ÇANAKKALE SAVA INDA TÜRK - ALMAN B RL KTEL TURKISH-GERMAN CO-OPERATION IN ...

28 Pages·2013·0.88 MB·Turkish

Çanakkale Ara trmalar Türk Yll  (Bahar-Güz 2008, s.15-42)

ÇANAKKALE SAVA INDA TÜRK - ALMAN B RL KTEL

TURKISH-GERMAN CO-OPERATION IN THE
GALLIPOLI CAMPAIGN

Ahmet ESENKAYA
Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, E itim Fakültesi

ÖZET
Osmanl Devleti, Almanya ile -a rlkl olarak- ‘askeri’ ve ‘ula m’ (telgraf, telefon,
demiryolu) alanlarnda ortaya koydu u birlikteli i Abdülhamit II döneminde ba latt.
ngiltere ve Fransa’ya kar  Almanlarn tercih edilmesindeki nedenler çok net olarak
anla lmamakla beraber; Enver Pa a’nn liderli ini yürüttü ü ttihat-Terakki yönetimi,
mevcut birlikteli e ‘sava ortakl ’n da ilave etti.

1912 ylndan itibaren Alman askeri uzmanlar Osmanl Devleti tarafndan davet
edilerek; ordunun e itimi ve Çanakkale Bo az sahil tahkimatnn yaplmasnda büyük
katkda bulundular.

Pe inden baz üst düzey Alman komutanlar, ‘ordu komutanl ’, ‘mü avirlik’ gibi son
derece stratejik konumlu askeri birimlerin yönetilmesi için davet edildi. Çanakkale’de
kara harekât ba lamadan bir ay önce orada kurulmak üzere olan 5 nci Ordu’nun ba na
Liman von Sanders getirildi. Bunu baz kolordu ve tümen komutanlklarna getirilen
Alman subaylar izledi.

Çanakkale Sava  sürecinde mayn hatt dö eme, sahil savunma hizmetleri, lojistik ve
sa lk hizmetleri gibi pek çok kritik noktada Alman görevli ve uzmanlar hizmet
verdiler. Bu hizmet ve birliktelik sava sonuna kadar devam etti.

Anahtar Kelimeler:Osmanl Devleti, Almanya, Çanakkale Sava 
15
SUMMARY
Cooperation between the Ottoman Empire and Germany, especially in the sphere of
military and communication, began with during the rule of Abdulhamit II. Although it
is not exactly clear why the Ottomans preferred Germans instead of the British or
French, the Committee of Union and Progress (CUP) added another sphere of
cooperation: partnership in the First World War against the British and French.

The Ottomans invited the German military experts to modernize the military. The
German officers were successful in training the Ottoman army and in organizing and
strengthening the defenses of the Dardanelles.

Then, in accordance with the treaty signed on August 1914 German military mission
began to wield "effective influence" over the military operations of the Ottoman armies.
German generals and staff officers served as advisers and military commanders for the
Ottoman army. Just a month before the Battle of Gallipoli, the Ottomans appointed Otto
Liman von Sanders as the commander of the 5th Army. German generals were also put
in command of some army corps and divisions.

During the Gallipoli campaign, German officers, advisers and experts oversaw placing
naval mines in the Dardanelles, organizing coastal defenses, logistics and health care for
the army. Their services continued until the end of the First World War.

Key words: Ottoman Empire, Germany, Gallipoli Campaign

Giri
Sultan Abdülaziz’in son saltanat ylna kadar uzanan ve II. Abdülhamit ile
sk ili kiler kurulan Almanya Devleti ile birliktelik ve yaplan ittifak, 20 nci
yüzyln ikinci yarsnda pek çok yazar tarafndan incelendi.1 in daha ilginç

1 Bu kitaplardan bir kaç bibliyografik kaynak olarak verilmitir:
BLASDELL, C. Donald, (A. hsan Dalgç), Osmanl mparatorlu unda Avrupa Mali Denetimi: Düyun-u
Umumiye, stanbul Do u-Bat Yay., 1979.
KURMU , Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Girii, Bilim Yay., stanbul 1974.
MADSON Mcgarity, James, Foreign Influence on the Otoman Turkish Army, 1880-1918, Ph. D. Submitted to
American Univ., Washington, D. C. 1968, (Amer. Libr., Washington, D. C.)
ORTAYLI, lber, Osmanl mparatorlu unda Alman Nüfuzu, letiim Yaynlar, stanbul 1998, 240s.
ÖNSOY, Rfat, Osmanl-Alman Ticari Münasebetleri (1871-1914), Baslmam Doçentlik Tezi, Hacettepe
Üniversitesi, Ankara 1979.
ÖKÇÜN, A. Gündüz, Osmanl Sanayi 1913-1914 Yllar, AÜSBF Yay., No: 299, Ankara 1970.
RATHMANN, Lothar, (Çev. Ragp Zaral), Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girii, Gözlem Yay., stanbul
1976.
WALLACH, Jehuda, (Çev: Fahri Çeliker), Bir Askeri Yardm Anatomisi (Türkiye’de Prusya-Alman Askeri
Heyetleri 1835-1919), Genelkurmay Harp Tarihi Bakanl , Genelkurmay Basmevi, Ankara 1977.
TÜRKGELD, Ali Fuat, Görüp ittiklerim, TTK Yay., Ankara 1951.
TRUMPENER, Ulrich, Germany and the Ottoman Empire, Princeton Univ. Pres, New Jersey, 1968.
16
taraf, hem Birinci Dünya Sava na ramak kala, hem de sava esnasnda
stanbul’da Almanya’y, askeri ve milli gücünü öven ve öne çkaran ilginç
yerli ve yabanc kitaplar da yaynladlar.2

Buna ra men Birinci Dünya Sava nda ve –özellikle Çanakkale
cephesinde- Alman yardm, Alman silahlar, Alman komutanlar, askerleri
ile onlarn sava taki etkinli i ve katks konusunda neredeyse, ço u zaman,
ne bilgi verildi ne de yorumland.

te bu sebeple sadece yeni nesiller için bir öncü derleme olsun diyerek, bu
a r yükün altna girmeye cüret edildi.

20. yüzyln en büyük iki sava ndan birisi, hiç üphesiz I. Dünya Sava ’dr.
Yakla k dört yl sürüp dünyay ba tan sona kavuran sava ta, en çok kan
aktlan cephelerden biri olan Çanakkale cephesi de, -sonucu itibariyle-
sava serüveninde ve sava n seyrinde kayda de er niteli e sahiptir.3 Genel
anlamda stanbul’u devreden çkarp Almanya’y do udan yaplacak yo un
bir ku atmayla sava d  brakarak Mays 1915’e kadar sonuçlandrmay
hedefleyen bu saldr, 3 Kasm 1914’te ba lam , 9 Ocak 1916 tarihine kadar
devam etmi tir.

K aylar sebebiyle di er cephelerde dura anla m mücadelelerin içinde
tilaf Devletleri deniz güçleriyle Çanakkale Bo az’nda kolay bir zafer
kazanp, önemli sonuçlar elde edece inden son derece emindi. Çanakkale

ANHEGGER, Robert, “Almanlarn Türkiye’ye Göçü”, Tarih ve Toplum 1995/21, 57 s.
LUXEMBURG, Rosa, “Osmanl Devleti ve Alman Emperyalizmi”, Aydnlk Dergisi, S.2, Aralk 1968, 139-
144 s.
PAMUK, evket, “Osmanl mparatorlu u’nda Yabanc Sermaye: Sektörleri ve Sermayeyi hraç Eden Ülkelere
göre Da lm (1854-1914)”, ODTÜ Gelime Dergisi – Türkiye ktisat Tarihi Özel Says 1978, Özel Say, 131-
162 s.
2 Bu kitaplardan bir kaç bibliyografik kaynak olarak verilmitir:
MEHMET ENS, Alman Ruhu, Nefaset Matbaas, stanbul 1330.
Mütercim YÜZBA I MEHMET TAHR, Millet-i Müselleha, Matbaa-i Ebuzziya, Kostantiniyye 1301.
La Prosperité Nationale de L’Allemagne, Çev: Nesim Ruso, Alman Feyz-i Millisi 1888- 1913, Matbaa-y Ahmet
hsan ve ürekas, stanbul 1330.
IEK, Jaeck E., Balkan Harbinden Sonra arkta Almanya, fham Matbaas 1331.
PARVUS, Alexander Helhand Israel, Umumi Harp Neticesinde Almanya Galip Gelirse, Türk Yurdu
Kütüphanesi, Kader Matbaas, stanbul 1330.
PARVUS, Alexander Helhand Israel, Türkiye’nin Can Damar: Devlet-i Osmaniye’nin Borçlar ve Islah, Türk
Yurdu Kütüphanesi, Kader Matbaas, stanbul 1330.
VEYLET, Bunyar, arkta ngiliz-Alman Rekabeti, Sancakcyan Matbaas, Dersaadet 1332.
3 Anadolu’da Türk unsuruna dayanan yepyeni bir Cumhuriyetin kurulmasna ön ayak olmas açsndan da Türk
tarihinde ayr bir yeri vardr.
17
kolayca geçilecek, Rusya’ya gerekli silah yardm yaplacak ve bu devletin
Do u Avrupa’yla bütünle mesi kolayla acakt. Di er yandan Almanya’nn
do uya yaylmas önlenecek, Bo azlar ve stanbul teslim alnp devreden
çkartlarak Osmanl Devleti sava d  braklacakt. Sonuçta ngiltere,
Msr’daki varl n güvenceye alacak, Ortado u’daki zengin petrol
yataklarna sonuna kadar sahip olacakt. Böylece emperyalist güçler
öhretlerine öhret katacaklard.

ngilizler ve Franszlar bu ana dü ünceyi uygulamaya koymak için en ufak
ayrntlara kadar büyük hazrlklar yaptlar. lk hedef olarak Çanakkale
Bo az ele elde edilecekti. ngiliz ve Fransz hükümetleri donanmalarn var
güçleri ile hzlandrdlar. Bu donanma, o zamana kadar e i benzeri
görülmemi büyüklükte bir donanma idi.

11 A ustos’tan beri Çanakkale Bo az giri inde günden güne kalabalkla an
tilaf Donanmas, ngiltere’den gelen emirle, 19 ubat 1915’ten itibaren bir
aydan daha fazla Bo az’n her iki yakasn a r bombardmana tabi tuttu.
Artk Türk mevzilerinin tamamen sustu unu sanan tilaf devleti yetkilileri 18
Mart 1915 günü son bir hamle ile rahatça Çanakkale Bo az’n ve stanbul
yolunu geçebileceklerini dü ündüler. Kahraman Türk komutan ve askerinin
inanc, mayn hatlarnn direnci ve Alman yapm güçlü sahil toplarnn aman
vermez ate i kar snda zamannn en modern üç büyük sava gemisini yitirip,
pek ço u da a r hasara u raynca geri çekilmek zorunda kaldlar. Böylece
tüm dünya Çanakkale Bo az’nn sadece donanma gücüyle geçilmesinin
imkansz oldu unu bir defa daha anlam oldu.

Bunun üzerine ilk önce Gelibolu Yarmadas’n i gal edip orada iyice
tutunduktan sonra Bo aza rahatça hakim olmay hedeflediler. 25 Nisan
1915’te on binlerce modern donanml askerle ngilizler Seddülbahir
sahillerine, Anzaklar Arburnu sahiline; Franszlar da Kumkale’ye ksa
sürede i gali tamamlamak için ayak basm lard.

Osmanl Ordusu 5 nci Ordu Komutan Mare al Liman von Sanders
komutasnda, büyük oranda kendi imkanlaryla ve Alman teknik yardmyla
Çanakkale’yi savunmaya ba lad. 25 Nisan 1915 ve süregelen günlerde
oldu u gibi ngilizlerin 6/7 A ustos’ta ba lattklar büyük bir çevirme
harekat da –ba ta Kurmay Albay Mustafa Kemal Bey ve silah
arkada larnn- zamannda müdahalesi ile önlendi. Çarp malar yine la m
18
ve siper çarp malar ekline dönü tü. Hiç seviye kaybetmeden iki güç
büyük inat ve akl almaz gayretle aylarca sava a devam ettiler.

Büyük bir özveri ile elde edilen Çanakkale zaferinin kazanlmasnda –Türk
ehit kan hariç- Türk-Alman birlikteli inin ne düzeyde oldu u konusunda
farkl görü ler ileri sürülmü tür. Bunlarn içerisinde ‘Almanlarn Türkleri
kendi emelleri do rultusunda kullanp, en az bir yl, her iki taraftan yakla k
bir milyon askeri Gelibolu’da tutarak, Do u’daki hareketini rahatlatt ’
görü ünün4 yannda, dönemin Ba bakan da ‘Almanlarla beraber olmak
zorunlulu u5”nu ortaya koymaktadr.

Dönemin Ba bakan, Osmanl Devleti’nin sava a giri i ile ilgili olarak
kaleme ald  ‘hatrat’nn son bölümünde: “ tilaf Devletleri, bizimle bir
ittifaka girmiyorlard. Çünkü böyle bir anla ma, onlarn gizli amaçlarna
aykr dü mekte idi. Bu devletler, harbin sonunda ‘hasta adam’n hayatna
son vermek ve onun mirasn payla mak istiyorlard. Bu sava ta tilaf
Devletleri’nin esas gayelerinden biri de bu idi.” 6“…tarafszlk, yalnzlk
demekti. Zira Üçlü tilaf’n arzusu olan ‘Türkiye’nin tarafszl ’,
Türkiye’yi tam bir tembellik ve yalnzlk içerisine dü ürmekten ba ka bir
eye yaramazd. Sava a girmeye mecburduk. ”7

Güney Bölge Kurmay Ba kan Binba  Mühlmann, “…Ku kusuz Alman
deste i olmakszn Türkiye’nin direncinin bu kuvvette ortaya çkabilece i
dü ünülemezdi, ama bu deste in kapsam üzerine abartl varsaymlarda
bulunulmamaldr. Almanya daha fazlasn nasl verebilirdi ki! Zaten 15.000
Alman subay ve askeri Türklerin hizmetinde de il miydi? Ayrca iki Alman
sava gemisi Türk deniz filosuna tahsis edilmemi miydi? A a  yukar
100.000 vagon, Alman sava malzemesiyle yüklü olarak sava yllarnn
cereyan esnasnda stanbul’a gönderilmi ti ve mali yardmn seviyesi üç
milyar mark gibi muazzam bir yekuna varm t. Bu rakamlar zaten her iki
devletin yazgsnn can ve mal fedakarlklaryla nasl birbirine smsk ba l
oldu unu aç a vurmaktadr. Ama her iki devletin toplu kurbanlarna
oranla yine de cüzidir ve bu sebepten bu keyfiyet, yürütülen kahramanca

4 smet Görgülü, “Çanakkale Cephesinde Almanlarn Niyeti”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Atatürk ve
Çanakkale Savalar Aratrma Merkezi, Çanakkale Aratrmalar Türk Yll , S. 1, Çanakkale, 2003, s.161-
182.
5 Sait Halim Paa, Buhranlarmz ve Son Eserleri, z Yaynclk, stanbul 1991, s. 293-330.
6 A.g.e., 296.
7 A.g.e., 301-302.
19
Türk muharebelerinin ana yükünün Osmanllar tarafndan ta nmak
zorunda kalnd n kantlar.”8 görü ündedir.

Amerikal Yüzba  Granville Fortescue, “Türk ve Alman subaylar arasnda
ortaya çkan anla mazlklar ile ilgili ngiliz gazetelerinde durmadan çe itli
hikayeler yaynlanmaktayd. Bunlar sadece karalamadan ibaretti. Ben, her
iki ulusun subaylar arasndaki ili kileri görme frsat buldum. Bu iki ulusun
ngiltere’yi ma lup etmek arzusu etrafnda oldukça ahenkli bir birlik içinde
çal tklarn gördüm. Her iki ulusa mensup subaylar arasnda ki isel ili ki
ve sosyal hayat o kadar sk de ildi. Fakat, bu ufak sorunu abartarak büyük
bir sorun haline getirmenin bir anlam yoktur. Bunun yaplmas ngiliz
kamuoyunu yanltmaktan ba ka bir i e yaramaz.”9 görü ünü ortaya koyar.

Bulgaristan’n da katlmyla Almanya ula mnn açlmasyla beraber sava
malzemesinin cepheye ula m yolu açlm t. Bu durum kar snda, mevsim
artlarnn getirdi i büyük olumsuzluklar da dikkate alan tilaf Devletleri,
büyük umut ba ladklar Çanakkale beklentisinden tamamen vazgeçmek
zorunda kaldlar. 20 Aralk 1915’te kuzey, 9 Ocak 1916’da güney
cephesinden son birliklerini de gizlice gemilere bindirip, cepheyi bo altarak
çekildiler.

Çanakkale Sava lar yakla k 13 aylk bir zaman kapsar. Deniz yoluyla
Bo az zorlama, taarruz ve bombardmanlar 3 Kasm 1914’ten itibaren 125
gün; donanma, denizalt, uçak ve balon destekli kara i galleri de (25 Nisan
1915- 9 Ocak 1916) 254 gün sürmü tür.

Muharebelerin geçti i alan, Yarmada’nn güney ve orta-kuzey bölümüdür.
tilaf kuvvetlerinin Güney (Seddülbahir) bölgesindeki mücadeleleri
Alçtepe’yi, kuzeyde ise Conkbayr-Kocaçimen Tepe’yi ele geçirme
hedefine yöneliktir. A ustos ayndan sonra Anafartalar Ovas ve Suvla
bölgesi de devreye girmi tir. Cephelerin gerisindeki lojistik destek alanlar
ile donanmann taarruzu altnda kalan sivil alanlar da yo un ekilde harbin
etkisi altnda kalm tr.10

8 Carl Mühlmann, Çanakkale Sava Bir Alman Subaynn Notlar, Tima Yay., stanbul 1998, s.8.
9 Granville Fortescue, (Ter: Kdemli Deniz Kurmay Yüzba Rahmi), Çanakkale, Matbaa-i Amire, stanbul 1916,
s.37-38.
10 Ahmet Esenkaya, “Çanakkale Muharebelerinde tilaf Devletlerinin Sava Hukukuna Aykr Davranlar”
ÇOMÜ, Atatürk ve Çanakkale Savalar Aratrma Merkezi, Çanakkale Aratrmalar Türk Yll , S. 4,
Çanakkale, 2006, s. 51-96.
20
Bu sava sadece kara ve deniz kuvvetlerinin de il, pek çok milletin ve rkn
kyasya mücadele verdi i modern teknolojinin de ilk sava dr. Bu sava n
gerçek sebeplerinin en büyük dilimini de sanayile mi ülkeler arasnda
iktisadi ve siyasi hakimiyeti kimseye kaptrmama mücadelesi olu turur.

1914 ylna kadar Avrupa’da egemen güçler arasnda içten içe süren
çat ma, küçük bir kvlcmn tutu turmasyla açk bir hale gelince,
milyonlarca ailenin kana ve acya bulanaca  bir süreci ba latacaktr. O
zamana kadar bu amaçla kullanlmam olan denizalt, uçak, zeplin, tank,
büyük sava gemileri, pek çok korkunç modern aletlerden pek ço unun ilk
kez denenece i, artk geri dönülmesi imkansz bir yola girilecektir.

Avrupa’nn tamamna yaknnn, Rusya, Osmanl Devleti, Japonya,
A.B.D.’nin de katld  bu sava ta – kayp, esir ve yarallar da saylacak
olursa- insan kaybnn 37.000.000 ki iyi buldu u görülür.11 Dört yl a kn
devam eden sava n maddi zarar çok büyük boyutlardadr. Osmanl
Devleti ise bir çok cephede sava m , -gaziler bir tarafa- en iyimser
tahminlerle 400.000’e yakn evladn ehit vermi tir.

Türk- Alman Fikirsel Yaknl 
Osmanl hükümetinin milli hedefleriyle Alman politik askeri hedefleri
arasnda -Osmanl Devleti’nin co rafi durumundan do an- bir paralellik
dikkati çeker. ki asrdr devaml olarak toprak kaybeden Osmanl Devleti,
bu toprak kaybna nihayet bir son vermek, Bo azlar ve Do u Anadolu’yu
elinde bulundurmak, Arap Yarmadas ve Süvey Kanal’ndaki kontrolünü
kuvvetlendirmek, slam alemindeki liderli ini sürdürmek; ran, Azerbaycan
ve Türkistan’daki Türkleri kendi önderli inde birle tirmek suretiyle eski
saygnl n kazandrmak isterken; Alman mparatorlu u da Osmanllardan
yararlanarak halkn ço u Müslüman olan ngiliz sömürgelerini
ayaklandrmak, Süvey Kanal’nn kapanmasn sa layarak ngilizlerin Bat
cephesini sömürge askerleri ile takviye etmesine engel olmak istiyordu.
Ayrca; Osmanllar, Almanlarn Avrupa’da kazanacaklar zaferden
yararlanarak milli hedeflerini elde edeceklerini, Almanlar ise Osmanllarn
Do u Anadolu ve Msr’da giri ecekleri askeri harekatn ba arsndan
yararlanarak Avrupa’da zaferi daha kolay kazanacaklarn hesap ediyorlard.

11 Fahir Armao lu, 20. Yüzyl Siyasi Tarihi (1914- 1980), Türkiye Bankas Kültür Yay., Ankara 1991, s.137-
143.
21
Aslnda Türk harekat plan, Osmanl ordularnn müttefiklerinin Alman ve
Avusturya ordularnn Avrupa cephelerinde kar la tklar basky azaltmak
ve yükünü hafifletmek maksadyla Kafkasya’da Rusya’ya, Süvey
Kanal’nda ngiltere’ye taarruz etmesi esasna dayanyordu.

Osmanl Devleti’nin Çanakkale Bo azndaki Faaliyetleri
lk iki kalenin Fatih Sultan Mehmet’in emriyle bitirilmesinden sonra Osmanl
Devleti’nin gücünün zayflamasyla do ru orantl olarak Çanakkale
Bo az’nn her iki yakasna dönemin artlarna göre ky savunmas içerikli
askeri amaçl eserler (kale ve tahkimatlar) yaplm tr. Çünkü güneyden
gelecek tehlikeye kar  Ba kent ve Hilafet merkezi stanbul’u korumann en
kolay yolu, 70 km’lik Bo az’n en dar noktasndaki Çanakkale kentinin
bulundu u kesimin yakn civarnn tahkim edilmesi zorunlulu u, ilgili
padi ahlarn tamamn yatrm yapmaya sevk etmi tir.12

Özellikle de II. Abdülhamit’le beraber çok daha bütüncül olarak Bo az’n
durumu 1880 sonras yeniden ele alnd. Olu turulan askeri komisyonlar bir
çok defa Bo az’a gelerek incelemelerde bulundu; taktik planlar geli tirildi.13
Bu çal malar sonunda Topçu ve stihkam Komisyonu, Bo az savunmasn
dört hat üzere düzenledi. 1890’a gelindi inde buralardaki kale ve sahil
bataryalarna Tophane’de dökülenlerden ba ka, Avrupa’dan (özellikle
Almanya’dan) alnan Krupp, Armstrong v.s. cinsi toplar yerle tirilmeye
devam edildi. Buna ilave olarak modern sava gemilerinin ate lerine
dayankl istihkam ve tabyalarn in as da sürdürüldü.14
Tophane-i Amire ve Umum Askeri Okullar Nazr Zeki Pa a’nn, Sultan II.
Abdülhamit’e sundu u, Çanakkale Bo az’ndaki tahkimat ve uygun yerlere
istihkamlar yaplp elektrikli fenerler ve toplar konularak asker
yerle tirilmesi içerikli 13 Eylül 1896 tarihli a a daki raporu, o tarihteki
genel savunma durumunu özetler niteliktedir.15

12 Ali Karaca, “ anl Zafer’e Giden Yol çin Asrlarca Süren Bir Emek Çanakkale Bo aznn Tahkimi (1655-
1915)”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savalar Aratrma Merkezi (AÇASAM),
85. Ylnda Atatürk ve Çanakkale Savalar Sempozyum Bildirileri 23-24 Mart 2000 Çanakkale, Çanakkale
2001, s.65.
13 Karaca, a.g.m., s.66-67.
14 Çanakkale kenti, Kal’a-i Sultaniye; Kilitbahir Köyü de Kilitbahir Kalesi etrafnda gelimeye balamtr. Ceride-
i Havadis, 22 C ve 27 C, 1260; BOA, MM., 390; BOA, .Hus. 8770 lef 1; Ayniyat Defteri, 986, s.166;
ATASE Arivi, No. 6/3171, Kls. 4857, Dos. H-2, F. 1-7; ATASE Arivi, No. 6/1666, Kls. 4669, Dos. H-1, F.
1-77. Askeri bakmdan büyük öneme sahip olan telgraf (daha sonra telefon) hatlar 1859 ylna gelindi inde
Üsküdar’dan zmit’e, Kilitbahir’den Kale-i Sultaniye’ye, skenderiye’den Girit’e oradan Seddülbahir’e do ru
uzanyordu.
15 BOA, Y. PRK. ASK, 115/6.
22
1907’de Petersburg’da baslan bir eserde Bo az’n savunmas öyle tasvir
edilmekteydi:
“Dünyann en büyük istihkam olan Çanakkale ili Gelibolu
Osmanl topçular, Deniz Kuvvetleri için önemli bir ordugah
haline konulmu , Avrupa yakasnda Seddülbahir ile Kilitbahir
ve Asya yakasnda Kumkale ile Kale-i Sultaniye arasnda demir
atm sava gemileri güçlü bir set olu turmu , her iki sahili
ku atan da lara, bayrlara ve tepelere ba tanba a in a edilen
istihkamlar Gelibolu limanna kadar uzanm t.”16
Anadolu Hamidiye, Dardanos, Mesudiye, Rumeli Mecidiye, Çimenlik, söz
konusu bu 35 istihkamdan sadece birkaçyd.

Alman Kurmaylar, Ba komutanlk Vekaleti ve Genel Karargahta
Güney Bölge Kurmay Ba kan Binba  Mühlmann,
“Türk ordusunun yeniden örgütlendirilmesi için Sadrazam
Mahmut evket Pa a’nn 1913 Mays’nda Almanya’ya
yöneltti i ricas Berlin’de kabul gördü. Islahat i inin
yürütülmesi için 22 nci Prusya Tümeni’nin o zamanki komutan
General Liman von Sanders seçildi. Bu ö retici etkinlik için
elveri li diye seçilen bir general Alman subaylar ile birlikte
Alman ordusundan ayrld ve Türk hizmetine geçti. Bu tarzda
ilkin 41 subay kapsayan askeri heyet te ekkül etti. 1913 Aralk
aynda ilk 10 subay General Liman’n sevk ve idaresinde
stanbul’a geldi. Bu heyetin geri kalanlar onu izleyen yln ilk
aylarnda geldiler. Etki alannn sürekli olarak büyümesi
dolaysyla askeri heyet üyelerinin says Dünya Sava  patlak
verene kadarki dönemde 71’e yükseldi17”
bilgisini verir.

Pe inden de, “Enver Pa a’nn etkin te vikiyle Genelkurmay’da ve Harbiye
Nezareti’nde Alman modeline göre kesin bir slahat gerçekle tirme ba ars
sa land” der18.

16 Karaca, a.g.m.,s. 68’den naklen Süleyman ükrü, Seyahatü’l Kübra, Petersburg 1907, s.66.
17 Mühlmann, a.g.e., s. 10.
18 A.g.e., s.18
23
Türk –Alman birlikteli i ile ilgili olarak da:
“Tarihte, bir ulusun toparlanma süreci içinde bir snamaya tabi
tutulmas ender olaylardan biridir. Ve e er, 1915 ylnda
Çanakkale u runa yaplan muharebeler Türk tarihinin en anl
ve en erefli sayfalarn olu turmu sa, bunda Türk-Alman ortak
çal masnn ba ars görülmelidir. Ama biz Almanlarn, o
günkü müttefikimizin silahl eylemlerinden gurur duymaya
sadece bu sebepten dolay hakkmz yoktur. Biz, Çanakkale
u runa verilen bu mücadeleyi kendi büyük sava geçmi imizin
en erefli halkasna dahil ediyoruz. Çünkü ülkemizin evlatlar
da orada sava tlar ve kanlarn döktüler. Ku kusuz
Çanakkale’deki saylar azd, ama bu Almanlarn etkisi önemli
olmu tur...
Çanakkale Bo az’nda bir kara saldrsna kar  savunulmas
için belirlenen Türk ordusu bir Alman Generalin emri altnda
bulunuyordu. Bo azlarn savunulmasnda birlikte etkinlik
gösteren Türk filosunun ba nda bir Alman filo komutan vard.
stanbul ve Çanakkale Bo azlarnn korunmas bir Alman
amiralin emrine verilmi ti. Hiçbir Türk kurmay heyeti yok ki,
içinde Alman subaylar, hiçbir sahil korumas yok ki içinde en
azndan birkaç Alman ekibi mevcut olmasn. Burada da Alman
sevk ve idaresinin de eri, Alman te kilat, teknik ve e itimi
kendisini kabul ettirmi tir..
Almanlar ve Türkler, sonuna kadar sadk bir arkada lk
sürdürmü lerdi. Fedakarl a hazr olmada ve göreve sadakat
göstermede, kahramanlkta ve özveride birbirleriyle yar an
Türk subay ve askerleri, dünyann en iyi ordular de erinde
olduklarn belli ettiler....”19

Islahat heyeti için ça rlan ve ksa sürede Birinci Ordu Komutanl na
atanan General Feld Mar al Freiherr von der Goltz, General Bronz(s)ard von
Schellendorff Pa a20, Bo azlar Bölgesi Harekat Plancs görevini
tamamladktan sonra Genelkurmay Birinci Ba kanl na (Karargah-
Umumi Erkan- Harbiye Reisi21) getirilmi tir. Çanakkale ve stanbul

19 A.g.e., s.34-35.
20 BOA, DH. EUM.SSM, 53/25; BOA, DH. EUM.VRK, 25/9; BOA, HR. SYS, 2098/10
21 BOA, DH. EUM.VRK, 25/41; Genelkurmay Bakanl , Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi Çanakkale
Cephesi Harekat, V.Cilt, I.Kitap, (Genelkurmay, 1nci Kitap olarak ksaltlacaktr) Ankara 1993, s. 43.
24