Boekblok Verpleegkundig Vademecum

7 Pages·2009·1.515 MB·Dutch

by  A. M. Eskens-van as (auth.)

Anemie
dr.H.vandenBergandC.F.J.vanTuijn
Ziektedefinitie stofwisselingsprocessen in de erytrocyten, zoals
G6PD-deficie¨ntie;
– infecties(malaria);
Anemie of bloedarmoede is een vermindering
– aanwezigheid van antistoffen tegen erytrocyten
vandehoeveelheiderytrocytenen/ofeenverlaging
(coombs-positievehemolyse);
van de concentratie van het hemoglobine in het
(cid:1)
bloedverlies:
bloed,vergelekenmetgezondepersonenvangelijk
(e)leeftijdengeslacht.
– klinischmerkbaarbloedverlies,bijvoorbeeldbijeen
trauma, een maag- of longbloeding of bij overma-
tigemenstruatie;
– occult (niet-klinisch merkbaar) bloedverlies, bij-
Oorzaak voorbeeldbijcarcinomen;
– overmatigbloedverliesdoorveelvuldigbloedonder-
zoek,hemodialyseenherhaaldebloeddonatie.
Anemie kan veel oorzaken hebben, die vaak als volgt
wordeningedeeld:
(cid:1)
verminderde productie van rode cellen (erytrocyten)
Verschijnselen
door:
– onvoldoende bouw- of voedingsstoffen (ijzer, vita-
Klachtenbijbloedarmoedekunnensneloptredenofjuist
mine B12 en foliumzuur bij dieetproblemen en
heel laat tot uiting komen. Bij een snel ontstane anemie
verteringsstoornissen);
tredeneerderklachtenop.Ontstaatdeanemielangzaam,
– afwijkingen van de aanmaak in het beenmerg
dankanhetlichaamzichaanpassenaandesituatiedoor
(aplastischeanemieenleukemie);
onderanderehetvolumevanhetplasmainhetbloedtoe
– onderdrukking van het beenmerg (chemicalie¨n,
telatennemenendoordehartslagteverhogen.Ookraakt
medicatieenbestraling);
de patie¨nt dan vaak gewend aan de bloedarmoede en
– onvoldoendestimulatievanhetbeenmergdoorery-
wordenklachtenpaslatergeuit.
tropoe¨tine (nierinsufficie¨ntie, verminderde schild-
(cid:1)
klierfunctie en onvoldoende aanmaak van Verschijnselen die samenhangen met de afname van
geslachtshormonen); zuurstofindeweefsels:
(cid:1)
toegenomenafbraakvanerytrocytendoor: – verminderdeinspanningstolerantie.
– vermoeidheid.
– aangeborenafwijkingenvanhethemoglobine(tha-
– kortademigheid.
lassemieensikkelcelziekte);
– in ernstige gevallen hartproblemen, zoals decom-
– afwijkingenvandeerytrocytenmembraan(bijvoor-
pensatio cordis, angina pectoris en
beeld sferocytose) en afwijkingen van de
hartritmestoornissen.
(cid:1)
Verschijnselendoorcompensatiemechanismenomhet
dr.H.vandenBerg(*) zuurstoftransporttebevorderen:
kinderarts-hematoloog/oncoloogsikkelcelverpleegkundige
H.vandenBergandC.F.J.Tuijn,VerpleegkundigVademecum,DOI10.1007/978-90-313-7326-0, 1
(cid:1)BohnStafleuvanLoghum2008
2 H.vandenBergandC.F.J.Tuijn
– tachycardie. Is er geen goede verklaring voor de bloedarmoede
– verhogingvandepolsdruk. (zeker als er aanwijzingen zijn van chronisch bloedver-
(cid:1) lies), dan moeten gastroscopie en/of coloscopie worden
Overigeverschijnselen:
overwogenombloedverliesindemaag-darmtractusopte
– duizeligheid. sporen.
– oorsuizing.
– flauwvallen.
Normaalwaardenvanhetbloednaarleeftijd
Bijeenzeersnelledalingvandehemoglobineconcentratie
enhetbloedvolumekanshockdieleidttotdedoodoptreden.
Pasgeborenen(a` terme) Hb:10-14mmol/l
Ht:0,55-0,70L/l
MCV:109-129fl
Diagnostiek reticulocyten:1,8-4,6fmol
Dediagnosewordtgesteldopgrondvandehemoglobine-
concentratie (Hb) in het bloed, het volumedeel van het Kinderenvan0tot6maanden Hb:5,9-8,4mmol
bloed dat door erytrocyten wordt ingenomen, de hema- Ht:0,32-0,44L/l
tocriet(Ht),enhetaantalerytrocytenperliter. erytrocytenaantal:3,2-5,8×1012/l
Omdeoorzaakvandeanemieteachterhalen,worden MCV:80-105fl
devolgendewaarden(dezogenaamdeindices)berekend: MCH:1,50-2,13fmol
(cid:1) MCHC:19-22mmol/l
Het gemiddelde volume van een erytrocyt (mean cor-
reticulocyten:0,2-2,0%
puscularvolume,MCV).DitwordtberekenddoordeHt
tedelendoorhetaantalerytrocytenperliter.
(cid:1)
Dehoeveelheidhemoglobinepererytrocyt(meancor-
puscularhemoglobine,MCH).Ditwordtberekenddoor Kinderenvan0,5tot2jaar Hb:6,8-8,1mmol
hetHbtedelendoorhetaantalerytrocytenperliter. Ht:0,34-0,46L/l
(cid:1) De concentratie hemoglobine in de erytrocyt (mean erytrocytenaantal:3,6-5,2×1012/l
corpuscular hemoglobin concentration, MCHC).Dit MCV:70-90fl
wordtberekenddoorhetHbtedelendoordeHt. MCH:1,45-1,94fmol
MCHC:19-22mmol/l
Daarnaast wordt voor het stellen van de diagnose
reticulocyten:0,2-2,0%
gebruik gemaakt van de reticulocytentelling in het
bloed. Reticulocyten zijn jonge erytrocyten, die met een
specialekleuringofmetimmunologischetechniekenkun-
nen worden aangetoond. Ze worden uitgedrukt in een Kinderenvan2tot8jaar Hb:7,5-8,7mmol
percentagetenopzichtevannormaleerytrocyten. Ht:0,36-0,44L/l
Om de achterliggende oorzaak van anemie op te spo- erytrocytenaantal:4,1-5,5×1012/l
ren,moetnaastbovengenoemdonderzoekookeengoede MCV:75-93fl
anamnesewordenafgenomeneneenuitgebreidlichame- MCH:1,50-1,88fmol
lijk onderzoek plaatsvinden. Afhankelijk van de bevin- MCHC:19-22mmol/l
dingen dient daarna aanvullend laboratoriumonderzoek reticulocyten:0,2-2,0%
tegeschieden.
Om onnodige diagnostiek te voorkomen, gaat men
voor verder onderzoek vaak uit van de waarde van het
Kinderenvan8tot15jaar Hb:7,1-9,0mmol
MCV.BijeennormaalMCVkijktmenooknaarhetpercen-
Ht:0,37-0,45L/l
tagereticulocyten.Afhankelijkvandedanvermoedeoor-
erytrocytenaantal:4,0-5,4×1012/l
zaak wordt specifiekere diagnostiek ingezet, zoals bepa-
MCV:77-96fl
ling van ijzer, vitamine B , ferritine, foliumzuur en
12 MCH:1,50-1,88fmol
antistoffentegenrodecellen(metnamedecoombs-test).
MCHC:19-22mmol/l
Eenbeenmergpunctiewordteigenlijkalleengedaanalser
reticulocyten:0,2-2,0%
ook afwijkingen zijn van de witte cellen en/of
bloedplaatjes.
Anemie 3
Hb:8-11mmol vitamine B -deficiëntie
12
Ht:40-50L/l 1foliumzuurdeficiëntie
erytrocytenaantal:4,5-6,5×1012/l 2hypothyreoïdie
3leverziekten
MCV:80-95fl
MCH:1,80-2,00fmol
MCHC:20-22mmol/l
reticulocyten:0,2-2,0%
Behandeling
Volwassenvrouwen Hb:7-9,7mmol Bijernstigeklachteninrust:
Ht:36-48L/l
(cid:1)
Bij dreigend onvoldoende O -transport: een ontoe-
erytrocytenaantal:3,9-6,5×1012/l 2
reikende O -voorziening van de weefsels voorko-
MCV:80-90fl 2
men door het verbruik te laten dalen in de vorm
MCH:1,80-2,00fmol
van vermindering van de activiteiten, aanpassing
MCHC:20-22mmol/l
van de houding van de patie¨nt (liggende houding)
reticulocyten:0,2-2,0%
en bedrust.
Hb=hemoglobine;Ht=hematocriet;MCV= (cid:1)
BijonvoldoendeO -saturatie:O toedienen.
mean corpuscular volume; MCH = mean corpus- (cid:1) 2 2
Bij onvoldoendecirculerendvolume ofshock: toedie-
cular hemoglobine; MCHC = mean corpuscular
ningvanvocht,eeninfuusvanNaCl0,9%enplasma.
hemoglobinconcentration;l=liter;fl=femtoli-
(cid:1)
Bij nog steeds dreigend onvoldoende O -transport:
ter;fmol=femtomol;mmol=milllimol. 2
transfusiegeven.
Bij geringere klachten moet eerst uitgezocht worden
wat de oorzaak is van de bloedarmoede. Het zonder
Verkortebeslisboombijdebepalingvandeoorzaak
meer geven van bijvoorbeeld ijzerpreparaten is niet
vaneenanemie
goed. Als de oorzaak bekend is, moet er een specifieke
1bij MCV < 70 fl (microcytairie anemie) behandeling worden ingesteld. Sommige medicamenten
bevorderen de aanmaak van erytrocyten in specifieke
ijzergebrekanemie door bloeding en/of voe-
ding- of spijsverteringsproblemen situaties.
1chronische ziekte Transfusieisafhankelijkvandesituatievandepatie¨nt.
2thalassemie/sikkelcelziekte EenchronischverlaagdHb-gehaltewordtvaakgoedver-
dragen.Concentraatvanrodebloedcellenkanookscha-
2bijMCV70-100fl(normocytaireanemie) delijk zijn voor de patie¨nt. Vooral de klinische conditie
bij reticulocyten < 3% van de patie¨nt is bepalend voor het geven van erytrocy-
1acuut bloedverlies tenconcentraat.LandelijkisereenadviesvanhetKwali-
2nierziekte teitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO, de zoge-
3infecties naamde4-5-6-flexinorm.
4medicatie Anemieiseensymptoomengeenziektebeeld;daarom
5leukemie moetnaeventuelebehandelingvandeanemie,omverdere
6aplastische anemie complicaties te voorkomen, de onderliggende oorzaak
wordenopgespoord.Depatie¨ntmoetdanhiervoorverder
3bijreticulocyten>3%
tewordenbehandeld.
bloedverlies
1sferocytose
2G6PD-deficiëntie
3hemolytische anemie Eerst diagnostiek, dan transfusie
4kunstklep in het hart
5intravasculaire stolling
Transfusieskunnendediagnostiekvananemieverstoren.
4bijMCV>100fl(macrocytaireanemie) Daarommoet,omeenhematologischeaandoeningaante
tonen, alle diagnostiek worden afgenomen voorafgaand
aandetransfusie.
4 H.vandenBergandC.F.J.Tuijn
4-5-6-flexinorm Volgens de richtlijnen voor dia-
gnostiek en behandeling (CBO-richtlijn 2004)
Complicaties
dienttransfusietewordenoverwogenindien:
Hb < 4 mmol/l (Ht = 0,20) bij: (cid:1)
Hypoxie van de weefsels met als mogelijke gevolgen:
acuut bloedverlies bij gezonde personen < irreversibeleshock,hartinfarct,verwardheiddoorher-
60 jaar, normovolemisch, bloedverlies op senproblemenennierinsufficie¨ntie.
één locus; (cid:1) Transfusiereacties.
chronisch anemisch asymptomatische (cid:1) Infectiesdiewordenovergebrachtdoortransfusievan
patiënt. bloed.
Hb<5mmol/l(Ht=0,23)bij:
acuut bloedverlies bij gezonde personen >
Prognose
60 jaar, normovolemisch, bloedverlies op
één locus;
acuut bloedverlies bij gezonde personen <
De prognose is afhankelijk van het onderliggend ziekte-
60 jaar, normovolemisch, bloedverlies op
beeld en van het voorkomen/opvangen van shock en/of
meerdere loci (polytrauma);
zuurstofgebrekbijacuuthevigbloedverlies.
in de preoperatieve fase bij een patiënt < 60
jaar met een te verwachten bloedverlies van
> 500 ml;
koorts; Verpleegkundige anamnese
ongecompliceerde postoperatieve fase na
openhartchirurgie.
De klachten die bij anemie kunnen optreden, zijn mede
Hb<6mmol/l(Ht=0,28)bij: afhankelijk van deoorzaakvan deanemie.Deverpleeg-
kundigeanamnesemoetdanookeenbeeldgevenvande
patiëntendienietinstaatzijnhethartminuut-
aardendeernstvandeklachtenendegevolgenvandeze
volume te verhogen in geval van
hemodilutie; klachtenvoordepatie¨nt.
septische en toxische patiënten; Devolgendevragenzijnbijdeanamnesevanbelang:
patiënten met een ernstige longziekte; (cid:1)
Heeftulastvanernstigbloedverliesbijdemenstruatie?
patiënten met een symptomatische cerebro-
Heeft u last van bloedend tandvlees? Heeft u occult
vasculaire ziekte.
bloed in ontlasting (donkere, zwartige ontlasting)?
Heeftubloedbijdeurine?
(cid:1)
Isuwhuid bleker dan normaal?(doorde afname van
de hoeveelheid hemoglobine; let op de kleur van de
Pasgeborenen* Indicaties voor erytrocytentrans-
lippen,hetmondslijmvliesendeconjunctivae,ditishet
fusiebijpasgeborenenzijn:
bindvliesvanhetoog,hetdeeldatdebinnenkantvan
Hb<8,0mmol/lgemetenindeeerste24uur
hetondersteooglidbekleedt)
na de geboorte bij klinische verschijnselen (cid:1)
Heeft u de laatste tijd last van energiegebrek? (zich
van anemie;
bijvoorbeeld uitend in slapeloosheid, vermoeidheid,
Hb < 8,0 mmol/l bij beademing;
Hb < 7,0 mmol/l bij zuurstoftoediening; kouwelijkheidenlusteloosheid)
(cid:1)
Hb < 6,0 mmol/l bij stabiele prematuur jon- Heeft u de laatste tijd last van duizeligheid? (door
zuurstoftekortindehersenen)
ger dan 4 weken;
(cid:1)
Hb < 4.5 mmol/l bij stabiele prematuur Heeft u de laatste tijd last van tachycardie, hartklop-
pingen, hyperventilatie, oorsuizen en/of dyspneu?
ouder dan 4 weken.
* Advies van de Nederlandse Vereniging (doorversnellingvandecirculatie)
(cid:1)
voor Kindergeneeskunde. Heeftudelaatstetijdlastvanvisusstoornissen?(door
afgenomenzuurstofaanbodaandeogen)
Anemie 5
(cid:1) (cid:1)
Hoezijn uweetgewoonten? Isersprake vaneendieet Cree¨ereenveneuzetoegangvoorbloedafnameeneen
dat mogelijk een tekort aan vitamine B , foliumzuur eventueletransfusie.
12
(cid:1)
ofijzerveroorzaakt? Checkenvraagdepatie¨ntnaaroccultbloedverlies.
(cid:1) (cid:1)
Heeftulastvanontstokenslijmvliezenindemondof Cree¨er rust en ontspanning rond de patie¨nt, verdeel
kapotte mondhoeken? (kan op vitamine B -gebrek activiteitenoverdedagenlasregelmatigrustperioden
12
wijzen) in.
(cid:1) (cid:1)
Isersprakevangeligeogen?(bijhemolytischeanemie) Leg voorwerpen die vaak gebruikt worden binnen
(cid:1)
Gebruikt u NSAID’s of aspirine? (kan occult bloedver- handbereik.
(cid:1)
liesveroorzaken) Tref voorbereidingen voor een bloedtransfusie indien
(cid:1)
Isersprakevaneenzwangerschap? hetHb-gehalteonaanvaardbaarlaagis.
(cid:1) (cid:1)
Isersprakevaneenchronischenierafwijking? Vergemakkelijk de ademhaling door aanpassing van
dehoudingvandepatie¨nt.
(cid:1)
Geefzuurstofalsersprakeisvanhypoxie.
(cid:1)
Controleer regelmatig de vitale functies (pols, RR,
Verpleegkundige interventies bij opname
ademhaling).
(cid:1)
Checkhetbloedbeeld(Hb,hematocriet)inoverlegmet
De verpleegkundige interventies zijn afhankelijk van de dearts.
(cid:1)
oorzaakendeernstvandeklachten.Gadeoorzaaknaen Voorkomproblemenmetorthostatischehypotensie.
(cid:1)
losindienmogelijkhetprobleemop. Verhoogdehoeveelheidijzerinhetdieetofvoegijzer-
(cid:1) preparatentoe.IJzertherapieheeftalleenzinwanneer
Stelvastofersprakeisvaneenbloeding.
(cid:1) hetwordttoegepastbijeenijzergebrekanemie;bijalle
Stopindienmogelijkdebloeding.
andere vormen van anemie is ijzertherapie niet zinvol
enkandezetherapiezelfsschadelijk(ijzerstapeling).
Tabel1
medicijn werking bijwerking verpleegkundigeaandachtspunten
ijzerpreparaten
ferrofumaraat (cid:129)vultijzertekortenaan maag-darmstoornissen(vooral (cid:129)toediening:peros
(Ferrofumaraat), obstipatie)zwarteontlasting
ferrosulfaat(Fero- tandverkleuringen
Gradumet),ferrochloride
ferrogluconaat
(Loseferon)
ferrioxidesaccharaat (cid:129)vultijzertekortenaan pijnbijinjecterenverkleuringopde toediening:intraveneusletop:
(Venofer) injectieplaatsvaatwandontsteking uitsluitendgebruikenbijfalende
metaalsmaakmisselijkheid oralebehandeling
anafylaxieshock(metnamebij
snelleinjectie)
ijzerdextraan(Cosmofer) (cid:129)vultijzertekortenaan pijnbijinjecterenverkleuringopde toediening:intraveneus/
injectieplaatsvaatwandontsteking intramusculairletop:
metaalsmaakmisselijkheid uitsluitendgebruikenbijfalende
anafylaxieshock(metnamebij oralebehandeling
snelleinjectie)
vitaminen
vitamineB , (cid:129)suppletiebijvitamine allergischereactiesdoorkobalt (cid:129)toediening:intramusculair/
12
hydroxycobalamine B -deficie¨ntie eczeemexantheem subcutaan
12
(Hydrocobamine)
foliumzuur (cid:129)vultfoliumzuurtekorten (cid:129)nagenoegonbekend
aan
erytropoe¨tine
epoe¨tinealfa(Eprex), (cid:129)recombinanthumaan allergischereactiedyspnoeurticaria indicaties:toedieningbijanemieals
epoe¨tinebe`ta erytropoe¨tine hoofdpijnduizeligheid gevolgvanchronische
(Neorecormon), stimuleertinhet vermoeidheidverhogingvande nierinsufficie¨ntiebij
darbepoe¨tine(Aranesp) beenmergdeaanmaak bloeddrukgewrichtpijnen dialysepatie¨ntensomsgebruikt
vanerytrocyten trombose(bijoverdosering) incombinatiemet
chemotherapieletop:
overdoseringveroorzaakt
trombose
6 H.vandenBergandC.F.J.Tuijn
Verpleegkundige interventies bij Verpleegkundige interventies bij ontslag
complicaties
(cid:1)
Regelhetontslagvolgensdenormaleprocedure.
(cid:1) (cid:1)
Bijhypoxie: Plan indien nodig een poliklinische afspraak met een
die¨tistbijvoedings-endieetproblemen.
– Dienvolgensafspraakzuurstoftoe. (cid:1)
Plan overige poliklinische afspraken in overleg met
– Controleer vitale functies (pols, RR, saturatie,
de medisch behandelaar (bijvoorbeeld Hb-
ademhaling).
controle).
– Raadpleegeenarts.
Bijovervullingtengevolgevaninfusie/transfusie:
– Stopintraveneuzetoedieningvanvocht.
– Breng de patie¨nt indien mogelijk in een zittende
houding.
Literatuur
– Controleer vitale functies (pols, RR, zuurstofsatu-
ratie,ademhaling).
– Raadpleeg een arts (overleg over eventuele KwaliteitsinstituutvoordeGezondheidszorgCBO.RichtlijnBloed-
medicatie). transfusie. Utrecht: CBO; 2004. (http://www.cbo.nl/product/
richtlijnen/folder20021023121843/bloedrl2004.pdf/view)
Sectie Kinderhematologie-oncologie van de Nederlandse Vereni-
Bijeentransfusiereactie:
ging voor Kindergeneeskunde. Werkboek kinderhematologie.
– Stop de transfusie, verwissel het systeem en start Amsterdam:VU-uitgeverij;2001.
www.cbo.nl
NaCl0,9%.
http://www.sanquin.nl>
– Controleerdegegevensvandepatie¨ntendedonor.
– Volghetziekenhuisprotocolvoortransfusiereacties
enraadpleegeenarts.