ebook img

Chocim 1673 PDF

250 Pages·2.766 MB·Polish
by  
Save to my drive
Quick download
Download
Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.

Preview Chocim 1673

Quetzalcoatl H I S T O R Y C Z N E B I T W Y DAMIAM ORŁOWSKI CHOCIM 1673 BELLONA Warszawa SPIS TREŚCI Wstęp ................................................................................................ 7 Omówienie źródeł i literatury............................................................... 7 Rozdział 1 Wprowadzenie.................................................................................. 14 Przyczyny konfliktu.......................................................................... 14 Charakterystyka walczących stron .................................................... 19 Turcja ............................................................................................... 19 Rzeczpospolita .................................................................................. 21 Charakterystyka walczących armii .................................................... 22 Polska i Litwa ................................................................................. 22 Turcja ............................................................................................... 37 Chanat krymski ................................................................................46 Teatr działań wojennych ................................................................... 48 Rozdział 2 Kampania 1673 — Chocim ............................................................ 53 Sytuacja w przeddzień bitwy ............................................................ 53 Koncentracja i przemarsz ................................................................. 59 Bitwa pod Chocimiem ...................................................................... 78 Opis terenu działań wojennych ......................................................... 78 Siły przeciwników ............................................................................ 79 Pierwsza faza działań — 9-10 XI ..................................................... 84 Rozstrzygające starcie — 11 XI ........................................................ 93 Ocena bitwy — podsumowanie i wnioski ...................................... 105 Rozdział 3 Kampania 1673 — po Chocimiu ................................................. 120 Sytuacja po chocimskiej bitwie ...................................................... 120 W Rzeczpospolitej ........................................................................ 120 W Turcji ....................................................................................... 121 Działania wojsk po bitwie ....................................................... 121 Działania w Mołdawii .............................................................. 127 Grupa Sieniawskiego ............................................................... 127 Kontratak turecki ..................................................................... 130 Odwrót Sieniawskiego z Mołdawii .......................................... 131 Garnizony polskie w Mołdawii ................................................ 135 Blokada Kamieńca .................................................................. 136 Działania pozostałych ugrupowań polskich .............................. 140 Podsumowanie.......................................................................... 141 Rozdział 4 Kampanią Ukrainna.............................................................. 143 Charakterystyka sytuacji na prawobrzeŜnej Ukrainie ................ 143 Sytuacja w Rzeczpospolitej...................................................... 144 Zarys rosyjskich działań wojennych ......................................... 147 Zarys tureckich działań wojennych .......................................... 150 Plan wojenny Rzeczpospolitej .................................................. 152 Spóźniona kampania jesieinno-zimowa..............................................153 Podsumowanie.......................................................................... 167 Rozdział 5 Kampania 1675...............................................................................172 Sytuacja przed kampanią 1675.......................................................172 Plan obronny Rzeczypospolitej ................................................176 Ofensywa turecka ................................................................... 179 Działania obronne wojsk polskich ............................................ 181 Lesienice — punkt zwrotny w kampanii 1675 ......................... 183 Plan tureckich działań ............................................................ 183 Opis terenu działań wojennych ................................................ 185 Uszykowanie wojsk polskich .................................................. 187 Królewski plan działania ........................................................ 188 Bitwa pod Lesienicami — 24 VIII 1675 ................................ 189 Odwrót wojsk turecko-tatarskich ............................................. 193 OblęŜenie Trembowli .............................................................. 195 Zakończenie działań wojennych w 1675 roku .......................... 202 Podsumowanie ........................................................................ 204 Rozdział 6 Kampania 1676 — śurawno ................................................ 205 Sytuacja polityczna w Rzeczpospolitej na początku 1676 r...................................................................................... 205 Plan obronny ........................................................................... 207 Początek działań tureckich ....................................................... 208 Działania dywersyjne wojsk polskich ...................................... 210 Dalsze działania tureckie ......................................................... 212 Na odsiecz Stanisławowa......................................................... 214 Marsz wojsk polsko-litewskich pod śurawno ____________ 217 Bitwa pod Wojniłowem .......................................................... 220 śurawno .................................................................................. 222 Opis terenu działań wojennych ............................................... 222 Pierwsze dni oblęŜenia ........................................................... 223 Bitwa przed obozem polskim 29 IX 1676..................................226 Regularne oblęŜenie ................................................................ 227 Starcie 8 października ............................................................. .229 Końcowa faza walk — aŜ do rozejmu Ŝurawińskiego............... 230 Podsumowanie kampanii 1676................................................. 234 Zakończenie........................................................................... 236 Podsumowanie i ocena wojny 1673-1676 ............................. 236 Bibliografia ............................................................................. 239 WSTĘP OMÓWIENIE ŹRÓDEŁ I LITERATURY Praca oparta jest przede wszystkim na źródłach wydanych K Głównym materiałem, z którego korzystałem w czasie badań nad historią wojny polsko- tureckiej w latach 1673-1676, były prace profesora Janusza Wolińskiego. Tego niewątpliwie znakomitego historyka wojskowości prześladował ogromny pech — dwukrotnie spłonęła jego praca Od Chocimia do śórawna — raz w czasie bombardowania Warszawy w 1939 r., drugi raz w czasie powstania warszawskiego w 1944 r.2 Praca profesora Wolińskiego opublikowana została częściowo 1 Wyjątkiem są wykorzystane w pracy materiały do bitwy pod Chocimiem z Tbe National Archives w Londynie — głównie listy rezydenta angielskiego w Gdańsku Sandersona do ministra Williamsona. List [Wiadomości z Warszawy], Varsovie le 25 Novembre 1673 [wj The ational Archives, Stale Papers Foreign, Newsletters, SP 101/4,3, który jest obszerną relacją z chocimskiej bitwy, powiela w zasadzie znane z innych źródeł informacje; kilka poŜytecznych informacji moŜna znaleźć natomiast w Listach rezydenta angielskiego w Gdańsku Francisa Sander sona [w] The National Archives, State Papers Foreign, Poland and Saxony, SP 88/13. * 2 J. Wimmer, Janusz Woliński — badacz epoki Sobieskiego [w] „Studia i Materiały do Historii Wojskowości" (dalej cyt „SMHW), t. XVI, cz. 2, Warszawa 1970. 8 w „Przeglądzie Historyczno-Wojskowym"3, a zebrane i wydane przez niego materiały w „Studiach i Materiałach do Historii Wojskowości" oraz w „Przeglądzie Historyczno--Wojskowym"4. Równie waŜne są źródła zebrane przez Franciszka Kluczyckiego i AmbroŜego Grabowskiego oraz listy Jana III do Ŝony zebrane przez A. Z. Helcela5. Bogate uzupełnienie stanowią pamiętniki uczestników wojny polsko--tureckiej: Duponta, Jemiołowskiego i Tuszyńskiego6. Źródłem przedstawiającym stanowisko tureckie w tej wojnie są Collectanea z dziejopisów tureckich zebrane przez Sękowskiego1. Prawdziwe kopalnie informacji stanowią teŜ siedemnastowieczne i osiemnastowieczne starodruki8. Do obliczenia liczebności wojsk nieocenioną pomocą okazały się Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności 9 armii koronnej w latach 1673-1679 . 3 Odcinki te zostały zebrane i wydane przez Jana Wimmera jako: J. W o 1 i ń s k i, Z dziejów wojen polsko-tureckich, Warszawa 1983. 4 Przyczynki źródłowe do kampanii 1674 r.; Sobiesciana z 1675 r.; Przyczynia do wojny 1676 r. [w] „Przegląd Historyczno-Wojskowy"(dalej cyt „PHW"), t 6, z. 2; L 5, z. 2; t.2, z.1; J. Woliński, Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672-1676 [w] „SMHW", t. X-XVI. 5 F. Kluczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I, Kraków 1881; A. Grabowski, Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski, t I i II, Kraków 1845; J. Sobieski, Listy do Ŝony Marii Kazimiery..., oprać. A. Z. Helcel, Kraków 1860. 6 F. Dupont, Pamiętniki... [w] Pamiętniki do czasów króla Jana III,Kraków 1883; M. Jemiołowski, Pamiętnik dzieje polski zawierający (1648-1679), Warszawa 2000; JJ7. Tuszyński, Pamiętnik [w] Dwa pamiętniki z XVII wieku, wyd. A. Przyboś, Wrocław Kraków 1954. 7 Collectanea z dziejopisów tureckich rzeczy do historyi polskiey słuŜących (...) zebrane przez J.J.S. Sękowskiego, L U", Warszawa 1825. 8 Z. Morsztyn, Sławna Victorya nad Turkami od Woysk Koronnych, Wielkiego Xięstwa Litewskiego, pod Chocimiem otrzymana w dzień Świętego Marcina 1673, 1674; S. Ślizień, Haracz krwią turecką Turkom wypłacony, Wilno 1674; A.Ch. Załuski, Epistolarum historico- familiarum, t. I, Brunsbergae 1709 i inne. 9 J. Wimmer. Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1673-1679 [w] „SMHW", t VII , cz.2. 9 DuŜą pomocą przy wyborze literatury była praca Jerzego Maronia, pt: Polskie badania nad historią wojskowości staropolskiej, w której autor omówił min. stan badan nad historią wojskowości oraz nad historią wojen drugiej 10 połowy XVII w. . W literaturze omawiającej historię wojska polskiego w drugiej połowie XVII w. naczelne miejsce zajmują bez wątpienia prace jednego z najlepszych znawców dziejów wojskowości, Jana Wimmera, a szczególnie Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku11. Warto wymienić teŜ prace Konstantego Górskiego, które były pierwszymi próbami syntezy dziejów piechoty, kawalerii i artylerii polskiej12. Wieloma róŜnymi zagadnieniami związanymi z dziejami wojska polskiego w XVII w. zajmują się prace: Mariana Kukiela, Ottona Laskowskiego, Zofii Libiszowskiej, Kazimierza Zająca, Mariana Zgórniaka13. Bardzo waŜnym uzupełnieniem są słowniki uzbrojenia wydane przez Kwaśniewicza oraz 14 Gradowskigo i Zygulskiego . 10 J. Maron, Polskie badania nad historią wojskowości epoki staropolskiej [w] Studia i Materiały do dziejów nowoŜytnych, pod red. K. Matwijowskiego i S. Ochmann-Staniszewskiej, Prace Historyczne, XH1, Wrocław 1995, s. 193-210. 1111111 J. Wimmer, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku,Warszawa 1965; TenŜe, Wojsko [w] Polska XVII wieku (red. J. Tazbir), Warszawa 1977; TenŜe, Historia piechoty polskiej do roku 1864, Warszawa 1978. 12 K. G ó r s k i, Historya jazdy polskiej, Kraków 1894; TenŜe, Htstorya piechoty polskiej. Warszawa 1896; TenŜe, Historya artyleryi polskiej, Warszawa 1902. 13 M. Kukieł, Skład narodowy i społeczny wojsk koronnych za Sobieskiego [w] Studia Historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. II, Kraków 1938; O. Laskowski, Polska sztuka wojenna XVI i XVII wieku, Londyn 1955; Z. Libiszowska, Wojsko polskie w XVII w. W świetle relacji cudzoziemskich [w] „SMHW", L V, Warszawa 1960; K. Zając, Wojsko Rzeczypospolitej w latach 1668-1673 [w] „SMHW", L V, Warszawa 1960; M. Zgórniak, Wojskowość polska w dobie wojen tureckich drugiej połowy XVII wieku, Wrocław 1985. 14 W. Kwaśniewicz, 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa 1981; M. Gradowski, Z. śygulski jun., Słownik uzbrojenia historycznego, Warszawa 2000. 10 Opisy wielu zamków i twierdz znajdujących się na teatrze działań wojennych, moŜna znaleźć w pracach Zbigniewa Pilarczyka i Bogusława 15 Dybasia . Przedstawienie pełnego obrazu tureckiej armii w n połowie XVII w. jest niezwykle trudne. Nie spotkałem się z anglojęzycznymi opracowaniami tego tematu, a w polskiej historiografii armia turecka i tatarska opracowane są bardzo słabo. Brak znajomości języka tureckiego nie pozwolił mi na wykorzystanie tureckiej literatury, ale, o ile mi wiadomo, w Turcji temat ten równieŜ nie został do tej pory solidnie opracowany. Cenne, choć niepełne informacje na temat przeciwników Rzeczpospolitej szkicuje Jan Reychman, Janusz Pajewski oraz Zdzisław śygulski jun.16. Nieco wiadomości na temat wojsk tatarskich znajdujemy w popularnonaukowej 17 pracy Lwa Kaltenbergha . Niezwykle cenne informacje, oparte na źródłach tureckich, zawiera praca Dariusza Kołodziejczyka18. Niezwykle waŜne dla tego tematu są teŜ źródła przetłumaczone przez Sękowskiego19. Przebieg kampanii wojennej 1673 r. szeroko opisany jest w zasadzie tylko w pracach przedwojennych: Konstantego Górskiego i Tadeusza Korzona; drugą część kampanii dobrze udokumentował takŜe Janusz Woliński20. Z opraco- 15 Z. Pilarczyk, Fortyfikacje na ziemiach koronnych Rzeczypospolitej w XVII wieku, Poznań 1997; B. Dybaś, Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku [w] „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Tonmiu", R. 88, z. 2, Toruń 1998. 16 J. Reychman, Historia Turcji, Wrocław 1973; J. Pajewski, Buńczuk i Koncerz, Warszawa 1983; Z. Ź y g u 1 s k i jun., Broń Wschodnia, Warszawa 1986. 17 L. Kaltenbergh, Kopczyk zacny chwaty Ŝołnierskiej w dawnej legendzie, dokumencie, porzekadle, opowieści, przekazie, gadce i pamiętniku, Warszawa 1966. 18 D. Kołodziejczyk, Ejalet kamieniecki. Warszawa 1994. 19 Collectanea z dziejopisów tureckich rzeczy do historyi polsldey słuŜących (...) zebrane przez J.J.S. Sękowskiego, L H, Warszawa 1825. 20 K. Górski, Wojna Rzeczypospolitej Polskiej z Turcyą w latach 1672 i 1673, Warszawa 1890; T. Korzon, Dola i niedola Jana 11 wań powojennych warto wymienić opisy bitwy pod Chocimiem (11 listopada 1673 r.) Wiesława Majewskiego i Marka Wagnera oraz popularnonaukową pracę Marka Sadzewicza21. Kampanię ukrainną 1674 r. omawia Jan Perdenia w wydanej pośmiertnie 22 monografii hetmana kozackiego Piotra Doroszenki . Sporo informacji na ten temat moŜna takŜe wydobyć z prac Wolińskiego pośrednio związanych z kampanią: Król Jan III Sobieski a sprawa Ukrainy 1674-1675 i Konwokacja 23 1674 roku a wojna polsko-turecka , Kampanie 1675 r., obok nakreślonej przez Wolińskiego Bitwy pod 24 Lwowem 1675 r„ omawia obszernie praca Aleksandra Czołowskiego . Uzupełnieniem do śórawna Wolińskiego są prace Czesława Chowańca i 2 Franciszka Kulczyckiego ?. Z biografii wybitnych wodzów i polityków tego okresu naleŜy przede wszystkim wymienić prace dotyczące samego Sobieskiego. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj monografia Zbigniewa Wójcika26. Z licznych pozostałych Sobieskiego 1679-1674, t. III, Kraków 1898; J. W o 1 i ń s k i, Po Chocimie 1673-1674; Epilog Chocimia w 1674 roku [w] Z dziejów wojen polsko-tureckich, Warszawa 1983. 21 W. Majewski, Wojny polsko-tureckie 1672-1699 [w] Polskie tradycje wojskowe, pod red J. Sikorskiego, t. I, Warszawa 1990; M. Wagner, Stanisław Jabłonowski (1634-1672). Polityk i dowódca, Siedlce 1997; M. Sadzewicz, Pod Chocimiem 1673, Warszawa 1969. 22 J. Pe rde n i a, Hetman Piotr Doroszenko a Polska, Kraków 2000. 23 J. W o 1 i n s k i, Król Jan J/T Sobieski a sprawa Ukrainy 1674-1675, Warszawa 1934; TenŜe, Konwokacja 1674 roku a wojna polsko-turecka [w] Z dziejów wojen polsko-tureckich, Warszawa 1983. 24 TenŜe, Bitwa pod Lwowem 1675 roku [w] Z dziejów wojen polsko--tureckich, Warszawa 1983; A, Czołowski, Wojna polsko-turecka 1675 r., Lwów 1894. 25 J. Woliński, śórawno [w] Z dziejów wojen polsko-tureckich, Warszawa 1983; Cz. Chowaniec, Stanisławów w 1676 roku, Stanisławów 1926; F. Kluczycki, śórawińska r. 1676, Kraków 1876. 26 Z. W ó j c i k, Jan Sobieski 1629-1696, Warszawa 1983

See more

The list of books you might like

Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.