çevre yönetimi sistemi ıso 14001-bir alan araştırması

143 Pages·2013·1.97 MB·Turkish

i

T.C.
TRAKYA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ĠġLETME ANABĠLĠM DALI
YÜKSEK LĠSANS PROJESĠ

ÇEVRE YÖNETİMİ SİSTEMİ ISO 14001-BİR
ALAN ARAŞTIRMASI

HALE GĠZEM GEZGĠN

PROJE DANIġMANI:
YRD. DOÇ. DR. SEYHAN BĠLĠR GÜLER

EDĠRNE 2013

i

Projenin Adı: Çevre Yönetim Sistemi ISO 14001-Bir Alan AraĢtırması
Hazırlayan: Hale Gizem GEZGĠN
ÖZET
Çevre kirliliği, tüm dünyada en önemli sorunlardan biri olarak karĢımıza
çıkmaktadır. Endüstrinin hızlı geliĢmesi doğal çevre ve insan üzerinde olumsuz
etkilere neden olmaktadır. Özellikle Amerika ve Avrupa ülkelerinde üretim yapan
endüstriyel kuruluĢlar, yoğun kamuoyu baskısı ile çevre üzerinde yarattıkları
etkilerin müĢteriler tarafından dikkate alındığının farkına varmıĢlardır. Dolayısıyla,
geliĢmiĢ ve geliĢen ülkelerde sanayi kuruluĢları sürdürülebilir geliĢme kapsamında
çevre yönetim sistemlerini oluĢturmaya baĢlamıĢlardır. ISO 14001 Çevre Yönetim
Sistemi dünyada çevresel etkileri kontrol altına almak ve azaltmak için bir
kılavuzdur.
Günümüzde Dünya ve Türkiye’de birçok iĢletme tarafından uygulanmakta
olan ISO 14001 Kalite Standardı ile iĢletmeler ürün ve hizmetleri ile farklılık
yaratarak müĢteri beklentilerini önemli ölçüde karĢılayıp müĢteri memnuniyetini
arttırmaktadır. Bu çalıĢmada da bu standart ile ilgili kapsamlı bilgiler aktarılmıĢ ve
araĢtırmadan bir örnek verilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Çevre Yönetim Sistemi, Seramik Sektörü, ISO 14001.
ii

Name of Project: Environmental Management System ISO 14001-A Field Study
Prepared by: Hale Gizem GEZGĠN
ABSTRACT
Environmental pollution has been one of the significant problems that the
world is gacing. Rapidly developing industrialization cause negative effect on natural
environment and humans. With the strong public pressure in the countries of United
States and Europe, industrial companies are aware of that consumers care about the
effect of busines operations on the environment. Therefore, in the framework of
sustainable development in the most developed and developing nations, industrial
companies start to assess their environmental management systems. ISO 14001
Environmental management system is a guideline for organizations contraling and
decreasing the environmental impacts.
At the present time ISO14001 Quality Standards has been practiced by
many businesses in the world and Turkey. Businesses increase customer satisfaction
creating discrepancy with products and services, substantially meeting customer
expectations. In this study, it is transferred to comprehensive information about the
standard.
Key Words: Environmental Management System, Ceramic Industry, ISO
14001.
iii

TEŞEKKÜR
Proje çalıĢmamı gerçekleĢtirmemde değerli bilgi, katkı ve desteğiyle bana
çalıĢmam süresince yön veren proje danıĢmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Seyhan Bilir
Güler’e ve beni maddi ve manevi destekleyen her zaman yanımda olan Ailem’e
sonsuz teĢekkürü bir borç bilirim.
iv

İÇİNDEKİLER
ÖZET…………………………………………………………………………… i
ABSTRACT……………………………………………………………… …….. ii
TEŞEKKÜR……………………………………………………………………. iii
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………… iv
ŞEKİLLER LİSTESİ………………………………………………………….. ix
TABLOLAR LİSTESİ………………………………………………………… x
KISALTMALAR……………………………………………………………… xi
GİRİŞ…………………………………………………………………………… 1
BÖLÜM 1: ÇEVRE VE KALİTE
1.1. ÇEVRE KAVRAMI, ÇEVRESEL SORUNLAR VE ÇEVRE KANUNU… 4
1.1.1.Çevre Kavramı……………………………………………………… 4
1.1.2. Çevresel Sorunlar…………………………………………………... 5
1.1.2.1. Hava Kirliliği………………………………………………. 7
1.1.2.2. Su Kirliliği…………………………………………………. 9
1.1.2.3. Toprak Kirliliği……………………………………………. 11
1.1.2.4. Gürültü Kirliliği…………………………………………… 12
1.1.2.5. Flora ve Fauna……………………………………………... 13
1.1.2.6. Görüntü Kirliliği…………………………………………… 14
1.1.3. Çevresel Etki Değerlemesi (ÇED)…………………………………. 14
1.2. ULUSLARARASI DÜZEYDE ÇEVRE…………………………………… 16
1.2.1 Stockholm Konferansı………………………………………………. 16
1.2.2. Paris Zirvesi………………………………………………………… 19
1.2.3. Akdeniz Eylem Planı……………………………………………….. 22
1.2.4. BirleĢmiĢ Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı………………... 22
1.2.4.1. Biyolojik ÇeĢitlilik SözleĢmesi…………………………….. 23
1.2.4.2. Ġklim DeğiĢikliği SözleĢmesi………………………………. 25
1.2.4.3. Rio Deklarasyonu…………………………………………... 26
v

1.2.4.4. Gündem 21…………………………………………………. 27
1.2.4.5. Ormanların Kullanım Bildirisi……………………………… 28
1.3. AVRUPA TOPLULUĞU VE ÇEVRE POLĠTĠKASI……………………… 29
1.3.1. Avrupa Topluluğu’nda Ortak Çevre Politikasının OluĢturulma
Nedenleri………………………………………………………………….. 30
1.3.2. Avrupa Topluluğu Çevre Politikası’nın DoğuĢu, GeliĢmesi ve Avrupa
Topluluğu Çevre Politikası’nın OluĢturulması…………………………… 31
1.3.3. Avrupa Toplulukları Çevre Politikası’nın OluĢmasından Sonraki
Evreler…………………………………………………………………….. 32
1.3.3.1. Birinci Eylem Programı (1973-1976)……………………… 32
1.3.3.2. Ġkinci Eylem Planı (1977-1981)…………………………… 33
1.3.3.3. Üçüncü Eylem Programı (1982-1986)…………………….. 34
1.3.3.4. Dördüncü Eylem Programı (1987-1992)…………………… 34
1.3.3.5. BeĢinci Eylem Planı ve Maastricht AntlaĢması…………….. 38
1.4. DÜNYADA VE TÜRKĠYE’DE ÇEVRE SORUNLARI…………………... 40
1.4.1. Dünyada Çevre Sorunları…………………………………………… 40
1.4.2. Türkiye’de Çevre Sorunları…………………………………………. 42
BÖLÜM 2: ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ IS0 14001 STANDART
2.1. ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠNĠN TARĠHÇESĠ VE STANDARTLARI…. 45
2.2. ISO 14000 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ STANDART SERĠSĠ…………. 47
2.3. TS EN ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ STANDARDI……….…..... 50
2.4. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ STANDARDI’NIN ġARTLARI.. 50
2.4.1.Genel ġartlar………………………………………………………… 51
2.4.2.Çevre Politikası……………………………………………………… 51
2.4.3.Planlama…………………………………………………………….. 51
2.4.4.Uygulama ve Faaliyet……………………………………………….. 52
2.4.5.Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler…………………………………….. 53
2.4.6.Yönetimin Gözden Geçirilmesi…………………………………….. 53
2.5. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ STANDARDI’NIN
ÖZELLĠKLERĠ………………………………………………………………….. 56
vi

2.6. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ STANDARDI’NIN AMAÇLARI.57
2.7. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ STANDARDI’NIN
UYGULANABĠLECEĞĠ KURULUġLAR…………………………………….. 59
2.8. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ’NĠN ĠġLETMELERE SAĞLADIĞI
YARARLAR…………………………………………………………………… 59
2.9. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ STANDARTLARI VE ÇEVRE
YASALARI……………………………………………………………………... 61
2.10. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠNĠN MALĠYETĠ……………… 61
2.11. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ FAALĠYET PLANI……..…… 63
2.12.ISO 14001’ĠN KURULMASINDA VE UYGULANMASINDA
KARġILAġILAN SORUNLAR…………………………………………….…... 65
2.13. DÜNYADA VE TÜRKĠYE’DE ÇEVRE YÖNETĠMĠ…………………… 67
2.13.1. Dünya’da Çevre Yönetimi………………………………………… 67
2.13.2. Türkiye’de Çevre Yönetimi………………………………………. 69
2.14. TÜRKĠYE’DE ÇEVRE YÖNETĠMĠ ĠLE ĠLGĠLĠ ÖRGÜTLENME...…… 72
2.14.1.Çevre ve Orman Bakanlığı………………………………………… 72
2.14.2.Tarım Bakanlığı…………………………………………………… 73
2.14.3. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı………………………………. 73
2.14.4.Sanayi ve Ticaret Bakanlığı……………………………………….. 74
2.14.5. Sağlık Bakanlığı…………………………………………………... 74
2.14.6.Turizm Bakanlığı………………………………………………….. 75
2.14.7. UlaĢtırma Bakanlığı………………………………………………. 75
2.15. DĠĞER ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMLERĠ………….…………………... 75
2.15.1.Çevre Yönetim ve Denetleme Planı (EMAS)……………………… 75
2.15.2.British Standard 7750 (BS 7750)………………………………….. 77
2.15.3.Responsible Care (RC)…………………………………………….. 78
BÖLÜM 3: TÜRKİYE’DE SERAMİK ENDÜSTRİSİNDE ÇEVRE YÖNETİM
SİSTEMİ’Nİ UYGULAYAN BİR İŞLETME ÖRNEĞİ
3.1.ARAġTIRMANIN AMACI………………………………………………… 80
3.2. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ...…………………………………………... 81
vii

3.3.ARAġTIRMA VERĠLERĠNĠN TOPLANMASI VE
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ………………………………………………………. 81
3.3.1. Seramik Endüstrisi Hakkında Bilgi……………………………….. 81
3.3.2.Seramik Fabrikası ve Çevre Yönetim Sistemi (TSE -EN- ISO 14001).83
3.3.2.1. ĠĢletmenin Çevre Ġle Ġlgili Politikası…………………..…… 85
3.3.2.2. ĠĢletmenin Çevre Yönetim Sistemi Ġle Ġlgili Prosedürleri….. 86
3.3.2.3 ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Standardı ve ġirket
ĠĢleyiĢi……………………………………………………………………………. 87
3.3.2.3.1 Atıkların Yönetimi…………………………………. 87
3.3.2.3.1.1. Tehlikeli Atıkların Kontrolü………………. 87
3.3.2.3.1.2. Katı Atıkların Kontrolü…………………… 90
3.3.2.3.1.2.1. Üretim Birimlerinde Atıkların
Kontrolü…………………………………………. 90
3.3.2.3.1.2.2. Laboratuvar ve Bürolarda Atıkların
Kontrolü…………………………………………. 93
3.3.2.3.1.2.3. Girdi ve Stok Sahalarında Atıkların
Kontrolü…………………………………………. 93
3.3.2.3.2.Kayıtların Kontrolü………………………………… 94
3.3.2.3.2.1. Amaç ve Kapsam…………………………. 94
3.3.2.3.2.2. Uygulama…………………………………. 95
3.3.2.3.2.2.1. c.1 Form ve Kayıt Tanımları……... 95
3.3.2.3.2.2.2. c.2 Form ve Kayıt Muhafazası……. 96
3.3.2.3.2.2.3. c.3.Form Raporları………………… 98
3.3.2.3.3. Dokümanların Kontrolü……………………………. 98
3.3.2.3.3.1. Amaç ve Kapsam………………………….. 98
3.3.2.3.3.2. Uygulama………………………………….. 98
3.3.2.3.3.2.1. Doküman Sınıfları………………… 99
3.3.2.3.3.2.2. Doküman Kodlama………………… 102
3.3.2.3.3.2.3. Doküman Ġlgilileri ve Sorumluları…. 103
3.3.2.3.3.2.4. Ġlk Defa Doküman Yayınlama……... 104
3.3.2.3.3.2.5. Doküman Revizyonu………………. 106
3.3.2.3.3.2.6. Doküman Ġptali…………………….. 107
viii

3.3.2.3.3.2.7. Doküman Muhafazası……………… 108
3.3.2.3.3.2.8. Doküman Raporları………………… 109
3.3.2.3.4. Ġç Tetkik……………………………………………. 109
3.3.2.3.4.1. Amaç ve Kapsam………………………….. 109
3.3.2.3.4.2. Uygulama………………………………….. 109
3.3.2.3.4.2.1. Genel……………………………… 109
3.3.2.3.4.2.2. Tetkik Planının Hazırlanması…….. 110
3.3.2.3.4.2.3. Tetkikçilerin Seçimi ve Bağımsızlığı..111
3.3.2.3.4.2.4. Tetkikin GerçekleĢmesi……………. 111
3.3.2.3.4.2.5. Takip Tetkiki ve KapanıĢ………….. 112
3.3.2.3.4.2.6. Tetkik Sonuçlarının Değerlendirilmesi ve
Tetkik Kayıtları…………………………………… 113
3.3.2.3.5. Düzeltici Faaliyet ve Önleyici Faaliyet…………….. 113
3.3.2.3.5.1. Amaç ve Kapsam…………………………... 113
3.3.2.3.5.2. Tanımlar……………………………………. 113
3.3.2.3.5.3. Uygulama………………………………….. 115
SONUÇ………………………………………………………………………….. 120
KAYNAKÇA……………………………………………………………………. 123