Constantinople Byzantine ETLES VOYAGEURS DU LEVANT Jean Ebersolt ızans Doğu Seyyahlanı Çeviren: Ilhan Arda Semavi Eyice'nin önsözü ile Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Yayın No: 4 Çeviri Eserler: 2 Yayın Yönetmeni Alaattin Eser Kitap Tasarımı Cem Günübek Yapım Ajans C+E Baskı Mataş İstanbul, 1996 ISBN 975-8065-03-3 ©Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Merkez Cumhuriyet Caddesi 171/4 Elmadağ/Istanbul Telefon: 0.212. 225 30 63- 225 30 65 - 225 30 83 Faks: 0.212. 240 61 19 Şube Galatasaray, Sahne Sokak, Ali Han Kat:3, No:302 Telefon: 0.212. 243 61 90 Jean EBERSOLT Bizans İstanbulu ve Doğu Seyyahlan Çeviren: tlhan Arda Prof Dr: Semavi Eyice'nin önsö.zü ile jean Ebersalt (1879-1933) Constantinople Byzantine ET LES Voyageurs du Levant PAR Jean EBERSOLT DOCTEUR ES LETTRES EDITIONS ERNEST LEROUX 2», RUE BONAPARTE, 28. — PARİS (VI') 1918 İÇİNDEKİLER Jean Ebersolt (1879-1933) ve Eseri (Prof. Dr. Semavi Eyice) 1-X1I Önsöz: Jean Ebersolt 1 Giriş 5 Bölüm 1: Ortaçağda Doğu seyyahları 21 Bölüm 11: Rönesans Döneminde Doğu seyyahları 57 Bölüm III: Rönesans Döneminde Doğu seyyahları (Devam) XVI. yüzyılın ikinci yarısı 83 Bölüm IV: XVII. yüzyılda Doğu seyyahları (Yüzyılın ilk yansı) 105 Bölüm V: XVII. yüzyılda Doğu seyyahları (Devam) Yüzyılın ikinci yarısı 129 Bölüm VI: XVIII. yüzyılda Doğu seyyahları 157 Bölüm VII: XIX. yüzyılda Doğu seyyahları 189 Bölüm Vlll: Ortaçağda Konstantinopolis ve seyyahların keşifleri 211 Sonuç 243 Kaynakça 249 Genel dizin 267 Fotoğraflar 289 JEAN EBERSOLT ve ESERİ Prof. Dr. Semavi Eyice Geçen yüzyılın ikinci yarısında başlayarak, yirminci yüzyılın içerilerine kadar varlıklarını sürdüren, İstanbul'un amatör tarihçileri ve eski eserleri uzmanları yanında bu konuların gerçek uzmanları da belirmeğe başlamıştı. Romantik duygularla eser veren kimi he kim, kimi öğretmen olan amatörlerden farklı olarak, batı üniversitele rinde ilim metodlarına göre yetişmiş uzmanlar, daha derin araştır malara dayanan eserler vermekte gecikmemişlerdi. Jean Ebersolt da, İstanbul'un tarihi eserlerini ilmi usullere göre inceleyenlerden bi ri oldu. Etraflı araştırma ürünü kitap ve makalelerinin çoğunluğu İs tanbul hakkında idi. Böylece şehrin Bizans dönemi tarihi ve eski eserlerinin tanınmasında önemli ölçüde katkıda bulundu. Jean Ebersolt, protestan bir âileye mensup olarak, Fran sa'nın doğusunda İsviçre sınırı yakınında Doubs ilinin Montbeliard kasabasında, 22 Haziran 1879'da dünyaya geldi. Yüksek öğrenimi ni Paris, Nancy, Berlin ve o sıralarda ünlü Bizans filolojisi ve edebi yat uzmanı Prof. K. Krumbacher'in (1856-1909) Münih Üniversite sinde kurduğu Bizans Enstitüsü'nde yaptı. Ayrıca Paris'te Ecole Pratique des Hautes Etudes'ün Tarih ve Din bilimleri bölümlerinde de derslere devam etti. Ebersolt, Paris'te Bizans tarihi ve medeni yeti uzmanı Prof. Ch. Diehl'in (1859-1944) de öğrencisi olmuştur. Eski diller bilgisini sağlam bir tarih kültürü ile zenginleştiren Ebersolt ilk eserini 1902 yılında verdi. Paris'teki Milli Kütüphane'de (Bibliothegue Nationale) bulunan iki Bizans elyazması ile ilgili olan kitap daha çok teoloji konulu idi. 1904-1907 yılları arasında Thiers vakfının bursunu aldı. Paris'te Sorbonne Üniversitesi'nde 1910'da doktorasını verdi. Fransız Eğitim Bakanlığı ile Kitabeler ve Edebiyat Akademisi (Akademin der Inscriptions et Belles-Lettres) tarafından ilmi araştırmalar yapmak üzere 1907, 1908, 1910, 1912, 1913 ve 1920 yıllarında OsmanlI Devleti'nin başkenti, İstanbul'da görevlen dirildi. Bu çalışma ve araştırmalarının raporlarını makale halinde ya yınlandı. 1911 de ise araştırma yapmak üzere Rusya'ya gönderildi, ayrıca Petrograd'daki Fransız Enstitüsü'nde konferans verdi. İstan bul'da bulunduğu sırada, 17 Eylül 1912‘de İstanbul Âsar-ı Atika Mü- ze-i Hümayunu'nda (Arkeoloji Müzesi) konferans verdi. Ebersolt, 1914-1918, Birinci Dünya Sava?ı yılları içinde, artık İstanbul'un Bizans dönemi tarihi ve arkeolojisi i e ilgili çalışmalarını sürdüremedi. Ancak kütüphanelerde araştırmalar yaparak ve kitap lardan derlemek suretiyle iki önemli yayına imzasını atabildi. Aşağı da konusu daha etraflı belirtilecek olan, kaynaklara göre Bizans im paratorluk sarayında hayatı anlatan araştırması ile çeşitli dillerdeki seyahatnameleri taramak suretiyle, İstanbul'a gelmiş seyyahların şehir içinde görebildikleri Bizans eserlerine dair verdikleri bilgilerin özetlerini küçük bir cildin içine sığdırdı. Her iki eseri de 1917'de ba sıldı. Fakat onun en övgüye lâyik davranışı, Dünya savaşının trajik yıllarında, birçok Fransız ve İngiliz tarihçi ve arkeologlarının aksine olarak, ilim haysiyetinden sapmaktan kaçınmas ve politika eğilimle rini destekleyici yayınlara girişmemesidir. Nitekim 1919'de Paris'te Ermeni'leri destekleyen bir dergide çıkan beş sahifelik kısa makale si bir polemik yazısı değil, sadece eski Ermeni kiliselerinin mimari lerine dair basit bir özetten ibarettir. Halbuki aynı yıllarda yine bir I]