ebook img

construcción social de conocimientos acerca de la alimentación en las familias y escuelas de dos ... PDF

222 Pages·2007·1.08 MB·Spanish
by  
Save to my drive
Quick download
Download
Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.

Preview construcción social de conocimientos acerca de la alimentación en las familias y escuelas de dos ...

UNIVERSIDAD MAYOR DE SAN SIMÓN FACULTAD DE HUMANIDADES Y CIENCIAS DE LA EDUCACION DEPARTAMENTO DE POST GRADO PROGRAMA DE EDUCACION INTERCULTURAL BILINGÜE PARA LOS PAISES ANDINOS PROEIB Andes CONSTRUCCIÓN SOCIAL DE CONOCIMIENTOS ACERCA DE LA ALIMENTACIÓN EN LAS FAMILIAS Y ESCUELAS DE DOS COMUNIDADES AIMARAS Regina Julia Ramírez Nina Tesis presentada a la Universidad Mayor de San Simón, en cumplimiento parcial de los requisitos para la obtención del título de Magister en Educación Intercultural Bilingüe con la Mención Planificación y Gestión Asesor de tesis: Dr. Fernando Prada Cochabamba, Bolivia 2007 La presente tesis CONSTRUCCIÓN SOCIAL DE CONOCIMIENTOS ACERCA DE LA ALIMENTACIÓN EN LAS FAMILIAS Y ESCUELAS DE DOS COMUNIDADES AIMARAS fue aprobada el ............................................ Asesor Tribunal Tribunal Tribunal Jefe del Departamento de Post-Grado Decano Agradecimientos A la comunidad Cota Cota Alta, a la escuela seccional de la misma comunidad, a las profesoras, a los estudiantes, a la junta escolar y por ende a todas las autoridades y a todos quienes me proporcionaron la información y por haberme permitido efectuar el trabajo de campo, por medio de las observaciones, conversaciones y entrevistas referentes al tema de esta investigación. Al pueblo de Vilaque, por haberme aceptado para realizar mi trabajo de campo por medio de la vivencia y conversaciones para obtener la información que contiene la presente investigación. A la directora, a los profesores, profesoras, estudiantes, padres de familia, junta escolar de la Unidad Educativa Antofagasta de Vilaque por haberme acogido en su institución educativa para realizar una parte de la investigación. A los docentes del PROEIB Andes, por compartir sus experiencias profesionales durante la maestría y los distintos talleres que han contribuido bastante en nuestra formación: Dr. Luis Enrique López, Dra. Inge Sichra, Mgr. José Antonio Arrieta, Dr. Fernando Prada, Dr. Pedro Plaza, Mgr. Vicente Limache, Mgr. Jacqueline Roblin y Dr. Gustavo Gottret. Asimismo, a todo el personal administrativo por el apoyo constante. Al asesor de la tesis, Dr. Fernando Prada quien con sus conocimientos orientó la presente tesis desde el inicio, durante el desarrollo y hasta la conclusión de la misma. Finalmente, a todos los que hicieron posible la culminación de la presente tesis. i Resumen En el presente estudio sobre la construcción social de conocimientos acerca de la alimentación en dos comunidades aimaras, Vilaque y Cota Cota Alta del departamento de La Paz, se presenta las formas de aprendizaje en torno a la alimentación, tanto en el ambiente familiar como en el contexto escolar, tomando en cuenta el sistema alimentario andino tanto el tradicional como el considerado moderno, enlazado con el sistema agropecuario, puesto que en la cultura andina la concepción es holística. En el contexto familiar, los niños aprenden acerca de la alimentación por medio de la participación e interacción constante en la vida cotidiana del entorno familiar, donde los niños exploran por medio de la curiosidad e inquietud; en ese aprendizaje se da con mayor intensidad las expresiones verbales tanto para la explicación como para las llamadas de atención, pero ligadas a la práctica, incluso se dan los castigos como parte complementaria de la vida, puesto que ella implica la dualidad complementaria. También el juego constituye uno de los procesos de aprendizaje de los niños, de manera divertida. Asimismo, el aprendizaje es permanente debido a que la cultura es dinámica. Así, las formas de aprendizaje coinciden con los estudios realizados hasta el momento, aunque varía el uso de los tiempos en la preparación de la alimentación. En la escuela el aprendizaje en torno a la alimentación se desarrolla centrándose en las expresiones verbales para abordar los contenidos curriculares aislados de la vivencia cotidiana. Además, no se toma en cuenta los valores nutricionales de los productos andinos tradicionales de la comunidad, se resalta la transmisión de la cultura hegemónica que subvalora los conocimientos de las culturas indígenas. Asimismo, en las escuelas estudiadas aún no se ha desarrollado el currículo diversificado por falta de capacitación de docentes. En conclusión, las formas de aprendizaje, los conocimientos acerca de la alimentación y los agentes educativos difieren, de alguna manera, entre el entorno familiar y el contexto escolar. Los conocimientos andinos tradicionales acerca de la alimentación son considerados de menor importancia y prestigio con relación a la alimentación preparada en base a los productos industrializados. Finalmente, se plantea la propuesta de la implementación del currículo diversificado en torno a la alimentación andina tradicional para mejorar la alimentación de la población, para influir en el aprecio a los alimentos propios y coadyuvar en la mejora de la educación intercultural bilingüe por medio de la interculturalidad complementaria. Palabras claves: formas de aprendizaje, currículo diversificado, conocimientos andinos ancestrales sobre alimentación y actividad agropecuaria. ii Resumen en lengua indígena Qalltawi (Introducción) Akniri manq’a phayañanaka tuqita yatxatawixa khaysa paya ayllunaka Cota Cota Alta sata sutini, suyu Omasuyos, ukhamaraki ayllu Vilaque sata sutini, suyu Los Andes uka ayllunakana uñakipata, yatxatataraki. Kunatixa jichhurunakana wakisiwa khaysa thaya pampanakana kunaymana yatinakapaxa yatiña utanakana amuykipatañapa, ukhamatawa mä khuskhata purapa jakäwi tuqita yatiña utanakana yatxatataxañapataki, taqi ukanakasti taqpacha markachirinakana suma jakawi jikxatañataki. Markachirinakaxa sarani saraniwa, ukhamarjamawa kuna amuyunaksa, yatinaksa jikikiptayapxi, kunatixa uraqixa, pachasa mayja mayjawa, ukatawa walja kunaymana yatinakaxa utji suma qamasiñataki. Jichhurunakana, yaqha qillqatanakaxa manq’anaka tuqinakatxa utjarakiwa, ukatsti janipi yatiña utanakana yatichawi tuqinakampi chikt’ata amuykipatakiti, ukhamaraki uka thaya pampanakana jakasirinakana yatinakapaxa janiwa yapu lurawimpi ukhamaraki uywa uywachawimpi chikt’ata amuykipatakiti, ukatawa wakisi uka yatinakaxa yapu yapuchawimpi, uywa uywachawimpi chikt’atapuniwa yatiña utanaka tuqina amuykipatañapa, yatxatatañaparaki. Ukatakisti, nayraqataxa wawanakaxa jichhurunakana kunjamsa manq’a phayañanaka yatiqapxi ukanakawa wakisi yatxataña, ukata yatiña utanakana purapa amuyumpi, purapa sarawimpi, purapa yatinaka apnaqatañapataki. Ukanaka tuqitwa aka qillqataxa amuykipaski. Manq’anaka tuqita aruskipkasina, thaya pampanakana jakasirinaka, jani ukaxa taqpacha aka uraqina markachirinakaxa jani manq’ataxa janiwa kunsa lurapkaspati, kuna ch’amampi lurawinaksa, jani ukaxa kuna lup’iwinaksa, amuykipawinaksa, yatxatawinaksa janiwa yäparu lurapkaspati, ukatapi manq’axa jaqitakixa wali askipuni kunaymana lurawinaka sapurunjama phuqhañanakapataki. Ukxarusti, jichhurunakana yatichawi mayjt’ayawi kamachixa purapa aruta purapa qamawi nayraru irptaña, kunkanchayaña amtaniwa, ukatawa uka thaya pampanakana jakasirinakana yatinakapaxa yatiña utanakana yatxatataxañapawa wakisi, ukatawa aka yatxatawixa uka manq’anaka tuqita yatinaka yatiña utana yatinakapampi chikt’ata yatichawi tuqitawa yatxati, qhananchi, amuykipi, uñakipi. Jani walt’awi thaki (Planteamiento del problema) Thaya pampanakana nayra pachatpacha markachirinakana yatinakapaxa k’achata k’achata chhaqtasiwayki, uka pachparakiwa nayra manq’a phayañanaka yatinakaxa chhaqtasiwayki, kunatixa jichha pachaxa alata manq’a phayañanakaki wawanakaru awki taykanakapaxa yatichxapxi. Ukatpi wawanakaxa jani suma manq’ataxapxitixa, iii ukatsti, yatiña utanakansa janirakiwa suma yatiqxapxiti. Ukxarusti yatiña utanakanxa yatichirinakaxa janirakiwa uka thaya pampanakana jakasirinakana yatinakapxa kunarusa yäqapkarakiti. Ukxarusa, yatichirinakaxa uka nayra yatiwinaka yatiña utana yatichaña tuqinakatxa janirakiwa suma yatxatatäpkiti ukatawa uksa tuqinakatxa jani suma ch’amanchatakiti. Ukata khaya kamachi 1565 yatichawi mayjt’awixa siwa: jichha yatiwinakampi, nayra mayja mayja yatiwinakampixa purapata aruskipasiyañawa, uka amtasti janiwa jichhurunakaxa taqpacha phuqhaskiti, kunatixa jilpachaxa aru sapakiwa apnaqataski. Yaqhipa pachaxa yatiña utanakana uka jacha markanakana yatinakapakiwa khaya thaya pampanakana jakasiri wawanakaruxa aymarata yatichataski. Ukata uka nayra yatinakaxa manq’añanaka tuqita janiwa yatiña utanakana yatichapkiti. Ukatawa sullkawirinakaxa t’ant’a, arroz, fideo sata ukanakaki wali manq’aña munxapxi, yämakisa jaqiru jani walt’ayiri yaqha kasta manq’anaka manq’xapxi. Kunatixa uka manq’anakasti wali jach’anchata, wali yäqatarakiwa. Maysatsti, uka pachpa ayllunakana achuri juyranakata phayata nayra manq’anaka p’isqi, k’ispiña ukanakaxa mä juk’a jisk’achatakiwa uñjasi, kunatixa pisina jakasirinakana manq’apakaspasa ukhama amuyxapxi. Ukhamawa uka manq’a phayasiña tuqinakatxa juk’ata juk’ata uka suma manq’anaka phayaña yatinakaxa mayjt’asiwayki ukata chikataxa chhaqhtasiwaykaraki. Phisqhiri educación primaria sata ukankirinakatakixa manq’a tuqinakata yatiwakiyawixa uka ciencias de la vida sata ukana wakicht’atawa, ukata ukanxa yatichirinakaxa yaqha tuqi jach’a markanakana manq’añanakapaki wali jachañchasipki, ukhamaraki uka yatiña utanakanxa jilpacha uka alata manq’anaka manq’apxi. Amtawinaka (Objetivos) Taqi amtawi (Objetivo general) Ayllunakana ukhamaraki yatiña utanakana manq’a phayaña yati inuqawinakapana saranakapa amuykipaña T’aqa amtawinaka (Objetivos específicos) - Ayllunkirinakana utanakapana manq’a tuqita yati inuqawinakapa lurawthakinakapa uñjasa yatiyaña. - Yatiña utanakana manq’a tuqita yati inuqawinakapa lurawthakinakapa uñt’asina yatiyaña. - Yatichirinaka, awki taykanaka, irpirinaka taqpacha ayllunkirinakana amuyunakapa thaya pampanakana achuri juyranakata phayata manq’a tuqita iv kamsapxisa, ukhamaraki uka mayja mayja yatiwakichawi tuqiru sarayaña uka tuqinakata kunjamsa amuyapxi ukanaka qillqthapiña. - Paypacha ayllunakana manq’a tuqi yati inuqawinakapa kikipayaña Arxatawi (Justificación) Nayra ayllunakana qamawinakapaxa walja kunaymana yatinakaniwa, ukankarakiwa manq’a tuqita yatinakasa, jichhurunakanxa uka nayra yatinakaxa jichha pacha yatinakampi juk’ata juk’ata nukhunukuta uñjasixa. Ukatapï uka nayra yatinakaxa mayampi amthapxaña, ukhamaraki wakisi yatiña utanakana yatichataxañapa, kunatixa yatiña utanakanxa paya aruta purapa qamawita yatichasiski, ukaxa saña muniwa purapa qamawinaka yatichaña, uka qamawinkipi uka manq’a tuqinakata yatinakaxa. Ukatpï nayra yatinakampi jichha yatinakampixa yatiña utanakana mayja mayja yatiwakichawinakatuqi yatxatañaspaxa. Jichhurunakanxa yatichawi mayjt’awi Karachi 1565 sata ukaxa maynïri jach’a amtawipanxa yatichawixa paya aruta purapa qamawi yatichawiwa utjañapa, siwa, kunatixa akniri yatichawixa amuyxarakiwa markachirinakana jani mä khuskhatapa, ukata yatichawixa ukarjama kunkanchayañatapawa. Ukata uka manq’a tuqinakaxa qamawi tuqinkiwa, ukhamata uka qamawi tuqixa yatiña utaru mantasina nayraru suma jach’anchatañapa, ch’amanchatañaparaki taqi markachirinakana suma k’umara jakasipxañapataki. Aka yatxatawixa paya aruta purapa qamawita yatiqawiruwa yanapaña ch’amanchaña muni. Uka manq’a tuqita yatinakampiwa yanapaña muni, kunatixa yatiña utanapï uka yatinakaxa ch’amanchataxanixa mayja mayja yatiwakichawinaka kunkanchayatanakampi, taqi ukanakaxa mayampi yäqataxañapataki, kunatixa uka nayra manq’anakaxa wali askinakanawa, taqi markachirinakana suma jakasiñapataki, ukatapï jichhurunakana ukanakaxa wawanakana askipataki apthapxañaspa, askina yatiñutansa yatiqapxañapataki. Aka yatxatawixa taqpacha uka paya aylluna jakirinakaruwa yanaparakini, kunatixa jaqixa uka nayra manq’anakatuqi yatinaka mayampi jach’anchxapxani, suma k’umara qamawi, jakawi jikxatañataki. Ukaxa, wawanakana wali askipatakiniwa, jupanakana suma manq’atapxañapataki. Kunatixa uka nayra manq’anakaxa wali askiwa wawanakataki. Ukampirusa, yatiña utanxa mayjt’ayataniwa yatichaña yatiqaña lurathakhinaka, kunatixa wawanakaxa janiwa pankana ullarasakiti yatiqapki, jani ukasti kuna yatinaksa lurasapuniwa yatiqapxi, ukatawa uka manq’anaktuqi yatinaka yatichañaxa mawk’a mayjt’ayatani. v Yatxatawi thakhi (Aspectos metodológicos) Aka yatxataña amta phuqhañatakixa nayraqataxa janira ayllunakaru mistkasaxa yatxatawi thakhiwa qillqatäna. Uka ayllunakana uñaqaniñataki, jiskt’aniñataki kunjamatixa markachirinakaxa yatinaka waksuyapxi, lurapxi, ut’ayapxi taqi kunatakisa ukhamarjama thakhixa qillqsutänwa. Ukatakisti walja phaxsinakawa uka ayllunakana qamaniwayatäna. Nayraqataxa khaysa ayllu Cota Cota uksana qalltawayatawa, ukxarusti khaysa ayllu Vilaque uksanaraki. Ukanxa mä paya utawa, jani ukaxa saraksnawa paya wilamasinaka sapa aylluna uñjaniwayatawa, uka pachparaki yatiñuta taypinsa uñaqaniwayata. Ukhamaraki jiskht’awinakasa luranitäna, ukata tayka awkinakampi, jilïri mamanakampi, jilïri tatanakampi, wayna tawaqunakampi, wawanakampi, uka pachparaki yatichirinakampi aruskipaniwayatänwa. Uka uñaqañataki, ukhamaraki jiskhxatañatakixa pachpa ayllunakana qamañänwa, ukanxa kuna lurañanaka utjipansa yanapataskarakinwa, ukata ukanakaxa wali amuyumpi luratänwa, jani jupanakana lurawinakapa wali mayjt’ayañataki. Utanakana manq’a phayasiña, manq’a manq’asiña uka pachanakana kunaymani lurawinaka, aruskipawinaka uñjaniwayatänwa, ukhamaraki ist’aniwayatänwa. Uka pachparaki yatiña utana kunapachatixa manq’a manq’apxi, ukhamaraki aruskipapxi ukanaka uñjaniwayatänwa. Maysatsti, wawanakaxa yatiña utana samaraña pachana manq’asisa kunaymananaka aruskipapxi ukanaka ist’anita, uñjanitarakiwa. Ukhamaraki yatiña utana kunapachatixa yatichirixa manq’a tuqinakata yatichki ukhanaka ist’anita, uñjanitarakïnwa. Uka kunaymani irnaqäwinakanxa utjarakïnwa walimpi jani walimpi, uñaqawinakanxa kunjamatsa phayasiwinakapxa mayjt’ayapxasmachapuniwa. Ukhamaraki yaqhipaxa aru katuqaña uñjxasaxa janiwa aruskipaña munxapxänti ukhamanakawa utjäna. Ukatsti, walt’awinakasti aknirinakaraki: Mä akatjamata utanakaru purt’atänwa kunanaktixa phayasipxi, manq’apxi ukanaka yatiñataki, uñjañataki. Uka jiskt’awi tuqinakanxa aru katuqiri apthapisxasawa wali aruskipatänxa, kunatixa uka pachaxa wali taqi kunaymanita aruskipt’aña munapxänxa. Akhama yatxatawinaka lurañatakixa, aymara aru yatiñaxa wali askiwa kunatixa ukatakrakwa uka ayllunakana jakasirinakampixa suma aruskipt’aña utji. Aymara jani arsurixa kunsa inasa maysaru q’iwt’aychispa. Ukatsti mayni jani aymara arsuristi, akhama yatxatawinaka lurasipkarakispawa, inasa mä juk’a ch’amtapchispa, kunatixa jaqixa yatxatari jak’ata kuna arunaksa arsusipkchispa, ukata yatxatirixa jani kunsa amuykaspati. vi Qillqatanaka tuqi utt’ayata (Fundamentación teórica) Akanxa walja yatxatatanakana amuyunakapa qillqatawa, kunatixa jupanakaxa manq’anaka tuqita yatinakaxa kunatsa mayjt’aski, kunatsa jichha pachana jani nayra manq’anakaxa manq’ataxi, janiraki yatiqataxisa, ukatxa jichhurunakaxa kunjamsa wawanakaxa ayllu taypinakanxa manq’a phayaña tuqitxa yatiqasipki, ukhamaraki yatiña utanakansa kunjamasa yatiqapxi, taqi ukanakawa amuykipataski. Ukatsti, yatxatata Iriarte (1998) jupaxa siwa: kunatixa kunaymani achunakawa aka Bolivia sata markasaruxa anqaxanakata mantani, wali juk’a chaninakaniki, ukatpi pata pampanakana juyranaka jani yapuchañarusa purxapxixa, kunatixa juyra alañaxa wali pisi chaninikixiwa, ukata, manq’a phayaña yatichaña yatiqaña tuqinakaxa mayjt’asiwaykaraki. Nayrapachanakaxa, yapumpi uywampi sarnaqasirinakaxa suma uraqinaka, yapunaka, manq’añanaksa, yäparu apnaqaña yatipxänwa, kunjamata suma juyra achuyañsa, kunapacha, kawkharu yapuchañanaksa yatipxarakïnwa. Ukata yatxatata Yampara(1993) siwa: uka kunaymana yapu lurañanakaxa pachani pachaniwa, ukata uka pachanakana kunanakasa manq’aña, taqi ukanakaxa suma waksutayritanawa, jichhasa mawk’axa ukhamakiskiwa, ukata kunaymani juyranaka manq’añanakasa pachani pachani manq’atawa. Le Bihan (2003) jupatakixa nayra pacha suma aski manq’anakawa chhaqhtasiwayki, kunatixa sullkawirinakaru janiwa jilïrinakapaxa yatichxapxiti. Nayra jaqinakaxa wali suma manq’anaka yäparu manq’apxiritayna. Aka manq’aña tuqinakaxa wali wakiskiriwa, kunatixa yatichawinakampi chikt’atawa sarnaqi, siwa. Ukata yatiña utaru sariri wawanakasa suma manq’atañapawa wakisi, sasawa amuyt’i. Ukatsti, aka yatxatawi suma kunkanchañatakixa kunjamsa wawanakaxa jisk’atpacha yatiqapxi, khitinakasa, kunjamsa yatichapxaraki taqi ukanaka uñakipañawa. Uka tuqitxa akniri yatxatatanakawa amuykipapxaraki Berger, Peter y Luckmann (1979) jupanakaxa qhananchapxiwa, sasina: wawaxa kuntima utanakapana wilamasinakapa taypina lurapki, arsupxi, amuyapxi uka sapurunjama yatiqapxi, sapxiwa. Suma sarawinaka, kunjamañapasa mä jaqixa, kunanakasa luraña, kunanakasa jani lurañaki taqi ukanaka wawanakaxa jisk’atpacha yatiqaxpxi, sapxiwa. Taqi ukanaksti jilïrinakapata, masinakapata khithinakampiti jak’apura jakasi taqi jupanakata yatiqapxi. Ukata jilïri jaqinakaxa aka yatichawinakxa ajllirakiwa, kunatixa kawkiri yatinaktixa wawanakapana wali yatiqañapa munapki ukanaka luraña tuqimpisa jani ukaxa arsuña tuqimpisa nayraqata walja kuti suma yatichapxi, uka yatichawisti janiwa yatiña utanjama yatichaskiti, jani ukasti lurawinakampi, arsuwinakampi, sarnaqäwinakampiwa vii yatichapxi. Ukhamatpï wawanakana manq’a phayañanakapsa mayjt’ayataxarakixa, kunatixa awki taykanakapaxa wawanakapana suma mayja jach’a markanakanjama phayasiriñapa munapxixa, ukarjamawa wawanakaxa yatiqasipkixa. Rogoff (1993) yatxatataxa siwa, wawanakaxa jisk’atpacha jilïrinakaparuwa kuna yatiqañansa arktapxi, ukhamata juk’ata juk’ata yatiqapxi, jupanakaxa kuna lurañansa jilïrinakaparu jila yatiñaninakaru uñch’ukipxi, ist’apxi, jupanakaxa ukhamana kunaymana lurañanaksa yatintawayxapxi. Uka yatiqañanakata aruskipkasaxa, yatiqañaxa janiwa jiwaña pachamama tukusirikiti, jani ukasti yatiqawixa wiñayawa utji. Ukatsti mayja mayja yatiwakichawitxa Montaluiza (1993) jupa yatxatatatakixa yatichawi mayjt’awixa mayja mayja yatiwakichawi unanchayi, ukaxa janiwa aliqaki aymara aruru jaqukipañakikiti jani ukasti pachpa yatiqirinakana kunaymana yatinakapawa yatiña uta tuqina yatichasiñapa, ukampirusa taqi uka jichha yatiñutanakana amuyupawa aylluna amuyunakaparjama jaqukiptañapa, sasawa qhananchi, ukatapï aka manq’anaka tuqi yatinakaxa yatiña utanakaru mantañapaxa sullkawiri wawanakaru yatichatañapataki. Taqi aka yatxatirinakaxa paya aruta purapa qamawita yatichawi tuqiru yanapañatakiwa wali ch’amt’asipki, kunatixa nayra yatinakaxa wakisiwa apthapxaña, ukata wakisipanxa yatiña uta tuqitpachasa ch’amancharakiñapawa, ukhamata nayraru taqi ch’amampi sarantañapataki mä suma jakawi jikxatañkama. Jikxatatanaka yatiyawi (Presentación de resultados) Janira jikxatatanaka yatiykasina wakisiwa utjawita yatxatawi yatiyaña, kunatixa nayraqataxa kawkhanakansa irnaqatänxa aka jikxatawinaka jikiñkamaxa taqi ukanaka yatiyasini, ukxaruwa yatiqawinaka jikxatawinakaxa yatiyatani. Utjawita yatxatawi (Contexto) Vilaque ukhamaraki Cota Cota Alta sata ayllunakana aka yatxatawixa irnaqasiwayi. Vilaque sata aylluxa khaysa jach’a suyu La Paz, jisk’a suyu Los Andes uksankiwa, Chukiyawu marka jak’ankakiwa, uka ayllunxa jaqixa uywampi yapumpi ukhamaraki ch’alla jariñampi ukatsti quri qhuyana thaqhañampiwa irnaqapxi. Jupanakaxa kamisatixa mä sindicato sata uka pachpa tantacht’asitapxiwa, ukxaruxa yapxatt’atawa kampu ukampi, ukasti yapunaka tuqita p’iqinchiri uñjirirakiwa. Uraqi tuqitxa aynuqa ukwa apnaqapxi, ukaxa saña muniwa maypacha uraqixa taqininkiwa, janiwa t’aqa t’aqa jaljatäkiti, jani ukasti sapa mara mä tantachawina yapuchañataki jalanuqasipxi. Cota Cota Alta ayllusti jach’a suyu La Paz, jisk’a suyu Omasuyos uksankarakiwa, ñiya Achacachi jak’ankiwa, uksanxa jaqixa uywampi yapumpi ukhamaraki kuna alakipasiñanakampi, yaqhipaxa yatichiripxarakisa, uka irnaqawinakampiwa jakasipxi. Jupanakaxa sindicato sata ukhama tantachasitapxiwa. Uraqi tuqitsti jisk’a jisk’a viii

Description:
Tampoco se ha conformado equipos técnicos en las Direcciones y kaya, después en junio y julio es pues el trillado de cebada, quinua, haba y
See more

The list of books you might like

Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.