Bir Garip Aşk Öyküsü - Carl-Johan Vallgren

351 Pages·2014·1.37 MB·Turkish

Carl–Johan Vallgren

BİR GARİP
AŞK ÖYKÜSÜ

Çeviren: Ali Arda

metis
Carl–Johan Vallgren, 1964’te İsveç’in Linköping kentinde
doğdu. Barmenlik ve orman işçiliği de yapan yazarın ilk
kitabı Nomaderna 1987’de yayımlandı. Söz ve müziği
çoğunlukla kendisine ait şarkıları içeren beş albümle müzik
alanında da adını duyurmuş olan Vallgren, Malmö, Madrid,
Kopenhag ve Berlin’de yaşadıktan sonra Stockholm’e
yerleşmiştir. Yedinci ve son romanı Bir Garip Aşk Öyküsü
yayımlandığı 2002 yılında August Strindberg adına verilen
İsveç’in en önemli edebiyat ödülü August’u kazandı. İsveç’te
başka edebiyat ödülleri de kazanan ve aralarında Almanca,
Flemenkçe, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, İtalyanca,
Japonca ve Rusçanın da bulunduğu çeşitli dillere çevrilen Bir
Garip Aşk Öyküsü yazarın Türkçedeki ilk kitabıdır.
Metis Yayınları
BİR GARİP AŞK ÖYKÜSÜ
Carl–Johan Vallgren
İsveççe Basımı:
Den vidunderliga kärlekens historia,
Albert Bonniers Förlag, 2002
© Carl–Johan Vallgren, 2002
© Metis Yayınları, 2006
Bu kitap İsveç Enstitüsü’nün
çeviri yardımıyla yayımlarımıştır.
İlk Basım: Ekim 2006
Edebiyat Yayın Yönetmeni:
Müge Gürsoy Sökmen
Kapak Resmi: Francisco Goya,
Sardin’in Cenaze Töreni, 1812–19
Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık:
Metis Yayıncılık Ltd.
ISBN 975–342–592–9
...Sandığınızdan daha yakın bir
akrabanızdan, Bayan F...
West Tisbury
Martha's Vineyard, Mass, ABD
15 Temmuz 1994

Sevgili Bayan Fågel,
Her şeyden önce bende derin anılar bırakan ziyaretiniz için
teşekkür ederim. Umarım bu ziyaretinizle sizi meşgul eden
soruların bir kısmına yanıt bulmuşunuzdur. Diğer birçok
uğraş alanı gibi isim araştırması da benim ufkumun epeyce
uzağında kalır. Ama sizin durumunuzda, anne tarafının
soyadını koruduğunuz için, bir sonuca ulaşmak daha kolay.
Sizin de tahmin ettiğiniz gibi benim soyadım atalarımın
Alman adının İngiliz diline uyarlanmış hali.
İyice yaşlandım, neredeyse ilk Barefoot'un vardığı yaştayım.
Tabii bunun yalnızlık denilen bir bedeli var. Eğer
tahminleriniz doğruysa siz, baba tarafından yaşayan en yakın
akrabam olmalısınız.
Chilmark bölgesinde ona ait anılara sahip bir tek ben kaldım.
1914'te, dünya savaşı başlamadan çok kısa bir süre önce,
kabakulak nedeniyle öldü.
Öldüğünde saygı duyulması gereken bir yaşa, yüz bir yaşına
ulaşmıştı. O yaz ben de sekizime basmıştım. O zamanlar,
yaptığınız kısa ziyarette sizin de gördüğünüz Martha's
Vineyard adasının, ziyaretçi akınına uğrayan bir açık hava
müzesine dönmesine daha çok vardı. Ben ona büyükbaba
diyordum. Gerçi bu doğru bir adlandırma değildi; o bütün
çocuklarından daha uzun süre yaşamıştı ve gerçekte benim
büyükbabamın babasıydı.
Mektuba ilaveten gönderdiğim notlar onun, akrabalarımız, her
şeyden önce ablalarım ve benim hakkımda birinci elden
anlattıklarına dayanıyor. Diğer bir kısmı ise onun hakkında,
yarım yüzyıldan fazla bir zaman öncesine dayanan benim
araştırmalarım. Ayrıca Almanya'daki arşiv bilgilerinin
hizmetinize hazır olduğunu belirtmeliyim. Königsberg'deki
belgelerin size özellikle ilginç geleceğinden eminim. Fakat
sizin de tahmin edeceğiniz nedenlerle orijinal belgeler savaşın
hercümercinde kaybolmuş durumda.
O yaşarken, ben henüz onun öyküsünün ayrıntılarını
anlayamayacak kadar gençtim; en çok hatırladığım yüzü bez
bir maskeyle kaplı, dost canlısı küçük bir adam olduğu, bir de
işaret dilinde uzman olmasıydı. Ziyaretine gittiğim bir gün,
dudaklarını hiç kıpırdatmamasına rağmen, içimde fısıltı gibi
bir ses duydum: Susarak bir soytarı gibi görünmek,
konuşarak bu konuda duyulan bütün şüpheleri yok etmekten
iyidir. Daha sonra bu sözün, bir zamanlar buluşmuş olduğu
Lincoln'a ait olduğunu öğrendim.
Sağır ve dilsiz ilk kişi Martha's Vineyard’a 1790’lı yıllarda
gelir. Akraba evliliğine bağlı olarak bu illet bütün çevreye
yayılır. Benim gençliğimde adadaki her evde bir sağır–dilsiz
vardı. Tisbury ve Chilmark bucaklarında yaşayanların
neredeyse üçte biri sağır–dilsizdi. Bazı köylerde halkın
önemli bir kısmının duyma sorunu vardı. Bu nedenle bütün
ada halkı işaret dilini öğrenmişti. Benim gibi duyma sorunu
olmayanlar iki dili birden öğrenmişti. Ben, annem ve babam
sağır olduğu için, İngilizceden önce işaret dilini öğrenmiştim.
Sağırlık sorunu o kadar olağandı ki, bu yörelerde sağırlık diye
bir kavram yoktu. Biz sağırları sağır olarak görmüyorduk.
Onlar bizim aramızda değil, biz onların arasında yaşıyorduk.
Adanın kültürünü sağırlar şekillendirmişti; onların dünyası
bizim dünyamızdı.
Bu baskın gen, etkisini ancak ellili yıllarda kaybetti ama biz
yaşlıların bir kısmı işaret dilini koruduk. Bunu müstehcen
şeylerden bahsetmek (bu hiç de olmaz değildi) ya da ziyaretçi
ve turistleri özel konuşmalarımızdan uzak tutmak için değil
de, adanın ortak dili olduğu için yaptık. Bu dil İngilizce kadar
yaygın ve ayrıca deyimler açısından konuşma dilinden daha
zengin bir dil. Bugünlerde, National Geographic'in bir
sayısında, Batı Hint Adaları'nın Providence Island bölgesini
anlatan bir makale okudum; oradaki halk kendi aralarında
konuşurken eski Maya işaret dilini kullanıyormuş. Size bu
makalenin bir kopyasını yollayacağım, belki bir faydası olur.
Notlarımda, Barefoot'un hayatının Avrupa'da geçen ilk
yarısına yoğunlaşsam da, doğal olarak ben onun
Amerika’daki tarihine daha aşinayım. Aile arasındaki bir
efsaneye göre, iki ayrı kadından dört çocuğu olmasına
rağmen, sizin büyükannenizin büyükannesine o kadar
bağlıymış ki, o öldükten sonra hiçbir kadına gerçek bir
bağlılık duymamış. Ben ve kız kardeşlerim, sülalenin duyma
sorunu olmadan doğan ilk üyeleriyiz.
Kendinize bir sesin ne olduğunu hiç sordunuz mu, Bayan
Fågel? Birçok nedenin yanı sıra, bilincimizle kurduğumuz
ilişkinin kör noktalarını göstermesi açısından da ilginç bir
soru bu.
Ses havadaki molekülleri dalgalar halinde yayan bir
titreşimdir. Normal bir insan yirmi ila yirmi bir bin hertz
titreşimindeki sesleri duyar. Saniyede yirmi frekansın
altındaki dalgalara bildiğiniz gibi ses altı denir, yirmi binin
üzerindekilere de ses üstü. Yarasalar yalnızca ses üstü
dünyasında yaşar, yani tıbbi olarak duymazlar, daha çok
hissederler. Ses altı dünyasında timsahlar, balinalar, Pampa
devekuşları ve kasuarlar yaşarlar. Burada da duymak anlamsız
bir kavramdır. Çünkü bu hayvanlar bizim anladığımız
anlamda “duymaz”lar. Örneğin timsahların kulağı yoktur.
Onlar bedenleriyle dinlerler. Dış dünyadaki titreşimleri karın
derilerinin alımdaki sinirlerle kaydederler.
Beni ziyaret ettiğinizde Barefoot'un hangi dünyada yaşadığını
sordunuz. Bana göre o, bizim bildiğimiz duyu dünyasının
dışında yaşadı. Bilimin henüz bilmediği bir frekansta
“duydu”.
Ölümünden hemen sonra yapılan otopside birçok şaşırtıcı
fizyonomik paradoksa rastlandı. Örneğin kalbi çok büyüktü;
Barefoot bir cüce olmasına rağmen, kalbi normal bir insanın
kalbinin iki katıydı. Tıbbi kayıtlarında bu dikkat çekici
ayrıntıya rastladığımda, bunu sembolik olarak yorumladım;
onun hayatı, tıpkı sizin büyükannenizin büyükannesininki
gibi, bir aşk öyküsüydü. Doktor onun kayıtlarına “tüm
arazlarına rağmen yaşadı” diye yazmış; daha çocukluğunun
ilk yıllarında durması gereken bir kalple, tek böbrekle,
yalnızca biri çalışan akciğerle ve o zamanın uzmanlarına göre
yaklaşık yarım yüzyıl midesini kemiren bir tümörle. Ama
otopsi sırasında ortaya çıkan en büyüleyici şey işitme
organının durumuydu: İnsanda denge sağlayan vestibüler
yoktu. Bu durumda yürüyememesi, hatta hareket edememesi
gerekirdi.
Ölümünden bir ay sonra, Boston'daki teratoloji kliniğinde,
ceset üzerinde daha kapsamlı bir araştırma yapıldı. Otopsi
uzmanı, –çarpık doğumlar konusunda uzmandı– sağ
kulağının, çekiç kemiğinin biraz katılaşmış olmasına karşın,
çocukluğunun ilk dönemlerinde –tahminen iki yaşına kadar–
sağlam olabileceğini iddia etti. Bu iddia ilk yapılan otopsi
sonuçlarıyla çelişiyordu. Eğer bu sonuçlar doğruysa,
çocukluğunun ilk yıllarında, çok az da olsa duyabiliyor
demekti.
İşte bu onun ebedi sırrını, sağır-dilsiz bir adamın nasıl olup da
böylesi müthiş bir müzik yeteneğine sahip olduğunu
açıklayabilirdi. Titiz araştırmaların ima ettiği gibi belki de
çocukluğunda –işitme yeteneği bütünüyle yok olmadan önce–
ton ve ses kavramını öğrenmeye vakit bulmuştu.
İşitebilen insanların, sağırların dünyasını zihinlerinde
canlandırabilmesi oldukça zordur. Bunun için sesin hiç
olmadığı bir dünyayı tahayyül edebilmek gerekir: rüzgârın
sesini, konuşmaları ya da sevdiklerinin kahkahalarını
duyamadığın bir dünyayı; sesin ne olduğunun tahayyül
edilemediği bir dünyayı. Sağır olarak doğan biri, sessizlik ya
da sesin eksikliği hakkında konuşmaz. Sağırlığından şikâyetçi
de olmaz. Tıpkı kör olarak doğmuş birinin görme yeteneği
olmadığı için yakınmaması gibi, çünkü görmenin nasıl bir şey
olduğunu zihninde canlandıramaz. Tıpkı sizin, Bayan Fågel,
hiç yaşamadığınız bir şeyin, tanımadığınız bir insanın ya da
varlığını bilmediğiniz bir şeyin eksikliğini duymamanız gibi.
Bütün bunlar –körlük, sağırlık– olsa olsa birer metafordur.
“Sözcükler, düşünceleri doğururken ölürler,” diye yazar ünlü
arazbilimci Lew Wygotski. Bununla, düşünce ve dilin
birbirini aştığını ima eder. “Düşünce sözcükleri giyer giymez
ölür,” diye iddia eden Schopenhauer'la aynı çizgidedir.
Sözcükler yalnızca tecrübelerimize gönderme yapar;
konuşmanın amacı insanlar arasındaki ortak çağrışımları
açığa çıkarmaktır. Ama belki bu sonucu elde etmenin başka