AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN DER DDR ZENTRALINSTITUT FÜR ALTE GESCHICHTE UND ARCHÄOLOGIE BIBLIOTHECA SCRIPTORYM GRAECORVM ET ROMANORVM TEVBNERIANA m LEIPZIG Β SB B. G. TEUBNER VERLAGSGESELLSCHAFT 1989 Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:00 PM CORNELII TACITI LIBRI QVI SVPERSVNT EDIDERVNT STEPHANOS BORZSÁK ET KENNETH WELLESLEY TOMYS II Pars Piima HISTORIARYM LIBRI EDIDIT KENNETH WELLESLEY Β UIKK> BSB B.G. TEUBNER VERLAGSGESELLSCHAFT 1989 Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:00 PM Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana ISSN 0233-1160 Redaktor: Günther Christian Hansen Redaktor dieses Bandes: Günther Christian Hansen ISBN 3-322-00671-9 © BSB B. C. Teubner Verlagegeeellschaft, Leipzig, 1989 1. Auflage VLN 294 · 375/10/89 · LSV 0886 Lektor: Dr. phil. Elisabeth Scluihmann Printed in the German Democratic Republic Gesamtherstellung: INTERDRUCK Graphischer Großbetrieb Leipzig, Betrieb der ausgezeichneten Qualitätsarbeit, ΙΠ/18/97 Bestell-Nr. 666 507 5 04800 Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:00 PM PRAEFATIO Perpauca habeo quae ad id quod in secunda primi uoluminis parte praelusi adiciam. eadem enim traditione, eisdem codicibus nituntur Annalium libri 11 — 16 et 17 — 21 id est Historiarum I —V; eodem modo apparatum criticum et appendicem instruxi, nisi quod siglum le addidi ut omnes primae classis lectiones apparerent. at minus est familia illa quam congeries et compendium, ne seorsum citati in apparatu Y01Y02UY03 locum inutiliter occuparent. discedit saepissime Ic in Y01Y02 / UY03. et nimis dilexit Rhenanus Budensem suum Y01, quamquam quotiens deficit M haud spernendus est testis; huius Y02 imitamen est erudite correctum. ex U uel Y03 uel utrisque dependent II et ΙΠ, nec in his quicquam momenti inuenias quod non illic repertum sit. classis secundae est Leidensis ille, cuius scriptor correctoresque ingenia sua aliquando infarciunt, non semper infeliciter. Sed notandum est solos primae classis codices Y01Y02Y03 sicut M initium Historiarum quas dicimus in nouo folio ponere, ceteros sine conspicuo interuallo inscriptione septimi decimi libri librorum Seriem continuare, sunt igitur illi quattuor simul testes eius temporis quo duo opera ita coniuncta erant ut Historiae quas dicimus continua numera- tione Annales quos nominamus consequerentur, testes simul operum ut sunt diuersorum. de titulo Historiarum de quo ambigitur aliquid in appendice notaui. Et de hac ipsa appendice, cum sit noua et inusitata eoque fortasse multis ingrata, aliqua sunt quae defendere uelim. in ueteribus impressis editionibus mos erat adnotationes extendere uel separatim addere, iudicia priorum doctorum, proprias conclusiones siue uaticinationes fusius exponere; in nostris autem concisis manuque habilibus libris summa breuitate ut currat opus necesse est, ita ut lites quamuis graues quasi nutu et dicto editorie transigantur, nos autem lectores stupeamus. et in his iudiciis procul dubio iustitia facta est: an manifesto parum liquet, nec est locus ad calcem paginae argumentandi. hoc quod sciebam neque eram ignarus in omnimodis diurnalium angulis utiles in situ languescere inquisitiones, id agere decreui ut locos disputationum distincte quoad poteram laudarem, et quotiens, ut saepius apud nostrum, maior aliqua crux occurreret, codicum lectiones et doctorum lumina ad finem uoluminis reponerem, ieiunis quod uorarent praebens, incuriosos non impediens. et coniecturarum quidem multitudo uel stultitia aliquando V Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:02 PM PRAEFATIO fastidium aliquando bilem mouebit; sed ex erroribus aliorum meliora discet uerecundia et ex falso nascetur uerum. sic artis criticae arcana, si quidem sunt, ex tenebrie et angiportibus in lucem ac forum protrahere uolui: an praeter necessitatene in medio relinquam. Quod ad familiam lb pertinet, quae ea est cui nulla insit interpolationis auspicio, nunc sicut prius nonnullas felices lectiones quas uel sola uel cum satellitibus suis exhibet quasque in textum plerumque admitiere ausus sum hie laudo : lb M la 3,1 necessitates necessitates ipsa necessitates ipsa fortiter nécessitas fortiter nécessitas fortiter 26, 2 erumpentia erumpentis M1 erumpentis erumpentibus M 51, 1 quam et et 65,1 et Viennenses otti. otti. 70, 3 incerta in cetera in cetera 71, 2 felix infelix felix 71, 2 Salus (ιdeest) laus 72, 2 uices (deest) uitae II 2, 1 moderatior (deest) modestior 20,1 acribus agribus aegris 40 omissuro amissuro amissuro 76, 4 sit sibi sibi 86, 3 Flauianus fabianus fabianus 89, 2 aquilas aquila aquilam 96,1 mollius mullius nullius 100, 3 patuit patui pataui III 7, 2 reponi recoli re coli 8,1 interiectus intertectus interceptus 17, 2 per cuisis periculi periculis 25, 2 ne otri. otri. 33, 2 obuia obuiam ob iram 58, 2 dantes dante data 60, 2 perfici profui proficisci 69,1 cecidisset cecississet cessisset 77, 1 traditurum tradì futurum furtim traditurum 80, 2 pelluntur palantur pallantur IV 32, 3 molliora molli ora moliora 42, 4 saginatus signatus signatus 66, 3 e ei ex 68, 5 Iulio tulio tul. 2,1 quoniam q qi / quia 22, 2 ornatu militari armati militari ornati militariter 23, 3 leuium otti. orti. (uide ea quoque quae Meiser 1882, 140—141 soli Β codici tribuit, partim summo iure.) Ad finem textus habent IbUIII, non habent MIaY Y Y II ex- 01 02 03 cerpta IV 20, 3 illi ueteres militiae — 25, 4 Vocula mira et IV 42, 3 toìeremus istorum — 53, 4 temeraretur opus, quorum lectiones non semper VI Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:02 PM PRAEFATIO cum continuo eorundem librorum textu congruunt. hae seorsum asterisco apposito in apparatu, quotiens prodest, laudantur, quamuis uix quic- quam ad textum confirmandum uel infirmandum afferant. uide tamen IV 22, 2 lucisque et 24,1 ledos e. De ceteris codicibus sileo, nisi quod in apparatu sub siglis Morb. Ib*L 4*U*III* lectiones aliquot e scheda collectionis Morbiensis in 2 bibliotheca Gottingensi asseruatae et ex quibusdam excerptis extrema codicum suorum secutis addidi, nullum quidem in usum sed ne lectores iure requirerent. in textu premendo minuta quaedam hic tango, in assimilatione praepositionum, nominum propriorum formis uacillare accusabor ; respondeo non semper Mediceum secum congruere, aliquando manifesto se fallentem, dein pugnare saepissime cum Mediceo recentiores. de multis huiusmodi mysteriis et antiqui disputabant. non semper Quin- tilianum Latinae linguae professorem aequales audiunt. in tali igitur inconstantia constantiam insequi non multi momenti esse credidi. quotiens Roma caput orbis significatur, Vrbem non urbem premendam curaui. non raro artículos textus ad sensum narrationis accommodaui, interpunctiones suetas non semper secutus sum. sed de his satis super que. Nunc gratiae ex corde agendae sunt et eis quos tribus ante annis nominaui et insuper collegis C. J. Classen, D. Kuijper, R. M. Pinkerton, W. S. Watt, et ut ad praeteritos respiciam, aequum est commemorare eminentissimos eos quorum ceruicibus innixi nos huius aetatis homun- culi et pumiliones gloriamur, inter quos Beato Rhenano Sletstatensi, Louaniensi Iusto Lápsio nemo est qui non palmam tribuat. huic in patriae quadriuio aenea statua, in officina Antuerpiae prelum et pulpi- tum, tot editiones per triginta annos sagaciter editae monumento sunt ; ilium opera Basiliensia et castigationes, tum ipsius bibliotheca piis manibus oppidanorum suorum conseruata in memoria hominum retinent et retinebunt. sed incipiente nono decimo saeculo, partim ob res reuolutas et renouatas sicut aliorum studia ita Taciti iterum suscitata sunt, nec alibi magis quam in Germania, cuius apud gymnasia et uniuersitates atque academias praecipuus honos dabatur Tacito ut qui gesta ac mores septentrionalium populorum una cum uitiis uirtutibusque imperatorum regum rerum publicarum nationum insigni eloquentia pinxisset. duos praesertim doctissimos nomino, Bonnensem Franciscum Ritter, cuius tres editiones, innumera et acuta ac subtilia in diurnalibus studia non earn ei inter aequales gloriam addiderunt quam meruit ille inrequietus animi uigor. Berolinensis autem gymnasii professor Georgius Andresen per quinquaginta annos codices manu scriptos inspexit, acuta proposuit, editionem Halmii renouauit, in omnibus de nostro lucubrationibus quae per illud tempus prodierunt acerrimus castigator censorque collegarum erat, facile princeps Taciteorum. hos comitabatur immensa ubique criti- corum cohors. in hac editione saepius a Ritter excita tus et inuitatus sum, VII Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:02 PM PRAEFATIO ab Andresen numquam sine pauore dissensi, erant ad manum in uocabulis Gerber-Greef-John, in nominibus Fabia, in lingua Sirker, in stilo Draeger et Sörbom, in notis Lindsay et quae alia sunt adiumenta et adminicula, postremo ne de nostratibus sileam, Henxicus Savilius ueterum, ex hodier- nis Ronaldus Syme, ambo equestri dignitate eruditione illustri uiri in Annalibus Historiisque excutiendis admirationem omnium mouerunt et stuporem. quod si qua titubauerit hoc opusculum, eo facile me consolabor quod id agendo aliqua sum tot magistrorum consuetudine et familiaritate fructus. Edinburgi mense Iunio a. MCMLXXXVII Kenneth Wellesley Vili Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:02 PM DE CODICIBVS In uniuersum Walther, G. H., ed. CCT Opera, Halle 1831,1 Praefatio (v-xliv) Meiser, C., Zur Handschriftenüberlieferung d. Hist. d. T., Jbb. f. cl. Phil. 125 (1882) 133-142 Mendell, C. W., Tacitus, the Man and his Work, New Haven 1957, Part II Tarrant, R. J., ap. Texts and Transmissions, ed. L. D. Reynolds, Oxford 1983, 407-409 Mediceus II Heraeus, C., Studia critica in Mediceos Taciti codices, diss. Marburg 1846 Pfitzner, W., Über das Verhältnis der Vulgata zu dem zweiten Codex Mediceus, insbesondere nachgewiesen am 14. Buch der Annalen, Philologue 31 (1848) 77-89 — , Charakteristik der beiden Florentinischen Handschriften d. T., ap. Verhand- lungen der 30. Philologen-Versammlung in Rostock, Leipzig 1876, 83 — 89 Rostagno, H., Codex Laurentianus 68 II phototypice editus, Leiden 1902 Andresen, G., Textkritische Studien zu T., Jahresberichte d. philol. Vereins zu Ber- lin 48 (1922) 50-65 Lowe, Ε. Α., The Unique MS of Tacitus' Histories, Casinensia I, Monte Cassino 1929, 257-272 Heilig, Κ. J., Ein Beitrag zur Geschichte des Mediceus II, WS 53 (1935) 95-110 Zelzer, M., Zur Vorlage des Tacitus-Codex 68, 2, WS Ν. F. 7 (1973) 185-195 Oliver, R. P., The Second Medicean MS, Illinois Classical Studies 1 (1976) 190-225 Prima Classis (I) Allen, W., The Yale MS of T. (Codex Budensis Rhenani), Yale University Library Gazette II 4 (April 1937) 81-86 Borzsák, I., Die Tacitus-Handschriften in der Bibliotheca Corviniana, Az Egyetemi Kônyvtàr Évkônyvei 1 (1962) 141-156 Ulery, R. W., The Contribution of the 'Genoese' Recentiores to the Establishment •of a Text of T., Annals 11-16, diss. Yale 1971 Leidensis Erasmus, H. J., A Note on Leidensis B.P.L. 16B, Tacitus XI-XXI, Mn. (iv) 15 (1962) 384-389 Mendell, C. W., et E. Hulshoff Pol, Codex Leidensis Bibliothecae Publicae Latinus 16B (Codex Agricolae) phototypice editus, Leiden 1966 Allen, W., The Leyden MS of Tacitus' Major Works, TAPA 101 (1970) 1-28 Goodyear, F. R. D., On the Leidensis of T., CQ n. s. 20 (1970) 365-370 Seel, Α., Zum Überlieferungswert des T.-Codex Leidensis BPL 16B, Studii clasice 14 (1972) 95-110 Oliver, R. P., uide supra IX Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:03 PM DE CODICIBVS Römer, F., Tacitus in den .Novantiquae Lectiones' des Franciscus Modius, ap. Latinität und Alte Kirche, Festschrift Hanslik (WS Beiheft 7, 1977), 251-262 -, et H. Heubner, Leidensis redivivus, WS 91 (1978) 159-174 —, Reminiszenzen antiker Literatur bei Rudolf Agricola, ap. Festschrift Muth, Innsbruck 1983, 407-413 — , Die T.-Handschrift in Pavia und die Entstehung des Leidensis, ap. Festschrift Betz, Wien 1985 Collatio codicum Schinzel, I., PCT Historien Buch II, diss. Wien 1968 Imagines codicum Praeter ea simulacra quae Rostagno et Mendell praebuerunt notandae sunt ima- gines codicie Toi apud Csapodi, G., et Κ. Csapodi-Gárdonyi, Bibliotheca Coruiniana, Shannon 1969, 41. 61, tab. xliv et c odicis C apud Berkovits, I., Corvinen-Bilderhandschriften, Budapest 1963, 123, tab. xvii et codicis B apud os Pächt, O., et Alexander, J. J. G., Illuminated MSS in the Bodleian Library 2, Oxford 1970, tab. lxxvi X Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:03 PM CONSPECTVS EDITIONVM ATQVE DISPVTATIONVM SELECTARVM ET TEXTYM HI ST ORI AR V M CONSTITVENTI VTILIVM Acid(alius, V. [V. Havenenthal]) 1606: Epistolarum centuria I, 1607, Val. Acidalii et Ant. Mureti notae et ap. Gronouios Alciatue (A. [Alciati]): ed. 1517 (1519.1634) et ap. Gruterum Alföldy (G.) : Die Hilfstruppen der röm. Provinz Germania Inferior, Düsseldorf 1968 Allen (W.): YCS 6 (1931) 29-38 Andr(esen, G.) B. (1875 — 1924): Jahresberichte d. phil. Vereins zu Berlin - 1874: Gymn.-Programm Berlin 1874 - 1883: BphW 3 (1883) 1509-1518 - 1892: Gymn.-Programm Berlin 1892 - 1899: In Taciti Historias studia critica et palaeographica I, Berlin 1899 - 1900: idem II, Berlin 1900 - 1903: WklPh 20 (1903) 1382-1384 - 1904: ibid. 21 (1904) 142 - 19141: ibid. 31 (1914) 1025-1033; 1058-1065 - 19142: ed. Halm5-Andresen, Leipzig 1914 - 1915: WklPh 32 (1915) 308-310; 429-432; 525-527; 621-623; 883-886; 955-960; 1097-1101; 1121-1125 - 1916: ibid. 38 (1916) 210-214; 401-406; 688-694; 758-766 - 1922: Jber. phil. Ver. Berlin 1922, 50 - 65 Anquetil (N. S.) 1817: Quaedam Taciti loca notis tentata, Paris 1817 - 1838: Remarques sur plusieurs passages de Tacite, Paris 1838 - 1841: Supplément aux Remarques de 1838, Paris 1841 Avi-Jonah (M.): IEJ 18 (1968) 98-125 Bach (N.): ed. Leipzig 1835 Baden (T.) : Friedemann et Seebode, Miscellanea critica I 3 (1822) 590 Baehrens (W. Α.): Philologus SB XII 2 (1912) Bailey (D. R. Shackleton) : in epistulis Baiter (J.) : uide Orelli Baldwin (B.): Maia 33 (1981) 43-44 Barber (Ε. Α.): CR 44 (1930) 91 Barnes (T. D.): CP 72 (1977) 224-231 Baxter (R. T. S.): CP 66 (1971) 93-107 Bekker (I.): ed. Leipzig 1825 (1831) Benario (H. W.): CJ 63 (1967) 24-27 Berlage (J.): Mn. 48 (1920) 107 Bernhardy (G.) : apud Doed. Betouw (G. C. in de) : Commentatiuncula in Tac. Hist. V 19, 1785 Bezz(enberger, G.) : Emendationum delectus, Programm d. 7. Philologenversamm- lung, Dresden 1844, 42-43 Bip(ontini [Croll, G. C. et Exter, P. C.]): ed. Zweibrücken 1779-1780 (1792) Bode (G. H.): Archiv f. Philologie u. Pädagogik (1832) 410 Boeckh (Α.): Gesammelte kleine Schriften IV, Berlin 1874, 340-345 Boecking (E.): ed. Notitia Dignitatum, Bonn 1839-1853, II 920 XI Unauthenticated Download Date | 5/13/16 6:04 PM