Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (Cilt 19, Pycn-Sant)

533 Pages·50.785 MB·Turkish

B U Y U K
LAROUSSE
SÖZLÜK VE ANSİKLOPEDİSİ
19. CİLT
Pycnogonum — Sapan
i Milliyet
Interpress Basın ve Yayıncılık A.Ş. adına
Hürrem FİLA
genel yayın yönetmeni
Adnan BENK
yayın kurulu
Oya ADALI, Nilgün AKAR, Bedla AKARSU, Engin ALÇORA, Yasemin ALPMAN, Abt»as ALTUNKAŞ,
Aydın ARIT, Selahattln BAĞDATLI, Mustafa BALEL, Mustafa BAYKA, Nezih COŞ, Güler
DEĞİRMENCİ, Melek DENER, Turgut DEVECİ, Tamer ERDOĞAN, Sırrı ERİNÇ, Şenay ERKAN,
Peyami ARMAN, Ayşegül EROL, Konur ERTOP, A.Fuat FİDAN, Tankut GÖKÇE, Öznur
GÜNDOĞDU, Selahattln HİLAV, Rıfat İNSEL, Cenap KARAKAYA, M.N. KARAKÜÇÜK, Melih
KIRAN BAĞLI, Gülsen KORALTÜRK, Güzide KOSİFOĞLU, Dilek KÖSEOĞLU, Cevdet KUDRET,
Turgut KUT, Deniz MAZLUM, Günnur ORMANLAR, Tahir ÖZÇELİK, Süleyman ÖZÇİFTÇİ, Ufuk
ÖZKOLÇAK, Isa ÖZTÜRK, Mehmet SERT, Kenan SOMER, ilhami SOYSAL, Beyhan Aziz TANER,
Aksel TİBET, Erdoğan TOMAKÇIOĞLU, Teoman TUNÇDOĞAN, Hale ULUSOY, Doğan ÜLGENCİ,
Mara YAKOVLEVSKİ, Aydın YALKUT, Mehmet YARAŞ, Ömür YARS, Tahsin YAZICI, Dilek
YELKENCİ, Melih YÜRÜŞEN
sorumlu yayın yönetmeni
Aydın YALKUT
araştırma
Despina ÇİMROĞLU ve yardımcıları Betül GÜVENSOY, Nesrin OĞRAŞKAN, Mine ÖZDİLER, Servet
SABAK, Hilda SETYAN, Semra BAL
arşiv
Sevil ÇELEBİCAN ve yardımcıları Nurgül KAYA, Cansel Çolak SAVAŞ
teknik yönetmen
Nazlı TURKSOY
sayfa düzeni
Ömer BARANİOĞLU ve yardımcısı Çağatay AKYOL
harita
Mansus TETİK ve yardımcıları Berrin BÜYÜKANIT, Ruhi DİLGİMEN, Seval ÖZLER, Ceyda
SAKARYA
düzelti
Hayrettin KARA ve yardımcıları Zeynep ATAYMAN, Fatma AYDIN, Sait GÜRAY, Aydın
KARAAHMETOĞLU, Gülsüm ÖZ, Sibel TÜRKMENOĞLU
fotoğraf
Muhlis HASA ve yardımcısı Sedal ANTAY
sekreterler
Funda ARSLAN, Halime DEMİR, Nil HEPER, Kadriye KÖMÜRCÜOĞLU, Lale KURUDAĞ, Belgin
SOYCAN, Satı ŞİMŞEK
dizgi
Turgay ŞIK ve yardımcıları Leyla BİRBEN, Âdem ÇALIŞKAN, Betül FERİK, Hülya HASEL, Sakine
KAYA
kamera
Gelişim Yayınları kamera servisi
baskı: Milliyet Gazetecilik A.Ş.
Copyright: Librairie Larousse
Copyright: Interpress Basın ve Yayıncılık A.Ş.
Büyükdere Cad. Apa Ofset arkası
Levent-İSTANBUL Tel: [phone] (20 Hat)
BUYUK
SÖZLÜK VE
ANSİKLOPEDİSİ
Fransızca Grand Dictionnaire Encyclopédique Larousse (GDEL)
temel alınarak hazırlanmıştır. BUYÜK LAROUSSE SÖZLÜK
VE ANSİKLOPEDİSİ’nin bütün hakları saklıdır;
adı belirtilmeden hiçbir alıntı yapılamaz.
Librairie Larousse 1986 [S.P.A.D.E.M. et A.D.A.G.P.J
yosunlar arasında yaşayan küçük bedenli efsanevi Kıbrıs kralı. Tanrıça Aphrodite bu —Arkeol. En eski Pylos, bugünkü kentin
hayvanlar cinsi. (Pycnogonum'lar çok kü­ heykele can vermişti. K.-B.'sında ortaya çıkarıldı. Nestor" sara­
çük disk biçiminde bedenlidir; dört çift in­ —Ikongr. Bu antik masal XVIII. yy. sanat­ yı (İ.Ö. XII. yy.), bir mykenai sarayının alı­
ce uzun bapaklarının ucunda güçlü tır­ çılarına esin kaynağı olmuştur; Raoux şılagelmiş birimlerinden oluşan iki katlı bir
naklar bulunur. Karnı körelmiştir. Örnek ti­ (Akademi’ye kabul edilmesini sağlayan yapıdır; giriş, bir revağın açıldığı avlu, gi­
pi, Kuzey denizi'nde yaşayan Pycnogo­ tablo). Boucher (Leningrad), Van Loo (Var­ riş sofrası, bir megarona geçit veren bek­
num littorale’dir. Pycnogonidae familyası.) şova), Deshays (Tours) ve heykelci Falco­ leme salonu; ortasında 4 sütunla çevrili
PYCNONONTİOÂE a. Zool. Arapbül- net (Sanatçının gerçekleştirdiği bir heykel yuvarlak bir ocak bulunan megaronun { T
grubu [1763], Sèvres bisküvisi olarak ço­ duvarları fresklerle (aslanlar ve karşılıklı
büllerini içeren kuş familyası.
ğaltılarak büyük yaygınlık kazandı). grifonlar) bezenmiştir. Sarayda ayrıca, de­
PYDNA. Tar. coğ. Makedonya'da kent. Pygmalion, G. B. Shaw'un piyesi (1913' polar (özellikle yağ ve şarap), bir banyo, Pycnogonida (Pycnogonum littorale)
Başlangıçta (İ.Û. VII. yy.’ın başı) Euboialı- bir araba tamir atölyesi... ve çok eski bir
te oynandı; 1916'da yayımlandı). Genç ve
lar tarafından Pieria kıyısında kurulan bir yunancayla çizgisel B yazısıyla yazılmış
varlıklı bir dil uzmanı, halk ağzıyla konu­
yunan kolonisiydi. Makedonya kralları sarayın hesaplarını içeren 600'den fazla
şan bir çiçekçi kıza güzel konuşma ve
kenti ele geçirmek istediler; kent, Alek- tabletin ele geçtiği bir salon bulunur. K.
görgü kurallarını öğretmek ister. Sonun­
sandros I tarafından fethedildi (İ.Û. V. yy.), -B.'da, megaron ve depolarıyla biraz da­
da başarıya ulaşıı; ama ona göre bu iş yal­
AtinalI Timotheos tarafından işgal edildi ha eski bir saray yükselir. Pylos İ.Ö. 1200’e
nızca bir denemedir. Hocasına âşık olan
(364-363). ikinci Atina birliği'ne katılma­ doğru çıkan bir yangınla yıkılmıştır. Çev­
Eliza, fazla hayale kapılmadan sevdiği
sına karşın Pydna, Philippos II tarafından resinde, zengin mezar eşyalarının ele geç­
adamın yanında yaşamaya razı olacak­
kesin olarak topraklarına katıldı (İ.Ö.356). tiği çok sayıda tholos ortaya çıkarılmıştır.
tır. —1938’de A. Asquith tarafından sine­
Pydna savaşı, romalı konsül Paulus maya uyarlanan yapıttan, G. Cukor 1964' PYM (John), İngiliz siyaset adamı
Aemilius'un Makedonya kralı Perseus'u te bir müzikal komedi çıkardı (My Fair (Brymora Somerset, 1584 - Londra 1643).
yenilgiye uğrattığı (İ.Û. 22 haziran 168) ve Lady, 1964). Kral yetkeciliğine karşıydı, Buckingham’a
Üçüncü Makedonya* savaşı’na kesin ola­ karşı savaşıma girişti ve Pétition of Right'ın
PYGOPODES a. Dalgıçkuşları (Colym-
rak son veren muharebe. yazılmasına (1628) öncülük etti. Bu yüz­
biformes) takımının eski bilimsel adı.
On beş gün süren kısa bir seferin ardın­ den Kısa ve Uzun parlamentolarda (1640), bacaktan bir ayrıntı
dan, Paulus Aemilius, Perseus'u Pydna PYGOPODİDAE a. Avustralya ve Yeni parlamenter muhalefetin tartışmasız ön­
kalesinin G.'inde bulunan mevzilere çekil­ Gine’de yaşayan, yılansı bedenli, ayaksız deri durumuna geldi. Strafford’ın ölüm ce­
mek zorunda bıraktı. 22 haziran günü ak­ sürüngenler familyası. (Gececi, böcekçil, zasına çarptırılmasını ve piskoposluğa
şama doğru, romalı konsül, lejyonlardın ve bazen kazıcıdırlar. Arka ayaklan, dışkı karşı bir yasanın kabul edilmesini sağla­
hareket yeteneği sayesinde, arazinin elve­ yarığının iki yanında, pullu, körelmiş bir dı (1641). Halk tarafından desteklenmesi
rişsizliği yüzünden bir süre için birbirlerin­ eklenti halindedir.) Charles l'in kendisini tutuklatmasını engel­
den kopan makedonya falanjının sık saf­ Pyhâtunturi, Finlandiya'da ulusal park, ledi. iç savaş sırasında, parlamento yan­
larını yarmayı başardı. Düzenleri bozulan Kemijârvi'nin K.-B.'sında, Finlandiya La- daşlarının yöneticiliğini yaptı, kralla görüş­
piyadeler güçlerini yitirdiler ve makedon­ ponyası’nda. Kayak merkezi. melere son verdirdi, kralcıların başarıları ( V f
ya süvarilerinin müdahalesine fırsat kal­ karşısında presbiteriyenliği benimseyerek
madan katledildiler; Perseu's neredeyse PYİNMANA, Birmanya’da kent, Sittang İskoçyalılar'la birlik oldu (1643).
tkeakld bı.a şPıyndan Sae smavaadşirı eökn’ee kmalçi msoanku zçölarur nddoa­ kpıaynıscıanrdı at,a rıMmaı.n dKaâlğaıyt 'ı(nb amG.b'iunddea.n ).Şeker­ PYM (Francis), İngiliz siyaset adamı
(Abergavenny, Wales, 1922). 1961’den be­
ğurdu. Makedonya falanjı roma lejyonu PYKNOSTYLOS a. (yun. söze.). Mim. ri muhafazakâr milletvekili. 1967'den son-
karşısında ününü ve yenilmezliğini yitirdi. Sütunlar arasındaki uzaklığın sütun çapı­
Antigonoslar hanedanı ortadan kalktı nın bir buçuk katına eşit olduğu düzenle­ Réunion des musées nation.
(Perseus Roma'da esirken öldü); bağım­ me sistemi. (Sütunlar arasındaki uzaklığın
sızlığını kaybeden Makedonya dört cum­ en az olduğu sistemdir.)
huriyet arasında bölüşüldü.
PYKSİS a. (lat. pyxis, -idos; “şimşir
PYDNAİ. Tar. coğ. Anadolu'nun Lykia kutu" anlamında yun. pyksis, -İdos’tan). Réunion des musées natiùn.
bölgesinde kent, Ksanthos (Eşen) çayının Arkeol. Çoğu zaman pişmiş toprak ya da
ağzının 5 km B.'sındaydı. Günümüzde yö­ metalden yapılan, çok çeşitli biçimlerde
rede Gâvurağılı diye adlandırılan kale ka­ olabilen ve Antikçağ'da yüz boyaları ya da
lıntısının bu yerleşmeyle ilgili olduğu sa­ takıların, hıristiyanlık döneminde de ayin­
nılmaktadır. Kale içinde küçük bir kilise ka­ lerde dağıtılan kutsal ekmeğin (taberna-
lıntısı vardır. Çevrede Roma imparatorlu­ culum ve ciborium’un kökeninde yer alır)
ğu döneminden çeşitli yazıtlar ele geçmiş­ konduğu kapaklı küçük kutu.
tir.
PYLADES, Orestes'in kuzeni, arkadaşı
Pyasmyi Plyaskl smerti (Ölüm şar­ ve danışmanı olan fokisli kahraman. Aga-
kıları ve dansları), Musorgskiy’in, Goleniş- memnon'u öldürenleri cezalandırmada
çev Kutuzov'un şiirleri üzerine besteledi­ Orestes'e yardım etti ve onun kız kardeşi
ği 4 melodilik derleme (1875 ve 1877). Pi­ Elektra ile evlendi. —Augustus'un azatlı
yano ve insan sesi için yazılan melodiler, kölesi ünlü pantomim sanatçısı; Bathyl- havarileri canlandıran bir frizle süslü kapağı bir quadrigae ile süslü pyksis
dnoavh ata sraofnınrad aRni mosrkkeiys-tKraolarsnamkoışvtı rv. eB Gu lapzaur-­ lus’un rakibiydi. silindir biçiminde pyksis boyalı pişmiş toprak
çalarda ender rastlanan bir gerçekçilik ve PYLAE CİLİCİAE -> KİLİKİA kapıları. yaldızlı ve mineli bakır attike geometrik üslubu
dramatik yoğunluk göze çarpar. PYLAE SYRİAE - SURİYE kapıları. llmousin sanatı, XIII. yy. sonu İ.Ö. 730’a doğr.
PYGAERA a. (yun. pyge, kıç, sağrı, ve PYLAİ a. (“kapılar” anlamında yun. Louvre müzesi, Paris Louvre müzesi, Paris
airein, yerden kaldırmaktan). Göğsünde söze.). Esk. Yun. Delphoi amphiktyoniası
koyu renk bir çizgi bulunan, gri ve kahve­ meclisinin toplantı dönemleri. (Sonbahar­
rengi gecekelebeği cinsi. (Ön kanatların­ da amphiktyonialann toplantı yeri olan Yvonne Clech ve Raymond Gérôme
da, büyük, siyah lekeler bulunur. Tırtılı sö­ Thermopylal yakınındaki Anthela'da, ilk­ G. B. Shaw'un piyesi Pygmaiion’m
ğüt ağaçlarında ve kavak ağaçlarında ya­ baharda da Delphoi'de kutlanırdı.) bir sahnesinde
şar; kıvrılmış bir yaprağın altında gizlenir PYLKKANEN (Tauno), finlandiyalı bes­ (Théâtre de Paris, ekim 1977)
ve bu yaprağı yer. Pygaera anachoreta, P
teci ve eleştirmen (Helsinki 1918 - ay. y.
pigra vb P. cürtula türleri iyi bilinir. Dişlike-
1980). Oldukça geleneksel bir anlayışla
lebekgiller familyası.)
melodiler, senfonik yapıtlar ve 9 lirik yapıt
PYGASTER a. Jura ve Kretase devri besteledi. Bunlardan radyo operası Su-
topraklarında fosillerine rastlanan, fosil, denmorsian (1950) anılmaya değer.
düzensiz denizkestanesi cinsi. (Testumu PYLOCHELİDAE a. Üyelerinin temel
beşgen ve bombeli, periproktu çok iri ve özelliği karınlarının bakışımlılığı olması
armut biçimindedir. Pygasteridae familya­ olan ilkel paguruslar familyası. (Bölütlü ka­
sının örnek tipi.) rınlarında çift eklentiler vardır.)
PYOAULUS a. Alt ve Orta Kretase'de fa PYLOS, esk. Navarin, Yunanistan’da
silleri bulunan, düzensiz denizkestanesi kent, Peloponisos'un batı kıyısında (Mes-
cinsi. (Echinobrissidae familyası.) sinia nomos’u)-, 3 000 nüf. Navarin gemi
PYOELA. Tar. coğ. Anadolu'nun ionia demirième yeri'nin girişinde bulunan li­
bölgesinde kentçik, Efes'in (Ephesos) he­ man. Türkler'den ve Venedikliler’den kal­
men G.-B.’sındaydı. Agamemrıon tarafın­ ma kale. Sayfiye merkezi.
dan kurulduğuna inanılan kentte Artemis —Tar. Navarin antik Pylos sitinde XV. yy.'da
Venedikliler tarafından kurulmuş olan Es­
Munykhia’nın tapınağı vardı.
ki Navarin'in yakınında kuruldu. Kentin adı
PYGMALİON, fildişinden bir heykele bölgeye egemen olan (1382-1402) navar-
(bunu belki de kendi yapmıştır) âşık olan, ralı askerlerden gelir. (-> NAVARİN.)
Pym
ra parlamento grup başkanlığı, özellikle ratoru (25 aralık 1761 [5 ocak 1762] -29 sal maddelerde gelişen sinek cinsi. (Si-
9642 İrlanda işlerinden sorumlu devlet bakan­ haziran [10 temmuz] 1762). Holstein-Got- nekgiller familyası.)
lığı (1973-74) ve Savunma bakanlığı yaptı torplu Karl-Friedrich ile Anna Petrovna'nın PYRENE. Yun. mit. Narbgnne yöresi
(1979-1981). 5 nisan 1982'de, Falkland bu­ oğlu ve Büyük Petro'nun torunuydu, tey­
kralı Bebryks’in kızı; Pireneler'e adını ver­
nalımı sırasında, Dışişleri bakanı Carring- zesi imparatoriçe Yelizaveta'nın yerini al­ miştir. Herakles tarafından baştan çıkarıl­
ton’ın yerine geçmek üzere yeniden hü­ dı. 1745'te geleceğin Yekaterina ll'si olan
dı; bir yılan doğurunca dağlara (Pirene­
kümete çağnldıysa da, haziran 1983'te is­ bir alman prensesiyle evlendi. Cahilliği, ler'e) kaçtı ve orada vahşi hayvanlar tara­
tifa etmek zorunda kaldı. kaba mizacı, rus geleneklerini küçümse­ fından parçalandı.
PYNACKER (Adam) - PİJNACKER. mesi ve Prusya'ya karşı beslediği hayran­
lık yüzünden karısıyla hiç anlaşamadı. PYRÉNÉES (Hautes -), Fransa’da (Mi-
PYNAS (Jan) - PİJNAS. Tahta çıkışının ertesi gününden başlaya­ di-Pyrénées bölgesi) département; 4
PYNCHON (Thomas), amerikalı yazar rak rus birliklerini, Avusturya ve Fransa'nın 507 km2; 224 759 nüf. (1992). Merkezi
(Long Island 1937). Hikâye (Entropy, yanında Yedi yıl savaşı'na katıldıkları Si- Tarbes. Département, Orta Pireneler
1960; Slow Learner, 1984) ve romanlar lezya’dan geri çağırdı ve bu birliklerin fet­ dağlık alanını kapsar, Ispanya sınırına
. (V [1963], San Francisco Cry ve The hettiği toprakları Friedrich ll’ye geri vere­ kadar uzanır ve Bigorre ovasının kuzeyi­
rek, onunla bir bağlaşma imzaladı (24 ni­ ne doğru yavaş yavaş alçalır; K.-B.'da
Crying of Lot 49 [1966], Gravity’s Rain­
san [5 mayıs] 1762). Ülke içinde, soylula­ Adour ırmağı vadisine, K.-D.'daysa Lan-
bow [1973], Mortality and Mercy in Vien­
na [1976], Low Lands [1978], Vineland rın ve tüm halkın desteğini sağlayabilecek nemezan yüksek ovasının bir bölümüne
bazı önlemler aldı (bir ukazla soyluları yayılır. Başlıca iktisadi kaynakları, bü­
[1989]) yazdı. Amerikan kültürünü ve
yan edebiyatın mizah öğelerini biçim devlete hizmet etmek yükümlülüğünden yükbaş hayvancılık, orman ürünleri, ta­
arayışıyla bağdaştıran yapıtı, hem Ameri­ kurtardı, halkı hoşnut etmek üzere tuz ver­ rım (tahıllar, patates, tütün, üzüm, mey­
ka'yı, hem sağlam tutamak noktaların­ gisini azalttı, yaşlı müminlere din özgür­ ve) ve başlıca merkezlerde toplanan sa­
dan yoksun modernizm sonrası anlayışı­ lüğü tanıdı). Ancak Kilise'nin mülklerini la­ nayilerdir (makine, kimya, elektrometa-
nı betimleyen bir Yeni Dünya masalıdır. ikleştirerek din adamlarını kendinden lürji, tekstil ve besin). Ayrıca, Landes,
uzaklaştırdı ve Senato ile muhafız birliğin­ hem önemli bir kaplıca ve iklimi sağlığa
PYONGYANG, Kuzey Kore’nin baş­ deki yüksek görevlilerin ayrıcalıklarına kar­ yararlı bir tedavi merkezidir, hem de bir­
kenti, Dedong'un kıyısında, denize 45 şı savaş açtı. Orduyu prusyalı subayların çok önemli dinsel ziyaret yerleri içerir.
km uzaklıkta; 2 355 000 nüf. (1987). V.- eline verdi ve Danimarka’ya karşı bir se­ PYRÉNÉES ■ ATLANTIQUES,
VII. yy.’larda Koguryo krallığı’nın ve fer hazırlığına girişti. Durumdan hoşnut ol­ Fransa'da (Aquitaine bölgesi) départe­
918'den 1392'ye kadar da Koryo sülale­ mayanlar karısının çevresinde toplandı ve ment; 7 629 km2; 578 516 nüf. (1992).
sinin üç başkentinden biri oldu. Kentte Paninler, hetmán Razumovskiy ve Orlov Merkezi Pau. Güneyi dağlık olan toprak­
çeşitli kalıntılar (özellikle Anak'ın mezarı kardeşlerle birlikte bir hükümet darbeci ları yavaş yavaş alçalarak Atlas okyanu­
[357] ve çin sanatı etkisinde kalmış tü- düzenleyen karısı, iktidara geçti. Tahtı bı­ su kıyılarında geniş ovalara dönüşür;
mülüsler [V.-VI. yy.]) vardır. Kore sava-. rakmak zorunda kalan Pyotr III, kendisini Adour ırmağının sol kıyıdan aldığı bazı
şı’ndan (1950-51) büyük zarar gören korumakla görevli subaylar tarafından öl­ kolları bu ovalan sular. Départementın
kent, sonra yeniden yapıldığından yarı­ dürüldü (temmuz 1762). batı kesiminde bask soyundan gelen
mroasud avnaınrd ıern. Imrmoadke, rnk eknetinnt idreirs mvei dbairi remleert­i PYOTR İVANOVİÇ - GORDON (Pat­ hbaülykü çkobğauşn luhkataydvıarn. cBılaıkş,l ıcata grıemli r k(aüyznüamğ,ı
kapsayan kesimiyle konut bölgelerini bir­ rick). meyve, tahıllar, yem bitkileri), orman
birinden ayırır. Ülkenin siyaset ve düşün­ PYRALİDAE a. Böcbil. PİRALGİLLER fa­ ürünleridir. Bayonne ve Pau kesimindey­
ce merkezi Pyongyang, aynı zamanda, milyasının bilimsel adı. se sanayi gelişmiştir: metalürji, kimya,
kyöesminüdr ev,e sdaenmayiri mmaedrkeenzlelerriinned eyank bınirlıidğiır .sa­ PkaYrıRndAaMnbİDacEaLklLı yAu mau. şaÖknçdae cninssoil.u (nÜgçaüçnlı­ thili,d aroyealkekkatrbikı., Bhaavyaon tanşeı tvlaer ı,S maiankt-iJneea, nte-dkes-­
PYOTR II ALEKSEYEVİÇ (Peters cü Zaman topraklarından başlayarak fo­ Luz etkin balıkçılık limanlarıdır. Kaplıca
1surg 1715 - Moskova 1730), Rusya impa­ sillerine rastlanır. Pyramidellidae familya­ ve deniz turizmi de gelişmiştir.
ratoru (1727-1730). Büyük Petro'nun toru­ sının örnek tipi.) PYRÉNÉES-ORiENTALES, Fran­
nu ve 1718’de ölen, çareviç Aleksey Pet- PYRAMİD LAKE, ABD'de göl, Neva- sa’da (Languedoc-Roussillon bölgesi)
roviç’in oğlu. Yekaterina Tin yerine tahta da’nın batısında. Yaklaşık 48 km uzunlu­ département; 4 086 km2; 363 796 nüf.
çıktı, Menşikov'un gözden düşmesinden ğunda ve 14 km genişliğindedir; bir kızıl- (1992). Merkezi Perpignan. Akdeniz kıyı­
slaorınnrıa s (aevyulünla 1n7 2D7o) legsokrui skooyVluu ns ıentıkfıins i çaıkltaınr­­ derili rezervinde bulunur. esısnkdi aR, oiuspssainlloyan isliınniınr ıntodparkai kdlaérpınaır tkeampesanrt,.
da kaldı. Çarlık sarayını Moskova'da ye­ PYRAMİDULA a. Akciğerli, küçük be­ Temel gelir kaynağı tarım (şaraplık üzüm,
niden inşa ettirdi ve tahtına kendi soyun­ denli, karındanbacaklı yumuşakça cinsi, meyve, sebze, tahıl, patates), hayvancı­
dan mirasçı bırakmadan öldü. (ıEndodontidae familyası.) lık, madencilik (manganez, demir, kur­
Yaşlı Cranach'ın yapıtı I III (Kiel 1728 - Ropşa şatosu, PYRAMOS. Tar coğ. Ceyhan* nehrinin şun, bakır), balıkçılık ve turizmdir.
Neue Residenz, Bamberg Petersburg yakınıhda, 1762), Rusya impa- Antikçağ'daki adı.
PYREX a. (tesc. ed. a.). Çok yüksek
PYRAMOS. Yun. mit. Thisbe ile yaşa­ oranda silis (°/o 81), yüksek oranda borik
Lauros-Giraudon
dığı aşk dillere destan olan genç babilli. asit (°/o 12) ve düşük oranda alümin ve so­
Öyküsü Ovidius tarafından anlatıldı. Sev­ da içeren cam. (Isıl şoklara çok iyi dayan­
gilisini bir beyaz dut ağacının altında bek­ masını sağlayan çok düşük bir genleşme
lerken Thisbe ağzı kanlı dişi bir aslanın oranına sahip olması ve kimyasal etkisiz­
geldiğini görür; başörtüsünü orada bıra­ liği bu camın laboratuvarlarda, kimya sa­
karak kaçar, hayvan da bunu parçalar. nayisinde ve mutfak camcılığında yaygın­
Pyramos kanlı başörtüsünü bulur ve This- laşmasını sağlamıştır.)
be'yi öldü sanarak kendini öldürür. Bu
PYRGHOS - PYRGOS.
olaydan sonra yaşamak istemeyen This­
be kendini vurur. Diğer bir efsaneye göre PYRGİ, İtalya’da, Tirren denizi kıyısında,
Pyramos ile Thisbe birlikte intihar ederler. Etrüsk kenti Caere'nin (bugün Cerveteri)
Tanrıların onları akarsuya dönüştürdüğü­ limanlarından biri olan arkeolojik yer. Bu­
ne inanılır. rada yer alan iki tapınak kalıntısının ara­
—Ed. Pyramos ile Thisbe'nin aşkları, bir sında, 1964’te, üç altın levha ele geçirildi.
XII. yy. masalına, XV. yy.'da ibret verici bir ¡.Ô. 500 yıllarına tarihlendirilen bu levha­
piyese, Théophile de Viau’nun bir traje­ larda, tanrıça Uni-Aştar'a, etrüsk ve fenike
disine (1621) ve bir lirik trajediye (La Ser- dillerinde yazılmış bir ithaf yer alıyordu.
re’in metni, F. Rebel ve F. Francoeur'ün Ayrıca, tapınağın süslemelerine ait pişmiş
müziği, 1726) konu oldu. İspanyol edebi­ toprak heykel parçaları da bulundu.
yatında, Göngora’nın Fábula de Piramo
PYRGOPHYSA a. insanda bilharziyoz
y Tisbe (1617) adlı bir yapıtı vardır.
hastalığı yapan yassısolucanlara arako-
—ikonogr. iki âşığın serüveni, Pompei'de- nak görevi yapan tabaksalyangozu cinsi.
ki bir freske, Christine de Pisan'ın CEuv- (Çok uzun bedenlidirler. Ekvator Afrikası'
res’ünü süsleyen bir minyatüre (Brüksel nın tatlısularında yaşarlar. Tabaksalyango-
Krallık kitaplığı), Roma'daki San Pietro ba- zugiller familyası.)
zilikası’nın bronz kapılarını bezeyen il Fi-
larete’nin bir kabartmasına/il Tintoretto PYRGOS ya da PYRGHOS, Yunanis­
tan'da kent, Peloponisos'un kuzey-batı'
(Modena), Baldung Grien (Berlin), Paul
sında, Eleia nomos’unun merkezi; 20 600
Brll (Roma) ve Poussin'in (özel kol.) resim­
nüf.
lerine konu oldu.
PYRAUSTA a. Mısır piralini ve benzeri PYROCHROA a. Güzel kırmızı renkli,
türleri içeren kebek cinsi. (Piralgiller famil­ yassı bedenli kınkanatlı cinsi. (Larvası ağaç
kabuklannın altında yaşar. Pyrochroa coc-
yası.)
cinea'nın boyu 15 mm'yi aşar. Kızılyarım-
PYRELLİA a Larvası çürüyen hayvan­ kanatlıgiller familyasının örnek tipi.)
Pythagoras cetveli
PYROCORİS ya da PYRRHOCORİS yen Pyrrhon, her şeyi salt görünüşe indir­ aranıyordu. Topluluk, kendine özgü ve yo­
a. Bahçelerde sıkça karşılaşılan, kırmızı gedi. Hiçbir şey “şöyle olduğundan da­ ğun bir dinsel yaşamın merkeziydi. Pytha­ 9643
bedenli yarımkanatlı cinsi. (Kızıl yarımka- ha çok böyle ya da ne şöyle ne de böyle" goras, ruhların başka varlıklara geçtikleri
natlı [Pyrocoris apterusJ parlak kırmızı olmadığına, yargılamaksa şunun böyle yolundaki Hindistan ya da Mısır’dan ge­
renklidir; her elitrasının ortasında iri, siyah (ya da başka türlü) "olduğunu” söylemek len bir inancı (ruhgöçü) kabul ediyordu.
bir benek bulunur; ağaçların ve duvarla­ anlamına geleceğine göre, "hiçbir yargı­ Ruhun ceza olarak bedene (soma) zincir­
rın dibinde yaşar. Bitkiler ve böceklerle da bulunmamak, hiçbir yanı tutmamak ve lendiği ve bir mezar gibi bedene gömül­
beslenen Pyrocoris'ler, arka uçlarından hiçbir şeyden etkilenmemek” gerekiyor­ düğü (sema) yolundaki orpheusçu dog­
birbirine bağlanmış çiftler halinde dolaşır­ du (Timon). Böyle bir tutumun sonucu da mayı da kabul ettiği sanılmaktadır. Ahlak,
lar. Pyrocoridae familyasının örnek tipi.) "sözyitimi” ve "sarsılmazlık"tı. “Sözyiti- davranış ve görevlerin (inceleme, gezi, be­
PYROPHORUSa Böcbil. Amerika’nın mi”, susmak anlamına gelmiyordu: Pyrr­ den eğitimi, beslenme vb.) sıkı bir düzen­
hon konuşuyor, ancak herhangi bir şeyi lenmesine dayanıyordu. En büyük kötü­
sıcak bölgelerinde yaşayan taklaböceği
evetiemek için değil, o anda bir şey ken­ lüğün anarşi olduğunu kabul eden pytha-
cinsi. (Güçlü bir fosforışıl ışık saçabilen,
disine nasıl geliyorsa onu dile getirmek gorasçıların siyaseti, teokratik, aristokra­
iri, gri ya da kırmızımsı bedenli böcekler­
için konuşuyordu. Sarsılmazlık* da mut­ tik ve tutucu bir nitelik taşıyordu. Demok­
dir. Taklaböceğigiller familyası.)
luluğa ulaşmayı sağlıyordu. ratların baskısıyla Kroton'dan ayrılmak zo-
iiPYROSOMA a. ipliksi ucu kapalı, oyuk ■*inda kalan Pythagoras, Metapontion’a
PYRRHONOU sıf. Fels. Pyrrhon’un öğ
silindir biçiminde bedenli, ortasularda ko­ yerleşti.
retisine ilişkin.
loni halinde yaşayan gömlekli cinsi. (Kıkır- Pythagorasçı aritmetik, aynı birim kü­
daksı silindir, bireyleri ya da zoitleri içerir; ♦ sıf. ve a. Köktenci bir kuşkuculuk bi­ meleriyle özdeşleştirilen ve noktaların bir
her bireyin bir dokunacı dışarı doğru bir çimini savunan. araya gelmesiyle simgelenen tamsayılar­
PYRRHONCULUK a. Fels. 1. Pyrrhon' la sınırlıdır. Bu "simgesel sayılar", üçgen,
un ve izleyicilerinin öğretisi. —2. Mutlak dörtgen, beşgen vb. sayılar ve kendileri­ Ny Carlsberg Glyptothek
kuşkuculuk biçimi. ne denk düşen geometrik dağılımın biçi­
mine göre çokdüzlemli sayılar olarak sı­
PYRRHOS ("Kızıl saçlı"). Yun. mit. Ne- nıflandırılıyorlardı. Aritmetikleri görseldi,
optolemos'un lakabı. şu anlamda ki sayıların biçimi, özellikleri
PYRRHOS, lat. Pyrrhus (İ.Ö. 318’e konusunda bilgi veriyordu. İ.Ö. V. yy.'da
doğr. - Argos 272), Epeiros kralı (295 pythagorasçılar, Eukleides'in Elemanlar’
-272). Sürgündeki Epeiros kralı Aiakidas’ da (kitap IX) genel bir kuramını ortaya koy­
ın oğluydu, çocukluğunu İllyria kralı Gla- duğu yetkin sayılar (çarpanlarının topla­
ukias'ın yanında geçirdi, ardından kayın­ mına eşit sayılar, örneğin 6 ve 28) ve dost
biraderi Demetrios Poliorketes'in arkadaş­ sayılar (birinin çarpanlarının toplamı öte­
lığını kazandı ve ipsos'ta onun yanında kine eşit olan sayı çiftleri, örneğin 284 ve
savaştı (301). Ptolemaios l'in desteğiyle 220) gibi özel sayı tiplerini incelediler.
297’de Epeiros’a döndü, Poliorketes’e kar­ Proklos, Babylonialılar’ın daha önce bil­
şı Lysimakhos ile birleşti ve Makedonya' dikleri a2 + b2 = c2 eşitliğini sağlayarak
yı onunla paylaştı (288). Ancak müttefiki­ pythagorasçı üçlüler (a,b,c) oluşturmak
ne göre çok güçsüz olduğu için, çok geç­ olanağı veren formülü Pythagoras'a mal
meden kendi kalıtsal devletleriyle yetin­ etti. Pythagorasçılar ayrıca, a-b = b-c
mek zorunda kaldı. Kayınpederi Siracu- gibi aritmetik, a:b=b: c gibi geometrik Pyrrhos
salı Agathokles'in ölümünden sonra, Ro- ve (a-b): a=(b-c) : c gibi armonik or­ ¡.0. III. yy.’a ait özgün yunan
malılar'a karşı Tarantolular’ın savunmala­ talamaları inceleyip, tamsayılarla sınırlı bir yontusunun roma kopyası
rına yardımcı olmak bahanesiyle, onu oranlar kuramını da geliştirdiler. Bir kare­ Ny Carlsberg Glyptothek
başka yerde meşgul görmeyi yeğleyen nin (ya da pythagoras çemberleriyle
öteki krallar tarafından çok teşvik edilerek, önemli bir simge olan pentagramın) kö­
Batı'da kendine bir imparatorluk kurma­ şegen ve kenarının eşölçeksizliğinin, ya­
şu akıntısı ya gitti. 280 yazında, filleri sayesinde Ro- ni uzunluklarının ortak bir ölçünün tam
ma’ya karşı büyük Herakleia zaferini ka- katlarıyla ifade edilememesinin keşfi, ge­
bir Pyrosoma’nın kesiti zandıysa da, Appius Claudius Caecus' nellikle onlara atfedilir. Bunun, Elemanlar'
un Senato’yu, yaptığı barış önerilerini geri in X. kitabında verilen tanıtlamasının,
çevirmeye ikna etmesi üzerine, zaferinden pythagorastan esinlendiği söylenir. Oysa
çıkıntı oluşturur ve tulumlularınkine ben­ yararlanamadı ("Pyrrhus zaferi”). 279’da, bu keşif, her şey sayıdır önerisinde ileri sü­
zeyen bir iç yapıları vardır; koloninin bo­ Ausculum’da yeni bir zaferden sonra Si­ rüldüğü gibi, dünyanın tamsayılara uy­
yu 10 cm ile birkaç metre arasında deği­ cilya'ya geçti, Kartacalılar'ı adanın tümün­ gunluğu düşüncesine son verdiği için de­
şir ve sarımsı ya da mavimsi bir ışık sa­ den dışarı attı, ancak Lilybaeum’u almak­ rin bir bunalıma yol açtı. Gerçekten de
çar; Pyrosoma'lara sıcak denizlerde ve
ta başarısızlığa uğradı (277). Kartaca'yı pythagorasçı doğa görüşü her şeye bir
Akdeniz'de rastlanır. (Thaliacea sınıfı.-) kesin olarak ortadan kaldırmak üzere Af­ (tam) sayı atfediyordu. Bu görüş, aynı sa­
PYROSTAT a. (fr. pyrostat). Bir fırında sı­ rika'ya geçmek istediyse de, Sicilya’daki yıları düzenleyerek çeşitli büyüklüklerle,
caklığın normal yükselişini saptayan ve ısı­ yunan kentleri onu desteklemekte çekin­ çeşitli ortamlarda aynı müzik armonilerini
yı kesmek için gerekli işlemleri yapan gü­ gen davrandılar. Savaşı bıraktı ve İtalya' ve aynı geometrik biçimler ortaya konu­
venlik aygıtı. ya döndü (276 sonbaharı); Benevento'da labileceği gözlemine dayanıyordu. Örne­
yenilerek Epeiros’a geri dönmek zorunda ğin, kenarları 3:4:5 ile orantılı her üçgen,
PYROTHERİA a. Güney Amerika'da
kaldı. 274’te Makedonya’ya saldırdı ve An- dik üçgendi (Pythagoras teoremi). Ayrıca
Eosen ve Oligosende fosillerine rastlanan
tigonos Gonatas’ı oradan kovdu; zaferini Pythagoras'ın, daha önce Babylonialılar’
memeliler takımı. (Boyları iriydi; filler gibi
tamamlamak için onu izlediği Peloponi- ın bildikleri bu teoremin bir tanıtlamasını
bir hortumları bulunuyordu; kesicidişleri
sos’ta, kimin kazandığı belli olmayan bir yapıp yapmadığı da bilinmemektedir. (-»
savunma dişleri biçiminde gelişmişti; çok
sayıda azıdişleri vardır.) sokak çarpışması sırasında, yaşlı bir ka­ PYTHAGORASÇILIK.)
dının damdan attığı bir kiremit ölümüne
PYRRHA ("Kızıl saçlı”). Yun. mit. Epi- yol açtı. Pythagoras cetveli ya da tablosu.
Arit. Çift girişli çarpım tablosu. (Bu tablo
metheus ile Pandora'nın kızı, Deukalion'
PYRRİKHE a. (yun. söze.; lat. pyrrhic- herhangi bir bileşim yasasına uygulana­
un karısı.
ha). Antik Yunanistan'da savaş dansı. (Ka­ bilir.)
PYRRHOCORİS a. Zool. PYROCORİS nın renginden yola çıkılarak kırmızı dans
cinsinin eşanlamlısı. adı verilen pyrrikhe, silah taşıyan tek bir
PYRRHON, yunanlı filozof (Elis İ.O. dansçı, karşılıklı iki dansçı ya da bir grup X 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
365’e doğr. - 275'e doğr.). Ressamdı, son­ dansçı tarafından yapılırdı. Bu grup Dios- 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
ra Anaksarkhes'in derslerini izledi ve kurlar şenliği, panathenaia ve gymnopa- 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 - 10
onunla birlikte, İskender'in Asya seferine idiai’ye katılabilirdi. 2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
kdaatkılia braakz ı gçyilmecniloesr)o tpahniısmteaskle orlia n(Haiğnıdniıs btaunl­1 vPeY fTiloHzAofG (SOisRaAmŞ İ.,Ö .y u5n7a0n'elı dmgıağrt.e m- Mateiktaç-i 3 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30
du. Elis'e dönünce, 322'ye doğru kendi pontion 480'e doğr.), Güney İtalya'da ve 4 0 4 8 12 16 20 24 28 32 36 40
okulunu kurdu. İskender'e ithaf edilen bir ardından Yunanistan’da büyük etki uyan­ 5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
şiirden başka bir şey yazmadı. Düşünce­ dıran bir okulun kurucusu. Limnili bir ai­
leri özellikle, yakın öğrencisi Timon’dan lenin çocuğuydu, Polykrates’in tiranlığı 6 0 6 12 18 |24 30 36 42 48 54 60
(İ.Ö. 320'ye doğr. - 230’a doğr.) alıntılar ya­ yüzünden 530’a doğru Kroton'a göç et­ 7 0 7 14 21 28 35 42 49 56 63 70
pan Aristokles (İ.S. II. yy.) sayesinde bilin­ mek zorunda kaldı ve orada çevresine bir­ 8 0 8 16 24 32 40 48 56 64 72 BO
mektedir. Pyrrhon'un kurduğu ve daha çok öğrenci topladı. “Pythagorasçılar" bi­
sonra "kuşkucu" olarak adlandırılan okul, limsel, felsefi, siyasal ve dinsel bir toplu­ 9 0 9 18 27 36 45 54 63 72 81 90
Aristoteles metafiziğinin öndayanaklarını luk oluşturdular. Bu topluluk içinde mate­ 10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 00
ve özellikle varlık kavramını köklü bir bi­ matik, gökbilim, müzikbilim, fizyoloji ve tıp
çimde eleştirerek felsefeyi yeniledi. Görü­ inceleniyor, nesnelerin ilkesi sayılara bağ­
nüş ve varlık arasındaki farkı kabul etme­ lanıyor ve her alanda evrensel bir uyum