Bir Künye Unsuru Olarak Arap Kültür ve Edebiyatı'nda Cansız Objeler, Bitkiler, İnsanlar

32 Pages·2015·0.72 MB·Turkish

by  Acil Servis

Bir Künye Unsuru Olarak Arap Kültür ve
Edebiyatı’nda Cansız Objeler, Bitkiler, İnsanlar
Fadime Kavak

Öz
Arap künye geleneğine ait uygulamalar; insanlara, hayvanlara, bitkilere ve cansız
objelere âit olanlar şeklinde kabaca dört ana kategoride ele alınabilir. Bu çalışma, daha
önce yine tarafımızdan bir makale çerçevesinde ele alınan en yaygın künye sınıfı olan
hayvan künyelerini dışarıda tutarak, günlük yaşantımızda yine geniş bir yer işgal
eden cansız varlıklara, bitkilere ve insanlara ait künyelerle bunların Arap şiirindeki
yansımaları üzerinde duracaktır.
Anahtar Kelimeler: Künyeleme geleneği, Arap kültürü, Cansız objeler, Bitkiler,
İnsanî özellikler.
Inanimate Objects, Plants and People as an Element of Kunya in Arab Culture and
Literature
Abstract
Applications in Arab’s kunya tradition can roughly be addressed in four main
categories: those of people, animals, plants and inanimate objects. As I treated the
most common class of kunyas, i.e. animal kunyas in a previous study, this study
especially deals with the kunya types of inanimate objects, plants and people, which
occupy a very large space in our daily life, together with their reflections in Arabic
poetry.
Key Words: Kunya tradition, Arabic culture, Inanimate objects, Plants, Human
features.

 Dr., Uludağ Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi
([email protected])
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
14 ▪ Fadime Kavak

Giriş
Araplar arasında yaygın bir kullanım alanına sahip olan, daha ziyade ٌّمُأ

ve ٌّبَأ kelimelerinin bir isme muzaf yapılmasıyla oluşturulan ve daha çok

insanlar için kullanılan künyeler,1 şahısların kimin soyundan geldiği ya da
onların temel vasıfları ve nitelikleri hakkında bilgiler vermektedir. Söz gelimi
ilk insan ve ilk peygamber olan Âdem (as.)’ın künyesi ٌّن ي ط لاٌّنبٌّا olup bununla
ُ ْ
çamurdan yaratıldığı ifade edilmektedir.2 Genel manada insanlara da ايَنْدُّ لاٌّوُنبَ
ya da ٌّم اميَّاٌَّلْاٌّوُنبَ künyeleri verilmiştir. Ali b. Ebî Tâlib (ra.)’a “İnsanların dünyaya
olan sevgilerini görmedin mi?” denildiğinde; “Onlar, Dünya’nın çocuklarıdır”
manasında (اهَ وُنبٌَّمْ هُ ) demiştir. Şâir şu beytinde de kadınlar için ايَنْدُّ لاٌّتُ انَبَ
ifadesini kullanmıştır:3
اهَ ت انَبٌَّءُاقَل ٌّايَنْدُّ لاٌّين بٌَّشُ يْعَ وَ ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّاهَ ُتانَبٌَّنم هُ وَ ٌّايَنْدُّ لاٌّوُنبٌَّنُ حْ نَوَ
“Biz dünyanın oğulları, onlar da kızları.. Oğulların hayatını sürdürmesi kızlarla
bir araya gelmesine bağlıdır.”
Ayrıca servet sahibi kimseye de ٌّايَنْدُّ لاٌّنُ بْا denilmektedir.4
İnsanların yanı sıra hayvanlar, bitkiler ve çevremizde önemli bir yere
sahip olan cansız objelere de künyeler verilmiştir. Hayvanlara ait künyeler
daha çok onların fiziksel özelliklerini, tabiatlarını, yaşadıkları yerleri,
kendilerinin veya yavrularının isimlerini yansıtırlar. Mesela deveye,
dayanıklı olduğu için بويَّاَُّأٌّوُبَأ, keçiye yavrusu oğlaktan dolayı ٌّي دْجَ ٌّوُبأ, ata
hızlı koştuğu için ٌّء اضَ مٌَّ وُبأ, aslana yattığı koruluk sebebiyle ٌّس ايَخْ ٌَّلْاٌّ وٌُّبَأ
künyeleri verilmiştir. Bu hayvanların dişilerinin künyesi de ٌّمُأ veya ٌّتٌّنب
ْ
kelimeleriyle yapılmıştır.
Bitkiler ve cansız varlıklara ait künyelere gelince, bunlar arasında somut
ve soyut varlıklara, yiyecek ve içeceklere, şehirlere, sûrelere vb. şeylere
verilen künyeler vardır. İnsan için kullanılan künyelere benzer olarak
müzekker varlıkların künyesi ٌّبَأ veya ٌّنبا , müennes olanların ki ise ٌّمُأ veya ٌّتنب
ْ ْ
sözcüklerinden oluşurken, her ikisinin çoğul formu ٌّتانب kelimesiyle yapılır.
ََ
Ancak semâî müennes bir kelime olan ateşin künyelerinin بح ابحٌّوبَأٌّ-عيَّار سٌّوبَأ
َ ُ ُ َ ُ

1 Bk. Fadime Kavak, “Arap Kültüründe Künyeleme Geleneği ve Çöl Faunası
Üzerindeki Yansımaları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2013), s.
111-149.
2 İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b.
Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Murassa‘ fi’l-âbâ ve’l-ümmehât ve’l-benîn ve’l-
benât, (nşr. Fehmî Sa’d), ‘Âlemü’l-kütüb, I.baskı, Beyrut 1996, s. 44.
3 Se‘âlibî, Ebû Mansûr ‘Abdilmelik b. Muhammed b. İsmail, Simâru’l-kulûb fi’l-mudâf
ve’l-mensûb (nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim), Dâru’l-ma‘ârif, I. baskı, Kâhire
1965, s. 268.
4 Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed, el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi’ş-şerhı’l-kebîr, I-II, el-
Mektebetü’l-‘ilmiyye, Beyrut, t.y., I, 63.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
Bir Künye Unsuru Olarak Arap Kültür ve Edebiyat’ında Cansız Objeler, Bitkiler, İnsanlar ▪ 15

olması, bazen müennes varlıklara künye verilirken ٌّبَأ kelimesinin de

kullanıldığını göstermektedir.
Cansız varlıklara künye verilirken bu varlıkların sahip oldukları özellikler
de göz önünde bulundurulmuştur. Mesela ölüme, insanı yuttuğu için ٌّم ٌّيهٌّلُّلاٌّمُأ;
َْ ُّ
sofraya, insanları bir araya getirdiği için ٌّع م اجَ ٌّوُبَأ; Fâtihâ sûresine, Kur’ân’ın ilk
sûresi olması sebebiyle نآرْقُلْاٌّمُُّأ denilmiştir.
Bir varlığın birden fazla künyesi olabildiği gibi, bir künye birden fazla
varlık için de kullanılmıştır. Mesela ٌّم ٌّيهلُّلاٌّمُأ ölümün, felaket ve musibetin; ٌّوٌّبٌَّأ
َْ ُّ ُ
ٌّك ل ام açlığın, yaşlılığın, fakirliğin, kartal ve keçinin künyesidir. Aynı şekilde ٌّمُأ
َ ُّ
ٌّم عَ شْ قَ veٌٌّّل طَ سْقٌَّمُُّأٌّfelâket, musibet, ölüm ve harbin künyesi iken, معَ شْ قٌَّمُُّأ kartal,
sırtlan, örümcek, dünya ve dişi aslanın, لطَ سْقٌَّمُُّأ de dişi kurdun künyesidir.
Cansız varlıkların ve bitkilerin yanı sıra uyanık, pinti, hırsız, kör v.b. gibi
belli vasıflara sahip kimseleri tanımlamak için de künyelerden
yararlanılmıştır. Mesela; uyanık kimseye ٌّر ذَ حَ لْاٌّوُبَأ, hırsıza ٌّل يْلملاٌّنُ بٌّْا , köre ريص بٌَّوُبَأ
denilmiştir.
Şimdi aşağıda cansız objeler, bitkiler ve insanlar için türetilmiş olan
künyeleri detaylı bir biçimde ele almaya çalışalım.
A) Kâinatla İlgili Varlıkların Künyeleri
1) Dünya: (ايَنْدُ )
Biz insanlar için bir imtihan yeri olan, kısa ve geçici bir konak olarak
bilinen dünya hayatının pek çok künyesi vardır. Bu künyeler, bizlere
dünyanın özelliklerini ve vasıflarını en iyi şekilde yansıtmaktadır.
ٌّر وُّنخَ ٌّمُُّأ : Dünya, insanı yiyip bitirdiği için sırtlana benzetilmiş ve aslında
sırtlana verilen bu künye dünyanın da künyesi olmuştur.5 Emevi halifesi
Abdülmelik b. Mervan (86/705), dünyanın nimetlerinden ve lezzetlerinden
istifade ettik derken “ٌّر وُّنخَ ٌّم ٌُّأٌّنْ م ٌّامنكم مَ ٌّتَ” demiş ve bu sözünün üzerinden bir
hafta geçtikten sonra vefat etmiştir.6
ةلَمْ شَ ٌّمٌُُّّأ : Hem dünyanın hem de içkinin künyesidir. Çünkü her ikisi de
insanın aklını başından alır ve insanın aklına hükmeder.ٌّAşağıdaki beyitte ٌّمُأ
ُّ
ةلَمشَ ile ilgili olarak mecaz manada şöyle denilmiştir:
ْ

5 İbn Hamdûn, Muhammed b. ‘Ali, et-Tezkiretü’l-hamdûniyye, I-X, Dâru sâdır, I.
baskı, Beyrut 1417, IX, 190; Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer,
Rabî‘u’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahbâr, I-V, Müessesetü’l-a‘lamî, I. baskı, Beyrut 1412, I, 61.
6 Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 257.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
16 ▪ Fadime Kavak

7ٌّلُ يَّاو اٌّهَ تملاٌّاهٌَّ نٌٌّّْم ٌّتْ نَ يَّا زُ ٌّ ةرَارمغَ ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّاهف ئ اٌّذَ ب ٌّاٌّنَيم رَْتٌّةَ لَمْ شَ ٌّم ُأٌّنْ م
“Nakışlarla bezenen aldatıcı şey, felaketlerini Dünyadan bize atıyor”
Dünyanın diğer künyeleri de şöyledir:
ٌٌّّمُُّأٌّ-ةٌّ رف اوٌٌَّّمُُّأٌّ-ٌّل وغُ ٌّمُُّأٌّ-بٌّ ٌّجْ ٌّعُ لٌّْاٌّمُُّأٌٌّّ-لٌّ ثٌٌَّّجَ لٌّْاٌّمُُّأٌٌّّ-ٌّب ابَحٌُّ ٌّمُُّأٌّ-ءٌّ انَفَلٌّْاٌّمُُّأٌّ-زٌّ رْدَ ٌّمُُّأٌٌّّ-نٌّ رَدَ ٌّمُُّأٌّ-رٌّ فْدَ ٌّمٌُُّّأ
ةملَس
َ َ
ٌّر فْدَ kötü koku, ٌّن رَ دَ pislik, ٌّز رْدَ dünya nimetleri ve lezzetleri, ٌّء انَفَ fâni olma,
ٌّب جْ عُ kendini beğenmişlik, ٌّةرَف اوَ bol, çok manalarına gelir. Dünyaya, insanı
helak ettiği için ٌّل وغُ ٌّمُُّأ künyesi verilmiştir.8 ٌّل وغُ gulyabâni, felâket ve ölüm
manalarına gelmektedir.
2) Güneş: (ٌسمشَ )
ْ
ءٌّ امَ سم لاٌّتٌُّ نْب ٌّ-مٌّ وجُ ُّنلاٌٌّّمُُّأٌٌّّ-ةلَمْ شَ ٌٌّّمُُّأٌّ-ٌّء اٌّمَ سم لاٌٌّّر اوَنَْأٌٌّّمُُّأ : Güneşin künyeleridir. ٌّء اٌّمَ ٌّسم لاٌٌّّرُ اٌّوٌَّنٌَّْأ
yıldızlarٌّ demektir. Güneş ışığının künyesi de ٌّة هَ لََإ ٌّنُ بْا ’dir.9 Câhiliye şâiri olan
Teebbeta Şerran’ın (540-?) aşağıdaki beytinde geçen ٌّم وٌّجُ ُّنلاٌّ مُُّأ ile güneş
kastedilmektedir:
10كٌّ ب اٌّوَشم لاٌّم وجٌُّ ٌُّّنلاٌّمٌُُّّأٌّتْ ٌّدَ تٌَّهٌّْ اٌّثٌُّ يٌٌّّْحَ بٌّ ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّيدٌّ ٌّتَهْ يَّاٌَّوَ ٌّ َ يٌّن ٌَّلْاٌّ َ نٌُّْلْاٌّةٌَّ شَ حْ وٌَّلْاٌّىرَيَّاَ
“Yalnızlığı samimi dost gibi görüyorٌّve güneşin rehberliğinde yol alıyor”
3) Ay: (ٌرمقَ)
َ
يلٌّ ايٌٌَّّلملاٌّنٌُّ ٌّبٌّْا : Ayın künyesidir. يل ايَلملٌَّا geceler manasına gelip, ٌّةُ لَيْلملٌَّا kelimesinin
cemisidir.11
Bir şâir beytinde ayı tasvir ederken şöyle demiştir:
12ٌّلُ يق صَ ٌّنُ ويُقُلاٌّهُ نْعَ ٌّتْ لَجَ ٌّم اسَ حُ ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّهُ منَأكَ ٌّيلٌّ ايَلملاٌّنُ بْاوٌَّ ٌّانٌٌَّّب ٌّنَ ٌّأْدَ بَ

7 Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdirrezzâk el-Huseynî, Tâcü’l-‘arûs min
cevâhiri’l-kâmûs (nşr. Komisyon), I-XXXX, Dâru’l-hidâye, y.y., t.y., XXIX, 292.
8 İbn Sîde, Ebu’l-Hasan ‘Ali b. İsmail, el-Muhassas (nşr. Halil İbrâhim Ceffâl), I-V,
Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘arabî, I.baskı, Beyrut 1996, IV, 122; el-Ezherî, Ebû Mansûr
Muhammed b. Ahmed, Tehzîbü’l-luga (nşr. Muhammed Ivad Mur’ıb), I-XV, Dâru
ihyâi’t-türâsi’l-‘arabî, I. baskı, y.y., 2001, XIII, 126, 263; İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl
Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, I-XV, Dâru sâdır, I.baskı, Beyrut, t.y., V,
348; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 98, 115, 173, 214, 231, 238.
9 Zemahşerî, Rabî‘u’l-ebrâr, I, 85; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 43, 50, 178, 290; Suyûtî,
Ebu’l-Fazl Celâlüddîn ‘Abdurrahmân, el-Müzhir fî ‘ulûmi’l-luga ve envâ‘ıhâ (nşr.
Fuâd ‘Ali Mansûr), I-II, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1998, I, 489.
10 Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. ‘Abdillah, Kitâbu’s-sınâ‘ateyn el-kitâbe ve’ş-şi‘r (nşr.
‘Ali Muhammed el-Bicâvî, Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim), el-Mektebetü’l-
‘asriyye, Beyrut 1986, s. 322.
11 İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 264; Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 263.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
Bir Künye Unsuru Olarak Arap Kültür ve Edebiyat’ında Cansız Objeler, Bitkiler, İnsanlar ▪ 17

“Ay, sanki demircinin parlattığı keskin bir kılıç gibi görünürken yanımıza
geldiler”
4) Gökyüzü: (ٌءامس)
َ َ
ٌّم وجٌُّ ُّنلاٌٌّّمُُّأٌّ-ثٌّ ايَغ ٌٌّّمُُّأ : Gökyüzünün künyeleri olup, ٌّث اٌّيَغ ٌّمُُّأ aynı zamanda
tencerenin de künyesidir. Gökyüzüne ٌّث ايغ ٌّمُأ künyesinin verilmesinin nedeni,
َ ُّ
yağmurla (ٌّث يْغَ ) yeryüzüne rahmet, bereket getirmesidir.13 Ayrıca ٌّم وجُّنلاٌّمُُّأ
sٌّء اaمmسلaا’ndyiro.l1u4 nun ( ٌّةٌّرمجَ مَ) da künyesidir. Samanyolunun bir diğer künyesi ٌّمُُّأ
َ م
5) Bulut: (ٌباٌحس)
َ َ
ٌّر خْ مٌَّتٌُّ انٌٌَّّبٌَّ-ٌّر خْ بٌَّتٌُّ انٌٌَّّبٌَّ-ةنَزْمٌُّوُبَأ : Bulutun künyeleridir.ٌٌّّة َنزْمُ beyaz bulut, ٌّر خْ بَ
buharlanma demektir. ٌّر خْ بٌَّتُ انَبَ ve ٌّر خْ مٌَّتُ انَبَ, yaz mevsiminden az önce ortaya
çıkan beyaz bulutlardır.15 Muallaka şâirlerinden Tarafe (564-?) bir beytinde
şöyle demiştir:16
ٌّر ضٌَّ خُ ٌّلْاٌّجَ يل اسٌَّ عٌَّ ٌّفٌُّيْصٌّم لاٌّتٌَّ بٌٌَّّنٌَّْأٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّاذٌَّ ٌّإ ٌّنَ دٌَّْأمْ يَّاٌَّر خْ مَ ٌّلْاٌّت انٌَّبٌٌَّّكَ
“Yaz mevsimi bitkilerin filizlerini yeşerttiğinde onlar, bulutlar gibi yumuşacık
olurlar.”
6) Yağmur: (ٌرطَ م)
َ
رٌّ ٌّكْ ٌّب ٌّلْاٌّتٌُّ انٌٌَّّبٌَّ-ٌّب احٌَّ سم لاٌٌّّنُ بٌّْا : Yağmurun künyeleridir. ٌّب احَ سَ ve ٌّر ٌّكْ ٌّب bulutٌّ manasına
gelir. Bir şâir beytinde şöyle demiştir:17
ٌّبُ طَ عُ لاٌّهٌّ تٌّ اممُأٌٌّّنٌّْ ٌّم ٌٌّّق رٌٌَّّبَْأٌٌّّلٌّ ٌّكُ ٌّب ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّةً يٌَّحٌّ اضٌَّ ٌّرٌّ كٌّْ ٌّب ٌّلْاٌٌّّتُ انٌٌَّّبٌَّاهٌَّ نٌٌّّْم ٌّتٌّْ جٌَّ رٌّ خٌّْ ٌُّأ
“Yağmur suları, pamuktan yapılmış iplerle bağlanan kovalarla kuyudan dışarıya
çıkarıldı.”
7) Dolu: (ٌدرب)
ََ
ٌّم اٌّمَ ٌّغَ لٌّْاٌٌّّنُ ٌّبٌّْا ٌّ-ٌّب اٌّحَ سم لاٌّوٌُّبَأٌٌّّ-ٌّم امَ غَ لٌّْاٌّوُبٌَّأ :ٌّDolunun künyeleri olup; ٌٌّّم امَ غَ ve ٌّب احَ سَ bulut
manasına gelir. ٌّب احَ سم لاٌّ ٌّتُ اٌّنٌَّبَ dolunun künyesinin cemisidir. Şâir Cerîr’in
çağdaşı Adiyy b. er-Rikâ‘ (95/714) bir beytinde dolu için şöyle demiştir:18

12 İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ‘Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ,
I-II, Dâru’l-hadîs, Kâhire 1423, I, 85.
13 Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdillah b. Sehl, Cemheretü’l-emsâl (nşr. Muhammed
Ebu’l-Fadl İbrâhim, ‘Abdülmecid Kutamış), I-II, Dâru’l-fikr, II. baskı, Beyrut 1988,
I, 46; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 231.
14 İbn Sîde, el-Muhassas, IV, 117; el-Ezherî, Tehzîbü’l-luga, V, 263; Se‘âlibî, Simâru’l-
kulûb, s. 256.
15 Askerî, Cemheretü’l-emsâl, I, 41; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 78, 268.
16 İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân, el-Hasâis (nşr. Muhammed ‘Ali en-Neccâr), I-III,
‘Âlemü’l-kütüb, Beyrut, t.y., II, 85.
17 İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 79, 175.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
18 ▪ Fadime Kavak

ٌّرُكٌّ اٌّبٌَّثٌّ يٌٌّّْغَ لٌّْاٌّنٌَّ ٌّم ٌٌّّب وٌُّبٌّؤٌّْشُ ٌّنم هُ اقَسَ ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّةٌّ بَاحَ سَ ٌّتُ انَبٌَّاهٌَّ ايَّاٌَّانَثٌَّنم َأٌّكَ
“Sabahın erken saatlerinde yağan sağanak yağmur, tepeleri ıslattığında dolu
taneleri gibi görünüyor.”
8) Hilal: (ٌل ٌَلهِ )
ٌّةَ ٌّنَزٌٌّّْمٌُّنٌُّ بٌٌّّْا ٌّ-ٌّة ٌّلَيٌٌّّْلملاٌّنٌُّ ٌّبٌّْا ٌّ-ٌّةَ ٌّنَزٌٌّّْمٌُّوٌُّبٌَّأ : Hilalin künyeleridir. Şâir aşağıdaki beytinde hilali
şöyle tasvir etmiştir:19
رٌّ صٌّ نٌّْخٌّ ٌّنٌّْ ٌّم ٌّقٌّ فٌُّْلٌّْاٌّىٌّدَ ٌّلٌٌَّّط يسٌّ ٌّفٌٌٌٌٌٌٌٌَّّّّّّّّاحًٌّ ٌّن اجٌَّ ٌّاهَ تٌّ ٌّنَزٌٌّّْمٌُّنٌَّ بٌّْاٌّنٌّم ٌَّأٌّكَ
“Ufukta eğilmiş bir şekilde duran hilal, sanki serçe parmağından kesilmiş tırnak
gibi”
9) Yıldız: (مٌ جْ نٌَ-ٌب كَ وٌْكَ )
ٌّل يْلملاٌّتُ انَبَ : Yıldızların,20 ٌّش عْ َنٌٌّّتُ انَبَ ise kuzey yıldızlarının künyesidir. Yıldız
müzekker bir kelime olduğu için künyesinin müfredi ٌّش عْ نٌٌَّّنُ بْا şeklinde gelir.21
شٌّ عْ نَ tabut, tahtırevan manalarında olup, bu yıldızların bir araya gelerek
oluşturduğu şekil tahtırevana benzediği için böyle bir künye verilmiştir.
10) Gece: (ٌل ٌيلَ)
ْ
ٌٌّّتُ انَبٌَّ-لٌّ يم جَ ٌٌّّنُ بٌّْا ٌّ-تٌّ ابَسُ ٌٌّّنُ بٌّْا ٌّ-رٌّ يم نٌٌَّّنُ بٌّْا ٌّ-رٌّ يم سَ ٌّنُ بْاٌّ-نٌّ اٌّوَرٌَّكٌَّ لٌّْاٌّنٌُّ ٌّبٌّْا ٌّ-ٌّر يٌّم ثٌٌَّّنٌُّ ٌّبٌّْا ٌّ-ٌّر يٌّم جٌَّ ٌّنٌُّ ٌّبٌّْا ٌّ-ٌّع مْ جَ ٌّوُبَأ
ىنٌَّمُ ٌّلْا : Gecenin künyeleridir. Karanlık, zifiri geceye ٌّر يم جَ ٌّنُ ٌّبٌّْا veya ٌّر يم سَ ٌّنُ بٌّْا ,
mehtaplı geceye de ٌّر يم ثٌٌَّّنُ بْا denir. Asla gelmeyeceğim manasında ٌّرَمَ ثَْأٌّامٌَّكَ يت آٌَّلَ
ٌّر يم ثٌَّنُ بْا denilir. ٌّر يم جَ ٌّانَبٌّْا , ٌّر يم سَ ٌّانَبٌّْا veya ٌّت اٌّبَسُ ٌّاٌّنَبٌّْا de gece-gündüz manasına gelir.22
ٌّعمج toplamak, bir araya getirmek, ٌّريم ج topluluk, ٌّريم س zaman, ٌّتابس uyku,
ْ َ َ َ َ ُ
rahatlık ve dinlenme, ٌّل يم جَ iyilik, ihsan, ىٌّنًٌّمُ arzu, istek manalarına gelir.

18 Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer, Esâsü’l-belâga (nşr.
Muhammed Bâsil), I-II, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I. baskı, Beyrut 1998, I, 80; İbnü’l-
Esîr, el-Murassa‘, s.177, 232; Askerî, Cemheretü’l-emsâl, I, 41; Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb,
s. 264.
19 Askerî, Cemheretü’l-emsâl, I, 40; Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 263; İbnü’l-Esîr, el-
Murassa‘, s. 268; Suyûtî, el-Müzhir, I, 405.
20 Tevhîdî, ‘Ali b. Muhammed b. Abbas Ebû Hayyân, el-Besâir ve’z-zehâir (nşr. Vedâd
el-Kâdî), I-X, Dâru sâdır, I. baskı, Beyrut 1988, I, 59.
21 Ezherî, Tehzîbü’l-luga, I, 277; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XXXVII, 232; İbnü’l-Esîr, el-
Murassa‘, s. 295.
22 İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 91, 96, 103, 176, 257; Suyûtî, el-Müzhir, I, 402, 404; Ezherî,
Tehzîbü’l-luga, XV, 362; İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, XIV, 89; Askerî, Cemheretü’l-
emsâl, I, 40; Dımaşkî, Ahmed b. Mustafa, el-Letâif fi’l-luga, Dâru’l-fadîle, Kâhire,
t.y., s. 61.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
Bir Künye Unsuru Olarak Arap Kültür ve Edebiyat’ında Cansız Objeler, Bitkiler, İnsanlar ▪ 19

11) Gündüz: (ٌر اهَ نَ)
ىرابحلْاٌٌّّنبٌّا ٌّ-ٌّم ويلٌّْاٌٌّّنبٌّا : Gündüzün künyeleridir23 ve ىٌّراٌّبح toy kuşu manasına
َ َ ُ ُ ْ َْ ُ ْ َ َ ُ
gelir.
12) Sabah: (ٌحاٌبصٌّ-ٌٌّحبص)
َ َ ْ ُ
ءٌّ اٌّمسٌّ لاٌّنٌّ ٌّبٌّا ٌّ-ءٌّاكذُ ٌٌّّنبا : Sabahın künyeleridir. Bunun nedeni, güneş ışığının
َ م ُ ْ َ ُ ْ
akabinde sabahın olmasıdır.ٌٌّّءُاكَ ذُ güneş manasına gelip, ٌّء امَ سم لاٌّتُ نْب de güneşin
künyesidir. Bir beyitte şöyle geçmektedir:24
ٌّر فْكَ ٌّيف ٌّن م اكَ ٌٌّّءَاكذُ ٌّنُ بْاوٌٌٌٌٌٌٌٌٌَّّّّّّّّّر جْ فَلاٌّج ٌَّلب نْاٌّلٌَّبٌّْقٌَّتْ دَ رَوَفَ
“O, fecr doğmadan, sabah gecenin karanlığında gizliyken geldi.”
B) Soyut Varlıkların ve Durumların Künyeleri
1) Şeytan: (ٌن اٌطَ يشَ )
ْ
ٌّةَرٌَّتٌّْقٌّ ٌّوُبٌَّأٌٌّّ-ٌّن ج ٌّلْاٌّوٌُّبَأٌّ-ٌّةَرممٌُّوٌُّبٌَّأ : Şeytanın en meşhur künyesi olan ٌّةَرممٌُّوُبَأ, aynı
zamanda Firavun’un da künyesidir.25 ةرم acılık, ةرتق ok manasına gelir. ةٌّرتق ٌّنبٌّا
م ُ َ ْ َ ْ ُ ْ
da yılanın künyesidir.26 el-Harezmî, İbnu’l-Haccâc için söylediği şu beyitte ٌّوبَأ
ُ
ٌّةَرممُ şeytan manasına gelmektedir:
27ٌّةَرٌّمٌّمٌُّوٌُّبَأٌٌٌّّّخُ ٌّيْشٌّم لاٌّىٌّتٌََّأٌّىتٌّمٌّحَ ٌٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّّة رٌّممٌٌَّّىٌّوٌَّس ٌّانَيٌّْقٌٌَّّلٌَّتٌَّامَ فَ
“Bir kere buluşur buluşmaz, şeytan yanımıza geliverdi.”
Emevî dönemi hiciv şâirlerinden Ferezdakٌّ(114/732) da, şu beytindeki ٌّوٌّبٌَّأ
ُ
ٌّن ج ٌّلْا ile şeytanı kastetmektedir:

28مٌّ اٌّطَ خٌّ ٌّرٌّ يٌٌّّْغَ ٌّب ٌٌّّ ُ يٌّل ٌّبْإٌّ ٌّنٌّ ٌّج لٌّْاٌّوٌُّبَأٌٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّّيٌّت ٌّقَاٌّنٌَّعُ ض وُيَّاٌّتُّ ب ٌّدْقٌَّامَ َلاطَ ٌٌَّّلٌََّأ
“Uzun bir gece geçirirken, şeytan hemen devemi yularsız alıp götürdü”
29ىولَيٌٌّّْلٌَّووُبَأٌٌّّ-سٌّ وم رٌَّوكَ ٌّلْاٌّووُبَأٌٌّّ-دٌّ ولمخَ مٌُّووُبَأٌّ: Şeytanın diğer künyeleridir. ٌّس ٌّوم رَوكَ büyük
başlı, ٌّد ولمخَ مُ ölümsüz manasına gelirken,ٌّىونَيْبَُلٌّووُبَأٌّŞâir Ferezdak’ın şeytanının
künyesidir. O, şeytanının kendisine şiir telkin ettiğini iddia etmiştir.30

23 Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XXXVII, 231; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 314; el-Ezherî,
Tehzîbü’l-luga, XV, 362.
24 Suyûtî, el-Müzhir, I, 489; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 150, 176; İbn Sîde, el-Muhassas,
II, 371; Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 264.
25 Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 245; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 96, 268; ed-Demîrî,
Muhammed b. Musa b. ‘İsâ, Hayâtü’l-hayevâni’l-kübrâ, I-II, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,
III. baskı, Beyrut 1424, I, 301; Zemahşerî, Rabî‘u’l-ebrâr, I, 323.
26 Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XIII, 366; Demîrî, Hayâtü’l-hayevâni’l-kübrâ, II, 329.
27 Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 245.
28 Zemahşerî, Rabî‘u’l-ebrâr, I, 323; Bağdâdî, ‘Abdulkâdir, Hızânetü’l-edeb ve lübbü
lübâbi lisâni’l-‘Arab (nşr. Muhammed Nebîl Tarîfî, Emîl Bedî‘ el-Ya’kûb), I-XIII,
Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1998, IV, 422.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
20 ▪ Fadime Kavak

2) Cin: (ٌنجِ )

ٌّم امنٌّه ٌّوٌّنٌُّبٌَّ-ناٌّوَزٌٌَّّغَ ٌّوٌّنٌُّبٌَّ-ٌّةَ ٌّعَ ٌّبَوْزٌَّوُنٌّبَ : Cin topluluğunun künyesi olup,ٌٌّّة عَ بَوْزٌَّkasırga,
fırtına, ناوَزَغَ savaşa gitmek, مامنه gizliٌّsöz manalarına gelir. Emevî ve Abbâsî
döneminde yaşamış şâirlerden Ru’be (145/762) bir beytinde şöyle demiştir: 31
ٌّم امنٌّه ٌّين بٌَّن اطَ يْشَ ٌّثُ يَّاد حَ ٌٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّّم امَ تملاب ٌّكَ سَ اوسْ و ٌّنم َأكَ
“Senin bana vesvese verişin, kesinlikle cinlerin sözüne benziyor”
3) Ölüm: (ٌتوم)
ْ َ
ايٌٌَّّحْ يَّاٌٌَّّوُبٌَّأٌٌّّ-ٌّل طَ سْقٌٌَّّمُُّأٌّ-ٌّم عَ شْ قٌٌَّّمُُّأٌّ-ٌّم يْهَ لُّلاٌٌّّمٌُُّّأ : Ölümün künyeleridir. Ölüme, insanı
yuttuğu için ٌّم يْهَ لُّلاٌّمٌُُّّأ, karşıt manada da اٌّيَحْ يَّاٌَّوُبَأ künyesi verilmiştir.32 ٌّم ٌّيْهَ ُل ölüm,
afet ve felâket, ٌّم عَ شْ قَ yaşlı kimse, ٌّل ٌّطَ سْقَ toz, ايَحْ يَّاَ yaşayan manalarına gelir. Şâir
bir beytinde şöyle demiştir:
33ايٌٌَّّحْ يَّاٌٌَّّوٌُّبَأٌٌّّمٌّْ ٌّهُ اوٌٌَّّهَ ٌّنٌّْ مٌّ ٌّاهٌَّ يٌٌّّْلٌَّعَ ٌٌّّرُ اغٌَّ يَّاٌٌٌٌٌٌٌٌٌَّّّّّّّّّاٌّمَ ٌّمنٌَّأكٌَّ ٌٌّّنَ يٌّق شٌّ اٌّعَ لٌّْاٌّتٌّ وٌٌّّْمٌٌَّّةُ ٌّعَ يَّارٌّ ٌّسَ
“Ölüm, âşıkları çabuk ölen kimseyi, onların ona olan aşkından dolayı kıskanıyor
sanki…
4) Felâket Ve Musibet: (ٌة ٌيٌَهِ ادَ )
Felâket ve musibetin pek çok künyesi vardır. Bunlardan bazıları şöyledir:
)ركَ وْبَحَ ٌّمُُّأ(ٌّىرَكَ وْبَحَ ٌّمُُّأٌّ-ٌّم انَزُّلاٌّم لَزٌَّْلْاٌّمُُّأ : Musibet ve felaketin künyeleridir. ٌّمُ ٌّلٌَّزٌَّْلا
belanın çok olduğu devir, asır, ٌّمُ اٌّنَزُّلا ve ىركَ وْبَحَ musibet manasına gelir. Bir
kavim, topluluk sapıttığında ise ركَ وْبَحَ ٌّم ُأٌّيٌّف ٌّمٌُّوٌّْقٌَّلْاٌٌّّعَ ٌّقٌَّوَ denilmektedir.
ٌّمُُّأٌّ-ٌّل بَجَ ٌّمُُّأٌّ-لٌّ يٌّل بَلٌّْاٌّمُُّأٌّ-)قٌّ يٌّْلَمُ ٌّلْاٌّمُُّأ(ٌّق يٌّْلَبُلٌّْاٌّمُُّأٌّ-بن زَْأٌّمُُّأٌّ-ٌّق يَّاٌّْرٌَُّلْاٌّمُُّأٌّ-ىبَرٌَُّلْاٌّمُُّأٌّ-ٌّص ارَ دَْأٌّمُُّأ
ٌّمُُّأٌّ-ٌّن وقُ رملاٌّمُُّأٌّ-مٌّ ٌّقْرٌّملاٌّمُُّأٌّ-قٌّ ٌّيٌّْبَرُّلاٌّمُُّأٌّ-ٌّق فَنْخَ ٌّلْاٌّمُُّأٌّ-رٌّ وُّنٌّخٌَّ ٌٌّّمُُّأٌٌّّ-ريٌّف شٌَّ نٌٌّّْخَ ٌٌّّمُُّأٌّ-قف لْخٌّلْاٌّمُُّأٌّ-نينٌّ جٌَّ ٌّلْاٌّمُُّأٌّ-بٌّ ٌّدَ نْجُ
ٌّ-ٌّر أٌّْفٌٌَّّمُُّأٌٌّّ-بٌّ وقٌٌٌُّّّمُُّأٌٌّّ-قٌّ بَطَ ٌّمُُّأٌّ-لٌّ فَنْزٌَّمُّ أٌّ-ٌّ يٌّب رٌّملاٌّمُُّأٌّ-معَ شْ قٌَّمُُّأٌّ-ف 3اش4ملٌٌّّخ َطٌَّمسُُّْأٌّقَ-ٌّمٌُّّر ُأوٌّ-بٌُّّصٌّر َيَعٌّْمُّم ُأٌٌّّمُّ-ُأ-رٌّ اٌّمب مصيَْهَ لٌُّّملُّاُأٌٌّّمُّ-ُأٌٌّّب- ٌّد وآقٌُّنٌَّرمٌّمُّلٌُّأا

29 Ebû Zeyd, Bekr b. ‘Abdillâh, Mu‘cemu’l-menâhi’l-lafziyye ve fevâid fi’l-elfâz, Dâru’l-
âsıme, III. baskı, Riyâd 1996, s. 63; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 261, 267; İbn Sîde, el-
Muhassas, IV, 115.
30 İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, XIII, 372; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XVI, 437.
31 İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, XII, 623; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XXXIV, 126; XIII, 396;
İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 168, 232, 310.
32 Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer, el-Müsteksâ fî emsâli’l-‘Arab, I-
II, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1987, II, 151; el-Bağdâdî, Hızânetü’l-edeb, III, 16;
Ezherî, Tehzîbü’l-luga, V, 263; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 313; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs,
XXX, 251.
33 Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 246.
34 İbn Sîde, el-Muhassas, IV, 122; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 40-42, 69, 98, 100, 129, 130,
155, 156; İbni Fâris, Ebu’l-Hüseyn ‘Ahmed, Mu’cemu mekâyîsü’l-luga (nşr.
‘Abdüsselâm Muhammed Hârûn), I-VI, İttihâdü’l-küttâbi’l-‘Arab, y.y., 2002, I, 54;
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
Bir Künye Unsuru Olarak Arap Kültür ve Edebiyat’ında Cansız Objeler, Bitkiler, İnsanlar ▪ 21

ٌّص ارَدَْأ afetler, ٌّق يلَمُ mahvolmuş, ٌّق ٌّيْبَرُ , ٌّم ٌّقْرَ , ٌّ يب رَ, دآنَ, ٌّم ٌّيْهَ ُل, ٌّق فَنْخَ felâket, âfet, ٌّب وقُرَ
gözetmek, beklemek,ٌٌّّر وٌّبُّصَ sabırlı, ٌّر ابمصَ sabırlı ve kaktüs, ٌّف اشم خَ ve ٌّل فَنْزَ hızlı
hızlı yürüyen, لٌّ طَ سْقَ toz manalarına gelir. ٌّر ابمصَ ٌّمُُّأ hem felaketin hem de savaşın
künyesidir.35 Sıkıntı ve musibete uğrayan kimse için “ٌّص اٌّرَ دَْأٌّم ُأٌّيفٌّطَ قَسَ ” denilir.ٌّ
36Nahiv ve lugat âlimi İbnu Berrî’nin (582/1187) okuduğu şu beyitte ٌّم ٌّيهلُّلاٌّمأ
َْ ُّ
felâket manasına gelir:
37انَوُنمَ ٌّلْاٌّاهَ ين كْ تٌَّد رْو ٌّلْاٌّمُوشُ غَ ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّمهُ تْزَهم جَ فٌَّم يْهَ لُّلاٌّممُأٌٌّّاوقُلَ
“Başlarına felaket ve musibet geldiğinde, zâlim bela kendi künyesinin ölüm
olduğunu söyleyerek onları ölüme hazırladı.”
ٌّش ٌّيْبٌَّوُنبٌَّ-ٌّح يَّارٌّ بٌٌَّّنُ بٌٌّّْا ٌّ-حٌّ رَبٌَّنُ بٌّْا : Felâket ve musibetin ٌّن ٌّبْا kelimesiyle yapılan
künyeleri olup, ٌّح ٌّرَبَ zorluk, eziyet, ٌّش ٌّيْبَ öldürücü ve zehirli bir ağaçtır. Ayrıca
ٌّح يَّاٌّر ٌّبٌٌَّّنُ ٌّبٌّْا karganın da künyesidir. ٌّة نَبْا ٌّ-ٌّت نْب kelimesiyle yapılan künyeleri de
şöyledir:
38ٌّر امَ طَ ٌّتُ انَبَ-ٌّحٌّ رٌٌَّّبٌَّتُ انَبٌَّ-نٌّ يْعَ ٌّتُ انَبٌَّ-مٌّ امَ صَ ٌّتُ انَبٌَّ-ٌّ ئْب ٌّتُ انَبٌَّ-ٌّم قٌّْرملاٌّتُ نْب ٌّ-ٌّر يَعْ م ٌّةُ نَبٌّْا ٌّ-لٌّ بَجَ لْاٌّةُ نَبٌّْا
Şâir Ferezdak’ın şu beytinde geçen ٌّم امصٌّتانب ile musibetler kastedilmiştir:
َ َ ُ ََ
39ٌّم امَ صَ ٌّت انَبٌَّىدَ حْ إ ٌّمٌّْ ٌّهُ ءٌَّاٌّفَقٌَّْأوَ ٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّمٌّْ هٌُّ ٌّفَونٌُُّأٌٌٌّّّكم ٌّصُ ٌّتٌَّنْ َأٌّي ن م ٌّنوفُاخَ يَّاَ
“Başlarına bir musibet gelir boyunlarını ve burunlarını vurur diye benden
korkuyorlar.”
5) Savaş: (ٌبرح)
ْ َ
لٌّ طٌَّ سٌٌّّْقٌَّلْاٌّنٌُّ ٌّبٌّْا ٌّ-بٌّ رَحَ لْاٌّمُُّأٌّ-مٌّ عٌَّ شٌّْ قٌٌَّّمُُّأٌّ-لٌّ طٌَّ ٌّسْقٌَّمُّ أٌّ-ٌّر وبُّصَ ٌّمُُّأٌّ-ٌّر ابمصَ ٌّمُُّأ : Savaşın künyeleridir.
لٌّ ٌّطَ سْقَ toz manasına gelip; savaşa, tozu kaldırdığı için ٌّل طَ سْقٌَّ مُُّأ künyesi
verilmiştir.40 Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın (609-?) aşağıdaki beytindeki ٌّم ٌّعَ شْ قٌَّمُُّأ ile
savaş, ölüm ve felâketin kastedildiği söylenmektedir:

Askerî, Cemheretü’l-emsâl, I, 47; İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, XI, 313; Suyûtî, el-
Müzhir, I, 399, 406; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XXX, 251.
35 İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 130; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XII, 279.
36 Meydânî, Ebu’l-Fadl ‘Ahmed b. Muhammed en-Nisâbûrî, Mecma‘u’l-emsâl (nşr.
Muhammed Muhyiddin ‘Abdulhamîd), I-II, Dâru’l-ma‘rife, Beyrut, ty., I, 331.
37 İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, XII, 547; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XXXIII, 460.
38 İbn Sîde, Ebu’l-Hasan ‘Ali b. İsmâil, el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam (nşr.
‘Abdulhamîd Hindâvî), I-XI, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2000, VII, 441; Zebîdî,
Tâcü’l-‘arûs, XIII, 178; İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, IV, 620; XII, 248; Zemahşerî,
Esâsü’l-belâga, I, 80; İbn Sîde, el-Muhassas, IV, 139; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 78,
195.
39 İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 195.
40 Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XII, 279; Bağdâdî, Hızânetü’l-edeb, XI, 373; III, 16; Askerî,
Cemheretü’l-emsâl, I, 47; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 247.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)
22 ▪ Fadime Kavak

41معَ شْ قٌَّمُُّأٌّاهَ لَحْ رٌَّتْ قَلَْأٌّثُ يْحَ ٌّىدَ لَ
“Savaşın (felaketin) şiddetlendiği yerde……”
6) Ateş: (ٌر انَ)
ىرٌَّق ٌّلْاٌّمُُّأٌٌّّ-ٌّع يَّار سَ ٌّوُبَأ : Ateşin künyeleridir veٌٌّّع يَّار سَ ٌّhızlı, ىرَق misafire ikram
edilen şey manasına gelir. Arap dili ve edebiyatı âlimlerinden Ebû Amr
(154/771) bir beytinde şöyle demiştir:42
ٌّع يقٌّ صم لاٌّب ٌّءُابٌَّكْ نٌَّتْ دَ غَ ٌّاٌّذَ إ ٌٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّّع يَّارٌّ سَ ٌّيٌّب َأٌّب ٌّنم َلد عْ تٌَّلََ
“Şiddetli esen rüzgar kara dönüştüğünde, ateşe asla âdil davranma (onu
söndürme)..”
7) Yaşlılık: (ٌمٌرهٌّ-ٌٌّربكِ )
َ َ َ
ٌّد يَّاٌّْزٌٌَّّوٌُّبَأٌٌّّ-ٌّك لٌّ اٌّمٌَّوٌُّبٌَّأ : Yaşlılığın künyeleridir. ٌّك ل امَ sahip olan demektir. İbnü’l-
A’râbî, insanı kendi hâkimiyeti altına aldığı için yaşlılığa ٌّك ل امٌّوبَأ künyesi
َ ُ
verildiğini söylemiştir.43 كل امٌّوبَأ aynı zamanda açlığın da künyesidir. Şâir bir
َ ُ
beytinde şöyle demiştir:
44اٌّبًئٌّ اٌّدَ ٌٌّّكَ ُّنٌٌُّّظَأٌٌّّيٌّ ن إٌّ ٌٌّّك لٌّ امٌٌَّّابٌََّأٌٌٌٌٌٌٌٌٌّّّّّّّّّينٌّ ٌّنَرٌٌّّْجَ ٌّهَ ٌّيٌَّ نٌّ اوٌٌَّّغَ لٌّْاٌّنٌّم إٌّ ٌٌّّك لٌّ امٌٌَّّابٌٌََّّأ
“Ey Ebû Mâlik (ihtiyarlık)! Sanırım sen kalıcı olduğun için güzel kadınlar beni
terkedip gitti.”
8) Fakirlik: (ٌرقْفَ)

ٌّر ك اشٌَّ ٌّوٌُّبٌَّأ : Fakirliğin künyesidir ve ٌّرُك اشم لا şükreden manasına gelir.45
9) Açlık: (ٌعوج)
ُ
ىرٌٌَّّطَ وٌّْضٌَّ ٌّوٌُّبَأٌٌّّ-ٌّك لٌّ اٌّمٌَّوٌُّبَأٌٌّّ-ٌّةَرٌٌَّّمْ ٌّعَ ٌّوٌُّبَأٌٌّّ-ٌّد اٌّهَ ج ٌّوٌُّبَأٌٌّّ: Açlığın künyeleri olup,46 ٌّد اهَ ج çalışıp
çabalamak, ىرََطوْضَ fakir kimse manalarına gelir. Aşağıdaki beyitte ٌّك ٌّل امٌَّوُبَأ
açlık manasında kullanılmıştır:
47رٌّ ب اجَ ٌٌّّدَ نْع ٌٌّّهُ لَحْ رَ ٌّيق لْيُفٌَّءُيج يَّاٌٌٌٌٌٌٌٌٌٌٌَّّّّّّّّّّّر ئ اهَ مظلاٌّيف ٌّانَدُ اتَعْ يَّاٌَّك ل امٌَّوُبَأ
“Ebû Mâlik (açlık), her zamanki gibi öğle sıcağında bize gelir ve ekmeğin yanında
konaklar.”

41 Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 260; Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XXXIII, 279.
42 Zebîdî, Tâcü’l-‘arûs, XXI, 185; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 244; Se‘âlibî, Simâru’l-
kulûb, s. 247.
43 Suyûtî, el-Müzhir, I, 394; İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, X, 491.
44 Zemahşerî, Esâsü’l-belâga, II, 28; İbn Sîde, el-Muhassas, IV, 113.
45 İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 181.
46 Askerî, Cemheretü’l-emsâl, I, 44; İbnü’l-Esîr, el-Murassa‘, s. 97, 230, 230; İbn Sîde, el-
Muhkem ve’l-muhîtu’l-A‘zam, VIII, 173.
47 Se‘âlibî, Simâru’l-kulûb, s. 249.
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014/1)