Birinci Doğu Halkları Kurultayı: Bakü 1920 (Belgeler)

224 Pages·1999·6.919 MB·Turkish

by  Kolektif

Birinci Dogu Halklari
Kurultay1
BakO 1920 (Belgeler)

Birinci Dogu Halklan
Kurultay1
BakO 1920 (Belgeler)
Bu kitabm yaym haklan
Analiz Bas1m Yaym Tasanm Uygulama Ltd. ~ti.nindir.
Birinci Bas1m: 1975
ikinci Bas1m: Koral Yaymlan, Nisan 1990
O~iincii Bas1m: ~ubat 1999
Teknik Haztrhk: Analiz Bastm Yaym
Baski: Sistem Ofset
ISBN: 975-343-243-7
KA YNAK YAY INLARI: 271
ANAL1Z BASIM YA YIN TASARIM UYGULAMA LTD. ~Ti.
1stiklal Caddesi 184/4 80070 Beyoglu-istanbul
Tel: [phone] 21 99 Faks: 249 28 92
i<;iNDEKiLER
Sunu§ 7
Milliyetlere Gore Kurultay'm Bile§imi 13
Toren Oturumu (31 Agustos 1920) 15
Birinci Oturum (1 Eyliil 1920) 31
ikinci Oturum (2 Eyltil 1920) 51
Ui;:i.incii Oturum (4 Eyliil 1920) 73
Dordiincii Oturum (4 Eyltil 1920) 85
Ek: Amerika Birle§ik Devletleri
Komi.inist Partisi Delegesi John Reed'in Soylevi 103
Be§inci Oturum (5 Eyliil 1920) 109
Altmc1 Oturum (6 Eyltil 1920) 143
Yedinci Oturum (7 Eyliil 1920) 169
Ek: <;agn 188
Ek Belgeler 193
Dogu Halklan Kurultay1'na
Kat1lan ve isimleri Tespit Edilebilen Ti.irk Delegeleri 195
Ti.irkiye'den Giden Resm1 Delegelere Verilen Talimat 196
Dogu Halklan Kurultay1 Riyasetine
Kars ve Batum Viliiyetleri Vekillerinin Maruzas1 197 ·
iran, Ermenistan ve Ti.irkiye'nin
Boyunduruk Altmdaki Halk Kitlelerine 199
Dogu'nun Halklanna (Bildiri) 205
Sovyet Basmmda Kurultay Haberleri 212
Pavlovi~ 4 Eyli.il'de
Baku'den Yaztyor (Pravda, 16 Eyli.il 1920) 212
Karl Radek'in Baku Kurultay1 Dsti.ine
izlenim ve Degerlendirmeleri (Pravda, 19 Eyli.il 1920) 213
Zhizn Natsionalnostei'den <;1kan Bir Yazt (24 Eyli.il 1920) 217
Baku Kurultay1'na Kattlanlardan
A Merezhin Bildiriyor (izvestiia, 21 ve 28 Eyli.il 1920) 218
M. Pavlovi~'in Baku Kurultay1 Dsti.ine izlenim ve
Degerlendirmeleri (Znizh Natsionalnostei, 27 Ekim 1920) 219
SUNU~
Elinizdeki kitabm birinci bas1m1 1975 y1hnda Koral Yaymlan
tarafmdan yap1ld1. Bilindigi gibi ytizy1hmmn son \:eyreginde em
peryalizm, Ezilen Dtinya'ya kar§I btiytik bir saldmya ge\:ti. Ezilen
halklar yanm ytizyilhk mticadeleyle parca];ly1p att1klan somtirgelik
boyundurugunu yeniden ve derinden hissetmeye ba§lad1lar. Saldm,
saldmya kar§I direnmeyi de beraberinde getiriyor. Yaymevimiz, Ezi
len Dtinya'nm emperyalizme kar§I yeni kurtulu§ sava§lanmn ari- ,
fesinde oldugu bugtinlerde, bu konuya ili§kin tarihi tecrtibelerin be!·':
gelerini okuyucularm bilgisine sunmaktad1r. Ytizyilm ba§mda
emperyalizmle birlikte dtinyam1zda ya§anan degi§imi kavramak, ezen
ezilen millet \:eli§mesini ba§ \:eli§me olarak saptamak; gtintimtizti an
lamak bak1mmdan hil.la onemini korumaktad!f.
20. ytizy1hn en btiytik ger\:egi, Asya, Afrika ve Latin Amerika' daki
muazzam insan gtictintin dtinya siyaset sahnesine \:Ikmas1, bir anlamda
dtinya tarihine ttim aglfhg1yla · girmesidir. Ezilen Dtinya'y1, insanhgm
ortak geli§me yatagma emperyalizm \:ekti. Kapitalizmin ttim dtinyaya
yay1lmas1, antikapitalizmin de Avrupa d1§ma ta§mas1 sonucunu verdi..
Bu antikapitalizm, \:evre halklarm metropollere muhalefeti idi, yani an
tiemperyalizmdi. Kapitalizm, Avrupa'daki oltimctil krizine geni§leyerek
\:are bulabildi. Fakat bu "\:are'', krizin ttim dtinyaya yaydmasmdan
ba§ka bir sonu\: vermedi.
19. ytizy1lda Avrupa ve yakm i;evresi, burjuvazi-proletarya olarak
ikiye boltinmti§tti. 20. ytizy1lda ise, dtinyadaki ana boltinme, ezen ve
ezilen uluslar bi\:iminde geri;ekle§ti. Bu boltinme, sm1f mticadelesinin
uluslararas1 alanda devam1yd1. Lenin, 19. ytizy1hn devrim ve sos
yalizm stratejisini esastan degi§tiren bu geli§meyi, dtinya tahlilinin te
meline oturttu ve .Komtinist Enternasyonal Kongresi'ne sundugu tez
lere temel ald1g1m belirtti.
7
20. yiizy1la gozatt1g1m1zda, -ezen-ezilen c;:eli§mesinin, dtinya
llapimtaki ba§hca c;:eli§meler ic;:inde ba§ c;:eli§me oldugunu gortiyoruz.
l'roletarya devrimleri, ezilen halklann emperyalizme kar§I i§c;:i sm1f1
iindcrJiginde verdikleri miicadelelerde giindeme geldi.
c;agun1zm te.mel o~~llik~erinde.n ~iri, devrim ak1mmm Bat1'dan
Do~u·ya. Kuzey den Guney e, kap1tahst merkezlerden c;:evre tilkelere
dogru kaymas1d1r. Kapitalizmin emperyalist ~amaya gec;:mesi,
di.inyaoin ezen ve ezilen uluslar olarak ikiye boli.ill{llesi, somtirtintin ve
dolayis1yla c;:eli§melerin c;:evre tilkelerde yogunla§tnas1, devrim mer
kezinin bu yonde kaymasm1 getirmi§tir.
Sosyalizmi "geri" tilkelerde kurma c;:abas1, umutsuz bir zorlama
rmdir tarihe i;ahm atma gayreti midir? 20. yiizy1! sosyalizmleri
ba§mdaO beri bu ele§tiriyle kar§Ila§tilar. Ele§tirenler arasmda, ka
falan 19· ytizy1lda kalmI§ baz1 "Marksistler" de vard1.
Kim ne derse desin, insanhgm kapitalizmi §U veya bu di.izeyde a§an
ya§anmI§ bi.ittin deneyleri, bu "geri" denilen tilkelerde gerc;:ekle§ti.
Teori, alc;:akgontillti olmahdlf, oturup bu olgunun nedenlerini tahlil et
melidir. Teori pratige uymad1g1 zaman, pratik yok say1lamaz, teori
degi§tirilir.
. yiizyildan farkh olarak, dtinyanm devrime ve sosyalizme daha
19
yakin kesimi, artlk en ileri kapitalist tilkeler degil, kapitalizmin daha
geri a§amalanm ya§ayan tilkelerdir. Ytizy1hm1z gen;;eginin ba§tan
sona kan1tlad1g1 bu saptama, teorik hazinemizin ko§e ta§lanndan bi
rini tu§turur. Ba§anya ula§abilecek bir devrim stratejisi ic;:in
0
onceJikle belirlenecek gerc;:ek budur. .
. yi.izy!lda bilimsel sosyalizm, A vrupamerkezli olmaktan c;:1km1§,
20
dtinyalrla§IDl§tlr. Avrupa' nm aglfhg1 ikinci plana dti§mi.i§ttir.
Gi.inurniizden gec;:mi§e dogru bak1ld1gmda daha ac;:1k gortildi.igti gibi,
Ekirn pevrimi klasik 19. ytizy1l Avrupa devrimi degil, "geri" i.ilke0dev
rimidir. Rusya, Avrupa'nm en geri, Asya'mn ise en ileri i.ilkesiydi.
Rusya'da ba§layan devrim, Bat1'ya dogru degil, daha Dogu'ya, Asya'mn
ic;:lerine dogru yay1labilmi§tir. Lenin ve Bol§evikler, 1920'lere kadar
israrla Avrupa proletary~mdan devrim beklediler ve bunu Sovyet ik
tidaonin ya§a~abilmesimn ko§uiu olarak gordtiler. Fakat ozellikle Al
manya ve Italya'daki proletarya ayaklanmalanmn ba§ans1zhkla
sonu~Janmas1 i.izerine gozlerini Dogu'ya diktiler.
8
Ekim Devrimi, 19. yi.izyII devrimlerinden 20. yi.izy1l dcvri111k1inl'
gec;i§ siirecinde, yeni devrim odagmm heniiz tam belirginle~mcdi~i hi1
a§amada gerc;ekle§ti. iki donernin ozelliklerini de bagnnda ta~tyonlu.
Fakat devrimin. ingiltere, Fransa, Almanya gibi zamamn en geli§mi~
kapitalist i.ilkelerinde degil de Rusya'da olmas1, si.irecin yoniimi
gosterir. Rusya, ilerilerin en gerisiydi. Fakat gi.iniimi.izden arkaya dogru
bakarsak, Ekirn Devrimi'nin ileri i.ilkelerin en gerisinde degil, geri
i.ilkelerin en ilerisinde gerc;ekle§tigini belirleriz. Nitekim 1917 Devrimi,
A vrupa devrimini degil, Asya, Afrika ve Latin Amerika devrimlerini,
ulusal kurtulu§ sava§lanm ate§ledi. Di.inya kapitalizmi metropollerini
koruyabildi, fakat somi.irgele§tirmek istedigi geni§ alanlarda Ekim Dev
rimi'nin ri.izganm bast1ramad1. Sovyet Devrimi'ni, Dogu Avrupa dev
rimleri, ozellikle <;in Devrimi, Kore, Ki.iba, Hindic;ini devrimleri ve ti.im
di.inyada gi.ic;li.i bir ak1m olan bag1ms1zhk mi.icadelesi izledi.
Elinizdeki kitap, 1-8 Eyli.il 1920'de BakQ'de toplanan Birinsi
Dogu Halklan Kurultay1'nm stenoyla tutulmu§ tutanaklanm ve b~
kurultayla ilgili yerli yabanct ek belgeleri kapstyor.
Birinci Dogu Halklan Kurultayt'nm toplanmas1, U<;i.inci.i En
ternasyonal'in ikinci Kongresi'nde kararla§tmld1. Kurultay, Ekim
Devrimi sonrasmda devrim odagrnm Dogu'ya, Ezilen Di.inya'ya
kayd1grnrn Di.inya Devrimci Hareketi tarafmdan gori.ildi.igi.ini.in ve bu
anlayt§ dogrultusunda harekete gec;ildiginin kamt1d1r.
Kurultay hazlfhklanm yapmakla g0revlendirilen Komite, bi.iti.in
Dogu i.ilkelerine <;agn yaptl ve Kurultay'a delegeler gondermelerini is
tedi. Birinci Dogu Halklan Kurultay1'na c;e§itli i.ilkelerden partili ve
partisiz 1891 delege kat1ld1. Tiirkler 235 delegeyle en kalabahk gruptu.
Bunlar arasmda Ankara hi.iki.imetinin gonderdigi resmi delegeler oldugu
gibi, bag11ns1z delegeler de vard1. Ali Fuat Cebesoy'un hat1ralanndan
ald1g1m1z, Ankara Hi.iki.imeti'nin Kurultay'a kalllacak delegelere ili§kin
tavsiye karanm belgeler boli.imi.inde sunuyoruz.
Kurultay, yakm tarihimiz ii;inde onemli bir yere sahiptir. Kurtulu§
Sava§1m1z, Kurultay'm en onemli tart1§ma konulan arasmdad1r. Ku
rultay tutanaklar1, emperyalizme kar§I mi.icadelenin iki temel kuvveti;
sosyalist hareket ile ulusal kurtulu§ hareketleri arasmdaki stratejik
i§birligini saptamaktad1r. Kurultay, Ankara Hi.iki.imeti onderliginde
9