birey örgüt uyumu kuramı ve dalaman havalimanı çalışanları üzerine bir alan araştırması

209 Pages·2010·1.25 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
YÖNETİM ORGANİZASYON BİLİM DALI

BİREY ÖRGÜT UYUMU KURAMI VE
DALAMAN HAVALİMANI ÇALIŞANLARI
ÜZERİNE BİR ALAN ARAŞTIRMASI

Mehmet ULUTAŞ

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN
Prof. Dr. M. Şerif ŞİMŞEK

KONYA-2010

i

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel
etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Mehmet ULUTAŞ
ii

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

DOKTORA TEZİ KABUL FORMU
Mehmet Ulutaş tarafından hazırlanan Birey Örgüt Uyumu Kuramı ve Dalaman
Havalimanı Çalışanları Üzerine Bir Alan Arştırması başlıklı bu çalışma 28/10/2010
tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz
tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir.

Prof. Dr. M.Şerif ŞİMŞEK Başkan
Prof. Dr. Tahir AKGEMCİ Üye
Üye
Prof Dr. Adem ÖĞÜT
Üye
Prof Dr. Adnan ÇELİK
Doç Dr. Ahmet AY Üye
iii

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

n Adı Soyadı Mehmet Ulutaş Numarası 034127001012
i
n
Ana Bilim / İşletme
i
c
n Bilim Dalı Yönetim ve Organizasyın
e
r
ğ Danışmanı Prof. Dr. M. Şerif Şimşek
Ö

Tezin Adı Birey Örgüt Uyumu Kuramı ve Dalaman Havalimanı
Çalışanları Üzerine Bir Alan Araştırması

ÖZET
Genel mahiyeti itibariyle, bireyin değerleri ile örgütün değerleri arasındaki
uygunluk ya da benzerlik derecesi olarak tanımlanan birey-örgüt uyumu, örgütlerin
başarısı için gerekli olan temel faktörlerden biridir. Örgütler, kültürel değerlerde
uygunluk esaslı işgören seçme ve yerleştirme süreçlerini kullanarak ya da
sosyalizasyon taktiklerine başvurarak örgütlerinde birey-örgüt uyumunu
gerçekleştirmelidir.
Araştırmada birey-örgüt uyumu ile iş doyumu, bağlılık, verimlilik, iş stresi ve
çatışma arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Örgütlerde yüksek birey-
örgüt uyumunun, işgörenlerde yüksek iş doyumunu sağlayacağı; bağlılık ve
verimlilik düzeylerinde artış ve iş stresi ve çatışmada ise azalışa yol açacağı
varsayılmıştır.
Araştırmanın örneklemini, Dalaman Uluslararası Havalimanı’nda faaliyet
gösteren yirmi ayrı işletmenin yönetici ve işgörenlerinden oluşan 367 katılımcı
oluşturmaktadır. Katılımcılar üzerinde, araştırmacı tarafından uluslararası
araştırmacıların geliştirdiği ölçekler kullanılarak hazırlanan bir anket çalışması
yapılmış ve birey-örgüt uyumu ve sonuçlarına ilişkin önemli verilere ulaşılmıştır.
iv

Toplanan veri seti üzerinde paket program yardımıyla, Cronbach Alpha Güvenirlik
Testi ve Faktör Analizleri, Friedman Çift Yönlü Anova testi, Bağımlı İki Grup T
Testi, Pearson Corelasyon Testi ve Regresyon Analizleri yapılmıştır.
Araştırma sonuçları, birey örgüt uyumu ile iş doyumu, bağlılık, verimlilik
arasında pozitif yönde; iş stresi ve çatışma arasında negatif yönde bir ilişki
bulunduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler; Uyum, Birey-Örgüt Uyumu, Değerler, İhtiyaçlar, İşgören
Seçimi, Örgütsel Sosyalizasyon, İş Doyumu, Bağlılık, Verimlilik, İş Stresi, Çatışma,
Dalaman Havalimanı
v

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

n Adı Soyadı Mehmet Ulutaş Numarası 034127001012
i
n
Ana Bilim / İşletme
i
c
n Bilim Dalı Yönetim ve Organizasyın
e
r
ğ Danışmanı Prof. Dr. M. Şerif Şimşek
Ö

Tezin Adı The Theory of Person-Organization Fit and a Field
Study on Employees of Dalaman International Airport

SUMMARY
Person-organization fit is generally described which a degree of compatibility
or similarity between person’s values and organization’s values is one of a base
factor required for organization’s successfull. Organizations should come true
person-organization fit in their organizations by using employee selection and hiring
process which based values congruence or socialization tactics.
We proposed finding a correlation in this study between person-organization fit
and job satisfaction, commitment, productivity, job stress and conflict. We
hypothesized that if the organizations have high level person-organization fit, than
their employees have a higher job satisfaction, commitment and performance and
lower job stres and conflict.
In this study, a total of 367 employees or managers working in 20 companies in
Dalaman International Airport were seleceted as the study sample. A questionnaire
prepared by researcher using surveys developed by international researchers was
used and determined very important datas about person-organization fit and its
organizational outcomes.
vi

In this context, we have reached important findings about person-organization
fit and its outcomes by conducting a survey on employees of Dalaman International
Airport. In order to analyze the data set by using the analyzing program, Cronbach
Alpha Reliability Tests and Factor Analysis, Friedman Two-Way Anova Test, T Test
(Dependent Two Samples), Pearson Corelation and Regression Analysis were used.
The findings showed us there is a statistically positive correlation between
person-organization fit and job satisfaction, commitment and productivity; and there
is a negative correlation between person-organization fit and job stress and conflict.
Key Words; Adjustment, Person-Organization Fit, Values, Needs, Employee
Selection, Organizational Socialization, Job Satisfaction, Commitment, Productivity,
Job Stress, Conflict, Dalaman Airport
vii

ÖNSÖZ
Mekteb-i Mülkiye’den 1997’de mezun olduğumda tek düşündüğüm, kamu’da
kalmak ya da, kamu’da çalışıp, sonradan özel sektöre transfer olmak yerine, hemen
özel sektörde başlayarak, ticaretin, imalatın, sanayiciliğin inceliklerine erkenden
hakim olmaktı. Bu sebeple oniki yılı aşkın bir süredir özel sektörde çalışarak; işin
denetimini de, yönetimini de, üretim sektörünü de hizmet sektörünü de, muhasebeyi
de pazarlamayı da, kurumsal şirketleri de aile şirketlerini de içinde yaşayarak
öğrendim.
Uygulamanın, pratiğin içindeydim; ama teori’yi de takip etmem gerektiğinin
bilincinde oldum hep. Bu da bana, çekler, cariler, satış, rekabet, yatırım, primler,
vergi vb. içinde büyük mücadelelerin döndüğü, günün süratle akıp geçtiği, saatlerin
yetmediği iş dünyasına, bir de akademisyen gözüyle bakabilme yeteneğini
kazandırmıştır.
Tez aşamasına geldiğimde, işletmelerdeki uyum sorunları üzerinde çalışmaya
karar verdim. Çünkü işletmelerde bir çok problemin kaynağı, işyerindeki verimsiz,
memnuniyetsiz çalışanlar, çalışanlar arasında sıklıkla ortaya çıkan çekişme ve
çatışmalar ve işten ayrılmalardır. Bu sorunların birey-örgüt uyumsuzluğundan
kaynaklandığını, uyum düzeyi yükseltilirse, iş doyumu, örgüte bağlılık ve
verimliliğin yüksek, iş stresi ve çatışmanın düşük olduğu bir örgüt iklimini
oluşturmanın kolay olmasa da, imkansız da olmadığını bu süreçte izah etmek
istemişimdir. Bu çerçevede işbu akademik çalışma, organizasyonlar açısından birey-
örgüt uyumu konusunun önemini bütün açıklığıyla ortaya koymaktadır.
Şüphesiz bu süreçte akademik dünyanın içinde yer almak şahsıma önemli
nitelik ve yetenekler kazandırmıştır. Akademik olarak şahsi kazanımlarımda ve bu
çalışmada bir çok kişinin emeği de sözkonusudur. Başta değerli hocam ve
danışmanım Prof. Dr. M. Şerif ŞİMŞEK olmak üzere, akademik hayatımda önemli
yerleri olan, Prof. Dr. Tahir AKGEMCİ, Prof. Dr. Adem ÖĞÜT, Prof. Dr. Adnan
ÇELİK ve Doç Dr. Ahmet AY’a; ve yardımları dolayısıyla Yrd. Doç. Dr. Adnan
viii

KALKAN’a, Yrd. Doç. Dr. Vural ÇAĞLIYAN’a ve Araştırma Görevlisi M. Tahir
DEMİRSEL’e teşekkürlerimi sunarım.
Bunun yanısıra sahibi oldukları kurumda akademik çalışma yapmama izin
veren ve desteklerini esirgemeyen ATM Dalaman Havalimanı Yapım ve İşletme
A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Arslan ve Yönetim Kurulu Başkan Yrd.
Cüneyt Arslan’a; DHMİ Genel Müdürlüğü Dalaman Havalimanı Başmüdürlüğü’ne;
Dalaman Havalimanında faaliyet gösteren tüm kamu kurum ve özel kuruluşların
yetkililerine ve çalışanlarına; ve anket çalışmaları sırasında samimi yardımları
dolayısıyla ATM Mali ve Ticari İşler Direktörlüğü personeline teşekkür ederim.
Son olarak bu süreçte beni her zaman destekleyen ve kendilerine ayıramadığım
zamanlar için beni anlayışla karşılayan sevgili eşim ve kızıma; ayrıca, babam,
annem, abim, ablam, kardeşim ve anneanneme de sonsuz teşekkürler.