Bir | Nefeste DUNYA| TARIHI Emma Marriott Maya Kita 74, Inceleme: 15 1. Bask Istanbul Subat 2014 8, Baskr, Istanbul Ocak 2015 ISBN: 978-605-5675-84-4 Onijinal Adi: The History ofthe World in Bite-Sized Chunks Copyright © Michiel O°Msra Books Limited 2012 Trkge Vayin Hakan Kesim Telif Haklary Ajans) Arach ie Maya Kitap’a Aitie Yayan Yoncimeni Tahir Malkog Egitor. Ganes Ozturk Geviemen’ Fgemen Vig Divelti Bang B, Acar, Rillur Manav Arslan (Mizanpaj: Mehmet Buyuikturna Kayak: Ovlem Asian Maya Kitap -Serttika: 14079 Merkez Mah, Kocamansur Sok. No: 6 fight / Istanbul Tel: 0212 296 97 12 e-mail infowmayavayinlarcom www.mayayayintar.com Bir | Nefeste | DUNYA | TARIHI Emma _ Marriott GiRiS Bu galigma diinya tarihinin yaklagik 5000 yillik bir kesitini, kigak bir kitaba sigdirmay1 amaglamaktadir. Kiresel tarihimizin genis ve siklikla karmasik doBas1, basit ve anlasihr bir formatta damitilmis: bir nefeste okunabilen tarih derlemesi ortaya c1karilmusur. Biz, bu kitapta diinyann en eski medeniyetlerine ve antik imparatorluklarina 6zellikle 6nem gésterdik. Daha énce fazlasiyla ele almmig olan Avrupa tarihinin otesine gecebilen bir dinya tarihi hazirlamaya gayret ettik. Bu kitapta, Avrupa ve Kuzey Amerika tarihinin bilindik Gykiilerine, Antik Yunan’in yicelikleri ve Norman Istilalari’ndan Amerikan Bagimsizlik Savaslari ve Wall Streevin gdkisiine kadar bircok olaya yer verildi. Bununla birlikte Uzakdogu, Afrika, Ortadogu, Okyanusya ve Amerika halklarinin bagindan gegen olaylant da ele aldik. Bu sayede, kilabin dogasi geregi, kisa da olsa Pakistan’in indus Medeniyeti’ne, Cin’in Tang Hanedanligi’na, Kuzey Aftika’nin Kusitler’ine ve Pers Ulkesi’nin Nadir Sah’ina kitapta dikkat gekebildik Her bir bélim kisa fakat kapsamlidir, Bu calismada yer alan bagimsiz her bir bilgi pargasmmdan kendi bagina ya da sunulan diger bilgilerle birlikte yararlamilabilir. Bir kitabin kapsayabilecegi gekilde mimkiin olan higbir seyi atlamamaya gayret gdsterdik (Neyin digarida birakilacagina karar vermek neyin kitaba dahil edilmesi gerekligine karar vermekten daha zor oldu). Diger kayitlara ve olaylara da atiflar yapildi. Zira tarih, daha énce yasanan olaylarla sekillendirilmedigi ve baglantilandiriimadigi surece higbir sey ifade etmez. Kitaba, hakkinda pek az sey bildigimiz ama bugiinkii hayatimiz tizerinde muazzam bir etkiye sahip olan en eski medeniyetlerle basladik. (Tarihci J. M. Roberts’in dedigi- gibi: “Eski tarih, yasamlarimizi ve diisiincelerimizi etkilemeye devam etmektedir.”) Ik medeniyetlerden baslayarak 1945 yilina kadar getirebildigimiz suregte, neredeyse elli dért asri agan bir diinya tarihi anlatulmaktadir. Aktarimlar Ortadogu ve Afrika, Avrupa, Amerika, Uzakdogu ve Okyanusya’y1 igeren alt gruplar halinde tasnif edildi, Siklikla lilkelerin ve sehirlerin giinimizde yaygin olan adlari kullanildi. Eski isimlerin daha uygun ve okuyucu igin daha tanidik oldugu hallerde ise orijinal isimler muhafaza edildi Bir Nefeste Diinya Tarihi’nin tarihle ilgili kimi karigikliklart aydinlatarak, kitlesel_gég ve catismalardan, gegmisin biiyiileyici basanlarima ve insanin hayatta kalma azminin sayisiz orneklerine kadar digiincelerimizi etkileyen ve bizi buguin oldugumur sey haline getiren gerceklerin anlasilmasina katki sunacagini umuyoruz. Emma Marriott Bu kitaba olan katkilarindan otara Dr. Hilary Stroh 2 soyadli, Lindsay Davies, David Woodroffe, Ana BjeZanéevié, Greg Stevenson, Andrew John, Charlotte Buchan, Dominique Enright ve Glen Saville’e tegekktir ediyorum. 1 iLK iMPARATORLUK VE MEDENIYETLER M.O. 3500 - M.O. 800 ORTADOGU VE AFRIKA Siimer Medeniyeti M.O. 5000’lerde Giiney Mezopotamya’mn (giiniimiizde Irak) Sumer adiyla bilinen verimli topraklarina gifigiler yerlesti, Bu miitevazt baslangig aslinda diinyanmn ilk biiyiik medeniyetinin tohumlarim atryordu Dicle ve Firat nehirleri arasinda yasayan (Mezopotamya, Yunancada “iki nehrin arasmndaki toprak” demektir) Stimerli giftciler tahil ve diger tarmm Grinlerini bol miktarda yetistirebiliyorlardi Temel gida ihtiyaglarim kargiladiktan sonra ellerinde kalan tretim favlasi ise onlara yerlesik bir yagam siirme imkanmi sunuyordu. Simerliler, ellerindeki fazla giday1 gintmiizde Pakistan ve Afganistan sinirlarima kadar uzanan bélgede yasayan insanlar tarafindan Gretilen metalleri ve aletleri almak igin kullandilar. Verimli fakat sel egilimi olan arazileri iizerinde hendek ve kanallardan olugan bir a sistemi ve drenaj yollari kurmay! basardilar M.O. 3000°lerde, Siimer’de bir dizi sehir devleti ortaya iki. Bunlann en biyigi lark bin insam barmdwan Ur'du. Diinyann bilinen ilk yazi sistemi Sumer kékenlidir, Baslarda resim yazisi olan Stmer civi yazisi, asamali olarak bir dizi kama bigimli basit simgeden olusan bir yazi sistemine dénusti, Metinler kil tabletlere kamig saplartyla yazilryordu. Sumerliler ayni zamanda karmasik bir yonetim ve hukuk sistemi diienlediler. Tekerlekli araglar ve gémlekgi garklari gelistirdiler. Biyuk zigguratlar!, kubbeli ve siitunlu binalar inga ettiler. Ik biytk Samer Imparatorlugu, M.O. yaklagik 2350 yilinda Akad Krali Sargon (Siimer’in kuzeyinde yer alan antik bir krallik) tarafindan kurulmustu. Butiin Simer gsehirleri onun kontrolii altinda birlesti. Imparatorluk Suriye’den Basra Korfezi’ne kadar uzantyordu. Bu hanedanlik takriben M.O. 2200 yilinda yikildi. Ancak M.O. 2150°den sonra Ur krallari Sumer otoritesini yeniden kurup, Akadlari egemenlikleri altima aldilar. Tahminen M.O, 2000 yillarinda, Elamitlerin istilas: (Siimer’in dogusunda yer alan bir medeniyet) ve Ur'un yagmalanmasin takip eden stiregte Siimerliler Amorit egemenligi altima girdi, Yakin gelecekte onlardan geriye kalanlardan buytik sehir devleti Babil dogacakti (Bkz. sayfa 17). Antik Masur: Eski Kralhk Afrika’daki ilk = medeniyet MO. 5000°lerde — kitamin kuzeydogusunda yer alan Nil Vadisi’ndeki yerlegim ile basladi. Buralarda yasayanlarin Sahradan geldigi diiginiilmektedir. Vaklagik 2000 yil once, iklim degigikligi Sahra’y: gol haline getirmeden Afrika’nin ilk tarme: topluluklari orada yasamuslardi. Ayni iklim defisikligi Nil Vadisi’nin batakliklarin da kurutmus ve burayt cifigi halklar igin gekici bir bélge haline getirmisti. M.O. 4. yézyiln ortalarinda, Nil Vadisi yogun bir niifusa sahipti Kasabalar bityiimiis ve bélge iki Misir kralligina ayrilmist. Geleneksel Misir kronolojisi bize M.O, 3200°de Firavun (Hukimdar) Menes’in Misir’in iki kralligint tek bir devlet ¢atisi altinda birlestirdigini séyler. Bu 3000 yillik bir medeniyetin baslangicidir. Bu medeniyete devasa anit mezar inga projeleri ve serpilip geligen Misir kultard damgasim vuracaktr, Antik Misir’in en eski dénemi Eski Krallik (yaklasik? M.O. 2575- 2130) olarak bilinir. Bu dénemde ulkeyi bir dizi gilt firavun yonetmistir. Teknoloji, sanat ve mimarlikta biytk gelismeler yasanmustir, Hiyeroglif yazi sistemi gelistirilmis, Buyik Sfenks ve Giza piramitleri insa edilmistir (Bunlarm ingasi sirasinda binlerce Misirli hayatint kaybetmistir). Piramitler firayunun ltimden sonraki hayati icin insa edilmislerdir. Piramitler, Gines Tanrisi Ra inanciyla yakindan iliskilidir, Bir noktadan genisleyerek inen sekli, giines iginlarint andirir ve merhum kralin tanrilara dofru yiikseligi igin bir merdiven rolii oynar. Antik Misir: Orta ve Yeni Kralhk Misir’da Orta Krallik (y. M.O. 1938-1630) adtyla bilinen bir istikrar déneminin ardindan siddetli kuraklik, kithk ve merkezi devletin gdkisit gelmistir. Daha sonra Misir’1n firavunlari iilkenin refah ve istikrarimi yeniden inga etmeyi basarmuslardi. Bu amacla simrlarm giivenligi saglanmis, tarsal iretim arttirilmis ve zengin maden kaynaklari ele gecirilmistir (Bu basar1 kismen zengin altm madenleri ve tas ocaklarina sahip olan Nubya’nm fethi ile gergeklesmistir). Bu déneme, altin ve diger degerli maddelerden yapilan miicevher tasarimlart damgasim’ vurmustur. Oliim ve yeniden dogus tanrisi Osiris’e tapinma Misir’da yayginlasmistir. Bu inanca gére sadece