çocuk yetiştirme tarzları anne- baba tutumları

17 Pages·2015·0.52 MB·Turkish

AYDIN İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA
BÜRO AMİRLİĞİ

ÇOCUK YETİŞTİRME TARZLARI
ANNE- BABA TUTUMLARI

AYDIN-2015

1
ÖNSÖZ

Anne - baba olmak temelde hayata dair yaşanan en tatmin
edici, en güzel deneyim olmanın yanı sıra dünyanın da en zor
işidir. Çocuğun gelişim süreci içerisinde çeşitli faktörlere bağlı
olarak anne- babalar farklı sorunlarla karşılaşır ve bu sorunlarla
kendilerince farklı şekillerde baş etmeye çalışırlar. Ülkemizde ne
yazık ki dünyanın bu en zor işine dair ebeveynlere yönelik
sistematik bir eğitim süreci bulunmamaktadır. Çoğu anne – baba
kendi aile sistemlerinden öğrendikleri, ebeveynlerinden model
aldıkları ve içselleştirdikleri ebeveyn profili ile toplumsal
normlar çerçevesinde çocuklarını yetiştirme eğilimi
içerisindedir. Ancak her ailenin, çocuğun eğitimiyle ilgili
mutlaka doğru bilgilere sahip olması gerekir.

Toplumuzdaki anne-babaların çoğu, kendi ebeveynlerini ya
da etrafındaki başka ebeveynleri sergiledikleri davranışlar ve
çocuk yetiştirme tarzları açısından eleştirirken, kendileri
hakkında ya fazla içgörürleri yoktur ya da bu konuda özeleştiri
yapmazlar. Ebeveynliğin kendiliğinden olacağını ve zamanın her
şeyi rayına oturtacağını zannederler ve buna bağlı olarak da pasif
bir ebeveynlik tutum sergilerler. Her ne kadar ebeveyn olmanın
içgüdüsel bir yanı olsa da bu süreç tümüyle içgüdüsel değildir ve
yapılan bilimsel araştırmalar iyi bir ebeveyn olmanın
öğrenilebildiğini ve geliştirilebildiğini göstermiştir. Dolayısıyla
anne-baba olmak basit bir görev olmaktan ziyade gelecek
kuşakların sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesi açısından büyük
önem arz eden bir konudur.

Psk. Kıvılcım Ç. ÇAKMAK Psk. Nazan KAPLAN

2
ÇOCUK YETİŞTİRME SÜRECİNDE EBEVEYNLERİN ÖNEMİ

 Çocuğun zihinsel, bedensel ve ruhsal açıdan sağlıklı bir şekilde gelişim
gösterebilmesindeki temel faktör ailedir.
 Ebeveynler çocuğun fizyolojik ihtiyaçlarının yanı sıra psikolojik
ihtiyaçlarını da karşılayabildikleri takdirde çocuk her açıdan sağlıklı bir
gelişim gösterir.
 Ebeveynler destek mekanizması ve denetim mekanizması olarak
çocuklarının hayatında yer alırlar ve bu rolleri çocuklarının kişiliğinin
şekillenmesine ve kimliklerinin oluşmasında oldukça etkilidir. Bu etki o
kadar çok yönlüdür ki çocuğun diğer bireylerle ilişki kurması ve
sürdürmesi, iletişim tarzı, problem çözme becerisi, stres yaşantısına karşı
sergileyeceği tutum, ilerde nasıl bir anne- baba ve eş olacağı gibi bir çok
etmen anne babanın çocuk yetiştirme tarzıyla yakından alakalıdır (Kök,
M., Bt.).
 Özellikle duygusal gelişim açısından anneyle ilk yıllarda geliştirilen
duygusal yakınlık ve sevgi ilişkisi ile babayla oluşturulan bağlar çocuğun
insanlarla sağlıklı ilişkiler kurmasının zeminini hazırlar. Anne ve baba ile
oluşturulan güvenli bağlar çocuğun duygudaşlık yetisinin ve sosyal
zekâsının gelişmesine katkıda bulunur.
 Ebeveynlerin çocuğa değer vermesi, onu sevmesi çocukta değerli olma
duygusunu oluşturacağı gibi çocuğun özgüveninin de artmasını
sağlayacaktır. (Bıyıklı, L., Bt. ).
 Çocukluk yılları beyin gelişimi açısından oldukça öneli olduğundan anne
ve babanın ya da çocuğun bakımı üstlenmiş yetişkinin çocuğu yetiştirme
tarzı beyin gelişimini de ciddi anlamda etkilemektedir.(Kök, M., Bt.).
 Aile ortamından ve anne - baba ilgisinden yoksun olarak büyümek
durumunda kalan ya da evde ebeveynlerince hatalı davranışlara maruz
bırakılan çocuklar kişilik gelişimleri, bedensel gelişimleri ve topluma
uyum sağlama durumlarında pek çok sorun yaşarlar (Yıldız, C., Bt.)
 Özellikle yaşamın ilk üç yılında ebeveynlerle sağlıklı ilişkilerin
geliştirilememesi, bu bireylerin diğer insanlarla normal ve sevgi dolu
ilişkiler kurmalarında kalıcı olumsuz etkiler doğurmaktadır (Perry, B. D.,
Szalavitz, M.,2011).
 İlgi, sevgi, şefkat, güven duyma, ait olma gibi temel psikolojik ihtiyaçların
küçük yaşlarda tam olarak karşılanamaması ya da ihmal edilmesi gibi
durumlarda çocuğun/yetişkinin diğer bireylere nazaran daha yoğun ve
kronik streslere maruz kaldığı ve maruz kalınan bu stresin de vücudun
kimyasını bozarak çeşitli fizyolojik rahatsızlıklara sebep olduğu
görülmektedir. (Perry, B. D., Szalavitz, M.,2012).

3
 Çocukların sosyal gelişimi ve ahlak gelişimi açısından da aile çok önemli bir
unsurdur. Çocuk aile içerisindeki bireyleri, özellikle de ebeveynlerini
gözlemleyerek başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini ve toplumsal kuralları
öğrenir. Çocuğun topluma uyum sağlamasının ve olumlu toplumsal davranışlar
sergilemesinin en önemli etkeni anne-baba ve çocuk arasındaki sıcak, koruyucu ve
sevgi dolu ilişkinin varlığıdır (Çeliköz, N., ve ark., 2008).

***Problemli anne – çocuk ilişkisi ve babayla kurulan sağlıklı bir
bağın olmaması çocuk için travmaya sebep olabilmektedir. Bu
yaşantılar bazı korkuların, karmaşık duyguların, psikolojik
sorunların ve davranışsal problemlerin temelini oluşturur. Ne yazık
ki bu yaşananlar sadece çocukları etkilemekle kalmaz ve onlar da
birer yetişkin ve ebeveyn olduklarında bu olumsuz yaşantıların
etkilerini (travma deneyimlerini) bir sonraki kuşağa yani kendi
çocuklarına ve etrafındaki bireylere aktarırlar (Ruppert, 2014).

 Sonuç olarak anne- babanın çocuğunu yetiştirme tarzı ve çocuğuna
yaklaşımı, çocuğun hayatı boyunca kişiliğini, kimliğini, ilişkilerini,
sosyal hayatını, tutum ve davranışlarını, bedensel ve ruhsal sağlığını,
çok yönlü olarak etkileyen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

4
ÇOCUK YETİŞTİRME TARZLARI, ANNE – BABA TUTUMLARI
1-Otoriter Anne – Baba Tutumu
 Çocuğunu, belirli bir ideal peşinde ve belirli kalıplar içinde,
adeta küçük bir yetişkin yapma çabasıyla yetiştirmeye çalışan
anne-babalardır.
 Bütün kontrol anne-babadadır.
 Ebeveynler çoğunlukla anlayışsız, hoşgörüsüz, katı ve baskıcı bir
tutum sergilerler.
 Çocuğun davranışları katı standartlarla değerlendirilir, hata ve
yanlış yapma hakkı yoktur.
 Çocuktan kurallara sorgulamadan uyması beklenir, evde her şey
kurallara bağlıdır ve esneklik yoktur.
 Anne baba isteklerinden ödün vermez çünkü onlar hep haklıdır.
 Anne babanın gözleri sürekli çocuklarının üzerindedir. Çocuk
korkmazsa kurallara uymaz mantığıyla hareket ettikleri için
çocuğun en basit hatasını cezalandırırlar. Ebeveynlerin eğitim
anlayışı ceza temellidir. Ceza, çocuğa bir daha hata yapmasın,
ders alsın mantığı ile verilir ancak genelde bunlar çocuk için
psikolojik olarak yıpratıcı, ağır cezalardır.
 Anne- baba otoritesi korkuya dayalıdır.
***Otoriter tutumun en önemli göstergesi aşırı disiplindir.
Otoriter Ailede Yetişen Çocukların Özellikleri
 Stresli ve tedirgin bir yapıya sahiptirler.
 Kendine güvenleri yok gibidir.
 Sessiz, çekingen, başkalarının etkisinde kolayca kalabilen bir
yapıları vardır.
 Sürekli eleştirildiğinden aşağılık duygusu zamanla gelişir.
 Kendi başlarına bir konuda karar veremezler. Hayatları boyunca
birilerinin kendilerini yönlendirmesine ihtiyaç duyarlar.
 Öte yandan bu tutumla yetiştirilen çocuklar isyankar olup, hiçbir
otoriteye itimat etmeye de bilirler. Otoritenin olmadığı alanlarda
genellikle yanlış davranışlara yönelirler.

5
2- Serbest Anne- Baba Tutumu
 Anne babanın çocuğa egemen olma ve onun üzerinde baskı
kurma eğilimi yerine, çocuğun başına buyruk yetişmesi, dilediği
gibi davranması ve çocuğun üzerinde aile denetiminin olmaması
söz konusudur.
 Çocuğun aşırı hareket ve davranış serbestliği vardır. Kendisine
ve çevresine zarar verebilecek davranışlarda bile denetimden
uzaktır, aile müdahale etmez.
 Anne baba çocuğun davranışlarına karışmamakta, yalnız büyük
bir problem olduğunda varlıklarını hissettirmektedirler.
 Aile doğruyu ve yanlışı çocuğun yaparak, yaşayarak öğrenmesini
ister. Çocuğa neyi yapması ya da yapmaması konusunda bilgi
vermez.
 Çocuktan kurallara uyması beklenmez, sınırsız özgürlük vardır.
 Bu tip anne babalar genellikle kendi yaşamadıklarını
çocuklarının yaşamasını isterler.
 Bu tutumu benimseyen anne-babaların tek amacı çocuklarına
hizmet etmek ve onları mutlu etmektir.
 Çocuğa dilediğini vermenin onu eğitmekten daha kolay bir yol
olduğu düşüncesini benimsemişlerdir.

Serbest Bir Ailede Yetişen Çocuğun Özellikleri
 Devamlı birilerinden hizmet beklerler
 Her istediklerinin yapılmasını beklerler.
 Toplumdaki kurallara ayak uyduramazlar, toplumsal normal
hususunda sorunlar yaşarlar.
 Diğer bireylerin dikkatini çekmeye çalışırlar.
 Bencil ve saygısız olurlar.
 İstekleri buyruk niteliğini taşır.
 Sahip olmadıkları hakları kendilerine mal etmeye çalışırlar.

6
3- İlgisiz ve Kayıtsız Anne – Baba Tutumu
 Çocuğun davranışları karşısında ilgisiz ve vurdumduymaz
davranışlar sergilerler. Bir nevi çocuğun varlığı ve yokluğu
birdir.
 Bu tür ebeveynler hoşgörü ve boş vermeyi birbirine karıştırırlar.
 Çocuk anne-babayı rahatsız etmedikçe bir problem yoktur.
 Çocuk anne-babayı rahatsız ederse ancak bu durumda çocukla
ilgilenilir ancak bu süreç genellikle çocuğa karşı şikayetlerle
doludur.
 Bu tip ailelerde ilgisizlik ve sürekli suçlama çocuğu fiziksel ve
duygusal yalnızlığa iter.
 Çocuk ebeveynlerince dışlanmaktadır bu sebeple de anne, baba
ve çocuk arasında ciddi bir iletişim kopukluğu vardır.
İlgisiz ve kayıtsız bir ailede yetişen çocukların özellikleri;
 Çocuk dikkat çekmek için çevreye zarar verebilir.
 İnsanlarla ilişki kuramaması sonucu sosyal gelişmesinde
gecikme ve saldırganlık gözlemlenebilir.
 Aile içerisinde çocuğa karşı ilgisizlik söz konusu olduğundan ve
iletişim kopukluğundan dolayı çocuğun dil gelişiminde sorunlar
söz konusu olabilmekte, konuşma bozuklukları ortaya
çıkabilmektedir.
 Özgüven sorunu yaşanır.
 Çocuğun genellikle hayattan ve kendisinden beklentisi olmaz.
 Ebeveynlerle güvenli bir bağ geliştirilemediğinden ilerideki
yaşantısında çocuk genellikle ilişkisel sorunlar ve bağlanma
problemleri yaşar.

7
4- Dengesiz ve Kararsız Anne – Baba Tutumu

 Çocuğun belirli bir davranışı anne ve baba tarafından farklı
yorumlanır. Anne babalar aynı davranışı bazen normal
karşılarken kimi zaman da cezalandırabilir ve çocuğa çok sert
tepki verebilirler.
 Kimi durumlarda da anne ve baba durumu birbirinden farklı
olarak zıt yönde değerlendirebilir.
 Evde birden fazla çocuk varsa bu tür ebeveynler çocuklara eşit
bir şekilde yaklaşmazlar, cinsiyet farklılıkları, yaş gibi kimi
faktörlere bağlı olarak kardeşlere karşı farklı tutumlar
sergilenebilir.
***Çocuk yetiştirme sürecinde anne-baba farklı disiplin anlayışı
geliştirseler de mutlaka aynı görüşe sahip olmalıdırlar.

Dengesiz ve kararsız ailede yetişen çocukların özellikleri

 Aşırı isyankâr ya da boyun eğici olabilirler
 Kaygılı, güvensiz bir kişilik sergilerler
 İnsanlara zor güvenirler
 Tutarsız bir kişilik sergilerler
 Karar vermekte güçlük çekerler

8
5-Aşırı Koruyucu Anne – Baba Tutumu
 Bu tip ailelerde çocuğa gereğinden fazla özen gösterilir.
 Genellikle geç kavuşulan, aşırı istenilen, tek çocuk, tek erkek
veya kız çocuk gibi çocuklar genellikle abartılmış sevginin odak
noktası olurlar.
 Genellikle bu tür çocuklar erken konuşup geç yürürler.
 Bu tip anne babalar çocuklarını el bebek gül bebek büyütürler.
Dünya adeta çocuklarının etrafında döner.
 Çocuğun her isteği ebeveynler tarafından hemen yerine getirilir
 Çocuğa zarar gelebilecek ortamlardan sürekli kaçınılır. Çocuk
ağlamasın, hasta olmasın, yorulup incinmesin, mikrop kapmasın
vb. diye ebeveynler ellerinden gelen tüm gayreti gösterirler.
Çocuk adeta bir cam fanus içerisinde yetiştirilir.
 Çocuğa hiçbir sorumluluk verilmez. Tüm sorumluluklar, işler
anne-baba tarafından yerine getirilir. Her türlü kararı çocuk
yerine anne- baba alır.
 Çocuğun gelişimine bağlı olarak hareket etmesine izin verilmez.
Örneğin ergenlik çağında bile çocuğun ihtiyaçları (banyo, kıyafet
seçimi vb.) aile tarafından karşılanmaya çalışılır.
 Aşırı koruyucu anne- baba, çocuğuyla öyle bütünleşir ki onun
büyüdüğünü ve olgunlaşabildiğini asla kabul etmek istemez.
Aşırı koruyucu ailede yetişen çocuğun özellikleri
 Aşırı bağımlı ve özgüveni gelişmemiştir. Bu sebeple kendi
başına hiç bir şey yapamaz. Sorun çözme becerisi gelişmemiştir.
Stresle başetme yetisi zayıftır. Tek başına kararlar alamaz.
 Sosyal gelişimi zedelenir. Çocuk ailesine olan bağımlılığını dış
çevreye de genelleyebilir. Onu himayesi altına alabilecek
herkese karşı bağımlı olmaya başlarlar.
 Daima dikkat çekmeye, çevresindeki kişilerin ona hizmet
etmesini beklemeye başlar, sürekli onaylanmayı ve kabul
görmeyi, ilgi görmeyi arzular. Bu da toplum tarafından kabulünü
zorlaştırır.

9
6- Reddedici Anne – Baba Tutumu

 Bu tip ebeveynler çocuğa karşı adeta düşmanmış gibi
davranırlar. Çocuğa farkında olmadan, sevgi, şefkat, merhamet
gibi duyguları vermezler.
 Daha çok çocuğun başarısızlıkları üzerinde durulur ve çocuk
sürekli eleştirilir
 Çocuğun olumlu yönlerinden ziyade devamlı kötü ve olumsuz
yönleri vurgulanır.
 Ebeveynler çocuğa asla sevgilerini göstermezler ve onu,
kurallarla soğuk davranış ve emirlerle yönetmeye çalışırlar.

***Bu tür ebeveyn tutumları çocuğun kişiliğinde ve psikolojik
yapısında çok ciddi sorunların oluşmasına neden olmaktadır.

Reddedici ailede yetişen çocuğun özellikleri

 Kaygılı ve güvensizdirler.
 Tutarsız bir kişiliktedirler.
 Suç işlemeye meyillidirler.
 İnsanlarla iyi ilişkiler kuramazlar, arkadaş bulmakta zorlanırlar.
 Saldırgan ve isyankar olabilirler.
 İnsanların haklarına saygı göstermezler
 Davranış bozuklukları sergileme ve psikolojik rahatsızlıklar
yaşama olasılıkları yüksektir.
 Sigara, alkol, madde kullanımına eğilimlidirler.

10