Bkz. G. Clauson, AnEtymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century

189 Pages·2011·1.03 MB·Turkish

TÜRK KOZMOLOJİSİNE GİRİŞ
Eski Türkler evren] nasıl tasarlıyorlardı? Evrenle ilgili
düşünceleriyle gök, yer ve atalar tapımı gibi dinsel
inançlar ve ayinleri arasında ne tür İlişkiler vardı?
Emel Esin, Türk Kozmolojisine Glrlş'te bu ve benzeri
soruların yanıtını arıyor.
Yüksek Öğrenimini Paris'te Ecole des Sciences Polltlq-
ues'in tarih bölümünde yapan ve Türk İkonog­
rafisinde Ejder başlıklı teziyle Paris Üniversitesinde
doktorasını tamamlayan yazar, bildiği çok sayıda dil
sayesinde gerek Batı gerekse Doğu kaynaklarını
incelemiş ve dünyanın çeşitli bölgelerine araştırma
gezileri yapmıştır. Emel Esin, Türk sanatı, arkeolojisi,
tarihi konularında hem Türkçe hem de yabamı
dillerde yaklaşık dört yüz makale kaleme almıştır.
Eserleri yurtiçinde olduğu kadar yurtdışında da araş
tırmacıların başvurduğu önemli kaynaklar arasındadır.
Emel Esin, uzun bir aradan sonra toplu eserlerinin
bu ilk cildiyle yeniden okurla buluşuyor.
EMEL ESİN
TÜRK KOZMOLOJİSİNE GİRİŞ
<®
KABALCI YAYINEVİ: 1 80
Emel Esin Toplu Eserleri: 1
Dr. Emel Esin, 1914'te istanbul'da doğdu. Babası Ahmet
Ferit Tek, II. Meşrutiye! yıllarının İttihat ve Terakki Partisi
mebusu, Cumhuriyet döneminin ise bakan ve hariciyecilerin-
dendi. Annesi Müfide Ferit Tek, Fecr-i Ali döneminin kadın
yazarlanndandı. Yüksek öğrenimini Paris'le Ecole des Sciences
PoIiliques'in tarih bölümünde yaptı; Paris ve Viyana güzel
sanatlar akademisinde mimari, resim, mozaik, vitray ve gravür
Öğrenimi gördü. Türk ikonografisinde Ejder başlıklı teziyle,
Paris Ûniversitesi'ndc sanaı tarihi doktoru unvanını kazandı.
Necati Lugal'den Arapça ve Farsça, Zeki Velidi Togan'dan Orta
Asya tarihi. Harben Jansky'den ortaçağ Türkçe metinleri
dersleri aldı. Dogu ve Batı dillerinden olmak üzere çok sayıda
lisan bilen ve bu sayede hem Batı hem de Dogu kaynaklarını
inceleyebilen Esin, Türk sanatı, arkeolojisi, tarihi konularında
çok sayıda makale yazmıştır. Eserleri, yurtiçinde olduğu kadar
yurtdışında da araştırmacıların başvurduğu önemli kaynaklar
arasındadır.
Türk Ko?niLJİI',ii.^:iı d'i.'^
ı oluşturan "Gök v;- Yer" isimli makale, !979'ıl;ı 'idik KüSı
Seri ll'yc £:k' olarak lö'alaıı I'ıicıi Kr;;-,-i!i>r'oiis! (İÜ Devir
i
rV:.'!ir.'niiltfij isinili kılaptanalınmıştır.
Kabala Yaymevi'de Birinci Basım: Kasım 1001
Kapak Düzeni: Serdar Bal
Yayıma Hazırlayan: Ergun Kocabıyık
Baskı: Yaylacık Matbaası
Mücellil: Yediğim Mûccllithaııesi
KABALCI YAYINEVİ
Himaye-i Eıfal Sok. 8-B Cagaloglu 34410 İSTANBUL
Tel: (0211) 526 85 86 Faks: (oııi) 51) 63 05
KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI
Cataloging-in-Publicaıton Daıa (CİP)
Esin. Emel
Türk Kozmolojisine Girif
Kozmoloji 2. Dinler Tarihi 3. Orta Asya
EMEL ESİN
TURK
KOZMOLOJİSİNE
GİRİŞ
(jfy KABALCI YAYINEVİ

İÇİNDEKİLER
KıSALTMALAR 7
ÖNSÖZ 9
YAZARıN ÖNSÖZÜ 15
ı. EVRENSELCI DÎKOTOMÎ: IKI ANA ILKEYE INDIRGENMIŞ
ALEM DÜZENI 19
1. Yaruk ve Kararıg İlkeleri ile Unsurlar 19
2. Jrfe'lar (Kozmolojik ldeogramlar) 26
II. MEKÂN VE ZAMAN HAKKINDA DÜŞÜNCELER 39
1. Gök 39
2. Kök Çıgnsı (Gök Çarkı) 42
3. Yer 47
4. Öd (Zaman) 50
III. SOMUT DÜŞÜNCELER 56
1. Tengridem'kr (Semaviler) 56
2. Yir-Tengri Kam, Yir-Sub/v Kut'lart ve İnsan Ruhları 77
IV. AYİNLER... 93
1. Genel Bakış 93
a. Çu Ayinleri 93
b. Hsiung-nu Ayinlerine Genel Bakış 97
c. Kök Türk Aminlerine Genel Bakış 97
d. Takvimler 104
2. Gök ile Ateş ve Su Ayinleri 107
a. Çu Dönemi 107
b. Hsiung-nu ve Tabgaç Dönemi 111
c. Tie-lt ve Kök Türk Dönemi 114
3. Alplık Kurumuna Özgü Törenler 119
a. Çu Dönemi 119
b. Hsiung-nu, Tabgaç ve Ak-Hun Çevreleri 126
c. Kök Türk, Uygur ve Hâhânl Çevreleri 128
d. Oğuz Çevresi 141
4. Güneş. Ay ve Kağanlık Ayinleri 147
a. Çu ve Hsiung-nu Dönemi 147
b. Köfe Türk, Uygur ve Hâkân\ Türk Dönemleri 148
5. Yer, Yer-Su, Agaç, Dag ve Yog (Cenaze Töreni)
ile ilgili Ayinler 159
a. Çu Dönemi 159
b. Hsiung-nu ve Tabgaç Dönemi 163
c. Çince Kao-ch't (Kagnüı) ve T'ie-le Denen Türk Boyları
Kağanlığı ik Kök Türk ve Uygur Kağanlıkları Dönemi 164
6. Kötü Ruhları Kovmaya ve Kehanete Yönelik
'Giyimli (Maske) Ayinler 174
KAYNAKÇA 177
DİZİN 189
fi
KISALTMALAR
AARP Art and Archaeology Research Papers, Londra.
AIUON Annali deli' Istituto Univers. Orientale di Napoli.
AM Asia Majör,
AOASH Açta Ohenialia Academiae Scientiarum Hungaricae,
Budapeşte.
APAvV Abhandlungen der Preussischcn Akademie der Wissenschaftcn
t
Berlin.
BMFEA Bul/etin oj the Museum oj Far-Eastern Antiquities, Stockholm.
CAJ Central Asiatic Journal.
CT Cultura Turcica, Ankara, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
EDTF Ergebnisse der deutschen Turfan Froschung, Leıpzig. 1 9 7 1.
IA islam Ansiklopedisi
JA Journal Asiatique, Paris.
JBAS Journal 0} the Royal Asiatic Society.
KB Yûsuf Hâss Hâcib, Kuuidgu-Bi/ig, R. Arat baskısı, İstanbul,
»947-
KO Kunst des Orients.
KSIIMK Kratkie soobşçeniya Instituta materiaV noy kulturii, Moskova-
Leningrad
MAS Mongofshiy arxeologicesfe(y sbornife, Moskova.
MIA Materialı i issledovantya po arxeoiogii SSR, Moskova.
MRTB Memoirs of the Research Department o] the Toyo Bunko.
PIAC Permanent International Altaistic Confercnce.
SA Sovetskaya Arxe<Ao$ya.
SAD Selçuklu Araştırmaları Dergisi.
SE Sovetskaya Etnografiya.
SPAvV Sitzungfjerichtederpreussischen Akademie der VAssenschaJten,
\ Berlin.
ST | Stwfta Turdca.
STY Sanat Tarihi Yıllığı, IsianbuL
TK Türk Kültürü
TKA Türk Kültürü Araştırmaları.
TKEK Türk Kültürü El-Kitabı.
VAJ Vral-AltaischeJahrbücher, Hamburg.
VANK Vestnik Akademii Nauh Kazak SSR, Alma-ala.