Birnebun 14

84 Pages·2001·2.376 MB·Kurdish

by  Ali Çiftçi

kkoovvaarraa hhuunneerrîî,, ççaannddîî ûû llêêkkoollîînnîî yyaa kkuurrddêênn aannaattoolliiyyaa nnaavvîînn
PPAAYYÎÎZZ 22000011
14
BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001 1
ISSN 1402-7488
TIDSKRIFTEN UTKOMMER 4 NUMMER PER ÅR.
SÊ MEHAN CARÊ DERDIKEVE/ÜÇ AYDA BIR ÇIKAR.
UTGES AV APEC-FÖRLAG AB
HEJMAR 14, PAYÎZ 2001
ANSVARIG UTGIVARE
Ali Çiftçi
REDAKSIYON
Ali Çiftçi, Beki Dar›, Dr. Mikaîlî, Haci Erdo¤an, Mehmet Bayrak,
M. Duran, Muzaffer Özgür, Nuh Atefl, Sefoyê Asê, Vahit Duran
ADRESS
NAVNÎfiANA LI SWÊDÊ
Box: 8121, SE 163 08, Salagatan 20 Spånga/Sverige
Telefon: [phone] * Telefaks: 0046-(0)8-761 24 90
E-POST
[email protected]
INTERNET
www.birnebun.com
NAVNÎfiANA LI ALMANYAYÊ:
M. Özgür
Bîrnebûn Postfach 900348, 51113 Köln/Almanya
Telefaks: 0049-(0)2203-301630
BIHA/FIYATI:
Europa: 10 DM(5 euro) * Türkiye: 5 DM kar›fl›l›¤› TL.
(Bu fiyat eski dergiler içinde geçerlidir)
ABONE (2 y›ll›k bedeli):
‹sveç: 400 SEK • Almanya: 80 DM
TÜRKIYE BANKA HESAP NUMARAS›:
F. Y›ld›z Vak›f Bank Polatl› fiubesi
Hesap No: 00158001 445398272
‹SVEÇ HESAP NUMARASI:
(Bîrnebûn) postgiro: 468 65 12-7
ALMANYA HESAP NUMARASI:
M. Özgür, Stichwort ”Bîrnebûn” Deutsche Bank-Köln
Konto Nr: 5912662 BLZ: 37070060
BELAVKIRIN / DA⁄ITIM
Türkiye: Toplum Kitabevi / Remzi ‹nanç
Bay›nd›r sok. 22/1, 0642 Yeniflehir /Ankara
Tel: [phone]
Medya Kitapevi/Selahattin Bulut
‹stiklal Caddesi, Elhamra Pasaj› No: 258/6 Beyo¤lu-‹stanbul
HOLLANDA Her nivîskar berpirsiyarê nivîsa xwe ye. Mafê
Neçîrvan Qilorî redaksiyonê heye ku nivîsên ji Bîrnebûnê re tên,
Tel: [phone] serrast û kurt bike. Nivîsarên ku ji Bîrnebûnê re
tên, ger çap nebin jî li xwedî nayên vegerandin.
ÇAP / BASKI
Apec-Tryck & Förlag AB
2 BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001
Wêneya berg:
Ji hunera Bekir Dar›
Jin û mêrek ji gundê Kelhasan
Naverok/
‹çindekiler
NIVÎSÊN BI KURDÎ
NAMEYÊN XWENDEVANAN/OKUYUCU MEKTUPLAR 3
CÎNÊ XANIM M. fiîrîn Da¤ 7
METELOK 10
GOTINÊN MEZINAN 12
BIWÊJ Berhevkar: Miçî Kate 13
STRANÊN FOLKLORÎK Berhevkar: Mem Xelîkan 16
SEWDA YA BER DILÊ MIN XIZAN fiÎLAN 8
HENEK 21
NAVÊN KURDA Rebenî Celikan 22
ROJEK JI JÎNÎYA DÎNÊ GUND-2 Nuh Atefl 29
GULHEZ Û XÊRXWAZ Bekir Dar› 32
SERPÊHATÎKE KURDÊN ANADOLIYA NAVÎN Rohat Alakom 46
XEZÎNEYA ZILAMÊ COTKAR Adar Jîyan 48
ÇÊKIRINA TERMÊN NÛ Amed Tîgrîs 50
ALFABA CELADET BEDIRXAN 51
”YÊ KU JI ZIMANÊ XWE HEZ NEKE,
JI MILETÊ XWE JÎ HEZ NAKE!” Amed Tîgrîs 53
HERIYA MIYA REfi Yusuf Yeflilöz 55
TÜRKÇE YAZILAR
D‹LLER YILINDA DE⁄‹fiMEYEN Z‹HN‹YET Nuh Atefl 57
DO⁄AMIZ ÖLÜYOR Hüseyin Kiflnifl 62
KUR-MA‹TAN‹ / KUR-MANC ‹. Eken 65
YOBAZLARA, KAFATASÇILARA, NEFESLER‹N-DEY‹fiLER‹N-TÜRKÜLER‹N DERS‹:
HER ÇA⁄ HER ASIR B‹Z VARIZ. Süleyman Çiltafl (Bathasica Hektor) 72
‹NSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMES‹ 76
BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001 3
JI BÎRNEBÛNÊ
Xwendevanên delal, di van panzdehbist sa- 9an, careka din me dît ku ew avahîyên ku bi
lên dawî de pir bûyerên girîng û mezin bûn, salan bi keda hezaran însanan ve hatibûn
hêdî bîra meriv têrê nake ku ji bîr bîne. Bi avakirin û herwiha atmosfera ji bo afltiyê ku
bûyera 11 meha 9an 2001ê ku li bajarên bi salan xebat hatibû kirin, di hundirê niv
Waflintong û Newyorkê, li Amerikayê disa saetekê de hat xirakirin!
rewfla dinyayê hate guhartin. Ew bûyer û Em wek redeksiyona kovara Bîrnebûnê,
yên ku hîn dibin, berî bi pansdeh an bist sa- ev sê sal in, bi çend dost û hevalbendên ko-
lan ba, ancax meriv dikarî di filmên xeyalî varê, xebata avakirina saziyeke kulturî ji bo
de bidita û qet nedihat heyal kirin jî. Lê, îro parastin û pêflxistina kultur û zimanê kurdî,
em dibînin, flerên ku tên kirin ji yên berê hîn bi taybetî kurdên Anatoliya Navîn dikin. Bi
barbartirîn tên meflandin. Ji ber ku teknîka xêr be, nihayet dawî hat! Di 4ê meha 11an
herî modern bikartînin. Helbet bûyera ku di de, dê li Kölnê kongreya xwe cêbike û her-
11ê meha 9an de bû, ti kes an hêz yan wela- wiha bi flahîyekê ji masmediya re diyar bike.
tek nikare qebul bike. Ji ber ku li hember în- Bila saziya nû ji bo me gîfltikan pîroz be!
sanên sivîl ên ku nikarîbûne xwe biparêzin, Ev sazî dê çi bike, dibe ku tê meraq kirin.
hat kirin. Em wê bûyerê û herwiha bûyeren Berî her tifltî ew dê ji bo finansekirina
wek wê li dijî însanîyetê dibînin. Herwiha karên kulturî îmkanan peyda bike. Ji bo zi-
em bombebarankirina Afganistanê, ku îro man, çand, folklor, dîrok û koçberiyê, hîn kur-
bi sedan însanên sivîl; zarok, jîn kal û pîrên tirîn lêkolînên akademik bên kirin û herwiha ji
xizan û necar têne kufltin jî, li dij însanîyetê bo kovara Bîrnebûnê hîn bi rêkûpêk û profe-
dibînin. syonel derkeve dê pifltgiriya kovarê maddî û
Gelê me jî gelek dijwarî di wan salên manevî bêt kirin. Ji bo parastin û pêflxistina zi-
dawî de dît. Bi hezaran însanên me jî hatin man û çand, dê li welat û li derveyî welat; di
kufltin û pir malbat ji cih û warên xwe bi dûr destpêkê de li welatên Ewropa dibistanên
ketin û li welaten Ewrupayê de bûn koçber. kurdî bên vekirin. Ji bo parastina folklor, çand
Tenê em car caran bûyera ku li Helebceyê û dîrok, dê navendên arflîvên Kurdên Anatoli-
bû, bînin bîra xwe; em dibînin dehe qat ji ya Navîn bên avakirin.
bûyera 11ê meha 9an zêdetir însan telef Xwendevanên bi rûmet, hûn jî niha pê
bûn, bajarek hemû bi tabîet û warê xwe ve ve dikarin hem maddî û hem jî manevî çi
ji holê hat rakirin. Hem jî bi silahên kîmy- ji destê we bê, dikarin tev li vê xebatê bi-
ewî! Gelo însanetîyê ji bo Helebcê ci kir? bin. Yên ku dikarin maddî yan jî manevî
Em wek Kurd, me ci kir? Mixabin, pirani- piflgiriya vê xebatê bikin, dikarin bi me re
yên me jibîr jî kirine! têkevin têkilîyê. Li ba we çi resim an do-
Xwendevana/ê heja, dema me ev hejmar kumasyon hebîn, hûn dikarin li ser nav-
derdixist hê jî bombebarakirina Afganîstanê niflana Bîrnebûnê biflînin.
di hefteya sisêyan de berdewan bû. Lê, em Di vê hejmarê de jî wek hûn dê bibînin
niha de dizanin ku encama vî flerî, dê bibe se- nivîsên kurdî herkû diçe zêde dibin. Herwi-
beba bi hezaran însanên koçer û xizan! fier jî ha hevalên nû bi berhemên xwe yên nivîskî
li ser mesela petrol û gazê ye! Tifltekî dîn jî tev li xebatê dibîn.
ku ev fler dê li pafl xwe bihêle, ev jî gotina Hûn dê di vê hejmarê de jî wek hej-
terorê ye. Niha de hemû zarokên dinyayê marên din nivîsên lêkolîni, folklorîk û edebî
bi yek zimanî gotina TERORê fêr bûn!.. yên balkêfl bixwûnin!
Erê, xirakirin pir hêsa ne, em pirê caran Heta hejmareka dîn bimînin di xêr û
bûne flahîdên wê!.. Bi nimûneya 11ê meha xwaflîyê de!
Ali Çiftçi
[email protected]
4 BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001
(cid:1) (cid:1)

NAMEYÊN XWENDEVANAN/OKUYUCU MEKTUPLAR
”Warê Mezin” an jî ”Kanî” jî di kovara
Silavên germ ji we ra!
Bîrnebûnê de hatin weflandin. Ji bo vê xe-
Hevalên hêja, wexta ku ez di internetê
batê ez spasî Mehmet Bayrak, Alî Alxasî û
da rastî malpera kovara Bîrnebûnê hatim,
xebatkarên we Bîrnebûnê dikim. Li dawî
dilê min pir fla bû. Ez bi xwe ji dêhê Beki-
ne mihum e stranek ji ku bê. Ya mihum di
ran li herêma Kûrecîkê / Meletî tême û vê
vê rewfla ya bi rîsk, ku gelek çanda me di-
demê jî li Almaniyê dijîm. Her çiqes axê
mire û bi zanayî tê kufltin, ev çanda ji ber
Meletî hêndi nav sinorê welêt da be jî, di
mirinê filtandine. Ji bo vê xebatê ez kovara
nav Kurmancên Meletî û yên Anatolya
Bîrnebûnê ji bo me gelek girîng dibînim.
Navîn de di alî çandî û zimên da pir lihev-
Bimînin di xêr û xwefliyê da!
hatî tê dîtin. Ango zaravayê Kurmancî yê
ku em pê deng dikin, ji zaravayên Anato- Yalçin POLAT
lya Navîn ne pir dûr e. Weka tê zanin, pir
Warê mezin
koç ji vê herêmê çê bûne. Bi piranî, yên
ku koçkirin, çûne Sariz/ Qeyseriyê. Li gor Warê mezin warê mezin
gotinên kal û pîrên me, demekê berê Lê diçêrin kar û bizin
gundê Xiniyan rabûn û koç kirine. Xinî û Min rindika xwe wenda kir
Orte bi kemer pî bi bazin
Harun birayê hev bûne. Lê di nava wan da
fler derketiye û Xinî jî ji gundê Harunan
Ware rindê bê te nabim
bar kiriye Warê Mezin ya Kûrecîkê. De-
Ji kêleka te ranabim
mekê dirêj li wir jîyane û paflê jî ji wir
Derd giran im, derd giran im
koçî Sarizê kirine. Tê gotin, ku Mezrayê
Çorliyan ku li ber deriyê gundê Harunan Warê mezin bi zevî kin
dijîn, mirovên ku ji ber Xiniyan mayine. Ber bikolin bi kanî kin
Helbet Xiniyan çanda herêma Kûrecîkê bi Rindikê li obê hana
xwe ve birine Sarizê ye. Piraniya klam û Ji min ra bi dergistî kin
stranên ku li Sarizê tên gotin, li Kûrecîkê
Ware rindê bê te nabim
jî tên naskirin. Ez mînakê klama ”Kanî”
Ji kêleka te ranabim
didim. fiivan Perwer vê klamê di kaseta
Derd giran im, derd giran im
xwe ya ”Nazê” de dibêje û wek klama Sa-
rizê dide naskirin. Ev helbet rast e. Lê
Baran barî erdê flil kir
”Kani” bi eslî xwe li Kûrecîkê çêbûye û li
Nav keleman tijî gul kir
hemû Kûrecîkê bi varyantên cudayî tê nas
Rindikê li gundê hana
kirin. Ez li pifl vê nadim û tenê vê rastiyê
Kezeba min tijî kul kir
ji bo girîngtiya xwe diyar dikim.
Garîp Dost jî klama ”kanî” hilgirtiye Ware rindê bê te nabim
kaseta xwe ye. Li ser kasetê hate diyar kiri- Ji kêleka te ranabim
ne, ku ev strana ji Kûrecîkê ye, lê Dost ev Derd giran im, derd giran im
strana bi navê ”Malan Barkir” daye nasan-
Herêm: Kûrecîk/ Meletî
dine. Her çi be jî, ez gelek kêfxwefl bûm, Berhevkar: Garîp Dost
Yê ku flandiye:Yalçin Polat
ku stranên herêma me wek ”Mamadalî”,
_
BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001 5
Merhaba, halk›n dergisinin de ondan uzakta ç›k›yor
Sevgili Bîrnebûn çal›flanlar› uzun süredir olmas› da beni düflündürüyor. Bîrne-
göndermeyi düflündü¤üm bu mektubu, bûn’un halkla buluflup, bütünleflmesi aç›-
yan›na birkaç deyim, atasözü ve öykü ek- s›ndan bunu önemli görmekteyim.
leyerek göndermenin daha önemli oldu- Bîrnebûn’u takip etti¤im kadar›yla,
¤unu düflünerek geç yazd›m. çok güzel hedeflerle yola ç›kt›¤›n› görüy-
Dergimizin 7. ve di¤er birkaç say›s›n› orum. Bu yolculukta halk›m›z›n sizleri
bulup okuma imkan›m olabildi. Gerçek- yaln›z b›rakmayaca¤›na inan›yorum.
ten yok edilmek istenen Kürt halk›n›n ve Gelecek mektubun ve yaz›lar›n
de onun kültürünün korunmas›, yaflat›l- KÜRTÇE olmas› dile¤iyle.
mas› noktas›nda olmas› gereken bir K›rflehir’den MIÇ‹ QATÊ
çal›flma. Dergimiz, dil aç›s›ndan, ‹ç Ana-
dolu Kürt a¤z›n› iyi kulland›¤› için an-
lamak konusunda bir güçlük çekmiyoruz.
Merhaba Bîrnebûn okurlar›
Bunun d›fl›nda, ‹ç Anadolu Kürt kültürü-
Merhaba ‹ç Anadolu Kürtleri, merhaba
nün derlenmesi ve korunmas› konusunda
yurtsever Kürt insan›, bilmem kaç say›d›r
biraz aceleci davranmak gerekir. Çünkü
Birnebûn okuyorum ve içimde kabaran
hergün bu de¤erlerden biraz›n› yitirdi-
bir hoflnutluk his ediyorum. Çünkü; kaç
¤imizi görüyorum. Sebep olarakta ailele-
yüzy›l önce kendi anavatan›ndan kopar›l-
rin ulusal bilinçten yoksun olmas› ve de
m›fl ve ‹ç Anadolu’ya yerleflmek zorunda
dayat›lan egemen dil ve kültürün ailelerin
b›rak›lm›fl Kürt insan›n›n kendi özünü
ifline her alanda daha iyi yarad›¤› anla-
yitirmedi¤ini, bugüne kadar tafl›yabildi¤i-
y›fl›n›n son zamanlarda geliflmesidir. Ay-
ni Bîrnebûn’da okuyorum.
d›n insanlar›n, bu de¤erlerin korunup ge-
Bu sayg›de¤er çal›flmas›ndan dolay›
lifltirilmesi ve de tekrar halka mal edilme-
da dergiye emek veren insanlara teflekkür
si sürecinde rol oynayabilece¤ine inan›-
ediyorum ve baflar›lar diliyorum.
yorum. Yine Bîrnebûn’un tan›t›lmas› afla-
Mehmet Ünlüdere
mas›nda ‹ç Anadolu’lu her Kürdün bunu
kendine do¤al bir görev saymas› gerek-
Ben Almanya’n›n Stutgart flehrinde otu-
ti¤ini düflünüyorum.
ran Kulu-Karacada¤ kasabas›ndan›m.
Kendi yörem olan K›rflehir’de Kürt
Bîrnebûn ç›kt›¤›ndan beri özenle ta-
köylerinin birer birer asimile oldu¤unu
kip, edip inceliyorum. Bîrnebûn’un ilk
görmek ve duymak bana gerçekten ac›
say›s› 1997 y›l›nda elimize geçti. Birkaç
veriyor. Bunun önüne acilen nas›l geçme-
tane olmas›na ra¤men Karacada¤ kasa-
miz gerekti¤ini hala düflünmekteyim
bas› sakinleri bu güzel dergiyi elden ele
(Hac›o¤lu, Barakl› köylerinin çocuklar›
gezdirerek okuma imkan› buldular. Bu da
tamamen Türkçe konufluyor ve Kungufl
hem bizim hem de dergi çal›flanlar› için
köyü de ailelerin duyars›zl›¤› nedeniyle
bir eksiklikti.
yavafl yavafl asimile olmakta).
Geçen hafta 13. say›s› elimize geçti.
‹ç Anadolu Kürtlerinin sesi olan Bir-
Okuduktan sonra bizlerin de Bîrnebûn re-
nebûn’un Avrupa’da de¤il de bir Hayma-
daksiyonuna yard›m etmemiz gerekti¤ini
na’da, bir Cihanbeyli ya da baflka bir yer-
anlad›m. Bunu da nas›l yapar›z? En
leflim alan›nda ç›k›yor olmas› bence daha
az›ndan kendi kald›¤›m bölgede oturan
iyi olurdu. Topraklar›ndan kopar›lm›fl bir
6 BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001
yüze yak›n Orta Anadolu’lu Kürt aileleri- sa¤l›yordu. A¤›t, kad›nlar›n ölenler üstü-
ne üç tane dergi de¤ilde büyük bir miktar ne söyledi¤i fliirlerdir, o a¤›tlarda dilden
ulaflt›rmak gerekir. Bu kültür abidesinin dile dolafl›rd›. Söz sanatlar›n›n etkisini
ç›kart›lmas› kadar insanlara ulaflt›r›lmas› halka destan anlatt›¤›m günlerde anla-
da önemlidir. d›m. Sözlü edebiyat ne zaman bafllam›fl
Avrupa’n›n de¤iflik ülkelerinde yafla- bilmiyoruz, yaz›l› edebiyat›n tarihi vard›r.
yan, Ankara, Konya ve K›rflehir’den olan Her zaman, yaz›l› edebiyat›n kayna¤› söz-
insanlar›m›za Bîrnebûn’u ulaflt›rmal›y›z. lü edebiyatt›r diyebiliriz, buna yaflad›¤›-
Bu insanlar›m›z dergiyi tesadüfen belli m›z yüzy›lda dahil.
kitabevlerinde ve derneklerde bulabili- Sözlü edebiyatta bu gün bile bir çok
yorlar. Bizim görevimiz bu insanlara der- yeni biçimlerle, anlat›mlarla karfl›lafl›-
giyi ulaflt›rmak ve bu insanlar›m›z› abone yoruz. Kim ne derse desin, sözlü edebiyat
yapmak olmal›d›r. Bundan sonra bu göre- her dilin yaz›l› edebiyat›n› etkilemifltir«
vi sevinçle yapmak istiyorum. (Bak. Yaflar Kemal, Deng, y›l:8 Say› 44, Ka-
Gökhan Yerlikaya sim-Aral›k 97, sayfa 17)
Uluslararas› edebiyatta bir çok de¤erli
eserler vermifl olan yazarlar›n yararlan-
Niçin Bîrnebûn?
d›klar› en önemli kaynak sözlü edebiyat ol-
Birnebûn dergisi yay›n yaflam›na girer- mufltur.
ken; -Niçin Birnebûn? sorusunun yan›t›n› Bîrnebûn dergisine katk›lar›n› sunmak
da okuyucusuna iletmiflti. isteyen kiflilerin yararlanacaklar› en büyük
Daha bu sorunun yan›t›n› arayan oku- kaynak yafll› insanlar›m›zd›r. Bu insanlar›-
yuculara ben de bir kaç noktay› aç›kla- m›zla yap›lacak röportajlar, onlar›n vere-
mak istiyorum. cekleri bilgiler Bîrnebûn için çok önemli
Kürtlerin yaflad›klar› ülkelerde, kendi birer belgedir, en önemlisi ise, Bîrnebûn
kültürlerinin yasak oluflu, kendi ana dilleri- çok az kifliye ulaflsa bile iç Anadolu Kürtle-
yle e¤itim görmemeleri, okuma-yazma bil- ri için arflivlere girecek yaz›l› belgelerdir.
memeleri, bas›n-yay›n ve iletiflim araçla- E¤er Bîrnebûn sade bunu baflarsa bile, ye-
r›ndan yararlanamamalar›, Kürtlerrin sözlü terlidir.
edebiyata yönelifllerini zorunlu k›lm›flt›r. Özellikle de en çok bu soru sorulmal›-
‹flte bundan dolay›, tan›nan kürt yazar, d›r. Gerçekten sözlü edebiyat kayna¤› ile
YAflAR KEMAL’ in afla¤›da aç›klad›¤› gibi: oluflturulan Bîrnebûn, iç Anadolu Kürtleri
»Ben bir edebiyat adam›y›m, edebiya- için yaz›l› bir belge olur mu?
ta bafllad›¤›mdan bu yana diyorum, Yaflar Kemal, Bîrnebûn’ un dayana-
yazd›¤›mdan bu yana demedim çünkü; ca¤› en önemli kayna¤›n, sözlü edebiyat
ben edebiyata yaz›l› olarak bafllamad›m. oldu¤unu yine bu cümleler ile destekli-
Ben onyedi-onsekiz yafllar›ma kadar bir yor;
destan anlat›c›s› ve folklor derlemecisi- »Söz insand›r, bir de en çok sözün
ydim. Çukurovan›n büyük, gezginci gücüne, sözün büyüsüne s›¤›nm›fllard›r.
destanc›lar›ndan ö¤rendi¤im destanlar›, Ben hem anlat›r, hem yazarken, sözün
toroslarda, köy köy dolaflarak anlat›yor, büyüsünü, gücünü hep yüre¤imin bafl›nda
bir yandan da a¤›tlar ve büyük flairlerin duydum.
fliirlerini topluyordum. Folklor derleme- Bilinç de geliflir, benim bilincim gelifl-
lerim ve destanc›l›¤›m bana kolayl›klar tikçe söz kanatlar›n›n insana çok yard›m
BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001 7
edebilece¤ine yüre¤im ile inand›m. Dün- ayd›nlara, yay›nc›lara büyük bir sorumlu-
yay› söz yönetiyor. Söz bütünü ile Dünyay› luk düflmektedir.
yönetmemifl, yönetmiyorsa bile, söz Düny- Bence, Birnebûn da böyle bir sorumlu-
ay› yaratanlar›n, yönetenlerin bafl›nda ge- luk ile çal›flmaktad›r.
lir. fiunu söylemek istiyorum ki; ben, »Dünyam›zda bir kültürü kopar›rsak,
ba¤›ml› angaje bir yazar›m. Daha dogrusu Dünyam›zdan güzel bir rengi, güzel bir
kendime ve söze ba¤›ml›y›m.« kokuyu, bir zenginli¤i yok etmifl oluruz.«
(Bak. Kemal Yaflar, Deng y›l:8 Say›44, Kasim- (Bak. Yaflar Kemal, Deng, y›l:8, say› 44, Ka-
Aral›k 97, sayfa 18) sim-Aral›k 97, sayfa 18)
Kürtlerin tarihini, edebiyat›n›, sanat›n›
araflt›r›rken, Kürt kültürünün yasaklan- fiêxe Oxçî
mas›, Kürtlerde büyük bir sözlü edebiyat
gelifltirmifltir. Öykü, hikaye, masal, a¤›t,
türkü, destan mizah v.b. Çünkü; 2701 yil-
dan beri Newroz’u kutlayan Kürtlerin çok
zengin bir tarihi, dili ve edebiyat› vard›r.
‹flte bu var olan yasaklar her zaman olm- Sayin Bîrnebûn yetkilileri
asa bile, bazen insada büyük fantaziler de Duisburg’dan bir Birnebûn okuyucusuy-
yarat›r. ‹flte Kürtlerdeki sözlü edebiyat›n um. Birnebûn’u zevkle okuyorum, Orta
bu kadar geliflmesinin bir nedeni de bu Anadolu’nun Harami Cütkanli köy-
yasaklard›r. ündenim. Bu köy Kulu’ya ba¤l›d›r. Size
Kendi eserlerinde söze çok önem veren yazmak istedi¤im bu köyün yüz sene ev-
ünlü kürt yazar› Yaflar Kemal, yukardaki vel Tokat’›n Turhal kazas›ndan gelmesi-
görüflleri yine bu cümleler ile aç›kl›yor. dir. Göç ederekden gelmifller. Yaln›z or-
»T.C. Yetmiflsekiz y›ldan beri Kürtlere dada Turhal ve Çiftlik kasabalar›na ba¤l›
okuma-yazmay› yasaklay›nca, Kürtler de akrabalar›m›z›n oldu¤unu büyüklerimiz-
sözlü edebiyata baflvurmak zorunda kal- den dinlerdik. Hata 35 sene evvel gelir
m›fllar, büyük destanlar, türküler, a¤›tlar, giderlerdi. Büyüklerin anlatt›¤›na göre,
masallar yaratm›fllard›r. Çok zengin bir orda da ayn› Cütkanl› köyleri ve Yapal›
halk edebiyat› yaratm›fllar, sözün gücünü köyleri oldu¤unu söylerlerdi. Size vurgu-
sözlü edebiyatta denemifller, büyülü sa- lamak istedi¤im bu konunun sizce arafl-
nat› gelifltirmifllerdir. Bugün bir çok Kürt t›r›lmas›na ve Birnebûn’da yaz›lmas›n›
ayd›n› bunun fark›nda bile de¤ildir. Da- istiyoruz. Eminimki bu konuya daha
has› köklü, sa¤lam bir folklor derlemesi- yazacaklar ç›kacaklard›r. Birnebûn muha-
ne giriflememifllerdir. Bugün bile Türkiye birinin Tokat’›n Turhal ve Çiftlik kasaba-
üniversitelerinde Kürt dili, folkloru, ede- lar›na giderek bu konuyu araflt›rmas›n›
biyat› enstitüsü yoktur.« de¤erli buluyorum.
(Bak. Yaflar Kemal, Deng y›l:8, say› 44, Ka- Hoflça kal›n.
sim-Aral›k 97, sayfa 19) Rojbafl!
Bu kadar zengin bir tarihi, edebiyat›,
dili kültürü olan Kürtlerin kültürlerinin Meral Sertdemir
yok olmak ile karfl› karfl›ya kalmas›, Kürt
dili, edebiyat›, sanat› ve tarihi üzerinde
çal›flma, araflt›rma yapan ve yapacak olan
8 BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001
HEKAT
CÎNÊ XANIM
M. fiîrîn Da¤
Bihar, bihar hêvî ye. Bihar rûnî ye. em ê, dê û bavên wê, memnûn bikin. A ku
Dawîya zivistanê, rojek nû ye. Îsal dîsa, hun bizanin, em dixwazin bi we re bi me-
bihar e; bi gul û kulîlkan deflt û çîyayên riv û bi xisim binî.“ got.
Agirîyê xemilandin. Xanim, li gundekî Agirî biflewite, ji welata dûr e. Ji dest
Agirîyê yî biçûk, di nav wan gul û kulîl- tuneyî û xizanîyê stuxwar e. Qîmeta keçe-
kan da dijîya. Heyflde salî wû. Xuflka çar kê çî ye? Kesî negot; wanayên yad in. Ma
bira û sê xwanga wû. Delalîka dayîka wana yên diz in? Ya jî topiz in? Gotinên
xwe, gulî çeqera gund, berxika çiyayên xwe rast in? An jî derew in? Meriyek tere-
Agirîyê wû. kekî xwe bifirofle bîle, dixwaze bipirse;
Nebixêr we, bihar îsal dîsa hat. Ji Xan- ka kî ne? Rind in ya jî xeraw in?
imê re, bi derd û kula va hat. Ku çi hat, vi Gundîyên Agirîyê, tu pirsên wenig neki-
biharê re hat. Karxezala çiyayên Agirîyê; rin. Mala tunuyîyê biflewite, negotin Aks-
çatiya xwe heyna çû avê, ser kanîyê. Sibe- aray li ku? Agirî li ku?
ke biharê ye, xwafl wû. Arebeke gewr, toz Mêrên li cemeetê, tev rabûn, çûn
û dûman bi ser xwe xist û bi lez kete nava malên xwe. Heryekî keçên xwe yên 16-20
gund. Ber malekê dawestîya. Gundî, li salî, xemilandin anîn. Yêk bi yêk di ber
dor û pafl wê berhev bûn. Kalekî rispî û Kalê ra derbas kirin. Herkesî dixwast, di
xortekî 20-25 salî, ji arebê dêhatin. çavên Kalê keve û keça xwe bide mêr,
Xwedîyê malê, ew mîvanana û gundîyên mina ku terekenî xwe anîwûn bazarê. Ew
xwe dawetî hundir kirin. Gundîyan yek bi keçên, hê kurik, jîyan nasnedikirin, tu ze-
yek silav li mîvana dan, xêrhatin kirin û li wac di bîra wana tuneyî, diber Kalê û
dil û xatirê wana pirsîyan. xwarzîyê wî re derbas dikirin.
Xwedîyê malê; “Hun kîn e? Ji ku ne? Xanimê, çatiya xwe di dest de, ji
Mirazê we çi ye?“ got. kanîyê dihat. Li ber malê bavê wê qîrini
Kalê; “Em ji gundekî Aksarayê ne. Em biser xist; “Stû flikefltê, zû were. Çima tu
ê Tirk nî. Va xorta jî xwarzîyê min e. Ewî mayî derengîyê? Tu yê bi qismeta xwe
berzewac e. Hetanî niha, ji axiza me, bilîzî. Zûke, çatiya xwe berde. Dayîka te,
cîran û havalan, ji gundên dor-alîyê we, te bixemilîne em herin.“ got.
çend bûk anîn. Em ê, ji wana pire xwafl in, Xanim; rinda bejn zirav, por dirêj, çav-
jê, memnûn in. Ez jî, dixwazime xwarzîyê refla guliçeqer, kete hodê, kal û ew xorta
xwe; ji dereke bi kok û binat bizewicînim. dî; aveke sar bi ser junîyên wê de hat. Dilê
Em, ji bo vê yekê hetanî vira hatin. Em ê, xwe yî mîna dilê çûçika ewra, di sîngê wê
qelew in (dewlemend), keçeke rind, ku da; kire kutekut ber çavên wê reflva hatin,
xwarzîyê min, pê qaîl biwe raste me hat, hefl li serê wê çûn û ji pêde gêr bû. Xanim,
BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001 9
birin hodeke din ramedandin. Ramedan- - Min, ew herzan êxiste kar. flev bû.
din flû va, xwe berhev kir û zû hate xwe. Xanimê di quncikekî hodê de, herdu
Zanî bû, ku yên dîsa ji gund keçekê bifi- nigê xwe kiflandibûn zikê xwe. Destê xwe
roflin. li ser wana girêdayî bûn. Çenga xwe ki-
Kalê qerara xwe zû dayîbû. Bûka xwe riwû junîyên xwe. Ji herdu çavan de mîna
Xanime ji xwarzîyê xwe jî pirskir. Vî jî, ji baranê dibarand û digirîya. Derîyê hodê ji
bo Xanimê got; hev bû, ku çi biwîne? Li flûna xwarzî, kal
- Erê. bi xwe kete hundir. Ew carek din xapan-
Kal, bavê Xanimê û zava rabûn çûn diwûn. Carek din dinê bi ser wê de xelîya.
mala Xanimê. Bi pera, dilê dê û bavê Xa- Kalê jina xwe miriwû. Xanim ji xwe re
nimê kirin. Xanimê pir li ber xe da û got; anîwû. Kalê xwe tazî kir, hat rahîflte destê
-Ez narim welatê xerîb. Xortekî ez Xanimê, kiflande ser nivîna. Xanimê bi
nasnakime, ez vê re nazewicim. Ez welatê hêwetekê dest bi Kalê re na û ew li ser
xwe terk nakim. pifltê gêr bû.
Lê tu avil nekirin. Keçek wû, li cem dê Kal rawû ser xwe û bi zimanê xwe, bi
û bavan stûxwar wû. Tu heqqe xwe yên bê Tirkî li ber wê da. Û ku di cem wê keve.
“na“ tune wûn. Dayîka wê, ji wê re çiqi- Lê, xanimê ew nêzikî xwe nekir. Kal,
nek dagirt û da bin çengê wê û ew bi rê negêhiflte ber wî miradî. Kalê ew ci hîflt û
kir. çû raket. Xanimê jî hetanî siwê, herdu çav
Xanim, di rokê de bû bûk. Roke biharê nadane hevdu. Di wî quncikî de rûniflt,
de. Roke, ku qe nehatiwûya. Her çavekî dilê xwe, bi xwe û xwe diflewitî. Bêqedera
wê de, bihezar hêstirî ve bû bûk. Bûkek, dayîka xwe, ne zar e ne ziman e, li gun-
dest hinne nekirî. Bûkek çav kil nekirî. dekî xerîb, li dor-pafl kes tune, here
Bûkek, jê re tu rele bidarnexistinî. Bûkek, gilîyên xwe di ber kê ke. Bi xwe û xwe di-
bê piflta Tereblîsê bûyî bûk. Bûkek, zavayê fikirî, çi bike û ji vê belayê xilasbe?
xwe nasnake û zimanê zavayê xwe nizane. Heftekî nan nexwar û av venexwar. Bi
Bûkeke mîna berxekê ji ber dayîkê gir- girî, kanîya çavên we miçiqî wû. Ro bi ro
tin û firotin. Xanimê, va nerindiya dê û dihelîya.
bavan anî bûn serê wê qe qebûl nekir. Xanimê mehek derbas bû, Kal nêzikî
Dinê bi ser wê de xelîya. Hê heyflde salî xwe nekiriwû. Lê dizanî; jîyan weng der-
wû. Kurikek wû. Berxikek wû. Ji welatê bas nawe. Dawîya flevên dirêj nedihat.
wê, ji gundê wê, ji dê û bavan, ji heval û Ro, bi girî derbas nediwûn. Rojek jê re
cîranan, rokê de, roke biharê de bi dûr xis- bûyî wû salekê. Qerara xwe dayîbû.
tiwûn. Siwekê zû de, benek heyna û kire bin pêfla
Kalê, xanim heyna anî gundê xwe. xwe, çû gomê. Ben avite darekê ku xwe bi
Cîran û heval hatin, bûka ecer xêr kirin. dar da ke. Dû ve, bûka Kalê ya mezin kete
Kesî tu rinde wenig nedî wûn. Kê li hundir, ew bena ji dest girt û ew bire mal.
rindîya wê mêz dikir, lêva xwe gez dikir. Malbata Kalê, yêk bi yêk dû wê digerîy-
Kalê di du roya de, bûkeke ku ne mîna an. Wana jî dizanîn; Xanim a rokê tifltekî
bûka anî wû. Xwe ji cîrana re dipesand. wûne serê wana. Ji bo wê, ew bi tenê ber-
Digot; nedidan.
10 BÎRNEBÛN NR 14, PAYÎZ 2001