Bitki Kimyası ve Analiz Yöntemleri E-kitap okumak için tıklayın

215 Pages·2011·3.89 MB·Turkish

‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz............................................................................................................ ix
Bitkilerde Biyosentez.............................................................. 2 1. ÜN‹TE
G‹R‹fi VE TANIMLAR..................................................................................... 3
PR‹MER VE SEKONDER METABOL‹TLER................................................... 5
F‹TOK‹MYA VE B‹YOSENTEZ..................................................................... 10
B‹YOSENTEZ REAKS‹YONLARINDA ENZ‹MAT‹K FAAL‹YETLER............. 12
B‹TK‹LERDE GERÇEKLEfiEN ÖNEML‹ B‹YOSENTEZLER VE
YOLLARI........................................................................................................ 12
Hayat›n Kayna¤›: Fotosentez........................................................................ 12
Karbonhidrat Y›k›l›m›.................................................................................... 16
Ya¤ ve Ya¤ Asitleri - Biyosentezleri ve Y›k›mlar›....................................... 17
Aromatik Biyosentez..................................................................................... 18
fiikimik Asit Yolu..................................................................................... 18
Asetat Hipotezi........................................................................................ 18
Farkl› Metabolik Yollardan Sentezlenen Aromatik Halkalar................ 19
Di¤er Biyosentez Yollar›......................................................................... 19
Özet ............................................................................................................... 20
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 21
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 22
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 22
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 23
Primer Metabolitler ................................................................ 24 2. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 25
PR‹MER METABOL‹TLER.............................................................................. 25
KARBONH‹DRATLAR.................................................................................... 25
Karbonhidratlar›n S›n›fland›r›lmas› .............................................................. 25
Monosakkaritler............................................................................................. 26
Karbonhidrat Formüllerinin Yaz›l›fl fiekilleri.......................................... 27
Oligosakkaritler............................................................................................. 28
Polisakkaritler................................................................................................ 29
Polisakkaritlerin Baz› Özellikleri............................................................ 31
Üronik Asit veya Di¤er Üniteleri ‹çeren Polisakkarit Kompleksleri.... 31
L‹P‹TLER......................................................................................................... 33
Lipitlerin Bitkilerdeki Yay›l›fl›....................................................................... 34
Lipitlerin Özellikleri....................................................................................... 34
Lipitlerin S›n›fland›r›lmas›............................................................................. 34
Basit Lipitler................................................................................................... 35
Trigliseritler ............................................................................................ 36
Mumlar ................................................................................................... 36
Kompleks Lipitler.......................................................................................... 37
Lipitlere Uygulanan Tayinler........................................................................ 37
PROTE‹NLER.................................................................................................. 37
Proteinlerin Yap› Tafllar›............................................................................... 38
Enzimler......................................................................................................... 40
Hidrolazlar..................................................................................................... 40
iv ‹çindekiler
Oksidoredüktazlar......................................................................................... 41
NÜKLE‹K AS‹TLER........................................................................................ 42
Özet................................................................................................................ 43
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 45
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 46
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 46
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 47
3. ÜN‹TE Sekonder Metabolitler............................................................ 48
G‹R‹fi.............................................................................................................. 49
GL‹KOZ‹TLER................................................................................................ 49
Oksijen Glikozitleri....................................................................................... 50
Alkol Glikozitleri..................................................................................... 51
Fenol Glikozitleri..................................................................................... 51
Steroit Glikozitleri................................................................................... 57
Gliko Alkaloitler...................................................................................... 60
Kükürt Glikozitleri......................................................................................... 61
Azot Glikozitleri............................................................................................. 61
Karbon Glikozitleri........................................................................................ 61
TANENLER..................................................................................................... 61
ALKALO‹TLER................................................................................................ 64
‹ZOPRENO‹TLER........................................................................................... 68
Monoterpenler............................................................................................... 68
‹ridoitler................................................................................................... 68
Seskiterpenler ............................................................................................... 68
Uçucu Ya¤lar................................................................................................. 69
Diterpenoitler................................................................................................. 71
Triterpenoitler................................................................................................ 71
Tetraterpenoitler............................................................................................ 71
Politerpenoitler.............................................................................................. 72
Reçineler.................................................................................................. 72
Özet................................................................................................................ 74
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 75
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 76
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 76
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 77
4. ÜN‹TE Organoleptik, Mikroskobik ve Mikroflimik Yöntemler........ 78
G‹R‹fi.............................................................................................................. 79
B‹TK‹SEL KAYNAKLARIN TANIMLANMASI................................................ 79
ORGANOLEPT‹K ANAL‹ZLER...................................................................... 83
Görünüfl......................................................................................................... 83
Renk............................................................................................................... 84
Büyüklük....................................................................................................... 85
Yüzey Özellikleri........................................................................................... 85
K›r›lma Yüzeyi .............................................................................................. 85
Koku............................................................................................................... 85
Tat ................................................................................................................. 86
M‹KROSKOB‹K YÖNTEMLER...................................................................... 86
Bitkisel Droglarda Gözlenen Diagnostik Özellikler.................................... 87
‹çindekiler v
M‹KROfi‹M‹K YÖNTEMLER.......................................................................... 102
Mikroekstraksiyon......................................................................................... 102
Mikrosüblimasyon......................................................................................... 103
Mikrodistilasyon............................................................................................ 103
Kromatografik Yöntemler............................................................................. 104
Özet................................................................................................................ 105
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 106
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 107
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 107
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 107
Bitkisel Maddelerin Teflhis Reaksiyonlar›..............................108 5. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 109
ÇÖZÜCÜ EKSTRAKS‹YONU......................................................................... 109
ETER EKSTRES‹............................................................................................. 110
Uçucu ve Sabit Ya¤lar›n Teflhisi................................................................... 111
Alkaloitlerin Teflhisi....................................................................................... 111
Flavon ve Antrasen Aglikonlar›n Teflhisi..................................................... 112
Kumarin Glikozitlerinin Teflhisi.................................................................... 113
ALKOL EKSTRES‹.......................................................................................... 113
Tanenlerin Teflhis Reaksiyonlar›................................................................... 114
‹ndirgen Bilefliklerin Teflhisi......................................................................... 115
Alkaloit Tuzlar›n›n Teflhisi............................................................................ 116
Antrasen Glikozitlerinin Teflhisi................................................................... 116
Antosiyan Glikozitlerinin Teflhisi.................................................................. 116
Kumarin Glikozitlerinin Teflhisi.................................................................... 116
Steroit Glikozitlerinin Teflhisi........................................................................ 117
SU EKSTRES‹................................................................................................. 117
Pektin, Müsilaj ve Zamklar›n Teflhisleri....................................................... 118
fiekerlerin Teflhisi.......................................................................................... 118
Özet................................................................................................................ 120
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 121
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 122
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 122
Uçucu Ya¤lar Üzerinde Yap›lacak Analizler........................124 6. ÜN‹TE
G‹R‹fi ............................................................................................................. 125
UÇUCU YA⁄LAR........................................................................................... 125
UÇUCU YA⁄ ELDE ETME YÖNTEMLER‹.................................................... 126
B‹TK‹SEL DROGLARDAK‹ UÇUCU YA⁄LARIN TAY‹N‹ ........................... 126
D‹ST‹LASYONLA B‹TK‹SEL DROGLARDAK‹ SUYUN TAY‹N‹................... 127
UÇUCU YA⁄LAR ÜZER‹NDE YAPILACAK ANAL‹ZLER ............................ 128
Uçucu Ya¤larda Yap›lmas› Gereken Fiziko-Kimyasal Analizler............... 128
Uçucu Ya¤lar›n Koku ve Tad›...................................................................... 129
Uçucu Ya¤larda Su Aranmas›....................................................................... 129
Uçucu Ya¤larda Yabanc› Ester Aranmas›.................................................... 129
Uçucu Ya¤ ‹çinde Sabit Ya¤ ve Reçine Aranmas›...................................... 129
Uçucu Ya¤larda Uçurma Art›¤›..................................................................... 129
Uçucu Ya¤lar›n Alkoldeki Çözünürlükleri ................................................. 130
Kurutmada Kay›p.......................................................................................... 130
vi ‹çindekiler
Toplam Alkol Yüzdesi.................................................................................. 130
Nane Ya¤›nda, Mentol Üzerinden Hesaplanm›fl Toplam Alkol Yüzdesi... 131
Uçucu Ya¤lardaki 1,8-Sineol’ün Miktar Tayini............................................ 131
Topla Fenol Miktar›....................................................................................... 132
Toplam Aldehit Miktar› ................................................................................ 133
Gül Ya¤›ndaki Stearopten Miktar› .............................................................. 133
Uçucu Ya¤lardaki Bilefliklerin ‹nce Tabaka Kromatografisi
‹le ‹ncelenmesi.............................................................................................. 134
UÇUCU YA⁄LARIN ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN
ALETL‹ ANAL‹Z TEKN‹KLER‹ ...................................................................... 135
Uçucu Ya¤lardaki Bilefliklerin Gaz Krotomatografisi ve Gaz
Krotomatografisi ve Kütle Spektrofotometresi ‹le Belirlenmesi ................ 135
Özet................................................................................................................ 138
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 139
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 140
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 140
7. ÜN‹TE Sabit Ya¤lar Üzerinde Yap›lacak Analizler ......................... 142
G‹R‹fi ............................................................................................................. 143
B‹TK‹SEL DROGLARDAK‹ SAB‹T YA⁄LARIN M‹KTAR TAY‹N‹ ............... 143
SAB‹T YA⁄LAR ÜZER‹NDE YAPILACAK ANAL‹ZLER .............................. 144
Sabit Ya¤larda Yap›lmas› Gereken Fiziko-Kimyasal Analizler................... 145
Sabit Ya¤lar›n ‹nce Tabaka Kromatografisi ‹le Tan›nmas›......................... 145
Asitlek ‹ndisi ................................................................................................. 145
Asitlek Derecesi ........................................................................................... 145
Sabunlaflma ‹ndisi ........................................................................................ 146
Ester ‹ndisi..................................................................................................... 146
‹yot ‹ndisi....................................................................................................... 147
Peroksit ‹ndisi .............................................................................................. 147
Hidroksil ‹ndisi.............................................................................................. 148
Hekzabromür ‹ndisi ..................................................................................... 148
Sabunlaflmayan Madde ................................................................................ 149
Viskozite ....................................................................................................... 150
‹nce Tabaka Kromatografisi ‹le Ya¤lardaki Yabanc› Ya¤lar....................... 150
Gaz Kromatografisi ve Gaz Kromatografisi-Kütle Spektrofotometresi
‹le Sabit Ya¤lar›n Bilefliminin Belirlenmesi ................................................ 151
Özet ............................................................................................................... 152
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 153
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 154
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 154
8. ÜN‹TE Fiziko Kimyasal Yöntemler......................................................156
F‹Z‹KO-K‹MYASAL ANAL‹ZLER .................................................................. 157
BA⁄IL YO⁄UNLUK...................................................................................... 157
KIRILMA ‹ND‹S‹ ........................................................................................... 158
OPT‹K ÇEV‹RME........................................................................................... 164
ER‹ME NOKTASI........................................................................................... 168
Kapiler Yöntem............................................................................................. 168
Aç›k Kapiler Yöntem..................................................................................... 168
Ani Yöntem.................................................................................................... 169
‹çindekiler vii
DONMA NOKTASI........................................................................................ 169
EK 1................................................................................................................ 170
Özet ............................................................................................................... 171
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 172
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 173
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 173
Yararlan›lan ‹nternet Adresleri..................................................................... 173
Kromatografik Yöntemler......................................................174 9. ÜN‹TE
KROMATOGRAF‹N‹N GENEL TANIMI........................................................ 175
KROMATOGRAF‹DE KULLANILAN AYRIM MEKAN‹ZMALARI ................ 175
Adsorbsiyon .................................................................................................. 176
Partisyon........................................................................................................ 177
‹yon de¤ifltirme (‹yon De¤iflimi) ................................................................. 178
Jel geçirgenli¤i (Jel Filtrasyonu) .................................................................. 178
KROMATOGRAF‹K METODLAR ................................................................. 178
Sütun Kromatografisi (SK) ........................................................................... 179
Yüksek Bas›nçl› S›v› Kromatografisi (YBSK) .............................................. 180
Orta Bas›nçl› S›v› Kromatografisi (OBSK) .................................................. 181
‹yon De¤iflimi Kromatografisi ..................................................................... 181
Jel Kromatografisi.......................................................................................... 182
Gaz Kromatografisi (GK).............................................................................. 182
Ka¤›t Kromatografisi (KK)............................................................................ 184
‹nce Tabaka Kromatografisi (‹TK) .............................................................. 186
Kromatografik Yöntemlerin Bafll›ca Kullan›m Alanlar› .............................. 187
Özet ............................................................................................................... 188
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 189
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 190
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 190
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 190
Spektroskopik Yöntemler.......................................................192 10. ÜN‹TE
G‹R‹fi ............................................................................................................. 193
SPEKTROSKOP‹ ........................................................................................... 193
Spektroskopi Cihazlar› ................................................................................. 193
Spektroskopik Yöntemler ............................................................................ 194
ULTRAV‹YOLE - GÖRÜNÜR ALAN (UV-VIS) (MOR ÖTES‹)
SPEKTROSKOP‹S‹ ........................................................................................ 194
INFRARED (IR) (KIRMIZI ÖTES‹) SPEKTROSKOP‹S‹ ................................ 196
NÜKLEER MANYET‹K REZONANS (NMR) SPEKTROSKOP‹S‹ ................. 198
KÜTLE SPEKTROMETR‹S‹ ........................................................................... 199
D‹⁄ER SPEKTROSKOP‹K YÖNTEMLER ..................................................... 201
Atomik Spektroskopi ................................................................................... 201
Emisyon Spektroskopisi ............................................................................... 202
Elektron Spektroskopisi ............................................................................... 202
Raman Spektroskopisi ................................................................................. 202
viii ‹çindekiler
Moleküler Floresans, Fosforesans, Kemilüminesans Spektroskopileri....... 203
Özet ............................................................................................................... 204
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 205
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 206
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 206
Sözlük ................................................................................... 207
Önsöz ix
Önsöz
T›bbi ve Aromatik Bitkiler, insanl›¤›n var oluflundan bu yana tedavi alan›nda
ve g›da olarak önem tafl›m›flt›r. Günümüzde de bu önem artarak devam etmekte-
dir. T›bbi kullan›m› olan bitkiler modern t›pta birçok ilac›n hammaddesi olarak
kullan›lmalar›n›n yan› s›ra fitoterapi, aromaterapi gibi tamamlay›c› tedavilerin de
ana unsurlar›n› oluflturmaktad›rlar. Aromatik bitkiler ayr›ca tüm dünya mutfaklar›-
n›n vazgeçilmez g›da katk›lar›d›r. ‹nsan beslenmesi ve sa¤l›¤› ile do¤rudan iliflkili
olan bu bitkilerin beklenen fizyolojik etkileri göstermesi, istenen tat, koku ve ren-
gi vermesi ancak kaliteleri ile mümkündür. Bir bitkisel hammaddenin kalitesini
belirleyebilmek için tafl›d›¤› bileflikleri ve onlar› belirlememize yard›mc› olan tüm
yöntemleri iyi bilmemiz gerekmektedir. Bu kitapta yer alan üniteler fotosentezden
bafllayarak bitkilerdeki biyosentezi ve oluflan primer ve sekonder metabolitleri
kimyasal yap›lar›na göre s›n›fland›rarak aç›klamaktad›r. Bir bitkisel hammaddenin
kontrolünde kullan›lacak olan organoleptik, makroskopik ve mikroskopik yön-
temler aç›kland›ktan sonra etkili bilefliklerin tan›nmas›nda ve kalite kontrollerinde
kullan›labilecek fizikokimyasal, kromatografik ve spektroskopik yöntemler aç›k-
lanmaktad›r.
Ünitelerde aç›klanan bilgiler; S›ra Sizde, Yana Ç›kma, Dikkat, Kendimizi S›na-
yal›m gibi ikon ve bafll›klarla pekifltirilerek ö¤renim sürecinize en iyi flekilde katk›da
bulunmas› hedeflenmifltir. Günümüz teknolojileri, özellikle internet kaynaklar› bil-
giye eriflimi kolaylaflm›flt›r. Ancak kolay ulafl›lan bu bilgi yo¤unlu¤unda do¤ru ve
güvenilir bilgiyi ay›rt edebilmek daha da önem kazanm›flt›r. Kitab›m›z konunun
uzman› tecrübeli yazarlar›m›z taraf›ndan haz›rlanm›fl ve kaynaklar belirtilmifltir.
Kitab›n yaz›lmas› ve bas›ma haz›rlanmas› sürecinde; yazarlar ve flahs›m ad›na
Anadolu Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi Farmakognozi Anabilim Dal›n›n tüm ders
notu, yay›n, kütüphane ve teknik olanaklar›n›n kullan›lmas›na izin veren Anabi-
lim Dal› Baflkan› Prof. Dr. K. Hüsnü Can Bafler’e teflekkür ederim. Program›n sür-
dürülebilmesi için sa¤lad›klar› ortam ve verdikleri destek için Anadolu Üniversite-
si Rektörü Prof. Dr. Davut Ayd›n ve Aç›kö¤retim Fakültesi Dekan› Prof. Dr. Ayd›n
Ziya Özgür baflta olmak üzere, de¤erli ünite yazarlar›ma, Anabilim Dal›m›z Ö¤re-
tim Elemanlar› Uzman Fatih Göger, Arafl, Grv. H.Tuba K›yan ve Arafl.Grv. Hale
Gamze Duymufl’a, Program Koordinatörü Prof. Dr. Yavuz K›l›ç ve yard›mc›lar›na,
Ö¤retim Tasar›mc›s› Doç. Dr. Murat Ataizi’ne ve Görkem Ifl›k’a, dizgi ve grafik ta-
sar›m ekiplerine ve katk› sa¤layan herkese teflekkür eder, siz sevgili ö¤rencilere
baflar›lar dilerim.
Editör
Doç.Dr.Mine Kürkçüo¤lu
B‹TK‹ K‹MYASI VE ANAL‹Z YÖNTEMLER‹
1
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
N Biyosentez reaksiyonlar›n› bitki hücresi seviyesinde de¤erlendirebilecek,
N Biyosentez sonucu oluflan primer ve sekonder metabolitleri iliflkilendirebile-
cek,
N Bitkilerde do¤al maddelerin biyosentez yollar›n› ve mekanizmalar›n› karfl›-
laflt›rabilecek,
N Do¤al maddelerin karmafl›k biyosentezlerini aç›klayabilecek,
N Biyosentez reaksiyonlar›n› mikro seviyeden, makro, çevresel ve ekolojik dü-
zeylerde yorumlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Metabolizma • Sekonder Metabolit
• Biyosentez • Enzim
• Do¤al Kimyasal Yap› Tafllar› • Biyosentez Yollar›
• Primer Metabolit • Fotosentez
‹çerik Haritas›
• G‹R‹fi VE TANIMLAR
• PR‹MER VE SEKONDER
METABOL‹TLER
• F‹TOK‹MYA VE B‹YOSENTEZ
Bitki Kimyas› ve
Bitkilerde Biyosentez • B‹YOSENTEZ
Analiz Yöntemleri
REAKS‹YONLARINDA ENZ‹MAT‹K
FAAL‹YETLER
• B‹TK‹LERDE GERÇEKLEfiEN
ÖNEML‹ B‹YOSENTEZLER VE
YOLLARI
Bitkilerde Biyosentez
G‹R‹fi VE TANIMLAR
Biyosentez (Yunanca’da biosynthesis, bios: hayat; ve synthesis: birlefltirme, terkip
Metabolizma: Yunanca’da
kelimelerinden oluflmaktad›r), canl› organizmalardaki metabolizman›n bir parça- metabolismos: de¤iflim veya
y›kmak, reaksiyonlar›n
s› olarak enerji döngüsü (çevirimi) ile birlikte çeflitli biyokimyasal süreçleri içerir.
gerçekleflti¤i aflama veya
K›saca basit kimyasal maddelerden daha karmafl›k ürünlerin sentezlenmesi fleklin- ad›mlara ise “metabolik
yollar” denir.
de tan›mlanabilir. Baflka bir ifade ile, hücrede in vivo olarak organik moleküllerin
oluflumunu sa¤layan süreçlerdir. Biyosentez basamaklar› pek çok deneysel veri ile
aç›klanm›flt›r. Deneysel veriler yerine daha çok hipotezlere dayanan bilgilerden
söz ediliyorsa biyogenez’den (Yunanca -bios: hayat; genesis: oluflum, var olmak)
bahsedilmektedir.
fiekil 1.1
Primer ve sekonder
metabolizma
yollar›. (Hänsel ve
Sticher, 2007)
4 Bitki Kimyas› ve Analiz Yöntemleri
Tüm canl›lar yaflamak, geliflmek ayr›ca ço¤almak için çok say›da organik mad-
denin özel enzimler taraf›ndan katalizlenen sentezini, dönüflümünü ve y›k›m›n›
belli zamanlarda, özel hücre veya dokularda verimli bir flekilde sa¤lamak zorunda-
d›r. Bu (biyo)kimyasal faaliyetlerin tümüne k›saca metabolizmadenir. fiekil 1.1’de
hücresel düzeyde farkl› organizmalarda gerçekleflen metabolik faaliyetler oluflan
primer ve sekonder maddeler ile ba¤lant›l› olarak özetlenmifltir.
Protein ve amino asitlerden hareketle hangi primer ve sekonder metabolitler oluflur?
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1 (bkz. fiekil 1.1 ve 1.3)
DÜfiÜNEL‹M Hücre, DbÜirfi ÜoNrgELa‹nMizman›n en küçük yap›sal ve ifllevsel birimidir. Baflka bir ifade
ile canl›n›n, canl›l›k özelli¤ini gösterdi¤i en küçük yap›d›r. Bitkilerde biyosentez
S O R U aflamalar›n›nS gOeRrçUekleflti¤i bitki hücresi ve önemli organeller fiekil 1.2’de flematik
olarak gösterilmifltir. Bir ökaryotik hücre olan bitki hücresi bafll›ca üç ana k›s›mdan
oluflur: D›fltan içeriye do¤ru hücre çeperi, sitoplazma ve genetik materyalin bulun-
D‹KKAT D‹KKAT
du¤u çekirdek. Sitoplazmada ise endoplazmik retikulum, golgi ayg›t›, ribozomlar,
peroksizomlar, mitokondriler, kloroplastlar, vakuoller bulunur. Golgi ile tonoplast-
SIRA S‹ZDE ta fenolik bSilIeRflAi kSl‹eZrD Eve glikozitler bulunabilirken, idioplastta ya¤ ve tanenler depo-
lan›r. Vakuoller genel depo alan› olup iyonik maddeleri içinde bar›nd›rabilir. Baz›
N biNtkilerde süt borular› gibi özelleflmifl dokular da görülür.
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
fiekil 1.2
Bitki hücresi ve
Kor‹gaTnAellPeri. K ‹ T A P
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
‹NTERNET ‹NTERNET
Bitkilerde ve di¤er tüm canl›larda; madde al›fl-verifli ve dönüflümü, biyokimyasal
reaksiyonlarla moleküler ve hücresel düzeyden itibaren karmafl›k bir reaksiyon a¤›
teflkil ederek gerçekleflir (bkz. fiekil 1.3 ve fiekil 1.4). Metabolizma veya metabolik
faaliyetleranabolizma, interkonversiyon ve katabolizmadan oluflur (bkz. sözlük).
Temel yap› tafl› olarak ifllev gösteren basit moleküller primer metabolizma, buradan
hareketle oluflan moleküller ise sekonder metabolizma faaliyetlerini gerçeklefltirir.
Zaman zaman primer ve sekonder maddeler aras› geçifl ürünleri (ara metabolit-
ler/ara ürünler) oluflur. Bu maddeler tekrar birbirine dönüflür. Bundan dolay› bir pri-
mer metabolit ile ürünlerini birbirinden ay›rmak zordur, baz› durumlarda bu ürün-
leri sekonder metabolit olarak s›n›fland›rmak da mümkün olmayabilir. Örne¤in, fi-
tosteroller primer metabolizma sonucunda oluflan metabolitler iken kimyasal yap›
olarak çok benzerlik gösteren steroidal saponinler sekonder metabolizma ürünüdür.