Coordinación: Blanca-Ana Roig Rechou Isabel Soto López Marta Neira Rodríguez (USC ...

304 Pages·2013·2.57 MB·Spanish

PREMIOS LITERARIOS
E DE ILUSTRACIÓN NA LIX
tttt
Coordinación:
Blanca-Ana Roig Rechou
Isabel Soto López
Marta Neira Rodríguez
(USC)
Edición:
Helena Pérez
Produción:
Antón Pérez
© LIJMI (Red Temática de Investigación
«Las Literaturas Infantiles y Juveniles del Marco Ibérico
e Iberoamericano»)
© Ilustración de cuberta e interiores:
Luis Beizán, Javier Sande, Daniel Vilas
© para esta edición, Edicións Xerais de Galicia, S.A., 2013
Dr. Marañón, 12. 36211 VIGO
[email protected]
ISBN: 978-84-9914-528-0
Depósito Legal: VG 338-2013
Impreso en Obradoiro Gráfico, S.L.
Polígono do Rebullón, 52 D
36416 Mos (Pontevedra)
Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que prohibe a reprodución,
plaxio, distribución ou comunicación pública, en todo ou en parte, dunha obra literaria, artística ou
científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fix ada en calquera tipo de
soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autorización.
PREMIOS LITERARIOS
E DE ILUSTRACIÓN NA LIX
tttttt
Coordinación:
Blanca-Ana Roig Rechou (USC)
Isabel Soto López (USC)
Marta Neira Rodríguez (USC/CEU-UVI)
Equipo redactor:
Thiago Alves Valente – Mikel Ayerbe Sudupe
João Luís Ceccantini –Joana Maria Cladera Socias
Jesús Díaz Armas – Xabier Etxaniz Erle –José António Gomes
Carolina González Alvarado – Laura Guerrero Guadarrama
Jose Manuel López Gaseni – Ramón F. Llorens García
Gemma Lluch – Graciela d´Lucca Bialet – Nieves Martín Rogero
Alice Áurea Penteado Martha – Ana Margarida Ramos
Sara Reis da Silva – Blanca-Ana Roig Rechou – Isabel Soto
María Victoria Sotomayor Sáez – Anxo Tarrío Varela
Vera Teixeira de Aguiar – Caterina Valriu – Maria Zaira Turchi

ÍNDICE
K
Páx
1. Introdución ................................................................... 7
2. Os premios literarios. Anxo Tarrío Varela. ...................... 15
3. Prêmios Hans Christian Andersen e Astrid Lindgren
Memorial Award (ALMA). Vera Teixeira de Aguiar,
Maria Zaira Turchi, Alice Áurea Penteado Martha. ............ 37
4. Los premios Lazarillo y Nacional de Literatura
Infantil y Juvenil. María Victoria Sotomayor Sáez,
Jesús Díaz Armas. ............................................................. 59
5. Os premios literarios e de ilustración no ámbito ibérico. 91
5.1. La renovación de los premios en el siglo XXI.
Ámbito castellano. Ramón F. Llorens García,
Nieves Martín Rogero. .................................................. 93
5.2. Els premis en la literatura infantil i juvenil catalana:
una panoràmica. Joana Maria Cladera Socias. ................ 115
5.3. 20 anys del Premi Josep M. Folch i Torres:
la creació d’un cànon en la Literatura Juvenil catalana.
Gemma Lluch, Caterina Valriu. ..................................... 133
5.4. Os premios literarios e de ilustración
na Literatura Infantil e Xuvenil galega. Blanca-Ana Roig
Rechou, Isabel Soto. ...................................................... 153
5.5. Prémios e literatura para a infância em Portugal:
Contributos para a sua legitimação?
José António Gomes, Ana Margarida Ramos,
Sara Reis da Silva. .......................................................... 179
5.6. Literatura-sariak euskal haur eta gazte literaturan /
Os premios literarios na literatura infantil e xuvenil vasca.
Mikel Ayerbe Sudupe, Xabier Etxaniz Erle,
Jose Manuel López Gaseni. ............................................ 195
6. Os premios literarios e de ilustración no ámbito
iberoamericano. ................................................................. 243
6.1. Los premios literarios y de ilustración
para la Literatura Infantil y Juvenil en Argentina.
Graciela d´Lucca Bialet. ................................................. 245
6.2. Atestado de maioridade: Prêmios
para a Literatura Infantil y Juvenil brasileira.
João Luís Ceccantini, Thiago Alves Valente. ................... 259
6.3. Concursos de Literatura Infantil y Juvenil en México,
signos de evolución y calidad. Laura Guerrero
Guadarrama, Carolina González Alvarado ..................... 277
7. Equipo redactor e coordinador ...................................... 299
1. introdución
K
Un ano máis, co fin de acadar os obxectivos marcados pola
Red Temática “Las Literaturas Infantiles y Juveniles del
Marco Ibérico e Iberoamericano” (LIJMI) no momento da
súa creación no ano 2004, ofrécese un novo monográfico desta serie
que conta xa cun total de nove volumes. Nesta ocasión, os expertos que
a conforman escolleron como tema obxecto de análise os premios
literarios e de ilustración, un dos factores sistémicos que máis inflúen
no mercado literario e na canonización de obras e autores.
Como vén sendo habitual, a presentación do tema desde o pun-
to de vista teórico conta cunha “Introdución”, neste caso debida
ao profesor da Universidade de Santiago de Compostela Anxo Ta-
rrío Varela, intitulada “Os premios literarios”, onde lembra os di-
ferentes elementos que forman parte da comunicación literaria e
vai explicando, recorrendo a algunhas das premisas desenvolvidas
polas principais teorías sistémico-sociolóxicas xurdidas a partir da
segunda metade do século XX, o papel que desempeñan os premios
na sociedade de hoxe en día, na que son non só un elemento máis
senón un elemento fundamental do mercado no que se converteu a
literatura. Deste xeito, Tarrío Varela pon en relación os premios con
conceptos tales como autor, best-séller, canonización, campo literario,
campo de poder, esfera pública, institución literaria ou institutional
criticism.
7
Premios literarios e de ilustración na lix
A achega á Literatura Infantil e Xuvenil e aos premios que a re-
coñecen desde o ámbito internacional chega da man das estudosas
brasileiras Vera Teixeira de Aguiar, Maria Zaira Turchi e Alice Áurea
Penteado Martha. En “Prêmios Hans Christian Andersen e Astrid
Lindgren Memorial Award”, as autoras lembran as razóns polas que
a LIX pasou a ser recoñecida con importantes galardóns internacio-
nais a partir da segunda metade do século XX e destacan o Premio
Andersen e o Astrid Lindgren como os principais recoñecementos a
ter en conta nese ámbito internacional. Ademais de describir as súas
características (quen os convocan, desde cando, que recoñecen etc.)
e de indicar o nome dos galardoados ao longo das diferentes convo-
catorias, analizan a produción infantil e xuvenil das dúas escritoras
brasileiras que recibiron eses premios, Lygia Bojunga e Ana Maria
Machado.
Así mesmo, os dous premios de carácter institucional con maior
repercusión na configuración do canon das LIX do Estado español
son o obxecto de estudo de “Los premios Lazarillo y Nacional de
Literatura Infantil y Juvenil”, que asinan María Victoria Sotomayor
Sáez e Jesús Díaz Armas. Despois de nomear algúns dos indicios po-
los que se pode falar de clásico e de lembrar a importancia da relación
existente na LIX, a diferenza da literatura institucionalizada, entre
formación e evolución do canon e premios literarios, Sotomayor e
Díaz repasan brevemente o decorrer histórico do Premio Lazarillo,
o máis antigo que se convoca a nivel estatal, e do Premio Nacional,
ao que tamén se pode acceder desde calquera das linguas do Estado.
A profesora da Universidade Autónoma de Madrid e o profesor da
Universidade de La Laguna ofrecen os trazos que definen estes cer-
tames, as principais diferenzas entre un e o outro e mencionan as
obras gañadoras, así como as tendencias, temas, xéneros e linguas
que foron galardoados ao longo da súas traxectorias.
Despois destes traballos, ofrécense seis artigos nos que se atende
aos premios literarios dos ámbitos lingüísticos da Península Ibérica,
é dicir, castelán, catalán, galego, portugués e vasco. En “La reno-
vación de los premios en el siglo XXI. Ámbito castellano”, Ramón
8
IntroducIón
Llorens García e Nieves Martín Rogero detéñense en primeiro lugar
nos premios que recoñecen o álbum ilustrado para, a seguir, cen-
trarse nos que distinguen o xénero máis cultivado, a narrativa, que
se manteñen desde os anos noventa ou que foron creados no século
XX, e, finalmente, nos que tentan darlles pulo aos xéneros menos
atendidos, a poesía e a literatura dramática.
Joana Maria Cladera Socias, Gemma Lluch e Caterina Valriu son
as responsábeis dos dous artigos centrados no eido catalán. A primeira
das estudosas, ampliando os datos publicados anualmente pola revis-
ta Cuadernos de Literatura Infantil y Juvenil (CLIJ) sobre os premios,
repasa os convocados desde os inicios da LIX catalá até a actualidade,
delimitándoos segundo sexan convocados en Cataluña, na Comuni-
dade Valenciana ou nas Illas Baleares, de maneira que fica de relevo
a carencia dun proceso evolutivo e coevo. Pola súa parte, Gemma
Lluch e Caterina Valriu, tras lembrar brevemente algúns dos factores
que permitiron o rexurdimento da LIX en lingua catalá durante a
posguerra, analizan os vinte primeiros anos dun dos máis importan-
tes, o Premio Folch i Torres, e describen paratextualmente a colección
“Els Grumets”, da editorial La Galera, fundamental na recuperación
da LIX en catalán, que acolleu as obras premiadas.
En “Os premios literarios na Literatura Infantil e Xuvenil gale-
ga”, Blanca-Ana Roig Rechou e Isabel Soto describen os primeiros
premios que atenderon a LIX galega e aqueles que axudaron a cons-
tituíla como sistema. Tamén aluden aos premios máis significativos
convocados desde os anos oitenta até a actualidade, tendo en consi-
deración a entidade que os convoca (editoriais galegas, foráneas ou
outras institucións). Insiren tamén o palmarés de obras e creadores
gañadores e sinalan as temáticas e tendencias máis representativas.
O ámbito lingüístico portugués está representado neste mono-
gráfico polo artigo “Prémios e literatura para infância em Portugal:
Contributos para a sua legitimação?”, de José António Gomes, Ana
Margarida Ramos e Sara Reis da Silva. Nel apúntanse aqueles pre-
mios que desempeñaron un papel senlleiro na validación do sistema
literario infantil e xuvenil portugués e no recoñecemento de obras
9
Premios literarios e de ilustración na lix
e autores, moitos destes presentados ao lectorado agardado como
novas voces literarias grazas a obtención dalgún dos galardóns. Os in-
vestigadores portugueses citan os creadores e as obras galardoados e
dan conta da problemática, en relación con outros ámbitos, que os
premios da LIX portuguesa presentan en Portugal.
Pola súa parte, Mikel Ayerbe Sudupe, Xabier Etxaniz Erle e Jose
Manuel López Gaseni estabelecen, en primeiro lugar, a diferenza en-
tre premios e concursos literarios así como a existente entre os con-
vocados por institucións públicas e aqueles que parten de entidades
privadas para, a continuación, facer un repaso polos premios máis
significativos existentes na LIX vasca desde os anos oitenta. Partindo
da hipótese de que a LIX premiada pode considerarse como mostra da
literatura canonizada, os tres investigadores aventuran as súas posí-
beis características. Rematan o seu traballo analizando a produción
do escritor Patxi Zubizarreta e da ilustradora Elena Odriozola, pre-
miados en diferentes ocasións.
Amais do comentado, ofrécense tres estudos sobre os premios li-
terarios e de ilustración existentes en Arxentina, Brasil e México.
No primeiro deles, Graciela d’Lucca Bialet, logo dun breve repaso
pola evolución da LIX en Arxentina, destaca aqueles máis notábeis
segundo sexan convocados por institucións públicas estatais ou por
fundacións, institucións culturais e ONG, así como os principais es-
critores que os mereceron. No segundo, titulado “Atestado de maio-
ridade: Prêmios para a literatura infantil e juvenil brasileira”, João
Luís Ceccantini e Thiago Alves Valente aproxímanse ao labor realiza-
do no transcurso dos anos por tres institucións brasileiras –a Câmara
Brasileira do Livro, a Fundação Nacional do Livro Infantil e Juvenil
e a Associação Paulista de Críticos de Arte–, de grande influencia
no panorama dos premios brasileiros. Finalmente, Laura Guerrero
Guadarrama e Carolina González Alvarado en “Concursos de Lite-
ratura Infantil y Juvenil en México, signos de evolución y calidad”,
despois de ofrecer brevemente as súas impresións como membros
dalgún xurado, percorren os principais premios que galardoan a LIX
en México desde os anos cincuenta até a actualidade, para rematar
10