Cognitieve gedragstherapie bij (lvb-)jongeren met obesitas: Baas over obesitas

123 Pages·2019·1.636 MB·Dutch

by  Leonie van Ginkel, Sjoukje Adema

Kind en adolescent praktijkreeks
Cognitieve
gedragstherapie
bij (lvb-)jongeren
met obesitas
Baas over obesitas
Leonie van Ginkel
Sjoukje Adema
Kind en adolescent praktijkreeks
F. Bootsman, Utrecht, Nederland Serieredacteur
I.M. Hein, Amsterdam, Nederland Serieredacteur
M.J. van Hoof, Leiden, Nederland Serieredacteur
G.H.H. van der Loo-Neus, Venray, Nederland Serieredacteur
E.M.W.J. Utens, Dordrecht, Nederland Serieredacteur
J.C. Visser, Malden, Nederland Serieredacteur
Dit boek, Cognitieve gedragstherapie bij (lvb-)jongeren met obesitas, is onderdeel van
de Kind en adolescent praktijkreeks.
Bij deze titel is tevens te bestellen: Baas over obesitas – werkboek, Uitgeverij Bohn
Stafleu van Loghum, Houten, 2019.
Bestellen
De boeken zijn rechtstreeks te bestellen via de webwinkel van uitgeverij Bohn Stafleu
van Loghum te Houten: 7www.bsl.nl of via de boekhandel.
Kind en adolescent praktijkreeks
De Kind en adolescent praktijkreeks biedt heldere en gefundeerde informatie over
psychische stoornissen en behandelmethoden bij kinderen en adolescenten. De reeks
is bedoeld voor psychologen, orthopedagogen, psychiaters en andere hulpverleners.
In iedere uitgave komt een behandelmethode aan de orde. Waar dit relevant is,
wordt deze behandeling specifiek per sessie beschreven, zodat er sprake is van een
protocol. De reeks bestaat uit basisboeken voor de hulpverlener, waarin de theorie en
methodiek helder en toegankelijk beschreven worden. Daarnaast verschijnen bij een
aantal onderwerpen ook aantrekkelijke werkboeken voor jeugdigen en/of ouders.
Redactie Kind en adolescent praktijkreeks
Dr. F. Bootsman is beleidsmedewerker Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie,
betrokken bij de ontwikkeling en het onderhoud van praktijkstandaarden en
kennisdossiers rondom relevante thema's in de kinder- en jeugdpsychiatrie. Voorheen
werkzaam geweest als diagnosticus en onderzoeker in zowel de volwassenen- als
kinder- en jeugdpsychiatrie.
Dr. I.M. Hein, kinder- en jeugdpsychiater en senior onderzoeker bij de Bascule en
UMC Amsterdam, locatie AMC.
Drs. M.J. van Hoof, kinder- en jeugdpsychiater, psychotraumatherapeut, orthopedagoge.
Zij is zelfstandig gevestigd (iMindU) en als onderzoeker verbonden aan Curium-LUMC.
Drs. G.H.H. van der Loo-Neus, kinder- en jeugdpsychiater en Manager behandelzaken
bij Karakter Universitair Centrum, Kinder- en jeugdpsychiatrie, Zorglijn Autisme en
ADHD (neurobiologische ontwikkelingsstoornissen).
Prof. dr. E.M.W.J. Utens, Hoogleraar/ klinisch psycholoog. Werkzaam bij het
Academisch centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie de Bascule, (vakgroep Emotionele
Stoornissen), Universiteit van Amsterdam (Faculteit der Maatschappij- en Gedragswe-
tenschappen) en Erasmus MC- Sophia Rotterdam, afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie.
Dr. J.C. Visser, Kinder- en jeugdpsychiater en werkzaam bij JeugdGGZDimence,
vooral locatie Arnhem, en met kleine aanstelling voor onderwijs en ontwikkeling bij
MOC Kabouterhuis in Amsterdam.
Leonie van Ginkel
Sjoukje Adema
Cognitieve
gedragstherapie bij
(lvb-)jongeren met
obesitas
Baas over obesitas
ISBN 978-90-368-2311-1 ISBN 978-90-368-2312-8 (eBook)
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2312-8
© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2019
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geau-
tomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het
Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave
in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever
te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die even-
tueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever blijft onpartijdig met betrekking tot juridische aanspraken
op geografische aanwijzingen en gebiedsbeschrijvingen in de gepubliceerde landkaarten en institutionele
adressen.
NUR 777
Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India
Bohn Stafleu van Loghum
Walmolen 1
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Inhoud
1 Obesitas ..............................................................................1
2 Licht Verstandelijke Beperking .....................................................7
3 Diagnostiek .........................................................................11
4 Uitgangspunten behandeling en belangrijke aspecten .........................15
5 Behandeling: Cognitieve gedragstherapie en Psychomotorische
therapie ..............................................................................25
6 Opbouw protocol ...................................................................33
Bijlagen .............................................................................115
Algemene inleiding
Binnen Accare, een instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie, behandelen we sinds 2006
naast eetstoornissen en voedingsstoornissen ook kinderen en jongeren met obesitas en
comorbide problemen samen met hun ouders. Het doel van de behandeling is het bereiken
van een duurzaam gezonde leefstijl in het hele gezin.
Er is een multidisciplinair ambulant, intensief ambulant en klinisch behandelaanbod,
waarin wordt gewerkt aan een duurzaam gezonde leefstijl binnen het gezin. Hierbij worden
onderhoudende problemen van het kind/de jongere en het gezin meegenomen in de behan-
deling. De behandeling wordt dichtbij huis, in nauw overleg met het gezin vormgegeven
en de vraag van het gezin staat centraal. Er wordt gewerkt vanuit de cognitieve gedragsthe-
rapie, systeemtherapie en positieve psychologie.
Leonie van Ginkel is gezondheidszorgpsycholoog, supervisor en cognitief gedragstherapeut
VGCt en docent. Sjoukje Adema is cognitief gedragstherapeutisch werker VGCt. We
werken al jaren met veel plezier met kinderen en jongeren met obesitas en hun ouders.
We zijn geboeid door de samenhang tussen de eetproblematiek, systeemfactoren, comor-
bide psychiatrische problematiek en de bredere maatschappelijke context. Het is een
doelgroep waar naast een gezonde dosis enthousiasme en positiviteit ook een goed uithou-
dingsvermogen nodig is. Motivatie speelt een belangrijke rol gedurende de gehele behan-
deling. Hiervoor is een stevig team nodig, met disciplines op het gebied van voeding,
beweging en psychologie, die in visie en aanpak goed op elkaar afgestemd zijn.
In de loop van de jaren hebben wij op basis van het behandelprotocol ‘Kinderen en jonge-
ren met overgewicht’ van Caroline Braet et al. (2007) een behandelgroep ontwikkeld, spe-
cifiek voor jongeren van 15 tot 23 jaar met obesitas. Dit protocol gebruiken we ook voor
jongeren met een licht verstandelijke beperking (LVB). Naast cognitieve gedragstherapie,
hebben we ook de psychomotorische therapie toegevoegd. We merken in de praktijk dat
deze therapievorm goed aansluit bij deze doelgroep. De lichamelijk gerichte werkvormen en
ervaringsgerichte opdrachten sluiten goed aan bij jongeren met obesitas en een LVB.
Gezien de positieve reacties van onze cliënten en behandelaren, ook buiten Accare, hebben
we besloten dit boek te schrijven. We willen hiermee behandelaren een concreet toepasbaar
protocol bieden in het werken met deze doelgroep.
Bij Accare behandelen we met dit protocol jongeren met obesitas en vaak een LVB en in
de meeste gevallen ook bijkomende psychiatrische problematiek, bijvoorbeeld autismespec-
trum problematiek (ASS), aandachts- en concentratiestoornissen met of zonder hyperacti-
viteit (ADHD en ADD), angststoornissen of stemmingsstoornissen. Ook is er vaak sprake
van psychosociale problemen in het gezin, die we zo mogelijk meenemen in de behande-
ling. Waar nodig wordt op basis van de probleemsamenhang naast deze groepsbehandeling
nog aanvullende behandeling op maat ingezet.
VII
Algemene inleiding
Voor het geven van de aanzet tot het werken met deze doelgroep en de inspiratie vanuit
haar boeken bedanken we Caroline Braet van harte.
We willen daarnaast graag ons team bedanken voor hun betrokkenheid en stimulans bij het
schrijven van dit boek. En natuurlijk ook alle enthousiaste collega’s die op de locaties van
Accare werken met jongeren met obesitas en hun ouders.
Daarbij bedanken we in het bijzonder Marjanne Luijten en Mariëlle Timmer voor hun
gedreven en deskundige aanpak bij het vormgeven van deze behandeling. Ook Heleen de
Boer bedanken we voor haar inzet en kennis op het gebied van gezonde voeding, als diëtist.
Alet Stenveld en Mischa Heikamp hebben een grote bijdrage geleverd in het vertalen van de
behandelde onderwerpen naar werkvormen in de psychomotorische therapie. Zeker voor
jongeren met LVB een prachtige manier om informatie te verwerken.
Graag bedanken we ook Hermien Elgersma voor het lezen en geven van feedback.
Accare heeft ons altijd gesteund in het werken met deze doelgroep en ons de ruimte gege-
ven dit boek te schrijven. Daarvoor ook onze hartelijke dank!
Het boek bestaat uit een therapeutenhandleiding en een werkboek voor jongeren.
De behandeling is bedoeld voor jongeren met obesitas van vijftien tot drieëntwintig jaar en
hun ouders/verzorgers.
In deze therapeutenhandleiding wordt na een inleiding ingegaan op de wetenschappelijke
inzichten, de pragmatische aspecten van de diagnostiek en behandeling, waarna een con-
crete uitwerking van de behandeling per bijeenkomst wordt gegeven. De behandeling voor
jongeren bestaat uit achttien bijeenkomsten, waarvan twee optioneel. Aansluitend vinden
vier boostersessies plaats. Naast de groepsbehandeling voor jongeren, worden ouders in vier
ouderbijeenkomsten actief betrokken.
In het werkboek staan aantrekkelijk vormgegeven informatie en opdrachten per bijeenkomst.
Onze ervaring is dat de behandeling in groepsverband meerwaarde heeft op het gebied van
motivatie, herkenning en erkenning. Toch kan de behandeling ook individueel aangeboden
worden.
We hebben geen wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van dit behan-
delprotocol. Wel hebben we in de afgelopen jaren met deze behandeling positieve resultaten
bereikt met onze cliënten en hebben we deze behandeling op zoveel mogelijk onderdelen
gebaseerd op bestaande evidentie. We weten uit de richtlijnen dat behandeling van obesitas
volgens de gecombineerde leefstijlinterventie aangetoond werkzaam is. Hierin is aandacht
voor zowel voeding, beweging als gedragsverandering. In 7H. 4 wordt hier aandacht aan
besteed.
VIII Algemene inleiding
Dit boek bestaat uit twee onderdelen.
In de eerste vijf hoofdstukken van deze handleiding geven we de theoretische onderbou-
wing van de behandeling en geven we informatie over de achtergronden van de doelgroep.
In hoofdstuk zes geven we de praktische handleiding voor de behandeling.
Als we in dit boek over ouders spreken, bedoelen we ook verzorgers.
1
11
Obesitas
1.1 I nleiding obesitas – 2
1.2 W at is obesitas? – 2
1.3 P revalentie – 2
1.4 E tiologie en risicofactoren – 3
1.5 M aatschappelijke factoren – 4
1.6 G evolgen – 4
1.7 C hronisch overeten of een eetbuistoornis – 5
© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2019
L. van Ginkel en S. Adema, Cognitieve gedragstherapie bij (lvb-)jongeren met obesitas,
Kind en Adolescent praktijkreeks, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2312-8_1