ceza muhakemesi hukukunda vücudun muayenesi ve örnek alma

380 Pages·2009·2.12 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA
VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMA

HAZIRLAYAN;

HAKAN KIZILARSLAN

DOKTORA 1305

TEZ DANIŞMANI;

DOÇ. DR. SERAP KESKİN (KİZİROĞLU)

İSTANBUL-2007
CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA
VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMA
ÖNSÖZ

1987 yılında başlayan Doktora çalışmamızın, en zahmetli ve bir o kadar da
keyifli ürünü olan tezimizin konusu; “Ceza Muhakemesi Hukukunda Vücudun
Muayenesi ve Örnek Alma” 'dır. Bu konu, ülkemizde, uygulaması eski ancak
normatif kurgusu yeni bir konudur. Böyle bir konunun seçilmesinin temel amacı;
“temel insan hakları olan sağlık, özel hayatın gizliliği, kişi dokunulmazlığı gibi
hakları doğrudan ilgilendiren koruma tedbiri niteliği ve Ceza Muhakemesi
Hukuku’nun delile ve delilin değerlendirilmesine giden yolda en önemli köşe
taşlarından biri olması dolayısıyla, Ceza Muhakemesi Hukuku açısından, bilimsel bir
temelde araştırılarak, -uygulamanın içindeki bir kişi olarak- araştırmacılara ve
sahadaki uygulayıcılara, yararlanabilecekleri bir kaynak yaratabilme çabasıdır”. Bu
şekilde, pozitif hukukumuzda olması gerekene daha kolay varılacağı düşünülmekte
ve umulmaktadır.

Konunun multidisipliner yönü gereği, hukuk, tıp ve insan hakları öğretilerinin
birbirleriyle kesiştiği alanlarda ortaya çıkan sorunlar, bu çalışmanın
hazırlanmasındaki asıl zorluğu oluşturmuştur. Pozitif hukukumuzda konunun henüz
tam olarak düzenlenmemiş bulunması, kaynak sorunu yanı sıra, kaynakların farklı
bilim dallarına ait olması nedeniyle de doğru kaynakların bulunması sorunlarını
yaratmıştır. Mehaz Alman Ceza Muhakemesi Hukuku’nda konuyla ilgili doktrinin
zenginliği, Anglo-Sakson Hukukundaki son yasalaştırma çalışmaları (PACE, 1332
Murray Yasası) ve mevcut yapının bilinmesi, çalışmanın doğru yöne oturmasında
çok faydalı olmuştur.

Bu çalışmam sırasında, öncelikle; özellikle kendisine ayırdığım vakitler
kısıtlandığında sabreden sevgili eşim ve en iyi dostum Aydan’ ıma ve özlemlerini
sinelerinde uyutan oğullarım Şükrü Kağan ve Aykan’ ıma, 1979 yılından bu yana,
önümde birer hukuk abidesi gibi dikilen ve önümü ışıtan hocalarım, öncelikle, artık
sonsuzlukta yaşadığına inandığım Ord. Prof. Dr. Dr. hc. mult. Sulhi
DÖNMEZER’ e, her zaman Hocam Prof. Dr. Köksal BAYRAKTAR’a, ilgi ve
yardımlarını benden esirgemeyen Prof. Dr. Feridun YENİSEY ve Prof. Dr. Füsun
SOKULLU hocalarıma, bu eserin oluşumunda en önemli paya sahip olup, beni
sürekli yönlendiren ve yüreklendiren, en zor dönemlerinde bile vaktini ve enerjisini
esirgemeyen, hocam, tez danışmanım Doç. Dr. Serap KESKİN (KİZİROĞLU)’
V
na, hem önderliklerini hem dostluklarını gördüğüm, çalışmanın doğru yönde
ilerlemesine büyük katkıları olan tez danışmanlarım Prof. Dr. Gürsel ÇETİN ve
Doç Dr. Yener ÜNVER’e, Adli Tıp ve Adli Bilimler’le ilgili her konuda
yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. İ. Hamit HANCI ve ekibine, Sayın Müşerref
GÜNEŞ Hanımefendiye, çok kahrımı çeken Birol VESKE’ ye huzurlarınızda
teşekkür ve şükranlarımı iletiyorum.

Ben, sırlı eski bir aynada, sisler arasında bir hayal gördüm. Uyandığımda hayal
uçmuş sisler duruyordu. Hayalimi tekrar yakalayabilmek için acıyana kadar
gözkapaklarımı sıktım. 20 yıl sürdü. Gözlerimin sızısı, yüreğimde her kımıldanışında
kanımı ve kendime güvenimi hoyratça akıtan kehribar saplı hançer, bu günlere kadar
beni bırakmadılar. Hayal kaçtı ben kovaladım. Ben yoruldum hayal yorulmadı.
Hayatımla hayalim arasında sıkıştım kaldım. Başlaması mı zordu, yoksa bitirmesi
mi? Demir çarık, demir asa, meslektaşlarıma ve karındaşıma rağmen ve onların
sayesinde yirmi yıl yol aldım. Aslında bir arpa boyu gittiğim…

Çalışmanın hukukumuza ve hukukçularımıza faydalı olmasını, daha yaşanılası
bir dünya yaratma çabasında, bir katre oluşturabilmesini diliyorum. Şubat–2007

HAKAN KIZILARSLAN
İ.Ü. S.B.E. KAMU HUKUKU AB.
DOKTORA–1305
İÇİNDEKİLER

ÖZ-ABSTRACT………………………………………………………. III
ÖNSÖZ ..……………………………………………………………… IV-V
İÇİNDEKİLER………………………………………………………… VI-XI
KISALTMALAR …………………………………………………..... XII-XII
GİRİŞ……………......…………………………………………………. 1-4

CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA
VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMA

I.BÖLÜM
METODOLOJİ- KAVRAM- TARİHSEL GELİŞİM-
ULUSLARARASI HUKUK

A.METODOLOJİ……………………………………………………… 5-15
1. Sunum Yöntemi - Hukuk Ve Tıp Biliminin Metodolojik Farklılıkları… 5
2. Genel Felsefi Yaklaşım ………..………………………………………. 7
3. Hekim Ve Hukukçu Arasındaki Bakış Farkı
(Tümdengelim-Tümevarım)……………………….………………........ 10
4. Tıp Bilimi(“Bilim” midir? “Sanat” mıdır?)…………………………….. 11
5. Adli Tıp…….…………………………………………………………… 12
6.Cesedin Adli Muayenesi Ve Otopsi İle Vücudun Muayenesi
Ve Örnek Alma Kavramlarının Farkları………………………………... 14

B.KAVRAM…………………………………………………………… 16-17

C.VÜCUT……………………………………………………………… 18-20

D.TARİHSEL GELİŞİM………………………………………………… 21-33
1. Dünyada Tarihsel Gelişim………….………………………………….. 21
2. Ülkemizde Tarihsel Gelişim…………………………………………… 25
a) İlk Dönemler………….…………………………………………….. 25
b) İslamiyet’i Kabul Sonrası Ve Tanzimat Öncesi Osmanlı Dönemi…. 25
c) Tanzimat Sonrası Osmanlı Dönemi………………………………… 29
d) Cumhuriyet Dönemi……..………………………………………..... 31

E. ULUSLARARASI HUKUKTAKİ DÜZENLEMELER …………… 34-53
1. Genel Olarak………..………………………………………………… 34
2. Kıta Avrupası Hukuku’nda…………..……………………………….. 35
a) Alman Hukukunda…………………………………………………. 35
b) Avusturya Hukukunda……………………………………………… 40
c) Fransız Hukukunda…………………………………………………. 41
d) İsviçre Hukukunda………………………………………………….. 43
3. Anglo-Sakson (Common Law-England&Wales (Galler)) Hukukunda.. 44
a) İngiliz Hukukunda……………….………………………………….. 44
b) Amerikan Hukukunda……………………………………….……… 48
c) Hindistan Hukukunda…………..…………………………………… 50
VII
4. Diğer Ülke Hukuklarında……………..………………………………. 52
a) İtalya………………………………………………………………… 52
b) Hollanda…………………………………………………………….. 52
c) İspanya……………………………………………………………… 53
d) Kanada-Yeni Zelanda……………..………………………………… 53

II. BÖLÜM
İNSAN HAKLARI VE TIBBİ DEONTOLOJİ YÖNÜYLE
VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMA

A. İNSAN HAKLARI YÖNÜYLE VÜCUDUN MUAYENESİ
VE ÖRNEK ALMA…………………………………………………… 54-65
1. İnsan Hakları Kavramının Tarihsel Gelişimi………………..……... 54
2. Özel Hayatın Korunması Hakkı Açısından Muayene……………… 58
3. Sağlığın ve Yaşamın Korunması ve İşkenceye Karşı
Korunma Hakkı Açısından Muayene………………..…………….. 60
4. İşkence Açısından Vücut Muayenesi Ve Örnek Alma-İstanbul
Protokolü……………………………...…………………………… 62

B. TIBBİ DEONTOLOJİ KURALLARI VE ETİK İLKELER……… 66-74
1. Tıp Etiği İle İlgili Kurumlar Ve Yazılı Metinler………………...…. 67
a) Genel Olarak Tarihsel Süreçte Oluşturulan Metinler…………… 67
b) Biyotıp Sözleşmesi ………………………………………………. 69
c) Gen Hakları Bildirgesi (1997-Unesco)………….………………… 70
2. Ana Tıp Etiği İlkeleri……….……………………………………….. 70
a) Hastana Zarar Verme! (Primum Non Nocere) …………………. 71
b) Hastana Yararlı Ol! (Primum Nihil Nocere) … …..……………… 71
c) Yapılacak Her Tıbbi İşlem İçin Hastanı Aydınlat Ve
Rızasını (Onamını) Al!. ................................................................. 71
d) Hastanın Sırrını Sakla! ……............................................................ 72
e) Adil Ol!............................................................................................. 73
3. Hasta Hakları…….….………………………………………………… 73

C. TIBBİ YÖNÜYLE MUAYENE VE ÖRNEK ALMA……………… 75-134
1. Muayene…..………………………………………………………… 75
a) Genel Olarak……………………………………………………… 75
b) Tıp Sanatı Açısından Muayene Ve Tıbbi Müdahale Kavramları
(Propedötik)………………………….……………………………. 77
c) Sistematik Muayene Protokolü……………..………..……………. 79
(1) Muayene Zamanı……………………………………………….. 81
(2) Muayene Koşulları……….….………………………………….. 83
(3) Hastalığın Hikâyesi (Anamnez-Öykü-Hikâye Alınması)……..... 86
(4)Fiziki Muayene…………………………………………………… 90
(a) Gözle muayene (İnspeksiyon)…………….…………………. 93
(b) Elle Muayene (Palpasyon = Ayalama)………………………… 94
(c) Elle Vurarak Muayene-Tıklama (Perküsyon)………………… 95
(d) Stetoskopla Veya Kulakla Muayene-Dinleme (Oskültasyon)… 95
d) Tetkik İsteme Aşaması…………..………………………………….. 96
e) Muayene Sonucunun Değerlendirilmesi- Teşhis……………………. 97
VIII
f) Adli Raporun Düzenlenmesi…………….…………………………… 98
2. Örnek Alma…………..………………………………………………… 104
a) Tanım ( Örnek-Biyolojik Materyal).……………..………………….. 106
b) Örnek Alacak Kişiler Ve Zamanı…………..……………………….. 108
c) Örnek Alma Çeşitleri Ve Analize Uygun Şekilde Alınma Yöntemleri.. 108
(1) Kan ……………………………………………………………….. 109
(2) İdrar….…………………………………………………………… 111
(3) Gaita…….………………………………………………………… 112
(4) Cinsel Salgılar…………………………………………………….. 112
(a) Vajinal Materyal……….………………………………………. 113
(b) Düşük-Küretaj Materyali Amniyon Sıvısı/Koryon Villus
Örneği…………….…………………………………………… 113
(c) Vulva Ve Perine Sürüntüsü (Vulva Ve Perine Swap)………..... 113
(d) Ağız Ve Yanak İçi Sürüntüsü (Buccal Swap)………………… 113
(e) Penisten Sürüntüyle Örnek Alma (Penil Swap)………….….. 114
(f) Meni-Semen…..……………………………………………….. 114
(5) El-Kol-Yüz-Anal Sürüntüsü……………………………………….. 115
(6) Saç-Kıl……..………………………………………………………. 115
(7) Kasık (Pubis) Kılları ………………….…………………………… 116
(8) Tükürük-Isırık Veya Emilmeye Ait Lezyondan Tükürük…………. 116
(9) Tırnak- Tırnak Arası……………………………….………………. 117
(10) Ter…………………………………………………………………. 117
(11) Post-Mortem (Yumuşak Doku, Organ, Kemik, Diş) Örnekler……. 118
(12) Polenler……………………………………………………………. 118
d) Vücudun Dışından Alınabilen Örnekler (Vücuda Müdahale
Niteliğinde Sayılmayanlar)…………………………………………….. 119
e) İnvaziv Yöntemlerle Alınabilen Örnekler……………………………… 119
f) Koruma Yöntemleri- Laboratuara Sevk………………………………… 121
g) Kimyasal Analizler (Toksikolojik-Narkotik-Gıda-Alkol )…………….. 123
h) DNA Ve Gen Teknolojisi ……………………………………………… 126
ı) Adli Amaçlı Biyolojik Materyal Ve Sonuçların İmhası……………….. 130

D. CEZA MUHAKEMESİ YÖNÜYLE VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK
ALMA ÇEŞİTLERİ………………………………………………….. 134-140
1. İç Muayene-Dış muayene Ayrımı……………………………………. 134
2. Basit Vücut Muayenesi………………………………………………. 135
3. Vücuda Müdahale Niteliğindeki (İnvaziv) Muayeneler……………… 137

E. ÖZELLİK ARZEDEN MUAYENELER VE USULLERİ………… 141-164
1. Alkol Muayenesi……………………………………………………… 141
2. Yakalama Ve Gözaltına Almalarda Muayene………………………… 149
3. Sanığın Ruhsal Durumunun Muayenesi (Akli Muayene-Şuurun
Tetkiki)- (CMK. Md.74)…………………………………………….... 150
4. Basit Suçlar Ve Kabahatlerde Muayene………………..…………….. 152
5. Çocuğun Muayenesi (Çocuk Dostu Adli Muayene)…………………… 153
6. Cinsel Organların Muayenesi- Kızlık Zarı Muayenesi………………… 155
7. Örgütlü Suçlarda Muayene…………………………………………….. 161
8. İdari Suçlar Ve Soruşturmalarda Muayene……………………………. 162
9. Özel Hukuk Uyuşmazlıklarında Muayene..…………………………… 164
10. Nesep Tayini………………………………………………………….. 164
IX

F. ADLİ MUAYENELERDE HEKİMİN KUSURU NEDENİYLE
SORUMLULUĞU (ADLİ MALPRAKTİS)………………………. 165-166

III. BÖLÜM
KORUMA TEDBİRİ OLARAK VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMA

A. KORUMA TEDBİRİ ÖĞRETİSİ………………………………… 167-173
1. Kavram………………………………………………………………. 167
2. Vücut Muayenesi Ve Örnek Almanın Koruma Tedbiri
Olarak Hukuki Niteliği……………………………………………….. 169
a) Koruma Tedbirlerinin Ortak Özellikleri…………………………… 169
b) Amaç Açısından Nitelik…………………………………………… 171
c) Yöneldikleri Değer Açısından Niteliği……………………………. 172
d) Yöneldiği Kişi Yönünden ………………………………………… 173

B. HUKUKA UYGUNLUK………………………………………… 174-207
1. Baskın Hukuki Yarar………………………………………………… 174
2. Delil Yasakları - Hukuka Aykırı Delil Ve Değerlendirilmesi….…… 176
3. Hukuka Uygunluk Halleri …………………………………………… 184
a)Yasanın Açık Hükmü Ve Ceza Muhakemesinin Zorunlulukları…… 184
b) Rıza…………………………………………………………………. 186
(1) Rıza Kavramı ……………………………………………………. 186
(2) Aydınlatma(Bilgilendirme)……………………………………… 190
(3) Rızanın Geri Alınması…………………………………………… 193
c) Tıbbi Zorunluluk …………………………………………………..... 193
4. Katlanma Zorunluluğu ……………………………………….………… 195
a) Sanığın Katlanma Zorunluluğu………………………......................... 196
b) Sanık Dışındakilerin Katlanma Zorunluluğu………………………… 198
5- Zorla Muayene………………………………………………………….. 200
6- Muayene Ve Örnek Almaya İtiraz……………………………………… 205

C. ARAMA İLE VÜCUT MUAYENESİNİN FARKLARI………… 208-210

D.VÜCUT MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMANIN ŞARTLARI…… 211-246
1. Yasallık………………………………………………………………. 211
2. Suç Şüphesi (Makul Kuşku)…………………………………………. 212
3. Haklı Görünme-Gereklilik…………………………………………… 214
4. Gecikmesinde Tehlike Bulunma…………………………………….. 215
5. Orantılılık…………………………………….………………………. 217
6. Sıhhate Zarar Vermeme……………………………………………… 222
7. Hekim Tarafından Ve Hekimlik Sanatı Kuralları
Çerçevesinde Uygulanma…………………………………………….. 226
a) Hekim ……………………………………………………………… 226
(1) Genel Olarak …………………………………………………… 226
(2) Hekimlik Yapabilme Koşulları;………………………………… 229
(a) Tıp Mezunu Olmak (Hekimlik Diploması Bulunmak)……… 230
(aa) Genel Tıp Diploması;…………………………………… 230
(bb)Yabancı Ülkede Tıp Mezunu Olanlar…………………… 232
X
(cc) Tıpta Uzmanlık Diploması……………………………… 232
(b) Hekimlik Yapılan Ülkenin Vatandaşı Olmak
(T.C. Vatandaşı Olmak)…………………………………….. 234
(c) Tabip Odasına Kayıtlı Olmak……………………………….. 235
(d) Hekimliğe Engel Hali Olmamak…………………………….. 237
(aa) Geçici Olarak Hekimlik Mesleğinin İcra Edilememesi…. 237
(bb) Sürekli Olarak Hekimlik Mesleğinin İcra Edilememesi… 238
(3) Askeri Hekimler………………………………………………….. 239
(4) Diş Hekimi……………………………………………………… 239
(5) Veteriner Ve Eczacılar………………………………………….. 241
b) Hekimin Yardımcıları………………………………………………. 241
c) Hekim Tarafından Tıp Sanatı Kurallarına Göre İşlem Zorunluluğu.. 245

E. MUAYENE EDİLENİN NİTELİĞİNE GÖRE
VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMA………………… 247 -272
1. Sanığın Muayenesi……………………………………………………. 247
2. Diğer Kişilerin Muayenesi……………………………………………. 251
a) Mağdurun Muayenesi………………………………………………. 252
b) Diğer Şahısların Muayenesi ve Sıralı Muayene……………………. 257
c) Çocukların Ve Akıl Hastalarının Muayenesi……………………….. 259
d) Çekinme Hakkı Olanların Muayenesi………………………………. 262
3. Kadının Muayenesi……………………………………………………… 264
4. Dokunulmazlık Hali Olanların Muayenesi……………………………… 271

IV. BÖLÜM
DELİL NİTELİĞİYLE
VÜCUT MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMA

A.DELİL ÖĞRETİSİ AÇISINDAN VÜCUDUN MUAYENESİ VE
ÖRNEK ALMA…………………………………………………… 273-279
1. Genel Olarak………………………………………………………… 273
2. Delil Kavramı……………………………………………………….. 274
3. Bilimsel Delil-Tıbbi Delil…………………………………………… 277

B.VÜCUDUN MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMADA BİLİRKİŞİLİK… 280-312
1. Genel Olarak…………………………………………………………. 280
2. Bilirkişilik Kurumunun Hukuki Mahiyeti …………………………… 281
3. Bilirkişinin Niteliği Ve Sayısı………………………………………… 284
4. Vücut Muayenesi Ve Örnek Almada Bilirkişiye Başvurma Zorunluluğu.. 288
5. Bilirkişinin Görevleri-Yetkileri………………………………………. 289
a) Görev Ve Sorumlulukları…………………………………………... 289
(1) Hazır Bulunma…………………………………………………. 289
(2) İnceleme-Araştırma-Müzakere-Dürüstlük……………………… 290
(3) Rapor Düzenleme………………………………………………. 290
(4) Yemin…………………………………………………………… 291
(5) Görevlerini Yapmamasının Yaptırımı………………………….. 293
b) Yetkileri……………………………………………………………. 294
(1) İstediği Gibi Muayene Ve İnceleme Yapma…………………… 294
(2) Bilirkişilikten Çekilme…………………………………………. 294
XI
(a) Kurumuyla İlgili Davalarda Bilirkişilik Yapamama……….. 295
(b) Meslek Sırrı………………………………………………… 297
(c) Hekimin İhbar Yükümlülüğü …………………………….. 300
(3) Ücret…………………………………………………………….. 301
6. Vücut Muayenesi Ve Örnek Almada Resmi Bilirkişiler……………… 302
a) Özel Kişi Resmi Bilirkişiler………………………………………… 303
(1) Adli Tıp Uzmanları……………………………………………… 303
(2) Sağlık Ocağı Tabipleri………………………………………….. 304
(3) Hükümet Tabipleri………………………………………………. 304
(4) Askeri Hekimler…………………………………………………. 305
(5) Belediye Hekimleri………………………………………….…… 305
b) Tüzel Kişi Resmi Bilirkişiler……………………………………… 305
(1) Adli Tıp Kurumu (ATK)………………………………………. 306
(2) Yüksek Sağlık Şurası (YSŞ)…………………………………… 310
(3) Üniversiteler Ve Adli Tıp Enstitüleri………………………….. 311

C.VÜCUT MUAYENESİ VE ÖRNEK ALMADA KARAR VE KARAR
MAKAMLARI…………………………………………………. 313-319

D. CMK MADDE 75/(5) VE (7). FIKRALARI HÜKÜMLERİ ..… 320-322

E. YASAYOLLARI-CEZAİ HÜKÜMLER……………………….. 323-328
1. İtiraz………………………………………………………………….. 323
2. Temyiz……………………………………………………………….. 326
3. Cezai Hükümler……………………………………………………… 327

SONUÇ ……………………………………………………………. 329-332

KAYNAKLAR………………………………………………………. 333-366
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………… 367