Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (Cilt 14, Koru-Lord)

549 Pages·57.266 MB·Turkish

BUYUK
LAROUSSE
• • ••
SOZLUK VE ANSİKLOPEDİSİ
1 4 . C İL T
Korumak — Lordlar Kamarası
k
Milliyet
Interpress Basın ve Yayıncılık A.Ş. adına
Hürrem FİLA
genel yayın yönetmeni
Adnan BENK
yayın kurulu
Oya ADALI, Nilgün AKAR, Bedia AKARSU, Engin ALÇORA, Yasemin ALPMAN, Abt»as ALTUNKAŞ,
Aydın ARIT, Selahattin BAĞDATLI, Mustafa BALEL, Mustafa BAYKA, Nezih COŞ, Güler
DEĞİRMENCİ, Melek DENER, Turgut DEVECİ, Tamer ERDOĞAN, Sırrı ERİNÇ, Şenay ERKAN,
Peyami ARMAN, Ayşegül EROL, Konur ERTOP, A.Fuat FİDAN, Tankut GÖKÇE, Öznur
GÜNDOĞDU, Selahattin HİLAV, Rıfat İNSEL, Cenap KARAKAYA, M.N. KARAKÜÇÜK, Melih
KIRAN BAĞLI, Gülsen KORALTÜRK, Güzide KOSİFOĞLU, Dilek KÖSEOĞLU, Cevdet KUDRET,
Turgut KUT, Deniz MAZLUM, Günnur ORMANLAR, Tahir ÖZÇELİK, Süleyman ÖZÇİFTÇİ, Ufuk
ÖZKOLÇAK, Isa ÖZTÜRK, Mehmet SERT, Kenan SOMER, ilhami SOYSAL, Beyhan Aziz TANER,
Aksel TİBET, Erdoğan TOMAKÇIOĞLU, Teoman TUNÇDOĞAN, Hale ULUSOY, Doğan ÜLGENCİ,
Mara YAKOVLEVSKİ, Aydın YALKUT, Mehmet YARAŞ, Ömür YARS, Tahsin YAZICI, Dilek
YELKENCİ, Melih YÜRÜŞEN
sorumlu yayın yönetmeni
Aydın YALKUT
araştırma
Despina ÇİMROĞLU ve yardımcıları Betül GÜVENSOY, Nesrin OĞRAŞKAN, Mine ÖZDİLER, Servet
SABAK, Hilda SETYAN, Semra BAL
arşiv
Sevil ÇELEBİCAN ve yardımcıları Nurgül KAYA, Cansel Çolak SAVAŞ
teknik yönetmen
Nazlı TURKSOY
sayfa düzeni
Ömer BARANİOĞLU ve yardımcısı Çağatay AKYOL
harita
Mansus TETİK ve yardımcıları Berrin BÜYÜKANIT, Ruhi DİLGİMEN, Seval ÖZLER, Ceyda
SAKARYA
düzelti
Hayrettin KARA ve yardımcıları Zeynep ATAYMAN, Fatma AYDIN, Sait GÜRAY, Aydın
KARAAHMETOĞLU, Gülsüm ÖZ, Sibel TÜRKMENOĞLU
fotoğraf
Muhlis HASA ve yardımcısı Sedal ANTAY
sekreterler
Funda ARSLAN, Halime DEMİR, Nil HEPER, Kadriye KÖMÜRCÜOĞLU, Lale KURUDAĞ, Belgin
SOYCAN, Satı ŞİMŞEK
dizgi
Turgay ŞIK ve yardımcıları Leyla BİRBEN, Âdem ÇALIŞKAN, Betül FERİK, Hülya HASEL, Sakine
KAYA
kamera
Gelişim Yayınları kamera servisi
baskı: Milliyet Gazetecilik A.Ş.
Copyright: Librairie Larousse
Copyright: Interpress Basın ve Yayıncılık A.Ş.
Büyükdere Cad. Apa Ofset arkası
Levent-İSTANBUL Tel: [phone] (20 Hat)
BUYUK
SÖZLÜK VE
ANSİKLOPEDİSİ
Fransızca Grand Dictionnaire Encyclop6dique Larousse (GDEL)
temel alınarak hazırlanmıştır. BÜYÜK LAROUSSE SÖZLÜK
VE ANSİKLOPEDİSİ’nin bütün hakları saklıdır;
adı belirtilmeden hiçbir alıntı yapılamaz.
Librairie Larousse 1986 [S.P.A.D.E.M. et A.D.A.G.P.J
korunmak
KORUMAK g. f. 1. Bir kimseyi, bir şeyi Çek kronu ile Slovak kronunun kendi dil­ vanlara (kelebekler, balıklar, vb.) ve bitki­
(bir şeyden, bir kimseden) korumak, onu lerindeki adı (-* Kuron.) lere (beyaz ballıbaba, litops, vb.) özgü bir 7005
bir zarardan, bir tehlikeden uzak tutmak, savunma yöntemidir;
KORUNAK a. Sığınmak, korunmak,
tehlikelere karşı savunmak: Krem sürerek 4. pasif korunma: “top" gibi yuvarlakla
saklanmak amacıyla yapılan ya da kulla­
cildini soğuktan korumak. Şapka giy, ba­ şıp kapanma (tatu, tespihböceği, gloma-
nılan (yapı, kovuk, mağara vb.) yer.
şını güneşten koru. Tann sizi kötülüklerden ris), diken taşıma (kaktüs ve kurak bölge­
korusun. Köpeğimiz bizi hırsızlardan ko­ KORUNCAK a. içinde bir şey saklanan lerdeki diğer bitkiler) heı iki yöntemi bir­
ruyor. Bu aşı çocuğunuzu salgın hastalık­ kap ya da yer; mahfaza. likte kullanma (kirpi), sıkı kapanan bir ka­
lardan koruyacak. —2. Bir şeyi (soyut) ko­ buğa sahip olma (yumuşakçalar) ya da
KORUNGA a. Kazıkköklü, dik ve yarı ya­
rumak, onu her türlü zararın uzağında, dı­ sert bir kabuk içine çekilme (kampiumba
tık gövdeli, bileşik yapraklı, pembe çiçekli,
şında tutmak; muhafaza etmek, savun­ ğa) birer pasif korunma yoludur. Soğuğa
yüksek verimli ve kaliteli çokyıllık yem bit­
mak: Sözleşmenin bu hükmü sizin hakla­ karşı derialtı yağı ve kaim post ya da tüy
kisi. (Bil. a. onobrychis ; baklagiller takı­
rınızı koruyor. Barışı korumak için her tür­ de bu bakımdan önemli rol oynar,
mı.)
lü çabayı göstermek, özgürlükleri, top­ 6. etkin savunma: gerek doğal silahlarla
—ANSİKL. Adi korunga (Onobrychis sati-
lumsal kazanımlar) korumak. —3. Bir ye­ (gsvişgetirenlerin boynuzları, filin savun­
va (ya da viciifolia]) genellikle yoncanın ye-
ri korumak, orada bulunan ya da oradan ma dişleri), gerek tahriş edici ya da kötü
tiştirilemediği iklim ve toprak koşullarında
geçen kimseleri özel bir donatımla ya da kokulu sıvı püskürtmeyle (kokarca;, gerek­
gelişebildlğinden Türkiye'de gittikçe önem
uzmanlaşmış kişilerden oluşan bir ekiple se, kolaylıkla tanınacak canlı renklere bü­
kazanan bir yem bitkisidir. 20 yıl yaşaya­
güvenlik altına almak; onların güvenlikle­ rünen bazı türlerde olduğu gibi, başka
bilen bu bitkinin ekonomik ömrü 4-6 yıl­
rini sağlamak: Köprüyü askeri bir birlik kp canlıların yiyemeyeceğini gösteren zehir­
dır. Hayvanlarda şişkinlik yapmaz; mine­
ruyor. Polisler büyükelçilikleri koruyor. leyici özelliklerle sağlanır.
ral maddelerce zengindir. Çok ağır ve sü­
—4. Bir kimseyi korumak, onu destekle­ Fakat bitkilerin çoğunluğu ve hayvan­
rekli otlatılmamak koşuluyla iyi bir mera
mek, kayırmak; onun eylemlerinin sorum­ ların birçoğu kayıplarını bol döl verimiyle
bitkisidir. Kökleri derine gittiği için fakir top­
luluğunu üzerine almak, onu suçlanmak­ karşılamayı yeğlemektedir
raklarda bile yetişir. Çiçeklerinin taşıdığı
tan uzak tutmak: Müdür yeğenini koruyor. —Çevrebil. Doğanın korunması. Doğal
balözüyle arılar için de iyi bir besin (bal)
Arkadaşlarını korumak için yalan söylüyor. ortamların hızla bozulması bazı hayvan ve
kaynağıdır. Korunga genellikle kuru ot el­
—5. Yiyecekleri, bir ürünü, vb. (tümleç +) bitki türlerinin azalmasına ve kimilerinin de
de etmek amacıyla yetiştirilir. Yapraklan
korumak, değişmeye, bozulmaya elveriş­ soyunun tükenmesine yol açmıştır. Bu ol­
saplarından daha yüksek besin değeri ta­
li olan bir şeyi İyi durumda, bozulmadan gu, özellikle sanayi toplumlarının doğu­
şıdığından fazlaca sapa kaçmadan erken
saklamak, muhafaza etmek: Bu ilacı sı­ şundan beri, insan etkinliklerinin yarattığı
biçilirse daha besleyici olur.
caktan ve ışıktan korumak gerek. —6. Bir zarar ve sakıncaların artmasının sonucu­
şeyi korumak, onun iyi durumda kalma­ KORUNGALIK a. Korunga çayırı. dur. Bu nedenle birtakım uluslararası ve
sını, niteliklerini yitirmemesini sağlamak: ulusal kuruluşlar doğanın korunması için
Saçlarınızın parlaklığını bu kremi kullana­ KORUNMA a. 1. Korunmak eylemi. —2. önlemler almaktadırlar.
rak koruyabilirsiniz. —7. Bir niteliği, bir gö­ Sığınma, sakınma. —3. Himaye edilme. Bu önlemler uluslararası alanda, İkinci
rünümü, bir dunımu vb korumak, ona sa­ —Ask. Pasif korunma, askeri birliklerin ve Dünya savaşı’nın sonunda, BM'nirı hima­
hip olmayı, aynı durumda bulunmayı sür­ halkın, düşmanın her türlü etkinliğine karşı yesi altında. Doğanın ve doğal kaynakla­
dürmek: Umudunu korumak. Gücünü, korunması amacıyla, silah kullanmaksızın rın korunması için uluslararası birlik’in ku­
enerjisini, düşünme yeteneğini korumak. alınan önlemler. (Pasif korunma, sivil sa­ rulmasıyla somutlaşmıştır. Birlik milli park­
Geçen yıllara karşın güzelliğini koruyor, vunma örgütlerince alınan önlemleri de ların kurulmasında ve tehdit altındaki tür­ çiçek topluluğu
—8. Bir şeyi korumak, ondan ayrılma­ kapsar.) || Sütre gerisinde korunma, tank, lerin ve biyotoplarının korunmasında
mak, uzaklaşmamak: Başlangıçtaki hızı­ top gibi silahların atış yaparken ortaya çı­ önemli rol oynamaktadır.
nı, yörüngesini korumak. —9. Bir âdeti, kıp atıştan sonra da bir sütre gerisine çe­ Unesco’nun 1970'te başlattığı İnsan ve
alışkanlığı, bir kuralı korumak, onları uy­ kilmelerine olanak veren düşey hareket. biyosfer programı'nın (IBP) amacı, doğal
gulamayı, onlara uymayı sürdürmek: —Biyol. Canlı varlıkların elverişsiz etken­ ve sosyal bilimlerin katkısıyla, biyosfer kay­
Zevklerini, alışkanlıklarını korumak. —10. lerden ya da bir saldırganın saldırısından naklarının kullanımı ve korunması için ve
Bir durumu, bedenin belli bir dummunu kendilerini koruma işlevi. (Bk. ansikl. böl.) insanla çevresi arasındaki ilişkilerin düzel­
korumak, onu değiştirmemek, aynı ko­ —Çevrebil. Doğanın korunması, doğal tilmesi için akılcı bir temel geliştirmektir.
numda, aynı durumda kalmak: Sessizliği çevrenin ve doğadaki canlıların korunma­ Dünya doğa fonu özellikle gelişmekte
korumak. Ciddiyetini korumakta güçlük sı. (Bk. ansikl. böl.) olan ülkelerde etkinlik göstermekte ve milli
çekmek. Bu pozisyonunuzu birkaç daki­ —Huk. Korunma alanı -> alan. parklar kurmaları ve yaşatmaları için on­
ka daha koruyun. —11. Bir etkinlik alanı­ —Ikt. Doğal kaynakların korunması, do­ lara yardım etmektedir.
nı korumak, o alanı, özellikle mali açıdan ğal kaynaklar stokunun en iyi biçimde tü­ Doğayı koruma önlemleri bir türe özgü
desteklemek, gelişmesine yardımcı ol­ ketilmesi ve işletilmesi amacına yönelik olabileceği gibi (Uluslararası balina komis
mak: Sanatı, edebiyatı korumak. —12. Bir önlemlerin tümü. yonu'nun balinaları koruması) özel bir ya­
masrafı, gideri vb. korumak, onu karşıla­ —Mant. Komnma ilkesi, XIX. yy.’da alman sayla da sağlanabilir (Türkiye'de 1983 yı­
mak, ona denk gelmek. lında çıkarılan 2873 sayılı Milli parklar ka­
matematikçi H. Hankel tarafından formül-
—Ask. Düşmanın gözetlemesini ve bas­ nunu). Bu kanunun amaci milli ve uiusiar
leştirilen yöntembilimsel ilke. Bu ilkeye gö
kın biçiminde girişeceği saldırılarını engel­ arası düzeyde değerlere sahip milli park,
lemek için önlem almak. re, bazı nesneleri yöneten yasalar, bu nes­ doğa parkı, doğa anıtı '/e doğayı koruma adi korunga
nelerin ait olduğu alan, daha geniş bir ala­
—Cerr. Kenar korumak, “kompres" deni­ alanlarının seçilip belirlenmesine, özellik (Onobrychis sativa)
nın kapsamı içine girdiğinde, olduğu gibi
len özel bezler yardımıyla, bir yaranın ke­ ve karakteri bozulmadan korunmasına,
narlarını korumak. korunmalıdır (örneğin, doğal tamsayıların geliştirilmesine ve yönetilmesine ilişkin
—Ikt. Ulusal piyasayı yabancı ürünlere toplam ve çarpımını yöneten yasalar [N], esasları düzenlemektir.
karşı savunmak. göreli tamsayıların toplamı [Z] kapsamı içi­ —Tıp. Korunma, özellikle Pasteur'ün bu
♦ korunmak dönşl f. 1. Bir kimseden, ne girdiğinde korunmuş olarak kalır­ luşlarından sonra doğdu Gerçekten de,
bir şeyden konınmak, kendini onun yarat­ lar), birçok bulaşıcı ve salgın hastalığın nede­
tığı bir tehlikeden, vereceği bir zarardan —Tem. parç. Kuarkların korunması, had- ninin bilinmesi bunlardan etkin bir biçim­
sakınmak, kendini korumak: Bu tür insan­ ronları oluşturan kuarkları yalıtmanın ola­ de korunmaya olanak veriyordu; organiz­
lardan korunun, Hastalıklardan korun­ naksızlığını öne süren kuram. (Herşey manın tepkileri ve hastalıktan korunmada
mak. —2. Gebeliği önlemek için doğum sanki, çok düşük uzaklıklarda etkileşime sahip olduğu doğal yetenekler konusun­
kontrolü uygulamak: Hamilelikten korun­ girebilen kuarkların etkileşim potansiyeli, da edinilen kavramlar, korunmada tama­
mak için erkeğin de katılımı şarttır. (-» bunları ayıran uzaklıkla aıtıyormuş ve bu men fizyolojik işlemler kullanılmasını sağ­
GEBELİĞİN' ÖNLENMESİ.) udzaa bkulık p hoatadnrsoinyuenl s boonysuutzla brıinr ad eyağkelra şatlıığyoınr­­ löandlıe. yAicni ckaokru, nhmaas tialelı kteladraınv i oarmtaayçal ı çkıokırşuınnı­
♦ korunmak edilg. f. 1. Bir gözetimin, muş gibi oluşur.) ma farklıdır. Birincisi kişileri ayırma, karan
korumanın konusu olmak, güvenlik altına —Tip Hastalıkların bir kişide ortaya çıkma­
tina, giysi, hava, su, besin, vb.'nin deneti­
alınmak: Çok iyi korunan bir askeri böl­ sını ya da topluluk içinde yayılmasını ön­
minden yararlanarak bulaşmaları önleme­
ge. —2. Bir şey sözkonusuysa, aynı du­ lemeyi sağlayan doğrudan yöntemlerin
rumda kalması, niteliklerini yitirmemesi, tümü. (Eşanl. PROFILAKSİ.) [Bk. ansikl. ye çalışır; İkincisi ise tedavi edici etkenle­
bozulmaması sağlanmak: Bu tarihi yapı­ böl.) ri kullanır: antiseptikler, tetanos, difteri,
lar çok iyi korunmuş. Bu ilaç ışıktan ko­ —ANSİKL. Biyol. Hayvanların ve bitkilerin vb.'den koruyucu serumlar, çiçeğe karşı
runmalıdır. başvurdukları korunma yolları beş büyük Jenner aşısı ve bulaşıcı hastalıklar için çe­
kategoride toplanabilir; şitli aşılar; korunmanın en büyük aşama­
KORUMALI sıf. Elektrotekn. Korumalı
1. kaçma: tavşan tilkiden kaçar, midyeler larından biri, asepsinin anlaşılması ve tüm
devre, bir elektrik donanımının bir koru­
denizyıldızlarından kaçar, göçmen kuşlar cerrahi girişimlerde titizlikle uygulanması­
ma düzeneğiyle korunan bölümü. || Koru­
kışın çok soğuk bölgelerden ayrılarak el­ dır.
malı makine, iç bölümleri, gerek çalışır­
ken, gerek gerilim altındayken, kaza ile ya verişli iklimlere giderler; "Korunma” sözcüğü sanayi, araştırma,
da isteyerek dokunmalara karşı mekanik 2. yeraltına saklanma: erişilmesi olanak­ vb. aiânlarda, fiziksel (ışık, ısı, radyoakti­
olarak korunan makine; bu korumanın ha­ sız gizli yuvalar ve inler ayrıca soğuğa kar­ vite) ya da kimyasal (yakıtlar, patlayıcılar,
valandırmaya engel olmaması gerekir. şı da bir korunma yoludur; deterjanlar, vb.) etkenlerden korunmayla
3. gizlenme: kendini bulunduğu yere ben­
ilgili tüm yöntemlere de uygulanır.
KORUNA a. (çoğulu, dörde kadar zetme (homokromi, homomorfi) ya da teh­
[dört dahil] koruni; dördü aşarsa korun). likeli bir türe benzetme (mimetizm) hay­ KORUNMAK KORUMAK.
korunum
KORUNUM a. Korunmak eylemi. (1959) ve Deniz kuvvetleri komutanlığına rik asit çözeltisi ya da şaraba yabancı bir
7006 —Fiz. Korunum yasası, yalıtılmış bir sis­ getirildi. 27 Mayıs 1960'tan sonra Mosko­ tat vermeyen yapışkan besin maddeleri sı­
teme eşlik eden fiziksel bir büyüklüğün va büyükelçiliğine atanması sonucu as­ vaştırılarak kaplanır. Yeni fıçılardaki ağaç
değerinin, sözkonusu sistemin zaman kerlikten emekliye ayrıldı. Dışişleri bakan­ tadını gidermek için koruyucu kaplama iş­
içindeki evrimi boyunca bir başka sistem­ lığındaki görevinden istifa ettikten (1965) lemi, kimi ülkelerde fıçıların iç yüzü yakı­
le etkileşim olmadıkça değişmeden kala­ bir süre sonra Cumhurbaşkanı Cevdet larak, Türkiye'de buhardan geçirilerek ye­
cağını belirten yasa. (Bk. ansikl. böl.) Sunay tarafından Cumhuriyet senatosu rine getirilir.
—Fizs. mekan. Ağırlık merkezinin korunu­ kontenjan üyeliğine atandı (1968), Konten­ —Tar. İngiltere ve iskoçya’da XV. yy.'dan
mu, hareket halindeki bir cisim için, ağır­ jan grubu başkanı oldu. Cumhurbaşkan­ XVII. yy.’a kadar naibe verilen unvan. (Bu
lık merkezi yörüngesinin iç kuvvetlere de­ lığı dönemini tamamlayan Cevdet Sunay’ unvan 1653 Anayasası ile CromweH’e ve­
ğil, yalnızca dış kuvvetlere bağlı olması ve ın yerine yeni bir cumhurbaşkanı seçimin­ rilmiştir) .Napolöon I 1806’dan 1813'e ka­
cisim iç kuvvetlerin etkisiyle biçim değiş­ de adayların mecliste yeterli oyu toplaya­ dar Ren konfederasyonu koruyucusu un­
tirse ya da parçalara ayrılsa bile bunun mamaları üzerine TBMM'de grubu olan vanını taşımıştır.
geçerliliğini koruması özelliği (parçalanan üç partinin (AR CHR CGP) aralarında an­ —Uluslarar ikt. Koruyucu haklar, koruyu­
top mermisi, katları ayrılan füze vb.). laşması sonucu Türkiye Cumhuriyeti'nin cu sistem, yabancı malların girişine yasak­
—AnSİkl Fiz. Bir korunum yasası, kendi 6. Cumhurbaşkanı seçildi (1973). Siyasal lar, kontenjanlar, vergiler koyarak ulusal
bütünlüğü içinde,ele alınan yalıtılmış bir yaşamın çalkantılı bir dönemine rastlayan sanayiyi destekleyen haklar, sistem.
sistem için geçerlidir: etkileşim halindeki görevi, 6 nisan 1980’de sona erdi. Daha ♦ a. Muhafız.
parçacıklardan oluşan bir sistemde bir sonra 12 Eylül 1980’e kadar Cumhuriyet —ANSİKL. Bot. Bitkilerde koruyucu doku
büyüklüğün bireysel değerlerindeki deği­ senatosu doğal üyeliği yapan Fahri Koru­ üstderidir. Üstderi çoğunlukla kalınlaşmış­
şimlerin denkleşmesi ve toplu değerinin türk, geçirdiği bir kalp krizi sonunda öldü tır ve bir mum tabakasıyla kaplıdır; ayrıca
değişmezliği sözkonusudur. (12 ekim 1987). Cenazesi Ankara Devlet türlere ve iklimlere göre az ya da çok ka­
torunum yasaları, homojen ve izotrop mezariığı’na gömüldü. lın olmak üzere mantarla da kaplı olabilir.
olduğu varsayılan uzay-zamanın bakışım KORUYUCU sıf. ve a. 1. Bir şeyi dış et­ Çiçeklerdeki iki kılıf (çanak, taç) üreme or­
özelliklerine bağlıdır. Yalıtılmış bir sistem­ kilerden koruyan şey için kullanılır. —2. Bir ganlarını koruduğu gibi tomurcukların
de, bu bakışımlardan herbirine, “hareket kimseyi koruyan, kayıran, gözeten kimse pullan da bunları kötü mevsimde koruma­
değişmezi" de denen, korunumlu bir fi­ için kullanılır; hami: Her çocuğun bir ko­ ya yarar.
ziksel büyüklük eşlik eder Böylece, zama­ ruyucuya ihtiyacı var. —inş. Kapılar ve pencereler başlı başına
nın homojenliğine enerjinin korunumu, —Bes. san. Koruyucu madde, maddele­ birer koruyucu sayılsalar da, bu sözcük,
uzayın homojenliğine hareketin niceliğinin rin bozulmasını önlemek için kullanılan bir yandan mahremiyeti sağlayan ve ya­
korunumu, uzayın izotropluğuna ise açı­ katkı. pı içine girilmesini önleyen, öte yandan
sal momentin korunumu eşlik eder. Uzay —Bot. Koruyucu doku, bitkinin buharlaş­ ışık girişini kısmen ya da tümüyle engel­
-zaman bakışımlarına bağlı bu korunum maya, dona, vb. karşı korunmasını sağ­ leyen pancurları, storları, kepenkleri, ek­
yasalarının dışında, kuramın daha soyut layan yüzeysel doku. (Bk. ansikl. böl.) lemli parmaklıkları belirtmektedir.
bakışımlarına bağlı ve yük adı verilen fi­
ziksel büyüklüklerle ilgili başka yasalar da —Fizs. kim. Koruyucu kolloit, kolloidal bir KORUYUCU HEKİMLİK a. Hastalık­
vardır (örneğin ölçek değişmezliği), toru­ asıltıya katıldığında bu asıltının tortulaşma­ ların ve kazaların önlenmesiyle ilgilenen
num yasası kavramı bütün fizik kuramla­ yit.a ( Kkaorrşuı ykuacrua rklıolılğloınit ıo alartrıarak np rsoutesienvleerr, kaorallpo-­ tıp dalı.
Fahri Korutürk rında temel bir rol oynar. zamkı vb. kullanılır.) KORUYUCULUK a. 1. Bir başkasını
KORUNUMLU sıf. Fiz. Mekanik enerji­ —Foto. Sürtünme ve çizilmelere karşı, du­ koruma; himaye: Onun koruyuculuğuna
si (kinetik enerji artı potansiyel enerji) de­ yarlı yüzeylere sürülen jelatin ya da baş­ ne ihtiyacın var? —2. Korumak eylemi.
ğişmez kalan bir sistem için kullanılır. ka geçirgen bir maddeden yapılmış kat­ KORVALD (Lars), norveçli siyaset ada­
(Karşt. YİTİMLİ.) man için kullanılır. mı (Nedre Eiker 1916). Tarım bilimciydi;
KORUS. Tar. coğ. Gaziantep’te, Kilis'in —Isıbil. Su düzeyi göstergesi koruyucu­ 1962'de Hıristiyan demokrat parti’ye gir­
yaklaşık 15 km K.-B.'sında antik kent; ka­ su, bir kazanın su düzeyi göstergesi bo­ di; 1968'de bu partinin başkanlığına ge­
lıntıları Süngütepe köyünün G.'indedir. Bü­ rusunu, su düzeyini gözlemeye olanak tirildi. Ekim 1972’den ekim 1973’e kadar
yük İskender ve Roma dönemlerinde sağlayacak ve boru kırıldığında cam par­ bir koalisyon hükümetini yönetti. AET ile
önem kazanan kentin kalıntıları arasında çalarının çevreye fırlamasını önleyecek bi­ ticaret anlaşması yapmaya çalıştı; bu an­
kale, tiyatro, kilise dikkati çeker; ayrıca ro­ çimde çevreleyen zarf. laşmaya, Norveç’in Ortak Pazar a tam
ma sikkeleri bulundu. —inş. Bir pencereye, bir kapıya eklenen üyeliğini sağlayacak bir "geçiş hükmü"
koruma düzeneği. (Bk. ansikl. böl.) koydurtmaya çalıştı.
«KORUTÜRK (Fahri), türk asker ve dev­ —Kad. hast. Periyodik olarak gebelikten
let adamı (İstanbul 1903 - ay. y. 1987). Şû­ korunmak için kullanılan çeşitli madde ve ■KORVET a. (fr. corvette; orta hollanda-
rayı devlet eski üyelerinden Osman Sabit yöntemleri kapsayan genel terim. ca corver, avcı gemi'den). 1. Yelken dö­
Bey'in oğlu. Deniz harp okulu'ndan (1923) —tozmet. Cildi, güneş ışınlarına ya da neminde kullanılan, firkateynle brik arasın­
sonra Deniz harp akademisi’ni ilk 7 mezun­ soğuğa karşı koruyan bir güzellik ürünü da savaş gemisi. (Bk. ansikl. böl.) —2.
dan biri olarak bitirdi (1933) ve Dumlupı- için kullanılır, || Koruyucu madde, bakteri­ Günümüzde, denizaltılara karşı savaş için
nar denizaltısı komutanlığına atandı. Yarbay leri öldürmeden çoğalmasını önleyebilen özel olarak silahlandırılmış orta tonajlı sa­
rütbesiyle Berlin deniz ataşeliğine gönde (bakteriyostatik) ya da bakteri ve mantar vaş gemisi. —3. Korvet kaptanı, kimi ül­
rildi (1942). Albay rütbesiyle Deniz harp öldürücü özellikler taşıyan ve bu nedenle ke donanmalarında, binbaşıya eşit deniz
akademisi komutanı (1945), Deniz eğitim çeşitli kozmetik ürünlerinin bileşimine ka­ rütbesi. || Yük korveti, yelken döneminde,
komutanlığı kurmay başkanı (1948), İstan­ tılan kimyasal madde. (Bu maddeler, koz­ deniz kuvvetlerinde kullanılan yük gemi­
bul Deniz komutanı (1950) olarak görev metik ürünü kullanan kimselerde, hem en- si.
yaptı. Tuğamiral (1950), tümamiral (1953), feksiyonlu yaralara neden olan, hem de —ANSİKL. Filoların hizmet gemilerinden
korvet (XVIII. yy.) koramiral (1956), oramiralliğe yükseldi ürünlerin yapısını bozan bakteri ya da oluşturulan korvetler firkateynlerden daha
küçüktü, ancak onlar gibi üç direkle do­
mantarların çoğalarak yayılmasını önler.)
natılır ve yirmi kadar topu vardı. "Korvet"
—Kuyuc. Koruyucu halka, bir kuyu açma
adı, ikinci Dünya savaşı sırasında denizal-
çubuğunun üzerine geçirilen ve kuyu çe­
tıiara karşı özel olarak silahlandırılmış ve
perine sürtünen çubuğun aşınmasını ön­
lemeye yarayan kauçuk halka. (Eşanl. konvoylara eşlik eden gemileri belirtmek
için yeniden kullanılmaya başladı.
PRCTEKTÖR.)
—Oto. ve Bisikç. Koruyucu kılıf, içinden KORVUZİT a. (fr. corvusite). Miner. Do­
fren kumanda kablosu geçen, genellikle ğal vanadyum oksit (vanadil vanadat).
boru biçiminde kılıf. j| Koruyucu toz lasti­
KORYAK, Koryaklar'ın konuştuğu pale-
ği, eklemli bir birleştirmeyi, bir kolu ya da
osibirya dili.
eskiden bir askı donanımı yayını koruyan
kılıf. KORYAK «mm* bölgesi, rusça
-Siber Örneklenmiş bir sistemde, son ör­ Koryakskiy Natslonalnıy Okrug, Rusya
neğin değerini bir sonraki örneğe kadar Federasyonu'na bağlı özerk bölge,
koruyan düzenek. || Koruyucu ayarlama, Uzakdoğu’da Bering denizi'yie Doğu Si­
birya denizi arasında; 301 500 km2; 36
yönerge değerlerini gerek ani olarak, ge­
000 nüf Yönetim merkezi Palana; 3 000
rekse zamana bağlı olarak az değiştire­
nüf. Anadır havzasından oluşur,
rek tedirginlik doğuran büyüklüklerin et­
kisini azaltmaya dayanan ayarlama. KORYAKLAR, Doğu Sibirya'da yaşa­
—Spor. Karın ve karnın alt bölümünü ko­ yan halk, Koryaklar iki gruba ayrılırlar; ren-
ruyan kemer. Kimi dövüş sporlarında, bu geyiğl yetiştiricileri ve balıkçılar. Geyik ye­
arada boksta takılması zorunludur. || Esk­ tiştiriciler bir göçebe yaşamı sürerler. Bu­
rimde, silahın eli koruyan, yuvarlak, ma­ na karşılık, balıkçılar yerleşik düzene geç­
deni bölümü. mişlerdir ve yarısı yer altında kalan evler­
—Şarapç. Koruyucu kaplama, kûvlerin şı­ den oluşmuş köylerde topluca yaşarlar.
ra ya da şaraptaki asitlerden etkilenme­ Kültürel bakımdan komşuları Çukçeler’e
mesi İçin yapılan İşlem. (Küvler ya tarta­ yakındırlar; ayı ve balina şölenleri düzen-
Kosigin
lerler, 1920’den 1991'e kadar kolhoz sis­ mu; hemokoryal etene oluşumunda en- KOSCİAN, Polonya'da kent, PoznarVın
temine katıldılar. dotelyumiarın kopmasıyla annede mey­ G.-B.’sında; 22 000 nüf. Tarıma dayalı be­ 7007
dana gelen kan gölcükleri).) || Yumurta sin maddeleri (şeker, konserve fabrikala­
KORYAKSKİY NATSİONALNIY
koryonu, döllenmiş yumurtanın dış zarı. rı, tütün) ve makine sanayileri.
OKRUG -* KORYAK ulusa! bölgesi.
KORYONİK sıf. (fr. chorionique'ten). KOSCİUSKO da*, Avustralya Cordil-
KORYBANTES a. Esk. Yun. Phrygia’da
Embriyol. Koryon tarafından üretilen mad­ lerası’nda dağ kütlesi, Muniong sırada­
Kybele rahipleri. Kendinden geçercesine
delere denir. ğında, Yeni Güney Galler ve Victoria eya­
dans ederlerdi. (Gizemli cinler gözüyle
letleri sınırında. Avustralya'nın en yüksek
bakılan ilk korybantesler çoğu zaman ku- KORYPHAİOS a. (yun. söze.). Antikçağ
noktası (2 228 m). Kış sporları.
reteslerle karıştırılmıştır.) yunan trajedisinde ya da komedisinde ko-
ro'nun başı. KOSCİUSZK0 (Tadeusz), polonyalı
KORYDALLA. Tar. coğ. Anadolu'nun
yurtsever (Mereczowsczy2na, Litvanya,
G.’inde, Lykia bölgesinde antik kent; An­ KORYTHOS. Yun. mit. Paris ile Oino-
1746 - Soiothurn, İsviçre, 1817). 1774e ka­
talya'ya bağlı Kumluca’nın yaklaşık 1 km ne’nin oğlu. Annesi, Paris'i kıskandırmak
dar Varşova, Almanya, Versailles ve Brest'
B.'sındaydı. Kimi antik yazarlar kentten için onu Helene'nin yanına yolladı, Paris
te harp sanatı okudu. Mutsuz bir aşk se­
Rhödiapolis, Gagai ve Phaselis gibi bir de onu öldürdü. —Tegea kralı, Telephe’yi
rüveni sonunda amerikalı isyancılara ka­
Rodos yerleşmesi olarak söz ederler; an­ yanına'alıp yetiştirdi. —Zeus ile Elektra’
tıldı. istihkam albayı oldu (1776), West Po-
cak yörede bulunan yunanca ve lykia di­ nın kızı, İtalya'da Tirren’in kralı, Etrüskler'in
int'i tahkim etti ve Kongre tarafından tuğ­
lindeki ikidilli bir yazıttan lykia kenti oldu­ atası, İtalya'daki Cortona kentinin kurucu­
generalliğe yükseltildi (1783) ve amerikan
ğu anlaşılmaktadır Lykia birliği üyesi olan su.
vatandaşlığına kabul edildi. Polonya'ya
Korydalla'da Roma döneminden, III. yy.
KORYUM a. (lat. corium, deri'den). Çe- döndükten sonra, gene orduya alındı ve
tarihli paralar bulundu. Kent, Bizans dö­
şitkanatlılar takımından böceklerin heme- ekim 1789'da tuğgeneral oldu. Ruslar'a
neminde piskoposluk merkeziydi. 1842'
litralarının kalın ve sertleşmiş bölümü. karşı yapılan savaşta Dubienka'da (tem­
deT.A.B. Spratt’in gördüğünü belirttiği ti­
(Çok büyük bir kalkanla donanan türler­ muz 1792) kendini gösterdi. Kralla anlaş­
yatro, su kemerleri ve öteki yapı kalıntıla­
de, koryum serbest kalan hemelitraların mazlığa düşerek istifa etti. Uzunca bir sü­
rının hiçbiri günümüze ulaşmadı.
ön kenarına kadar uzanır) re yurtdışında kaldı (Fransa'da [Yasama
KORYKOS. Tar. coğ. Anadolu’nun Ak­ KORYUSAİ, gerçek adı isoda Masa- meclisi kendisini fransız vatandaşlığına al­
deniz kıyısında, Kilikia Trakheia (Taşlık Ki- katsu, japon estamp ustası (XVIII. yy.'ın dı], Almanya’da), Kraköw’u ayaklandıra­
likia) bölgesinde antik kent; Kalykadnos rak (24 mart 1794) Ruslar'ı Ractawice'de
ikinci yarısında Edo'da etkinlik gösterdi).
(Göksu) nehri deltasının D.'sundaydı. Ken­ Şigenaga’nın öğrencisi oldu, Harunobu' yendi (4 nisan), Berlin ve Viyana'nın taraf-
tin bir bölümü Mersin-Silifke yolu üzerin­ nun yapıtlarına benzeyen, turuncu tonlar­ sızlılığını elde edemeyince, Prusyalılar’ı
de, Erdemli ilçesi kıyılarında, bir bölümü da kadın figürlerinden (tan) oluşan haşira Varşova kuşatmasını kaldırmaya zorladı (5
de karşısındaki adadadır (Kız* kalesi). İ.Û. -eleri (sütunlar için estamplar) ile ün yap­ eylül). Fakat 10 ekim 1794'te Maciejowi-
197'de Ptolemaioslar'dan Antiokhos lll'ün tı. ce’de Prusyalılar’a ve Ruslar'a yenildi.
denetimine geçti. İ.Ö. I. yy.’da para bastı. 1796'ya kadar tutsak kaldı. Bir süre ABD'
Roma döneminde bir liman kenti olan KORYÜREK (Enis Behiç), türk şair (İs­ de oturdu (ağustos 1797-mayıs 1798),
Korykos, Bizans dönemindeki önemini tanbul 1892-Ankara 1949). Mülkiye mek- sonra Paris'e yerleşti (1798), burada as­
Ortaçağ'da da sürdürdü. 1448'de Kara- tebi’ni bitirdi (1913). Çeşitli memurluklar­ kerlik teknikleri üzerine çeşitli yapıtlar ya­
manoğulları'nca alındı, XIX. yy.'da terk da bulundu ve öğretmenlik yaptı. Yaşamı­ yımladı, Viyana kongresi’nde Polonya'yı
edildi. Kalıntılar arasında kale, bizans sur­ nın son üç yılını, kendini dine ve tasavvu­ savundu.
ları, roma kapısı, tapınak olduğu sanılan fa vererek geçirdi, ilkin aruzla şiirler ya­
yapılar, bir dizi sütun kaidesi (stoa olabi­ zan şair, tanıştığı Ziya Gökalp'in etkisiyle KOSENTİNE - KONSTANTİN.
lir), nekropolis (lahitler, kaya mezarları, ka­ milli edebiyat akımına katıldı ve Hecenin KOSİ, Nepal’de ve Hindistan’da (Bihar)
bartmalı ve yazıtlı mezar taşları) belirtile­ beş şairi'nden biri oldu. Serbest nazma akarsu; 550 km. Himalayalar’dan inen üç
bilir. Yörede ayrıca V. ve VI. yy.'lardan kili­ geçiş denemeleri yaptı. 1927'ye kadar selsuyundan oluşur, Sivalikler'i aşar ve
seler vardır. yazdığı şiirlerini aynı yıl basılan Miras ad­ Bhagalpur'un aşağı kesiminde Ganj'a ka­
lı kitabında topladı. Tasavvuf şiirlerini içe­ vuşur (sol kıyıdan). Himalayalar'dan inen
KORYNEPHOROS a. Antik. 1. Tiran
ren Varidat-ı Süleyman' ın (1949) önsözün­ ırmakların en çok zarara yol açanıdır.
Pelsistratos'un muhafız askeri. —2. Sik-
de, mevlevi şeyhi trabzonlu Çedikçi Süley­
yon’da soyluların emrindeki köylü. KOÜCE, macarca Kassa, Çekoslovak­
man Çelebi'nin (XVIII. yy.) ruhu ile nasıl
ya'da kent, Doğu Slovakya’nın merkezi,
KORYO, Kore'de 918'de Vanggon tara­ ilişki kurduğunu anlatır ve şiirlerini ondan
Hornâd kıyısında; 200 900 nüf. Bu eski
fından kurulan ve XIV. yy.'a kadar süren aldığı esinle yazdığını söyler. Şiirleri toplu
siyaset ve yönetim merkezinde birçok anıt
hanedan. Silla hanedanının yerini alan olarak Miras ve güneşin ölümü adıyla ölü­
(özellikle XVII. ve XVIII. yy.’dan kalma Par-
Koryolar başkentlerini Songdo'ya (Kae- münden sonra yayımlandı (1951).
ler'lere özgü gotik üslubunda güzel bir ka­
song) taşıdıktan sonra, Kore'nin toprak
KORZA a. Denize. Su içindeki iki ya da tedral ve belediye konakları). Teknoloji
bütünlüğünü sağlamaya giriştiler. Önce
birçok zincirin birbirine dolaşması, takıl­ müzesi. Komşu tarım ve orman bölgele­
Gûney-doğu'yu barışa kavuşturdular, ar­
ması durumu. rinin pazarı olan Kosice hem bir karayolu
kasından da kuzey sınırı boyunca sağlam
savunma hatları kurdular. Yönetimi yeni­ KORZENİOWSKİ (Jözef), polonyalı ya­ ve demiryolu merkezi, hem de bir meta­
den örgütlediler, toprakları yeniden dağıt­ zar (Brodöw yakınında, Galiçya, 1797 lürji kombinasının baş rolü oynadığı bir sa­
tılar. Bü arada buddhacılık tüm Kore'de, -Dresden 1863). Gözleminin gerçekçiliği nayi kentidir. 1945'te sovyet ordusunun
yayılmaktaydı (Sutra’nın, Tripitaka olarak yapıtının ayırıcı niteliğini oluşturur. Oyun­ kurtardığı ilk Çekoslovak kentidir; Çekos­
yayımlanması XIII. yy.’da çok büyük çap­ ları arasında, Karpaccy Gorale (1843) adlı lovak bağımsızlığının ve birliğinin yeniden
ta bir girişimdir). Koryo hanedanı 1225’te dramıyla ve aristokrasiyi suçlayan les Ju- doğuşu burada ilan edilmiştir (“Kosice
ilk moğol istilasına karşı koymak zorunda ifs (fr. çev.) [1843] ile Demoiselle mariöe hükümet programı", 5 nisan 1945).
kaldı. Önceki yüzyılda Curçenler'in saldı­ (fr. çev.) [1845] adlı komedileri anılmaya KOSİGİN (Aleksey Nikolayeviç), rus
rılarıyla zayıflamış olan ülke, 1280'de Mo- değer. Soylu sınıfın çöküşünü ve yıkılışını devlet adamı (Sen-Peterşpurg 1904 -
ğollar'ın eline geçti. Son Koryo kralları sa­ sergileyen ve Balzac’ı çağrıştıran toplum­ Moskova 1980). 15 yaşındayken gönüllü
rayda büyük etkinlikleri olan buddhacı ra­ sal içerikli romanlar da yazdı (Parents [fr. olarak Kızılordu'ya katıldı. 1927 yılında
hiplerin elinde oyuncak oldular Hizipler çev.], 1845; Spekulant, 1846; Collocation Komünist partisi'ne girdi. Tekstil sanayisi
arasındaki kavgalar bir türlü bitmek bilme­ [fr. çev.], 1847). halk komiseri (1939), RSSFCD halk ko­
diğinden moğol egemenliğinin sona er­ miserleri konseyi başkanı (1943-1946),
mesi (1368) de ülkeyi bağımsızlığına ka- KOS -» İSTANKÛY. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği
vuşturamadı. 1392'de general Lee Song- KOSALA, eski Hindistan'ın kuzey bölge­ Bakanlar kurulu başkan yardımcısı (1960
gye’nin yönettiği askeri bir ayaklanma Kor- si (İ.Ö. I. binyıl). Destanlarda söylendiği­ -1964), 1964 yılında başbakan oldu. Ye­
yolar’ın yıkılmasına ve son Kore haneda­ ne göre bölgede Rama krallığı hüküm tenekli bir iktisatçı ve yöneticiydi, 1941 yı­ Tadeusz Kosciuszko
nının (Li hanedanı) kurulmasına yol açtı. sürmekteydi ve başkenti Ayodhya idi. lında alman istilasından sonra SSCB'nin J. Grassi'nin yapıtından
KORYON a. (fr. chorion’dan). Dokubil Buddha döneminde Hindistan’ın on altı sanayi potansiyelini ülkenin doğusuna nak­ Christian Josi’nin
Epitelyumlu bir yapıyla bir arada bulunan büyük bölgesinden biri durumuna gel­ letmekle görevlendirildi. 1948-1953 arasın­ renkli bir hollanda gravürü (ayrıntı)
mbauğkdoozkau tsaub aoklausşıu, mbau.ğ ı(rBsaağk ırespaiktetalykui mkausylı­ dSia k(beuta didöin).e Om dzaem baanş kKeonstlaelrai 'dŞar ayvaaşsatiy avne dneat tMi. a1l9iy4e8 v'dee H paafirft isnainn aPyoi lbrtabküaron'lsıkulnaarı ngıi rydöi,­ Bibliothbgue nationale, Paris
1952'de yedek üyeliğe indirildi. Hruşçev'in
la bir arada bulunan bağdokusunu, ba­ Prasenacit krallığı, Magadha hükümdarı
iktidara geçmesinden sonra 1959'da Gosp-
ğırsak boşluğu yönünde koryona, kas ta­ Acataşatru'nun rakibi oldu. Kosala aşağı
bakası tarafında ise mukoza altına ayırır; yukarı şimdiki Audh bölgesine denk dü­ lan başkanlığına atandı ve 1960'ta parti
derinin koryonu alt deridir.) şer. prezidyumuna yeniden girdi. Hruşçev'in
—Embriyol. Etene koryonu, trofoblastın 1964'te Başbakanlıktan uzaklaştırılmasın­
kalınlaşmış dış zarı. (Bu zarın altında al- KOSALİ a. Dilbil. AVADHİ'nin eşanlamlı­ dan sonra Brejnev ve Podgoıni'yle birlikte
lantoit kılcal damarlar çoğalır ve zar an­ sı. SSCB kolektif yönetimini üstlendi. Bakan­
nenin dokularıyla temas eder [epitelyokor- KOŞAM, Hindistan’da (Uttar Pradeş) lar kurulu başkanı olarak, iktisadi sorunları
yal etene oluşumunda dölyatağı mukoza­ yer, Cumna kıyısında, Allahâbad’ın yak­ çözmeye çalıştı; bu amaçla, işletmelerde
sı; mezokoryal etene oluşumunda dölya­ laşık 50 km B.-G.-B.’sında, eski Kauşam- daha özerk ve yetkili bir yönetim biçimi uy­
tağı koryonu; endotelyokoryal etene olu­ bi*'nin bulunduğu yerde. Önemli arkeo­ guladı ve maddi destek öğesini daha ge­
şumunda dölyatağı damarları endotelyu- loji siti. niş bir biçimde kullandı. Dış siyasette de