Table Of Content

“Azərbaycan məktəbi” 2013/4 SAĞLAMLIQ İMKANLARI MƏHDUD OLAN UŞAQLARLA İŞİN TƏŞKİLİNƏ DAİR Nazim Məmmədbəyov Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü Son zamanlar sağlamlıq imkanları tetik tərbiyəsi sahə sində qarşıya çıxan hər məhdud olan uşaqların prob lem lərinə bütün prob lemli məsə ləni operativ olaraq həll dünyada maraq artmaqdadır. Bu, beyin, etmək mümkün olar. intel lekt pozğunluğu, mərkəzi sinir sistemi Hər bir yeni işə başlamaq çox çətindir, xəstə olan uşaqların taleyi müəllim və psixo- xüsusilə də xəstə uşaqların təlim-tərbiyə loqları daha çox düşündürür. Bu da təbiidir. işinə. Sinir, beyin xəstəlikləri üzündən əlillik Bu elə uşaqların təlimə hazırlanması və öz almış uşaqların estetik tərbiyəsi axır vaxtlara imkanları dairəsində təlim fəaliyyətinə yiyə- qədər mümkün olmayan və gərəksiz bir iş lənməsi bu gün yeni və çoxları üçün təəc- sayılırdı. Lakin həyat bizə daim sübut edir cüblü olan, lakin çox vacib və problemli mə- ki, müəyyən vaxta qədər mümkün olmayan sələlərdən sayılır. hallar, cəmiyyət qarşısında dayanan prob- Bu gün biz qeyd edə bilərik ki, belə lemli məsələlər, cəmiyyətin özü, insan uşaqların təlimi, tərbiyə olunması çox şüuru, elm və təcrübənin daim inkişafda ol- lazımlıdır, lakin onların ümumi təlimi, yaxşı duğundan həlli yolunu tapır. olar ki, estetikadan başlansın. Məhz bu Yeni müstəqillik yolu ilə irəliləyən sahədən başlayanda mümkün ola bilməyən cəmiyyətimizdə təlim-tərbiyə işlərinin gü- bir iş əks fikir və nəticələr ilə sübut olunur. nün tələblərinə uyğun aparılması şəraiti Bu istiqamətdə aparılan iş uşaq ların öz psixi yaranmışdır. Böyüməkdə olan gənc nəslin imkanlarına əsaslanaraq, onların idrakını, hər bir nümayəndəsinin təlim-tərbiyə işi ilə marağını, qabiliyyətlərini inkişaf etdirir. Bu- əhatə olunması xüsusi qeyd olunur. Hər bir nunla birgə gözəllik nümunələrini dərk körpə, məktəbli və yeniyetmə öz imkanları etməsini və onlarda yük sək emosional həzz dairə sində lazımi təlim-tərbiyə işləri ilə almaq bacarığını for malaşdırır. Bu vasitə ilə əhatə olunmalıdır. Bu sahədə Saray qəsəbə- xəstə uşaqların estetik fəaliyyətə marağının sin də ki 7 nömrəli, Şağan qəsəbəsindəki 3 artmasına nail olmaq mümkündür. Bu nömrəli internatlarda və Maştağa qəsəbəsin- fəaliy yət gözəllik nümunələrini yaratmaq dəki ruhi xəstəxanada müalicə olunan uşaq- həvəsinə tələbatı formalaş dı raraq uşaqların lar la müəyyən təlim-tərbiyə işləri aparılır. emosional hissiy yat larına təsir edir, on larda Tədris ili ərzində qarşıya çıxan problemlər, müstəqil işləmə bacarı ğı üçün geniş imkan - göz lənil məz ha disələr, əldə olunan nailiy- lar yaradır. İşin müvəf fəqiy yətlə nəticələn - yətlər və nəticələr də maraqlıdır. məsindən ötrü üçün estetik yö nümlü hər bir Estetik tərbiyə sahəsində aparılan dərs müəllimdən ruhi xəstə və ağır psixopa- dərslərin nəticələri xəstə uşaqların bu sa- tik, beyin pozğunluğu olan uşaq ların idarə - hədəki bacarıqlarını aşkara çıxarır. olunma prinsiplərinə yiyə lən məsini zəruri Düzdür, yaranan işçi qrupun hər bir edir, əgər belə olarsa, bu cür uşaqların es - müəllimi müxtəlif xəstə uşaqlarla işləyib, ___________________________ 97 * 7 “Azərbaycan məktəbi” № 4 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi müəyyən təcrübə toplamışdır. Lakin bu həddindən artıq dərin hissiyyat və çox böyük vaxta qədər hər xəstə uşaq ilə estetik dərs daxili gərginlik xarakterizə edir. fərdi aparılır. Bu dərslər onun özünün istəyi Bu məsələlər, ilk növbədə xəstə ilə və ancaq seçdiyi fəaliyyətlə bağlı olur. uşaqları öz qayğısı ilə əhatə edən ailə üzvləri Hər bir uşağın xüsusiyyətlərini gör dükdə, ilə birlikdə, müəllimlərinin üzərinə düşür. araş dırdıqda, onunla münasib peda qoji me- Müəllim tək xəstə uşağın özü ilə işləmir, tod və üslub tapmaq olur. Bu dərslərin valideynlər ilə birgə uşağın çətin təlim fəa- müəl limlər üçün nə dərə cədə çətin olduğu liy yətini düzgün istiqamətləndirərək, onun təcrübədən çox gözəl aydın olur. Bununla tər biyəsinə təsir edir, uğurlar üçün şə rait belə, xəstə uşağın dərs zamanı estetik fəaliy- yaradır. yət vasitəsilə aldığı o yüksək ruh, müsbət Hamımıza bəllidir ki, xəstə uşağın emo sionallıq onu həyatda yaşadır, onun çə- hələ formalaşmamış xasiyyətində bir çox tin həyat tərzini mənən dol ğun edib, asan laş- mənfi hallar olur. Bu da onun emosional dırır. Belə uşaqların, məhz estetikyönümlü vəziyyətinə, təlim fəaliyyətinə müəyyən dərsi aparan müəllimə qarşı xüsusi mü nasi- dərəcədə mənfi təsir göstərir. Çoxillik bəti yaranır. Bu münasibət aydın hiss olunur. pedaqoji təcrübə göstərir ki, eyni diaqnozlu Estetik fəaliyyət özü uşaqlara yaxın xəstə uşaqlar təlimdə özlərini çox fərqli olduğundan, onların özünə hədsiz müsbət göstərirlər. Xəstə uşaqlar iş prosesində bir emosiya bəxş etməsindən hər hansı dərsin çox müşahidələr, fərdi söhbətlər göstərir ki, üzürlü səbəbdən bir dəfə təşkil olunmaması, əldə olunan nəticələrin təhlilindən sonra onların daxilinə dərin boşluq yaradaraq, həm münasib pedaqoji təsirli üslublar tapılıb, valideynə, həm uşağa ağır təsir edir. Söz süz istifadə oluna bilər. ki, valideynlər xəstə uşaqların yanında ol- Xəstə uşaqların təlim-tərbiyəsi çox duqda, bir dəqiqə olsun belə uşaqlarının xəs- böyük zəhmət və biliklə birlikdə həssaslıq, tə olduqlarını unutmurlar. Lakin təşkil olun- dözüm də tələb edir. Müəllim işini qur- mayan dərs belə uşaqların valideynlə rinə öz duqda, xəstə uşağın psixi vəziyyətini, emo- uşaqlarını idarə etməyə böyük çə tinliklər sional sabitliyini, dərs mövzusuna münasi- yaradır. Hər hansı düzgün keçiril məyən bətini və s. nəzərdə saxlamalıdır. Təlim estetik dərs uşağın özündə, daxili aləmində o materialının dərsdənkənar vaxtı xəstə uşaq dərəcə mənfi emosiyaya səbəb olur ki, başqa tərəfindən qav ranılması, ona uşağın marağı, fənn müəllimləri dərslərinin çətinliklə idarə bəzi mə sələlərlə bağlı problemli halları etməsi meydana çıxır. valideynlə ünsiyyətdə aydınlaşdırılıb, işi Həyat sübut edir ki, xəstə uşaqların hər düzgün istiqa mət ləndirilməlidir. hansı estetik sahə ilə məşğul olması müm- Gözəlliyin özü, estetikanın öz çərçivə- kündür, hətta vacibdir. Bununla belə hiss sinə sığan nə varsa, uşaqların qavrama qa- olunur ki, məhz dərsin özündə, yaratdığı fəa - biliyyəti əsasında qəlbinə tezliklə yol tapıb liy yətdən alınan xoş əhvali-ruhiyyə uşa ğın onları daha mehriban edir, narahat və daim başqa fənn dərslərində də uğurlar qazan ma - yenilik axtarmaqda olan daxili aləmi nin sına köməklik edir, onların maraqla qarşı lan - zənginləşməsi üçün şərait yaradır. Əsas odur masına və mənimsənilməsinə zəmin yaradır. ki, estetik tərbiyə uşaqların hislərinin tərbi- Təcrübə göstərir ki, bu uşaqların həyat yəsinə səbəb olur. İnsanın hər hansı xüsusiy- tərzi, daxili aləmi, qavrama qabiliyyəti, hə - yətinin təzahür etməsi, ilk növbədə onun ya ta münasibəti, insanlarla ünsiyyəti sağlam hissi tələbatından irəli gəlir. Bu ba xımdan uşaqlardan xeyli fərqlənir. Xəstə uşaqları estetik tərbiyənin uşaq həyatında rolu 98 “Azərbaycan məktəbi” 2013/4 əvəzsizdir. Gözəllikdən doğan estetik hislər lim müəssisələrinə yerləşdirilməsini müəy- insanın ümumi inkişafı ilə əlaqədar surətdə yənləşdirir. Lakin sağlamlıq imkanları məh- tədricən təşəkkül tapır. dud olan uşaqların arasında pozuntular olan Estetik tərbiyənin ağır və çətin tərbiyə başqa bir qrup uşaqlar da mövcuddur: davra- olunan uşaqlara müsbət təsiri, onların bir nışı psixopatik formalı uşaqlar. Bunlar Sə- çox mənəvi aləmi ilə bağlı tərbiyə məsə- hiy yə Nazirli yinin, Əmək və Əhalinin Sosial lələrindəki problemli düyünləri açmağa Müdafiəsi Nazirliyinin əlaqədar müəssisələ- kömək edib. Estetik tərbiyə anomal və ruhi rində tərbiyə alırlar. xəstə uşaqların çətin və çoxlarının fikri ilə Səhiyyə Nazirliyinin siste min də uşaq- mümkün olmayan mənəvi tərbiyələrində ların yaşaması üçün gecə-gün düzlü körpələr ciddi nöqsanları aradan qaldırmaqla, onların evi, mərkəzi sinir sisteminin orqanik pozul- təlim və sağlamlığı ilə bağlı bir çox prob- ması olan uşaqlar üçün ruhi-sinir xəstə - lemlərin həllini mümkün etmiş olur. Onu da liklərin sanatoriyası fəaliyyət göstərir. qeyd etmək vacibdir ki, estetik tərbiyə bir Saray qəsəbəsindəki 7 nömrəli internat çox xəstə uşağı ictimai həyata qaytarıb. Bu və Mərdəkan qəsəbəsindəki 3 nömrəli baxımdan bir daha estetik tərbiyənin internat xəstə uşaqları saxlayıb, lazımi tibbi mahiyyətini dəqiqləşdirmək istərdik. xidmət edir. Aşkar edilən və burada saxlanı- Estetik tərbiyə yalnız incəsənət nümu- lan uşaqların sayı hazırda 285 nəfərdir. nələri ilə verilən tərbiyə kimi izah oluna Qarşımızda duran məqsəd estetik bilməz. O, insanları təbiətdə və məişətdə, fi- tərbiyə vasitəsi ilə xəstə uşaqların təlimə kirdə və davranışda, ictimai həyatın digər hazırlanmasını mümkün etmək, on ların bir sahələrində olan gözəlliklər vasitəsi ilə tər- çox psixi xüsusiyyətlərinə təsir edərək, biyə etməyi, eyni zamanda müasir həyatda inkişafı üçün şərait yaratmaqdan ibarətdir. və yeni cəmiyyətin problemləri ilə əlaqə- Məhz psixi inkişafın nəticəsində ümumi ləndirib müəllimlərin apardıqları işlərdə təlim ilə bağlı bir çox məsələlərin həlli yolu uşaqları hər cür zövqsüzlüyə və eybəcərliyə tapıla bilər. Bununla belə, xəstə uşaqların qarşı mübarizə etmək bacarığının formalaş- his siyatına tə sir edib, onları estetik fəaliy- dırılması ilə birgə həyatın özünü gözəllik yətə cəlb et mək lə, aktiv və çoxsahəli estetik qanunları ilə qurmağı nəzərdə tutur. fəaliyyətlə məş ğul olmaqla onlarda sabit Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, xəstə maraq, həvəs və tələbat yaratmaq olur. uşaqlar xüsusi məktəb və internatda tərbiyə Estetik tərbiyənin bir neçə istiqamətində alır. Onların təlim fəaliyyəti xüsusi proq- uşaqlara diqqət yetir məklə, onların psixo- ramla təşkil olunur. Bu uşaqların qüsuruna reabi litasiya üçün şərait yaratmaq vacib görə onları bir neçə kateqoriyaya bölüblər. məsələlərdən biri kimi qarşıda durur. Onlar xüsusi tipli təhsil ocaqlarında xüsusi Beləliklə, göründüyü kimi, ağır xəstə proqramla, metodikayla, tədris və əyani uşaqların təlim-tərbiyəsi, onların ictimai vasitələrlə tərbiyə alırlar. Təhsil Nazirliyinin həyata qaytarılması və müəyyən qismin nəzdində qeyd etdiyimiz xəstə uşaqlar üçün istehsalat fəaliyyətinə qoşulması mürəkkəb xüsusi məktəblərin və məktəbəqədər müəs - sosial və pedaqoji problemdir. sisələrin diferensiallaşmış şəbəkəsi mövcud- dur. Respublikamızda yaradılmış tibbi-peda- Rəyçi: dos. Ş.Ağayev qoji komissiya qüsurlu uşaqların xüsusi tə - ___________________________ 99 * 7