİZİNİ ....................................................................................... IX
ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................. XI
1. GİRİŞ………. ...................................................................................................... 1
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR .................................................................................. 3
3. MATERYAL ve METOT ................................................................................... 5
3.1. Materyal......................................................................................................... 5
3.2. Metot ............................................................................................................. 5
4. ARAŞTIRMA BULGULARI ............................................................................. 7
4.1. Türkiye ve AB’de Tar m ve Süt Hayvanc l ’ nda Mevcut Durum .................. 7
4.2. Türkiye ve AB $çin $stihdam Rakamlar ......................................................... 8
4.3. Türkiye ve AB Tar msal $!letme Yap lar ..................................................... 11
4.4. Türkiye ve AB’de Süt Üretim Miktar .......................................................... 13
4.5. Türkiye ve AB’de Süt $ne’i Varl ’ .............................................................. 16
4.6. Türkiye ve AB S ’ r Irk Verimleri .............................................................. 17
4.7. Türkiye ve AB’de Süt $!letmesi Büyüklükleri .............................................. 20
4.8. Türkiye ve AB’de Sütte Pazarlama ............................................................... 23
4.9. Türkiye ve AB’de $!lenmi! Süt Ürünleri ...................................................... 25
4.9.1. Türkiye’de $!lenmi! Süt Ürünleri .................................................... 25
4.9.2. AB’de $!lenmi! Süt Ürünleri ........................................................... 26
4.10. Türkiye ve AB’de Sütte Fiyat Olu!umu ...................................................... 27
4.10.1. Türkiye’de Sütte Fiyat Olu!umu ................................................... 27
4.10.2. Avrupa Birli’i’nde Sütte Fiyat Olu!umu ....................................... 28
4.11. Türkiye’de Y llar $tibariyle Süt Ürünlerinde Fiyat De’i!imi
ve AB Ülkleriyle Mukayesesi .................................................................. 29
IV
4.12. Türkiye’de Süt ve Yem Fiyat Göstergeleri ve AB ile Mukayesesi ............. 31
4.13. Türkiye ve AB’de Yem Bitkileri Ekim Alan .............................................. 32
4.14. Türkiye ve AB’de Çay r ve Mera Alanlar .................................................. 34
4.15. Türkiye ve AB’de Süt Ürünlerinde Ticaret ................................................. 37
4.16. Türkiye’de Hayvanc l ’a Verilen Destekler ................................................ 39
4.16.1. 2005/8503 Say l Hayvanc l ’ n Desteklenmesi Kararnamesi ........ 41
4.16.2. Yem Bitkilerine $li!kin Desteklemeler .......................................... 43
4.16.3. Do’rudan Gelir Deste’i (DGD), Tar msal Kredi Rakamlar .......... 45
4.17. Avrupa Birli’i’nde Hayvanc l ’a Verilen Destekler.................................... 47
4.18. AB, Süt ve Süt Ürünleri Ortak Piyasa Düzeni Tarihi Geli!imi .................... 48
4.19. 2003 OTP Reformu ve Süt Ürünleri Ortak Piyasa Düzenlerine Etkileri ...... 50
4.19.1. $ç Pazar Deste’i ............................................................................ 51
4.19.2. Ticaret Araçlar n n Kullan m ....................................................... 54
4.19.3. Çiftçilere Do’rudan Gelir Ödemesi. .............................................. 55
4.19.4. Çiftçi Prim sisteminden Tek Ödeme Plan na Geçi! ....................... 55
4.20. Polonya Tar m n n Avrupa Birli’i Ortak Tar m Politikas ’na Uyumu ......... 56
4.20.1. Polonya’n n AB Üyelik Süreci ...................................................... 57
4.20.2. Polonya Ekonomisinin Tarihi Geli!imi ve Güncel Durumu ........... 52
4.20.3. Polonya Tar m n n AB Ortak Tar m Politikas na Uyumu .............. 62
4.20.4. Polonya Süt Sektörü ..................................................................... 66
4.20.5. Polonya Süt Sektöründe D ! Ticaret .............................................. 68
4.21. Polonya Örne’inden Ç kar lacak Dersler .................................................... 70
4.22. Türkiye Süt Sektörü SWOT Analizi ........................................................... 73
4.22.1. Güçlü Yönler ................................................................................ 73
4.22.2. Zay f Yönler ................................................................................. 74
4.22.3. F rsatlar ........................................................................................ 79
4.22.4. Tehditler ....................................................................................... 80
5. SONUÇ ve ÖNERİLER .................................................................................... 83
KAYNAKLAR ...................................................................................................... 87
ÖZGEÇMİŞ… ...................................................................................................... 93
V
SİMGELER ve KISALTMALAR

GSYH : Gayri Safi Yurtiçi Has la
TKB : Tar m ve Köyi!leri Bakanl ’
TÜİK : Türkiye $statistik Kurumu
EUROSTAT : Avrupa Komisyonu $statistik Kurumu (Statistical Office of the
European Commission)
AB : Avrupa Birli’i
EC : Avrupa komisyonu (European Commision)
FAO : Birle!mi! Milletler G da ve Tar m Organizasyonu (Food and
Agriculture Organization of the United Nations)
OECD : Ekonomik $!birli’i ve Kalk nma Örgütü (Organization for
Economic Co-operation and Development)
TZMO : Türkiye Ziraat Mühendisleri Odas
KKGM : Koruma ve Kontrol Genel Müdürlü’ü
BBHB : Büyük Ba! Hayvan Birimi
TEMA : Türkiye Erozyonla Mücadele, A’açland rma ve Do’a
Varl klar Koruma Vakf .
DGD : Do’rudan Gelir Deste’i ödemleri
ÇATAK : Çevre Amaçl Tar msal Alanlar n Korunmas (ÇATAK)
Program Destekleri
ÇKS : Çiftçi Kay t Sisteminde
FEOGA : Avrupa Tar msal Yönverme ve Garanti Fonu (Fonds Europeen
d'Orientation et de Garantie Agricole)
OTP : Ortak Tar m Politikas
YST : Ya’s z Süt Tozu
EAGGF : Avrupa Tar msal Yönverme ve Garanti Fonu (European
Agricultural Guidance and Guarantee Fund)
SAPARD : Tar m ve K rsal Kalk nma Alan nda Özel Kat l m Program
(Special Accession Programme for Agriculture and Rural
Development)
VI
PHARE : Ekonomilerini Yeniden Yap land rmak $çin Polonya ve
Macaristan’a Sa’lanan Destek Program (Poland Hungary Aid
for the Reconstruction of the Economy)
ISPA : Kat l m Öncesi Yap sal (Instrument for Structural Policies for
Pre-accession)
TOK : Tarife Oran Kotalar
GUS : Polonya Devlet $statistik Kurumu (G*ówny Urz+d
Statystyczny)
AEK : Avrupa Ekonomik Toplulu’u

VII
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 4.1. Türkiye ve AB’de faaliyet kollar na göre GSYH rakamlar ................... 7
Çizelge 4.2. Türkiye’de faaliyet kollar na göre istihdam rakamlar ............................ 9
Çizelge 4.3. AB’de Faaliyet kollar na göre istihdam rakamlar .................................. 9
Çizelge 4.4. Türkiye’de tar m i!letmesi say s ve üretim yap s na göre oransal
da ’ l m . ............................................................................................. 11
Çizelge 4.5. AB’de tar m i!letmesi say s ve üretim yap s na göre da’ l m ........... 12
Çizelge 4.6. Türkiye’de toplam süt üretim miktar , hayvan türlerinin süt üretim
miktar ve toplam üretim içindeki oranlar ........................................... 14
Çizelge 4.7. AB’de toplam süt üretim miktar , hayvan türlerinin
süt üretim miktar ve toplam üretim içindeki oranlar ......................... 15
Çizelge 4.8. Türkiye’de tür ve rklar na göre sa’ lan inek say s ve toplam
süt ine ’i varl ’ içindeki oranlar ........................................................ 16
Çizelge 4.9. AB’de toplam süt s ’ r say s .............................................................. 17
Çizelge 4.10. Türkiye ve AB’de hayvan ba! na dü!en ortalama süt verimi ............. 18
Çizelge 4.11. Toplam süt s ’ r say s ve süt s ’ r say s n n i!letme ölçeklerine
göre da ’ l m …….............................................................................. 21
Çizelge 4.12. Türkiye i!lenmi! süt ürünleri miktar . ............................................... 26
Çizelge 4.13. Türkiye’de y llar itibariyle süt fiyatlar ve çe!itli pariteler.................. 29
Çizelge 4.14. Türkiye’de y llar itibariyle süt ve yem fiyatlar ve art ! oranlar ......... 31
Çizelge 4.15. $thalat-$hracat rakamlar .................................................................... 38
Çizelge 4.16. 2006 y l tar msal destekleme araçlar ................................................ 40
Çizelge 4.17. Tahsis edilen hayvanc l k destekleri miktar ...................................... 40
Çizelge 4.18. 2005 y l hayvanc l k destekleri ve destek kalemlerinin pay .............. 42
Çizelge 4.19. 2006 y l yem desteklemeleri ............................................................. 44
Çizelge 4.20. 2006 y l FEOGA k rsal kalk nma fonu miktar ve da’ l m ............. 48
Çizelge 4.21. 2007 y l için AB’de izin verilen maksimum sübvansiyon
miktar ve de ’erleri............................................................................. 54
Çizelge 4.22. Türkiye, Polonya, AB (15) ve AB (25) ülkelerine ait baz
parametreler ..................................................................................... 56
VIII