Binas havo/vwo informatieboek havo-vwo voor het onderwijs in de natuurwetenschappen. PDF
Preview Binas havo/vwo informatieboek havo-vwo voor het onderwijs in de natuurwetenschappen.
BINAS De 6e editie van Binas is door het CvE toegestaan bij de centrale examens natuurkunde, scheikunde en biologie, vanaf 2015 voor havo en vanaf 2016 voor vwo. De inhoudelijke verantwoordelijkheid berust bij de Binas-commissie (havo/vwo) van de NVON. BINAS havo / vwo Informatieboek havo / vwo voor het onderwijs in de natuurwetenschappen Samengesteld door een NVON-commissie ir. R.E.A. Bouwens drs. P.A.M. de Groot drs. W. Kranendonk ir. J.P. van Lune drs. C.M. Prop - van den Berg J.A.M.H. van Riswick drs. J.J. Westra zesde editie Noordhoff Uitgevers Groningen Opmaak: Interlink Consultants, Oud-Beijerland Ontwerp omslag en binnenwerk: Dorèl en anderen, Groningen Technisch tekenwerk: Interlink Consultants, Oud-Beijerland Illustraties tabel 90C uit: Het menselijk lichaam, Tony Smith, uitgeverij Davidsfonds/Leuven Bij het ontwikkelen van dit informatieboek is bij het kleurgebruik rekening gehouden met kleurzienstoornissen. Het is desondanks mogelijk dat kandidaten bij het gebruik van dit informatiemateriaal van hun beperking hinder ondervinden. In de door het College voor Examens vastgestelde regeling toegestane hulpmiddelen is beschreven hoe de school bij de afname van de centrale examens daarmee dient om te gaan. Deze uitgave is gedrukt op FSC-papier. 0 / 13 © 2013 Noordhoff Uitgevers bv, Groningen/Houten, The Netherlands Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl). All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise without prior written permission of the publisher. ISBN 978-90-01-81749-7 voorwoord Voor u ligt de zesde druk van Binas, een informatieboek voor onderwijs in de natuurwetenschappen. Deze uitgave kan gebruikt worden in de Tweede Fase van het voortgezet onderwijs bij de vakken natuurkunde, scheikunde, biologie, algemene natuurwetenschappen, natuur, leven en technologie en onderzoeken en ontwerpen. Het gebruik is vanaf 2015 voor havo en vanaf 2016 voor vwo toegestaan bij centrale examens natuurkunde, scheikunde en biologie havo en vwo. Bij de herziening is de opzet van de vijfde druk zo weinig mogelijk aangetast. De indeling en nummering van de tabellen is zo veel mogelijk gehandhaafd. In overeenstemming met de huidige stand van de wetenschap en met de actuele eindexamenprogramma’s zijn (gedeelten van) tabellen vervallen of toegevoegd. Daarnaast heeft de redactie tot uitdrukking willen brengen dat de natuurwetenschappelijke monovakken zich steeds meer in samenhang ontwikkelen en onderwezen worden. In onderstaand venndiagram ziet u welke tabellen in monovakken, dan wel in overlapgebieden thuishoren. De basiskleuren blauw, rood en groen zijn bij de tabellen nog steeds voor de monovakken natuurkunde, scheikunde en biologie gehanteerd. Bij tabellen in de overlap komt het venndiagram in miniatuur terug. Algemeen 1-6, 97-100 Wiskunde 36 BI Biologie 68-96 Biofysica Biochemie 27, 29 67F-L NLT O&O Natuurkunde Scheikunde 7-35 37-67E NA S Quantumfysica en -chemie 21, 23, 25, 40 De redactie van de zesde druk heeft haar werk gebaseerd op eerdere uitgaven van Binas, die tot stand zijn gebracht door drs. J.H.M. Beerens, drs. G.A.M. Hafkenscheid, drs. A.I. Jansen, A. de Lange, drs. C.W. Stam, drs. W. Kranendonk, drs. F.J. van der Puijl, drs. J.L. Sikkema, drs. P.A.M. de Groot, drs. J.J. Westra, drs. I.M. Wevers-Prijs en dr. M.J. Vogelezang. Speciale dank gaat uit naar drs. J.B. Broens, die aan de 2e tot en met 5e druk heeft meegewerkt en naar dr. G. Verkerk, die de redactiecommissie van de 1e tot en met de 5e druk heeft voorgezeten. Op de website van Binas www.binas.noordhoff.nl treft u meer informatie aan waaronder een omnummertabel ten opzichte van de 5e druk. Via deze website kunt u ook opmerkingen omtrent deze uitgave naar de redactiecommissie sturen. De redactiecommissie Inhoud Algemeen 1 Grieks alfabet 5 Eenheden 2 Vermenigvuldigingsfactoren 6 Machten van tien 3 SI, Internationaal stelsel van eenheden A Massa A Basisgrootheden, aanvullende grootheden en B Tijd hun eenheden C Temperatuur B Definities D Energie 4 Grootheden en eenheden in het SI Natuurkunde 7 Waarden van enige constanten B Helium A Natuurconstanten C Ionisatie-energieën B Massa en energie D Plasma’s C Planck-eenheden 22 Planck-krommen 8 Gegevens van metalen 23 Quantummechanica 9 Gegevens van alliages 24 Foto-elektrisch effect 10 Gegevens van vaste stoffen 25 Isotopen A Fysische eigenschappen A Isotopentabel B Materiaaleigenschappen B Isotopenkaart 11 Gegevens van vloeistoffen 26 Bouw en structuur van de materie 12 Gegevens van gassen en dampen A Elementaire deeltjes 13 Verzadigingsdrukken B Wisselwerkingsdeeltjes A Water C Samengestelde deeltjes B Koolstofdioxide, propaan, butaan, ether, 27 Biofysica alcohol en water A Het oog 14 Kook- en sublimatiepunten B Huid en ultraviolet 15 Geluid C Het oor A Voortplantingssnelheden D Radioactiviteit B Absorptiecoëfficiënten 28 Fysica en milieu C Muziek A Luchtweerstandscoëfficiënten D Akoestische schaal voor de mens B Stookwaarden 16 Elektriciteit en magnetisme C Lichtabsorptie in water A Relatieve diëlektrische constanten D Gebruikelijke U-waarden van bouwelementen B Soorten magnetisme E Warmtegeleidingscoëfficiënten van bouw- en C Halfgeleiders en supergeleiders isolatiematerialen D Thermo-elektriciteit F Halveringsdikten 17 Elektrotechniek 29 Medische beeldvorming A Kleurcodes 30 De aarde B Elektrotechnische symbolen A Schaal van aardbevingen C Digitale schakelingen B Gravitatieversnelling 18 Brekingsindices C Schaal van windsnelheden 19 Elektromagnetisch spectrum D Symbolen weerkunde A Zichtbaar licht E Absorptie van elektromagnetische straling in de B Algemeen overzicht atmosfeer 20 Spectraalplaat F De atmosfeer van de aarde 21 Atoomfysica 31 Zonnestelsel A Waterstof 32 Gegevens van sterren 33 Hertzsprung-Russell-diagram A Sterrenkaart 34 Samenstelling B Sterren 35 Natuurkundeformules C De zon A Mechanica D De melkweg B Trillingen, golven en optica E De lokale groep C Vloeistoffen, gassen en warmteleer F Andere clusters van sterrenstelsels D Elektriciteit en magnetisme G Exoplaneten E Overige onderwerpen H De oerknal Wiskunde 36 Wiskundeformules: E Cirkel, ellips, hyperbool en parabool A Verbanden F Differentiëren en integreren B Lengte, oppervlakte en inhoud G Goniometrie C Vierkantsvergelijking H Rijen en reeksen D Machten en logaritmen I Wiskundige notaties Scheikunde 37 Scheikundeformules A Zouten in water: schematisch overzicht A Reactiesnelheid B Zouten in water: kwantitatieve gegevens B Chemisch evenwicht C In verschillende oplosmiddelen C Thermodynamica 46 Oplosbaarheidsproducten D Elektrochemie 47 Dissociatieconstanten van complexe ionen E Spectrometrie 48 Standaardelektrodepotentialen F Chromatografie 49 Zuur- en baseconstanten G Gehalteaanduidingen 50 Ionisatieconstanten van zuivere vloeistoffen H Groene chemie A Water bij verschillende temperaturen 38 Scheikundige symbolen B Andere vloeistoffen A Symbolen en eenheden 51 Evenwichtsconstanten van gasreacties B Industriële chemie 52 Indicatoren 39 Spectrometrie A Zuur-base-indicatoren A UV-VIS-spectrometrie B Redoxindicatoren B NMR-spectrometrie 53 Gegevens van bindingen C IR-spectrometrie A Bindingslengten D Massaspectrometrie B Bindingshoeken 40 Elementen 54 Reactiemechanismen A Gegevens A Nucleofiele substitutie volgens S 2 N B Ontdekking, herkomst naam en natuurlijk B Nucleofiele substitutie volgens S 1 N voorkomen C Elektrofiele aromatische substitutie S Ar E 41 Molaire iongeleidbaarheden D Eliminatiereactie volgens E2 42 Smelt- en kookpunten E Eliminatiereactie volgens E1 A Anorganische verbindingen F Elektrofiele additie B Organische verbindingen 55 Dipoolmomenten 43 Dichtheden en molariteiten A Anorganische stoffen A Veel gebruikte oplossingen B Organische stoffen B Handelsoplossingen 56 Verbrandingswarmten 44 Oplosbaarheid van gassen 57 Vormingswarmten A Gassen in water A Anorganische stoffen B Zuurstof in chloridehoudend water B Organische stoffen 45 Oplosbaarheid van vaste stoffen en vloeistoffen 58 Bindingsenergieën 59 Sublimatie- en verdampingswarmten A Vlamkleuringen A Vaste stoffen B Kleuren van chemicaliën B Vloeistoffen 66 Naamgeving chemische stoffen 60 Roosterenergieën A Triviale namen 61 Hydratatie-energieën B Enkele formules en hun namen 62 Ionisatie-energieën en elektronenaffiniteiten C Numerieke voorvoegsels A Ionisatie-energieën D Enkele regels voor de system atische B Elektronenaffiniteiten naamgeving van organische verbindingen 63 Absolute entropieën E Macromoleculaire materialen en ISO-code A Elementen F Nomenclatuur bij copolymeren B Anorganische stoffen 67 Structuurformules en structuren C Organische stoffen A Macromolecolaire materialen 64 Chemie en milieu B Nieuwe materialen A Gemiddelde samenstelling van onvervuild zeewater C Hardheidsschaal van Mohs B Verbranding in lucht D Kristalstructuren 65 Eigenschappen van chemicaliën E Allotropie bij koolstof Biologie 67 Structuurformules en structuren M DNA-techniek F Sachariden, koolhydraten 72 Absorptiespectra van enkele fotopigmenten G Vetten, vetzuren en fosfolipiden 73 Papierchromatografie met bladpigmenten H Aminozuren en eiwitten 74 pH-traject van enkele lichaamsvloeistoffen I Heem, fotopigmenten 75 Osmotische waarden J Ureum 76 Celdeling K Hormonen van de mens A Celcyclus L Transmitters en dragers B Mitose en meiose 68 Dissimilatie 77 Virussen A Overzicht dissimilatie van glucose A Enkele virusvormen B Glycolyse en gisting B Indeling van virussen bij dieren naar C Citroenzuurcyclus type nucleïnezuur D Oxidatieve fosforylering, ademhalingsketen C Cyclus HIV-virus E Dissimilatie van eiwitten, koolhydraten en vetten D Cyclus DNA-virus 69 Fotosynthese 78 De vier rijken A Overzicht fotosynthese, koolstofassimilatie 79 Cellen B Lichtreactie A Bacteriecel C Donkerreactie, calvincyclus B Plantaardige cel D Chemosynthese C Dierlijke cel 70 Chromosomen van de mens D Enkele organellen van de cel A Structuur van een chromosoom 80 Dierlijke weefsels B Karyogram A Stamcellen C Bandenpatroon B Dekweefsel D Genlocaties C Steunweefsel 71 DNA/RNA D Bindweefsel A Nucleïnebasen, structuurformules E Spierweefsel B Basenkoppels 81 Plantaardige weefsels C Bouw van DNA en RNA A Dekweefsel D Schema replicatie B Deelweefsel E Transcriptie en translatie C Parenchym F Schema regeling transcriptie D Steunweefsel G Genetische code E Transportweefsel H Introns en exons 82 Voeding en spijsvertering I DNA-reparatie A Vitaminen J Schema translatie, eiwitsynthese B E-nummers K RNA C Spijsverteringsorganen L Apoptose D Leverlobje E Spijsverteringsenzymen D Ionenverdeling bij rustpotentiaal F Samenstelling spijsverteringssappen E Werking kalium-natriumpomp G Vertering F Uitwisseling K+ en Na+ door celmembraan bij 83 Ademhaling actiepotentiaal A Longen G Bouw en werking synaps B Respirogram H Aanmaak en afbraak van acetylcholine C Samenstelling gassen in lucht en bloed I Neurotransmitters D Zuurstofverzadigingsdiagrammen J Schema van het ruggenmerg E Transport van gassen in het bloed K Kniepeesreflex 84 Bloed en bloedsomloop L Autonoom zenuwstelsel A Bloedsomloop volwassene 89 Hormoonstelsel B Bloedsomloop foetus A Hormonen van de mens C Hart en bloedvaten B Werkingsmechanismen van hormonen in cellen D Werking van het hart C Hormonen en hun terugkoppeling E Bloeddruk 90 Beweging en coördinatie F Bloedverdeling over de organen A Energiebronnen van een spier bij lichte training G Vorming weefselvloeistof B Langzame en snelle spiervezels H Samenstelling van bloed C Motorische eenheden van een dwarsgestreepte spier I Bloedcellen: vorming D Skelet J Afweer 91 De anatomie van de plant en haar voeding K Antistoffen A Blad L Immuniteit B Wortel M Allergische reacties C Stengel N Lymfevaten en lymfoïde organen D Plantenvoedingsstoffen, nutriënten O Bloedstolling 92 Systematiek 85 Uitscheiding A Afstamming A Nieren B Diversiteit B Samenstelling bloedplasma en urine 93 Ecologie C Concentratieveranderingen in een niereenheid, A Energiestroom nefron B Ecosysteem D Osmoregulatie C Eilandtheorie van McArthur en Wilson 86 Voortplanting D Populaties A Geslachtsorganen man E Stabiliteit en verandering B Geslachtsorganen vrouw F Koolstofkringloop C Menstruatiecyclus G Stikstofkringloop D Oögenese en spermatogenese 94 Evolutie E Bevruchting en ontwikkeling A Geologische tijdrekening 87 Zintuigen B Mens en mensachtigen A Huid C Endosymbiosetheorie van Margulis B Warmteregulatie D Antibiotica C Oog E Prionen D Gehoor en evenwicht 95 ADI-waarden 88 Zenuwstelsel A Contaminanten A Zenuwcellen B Additieven B Indelingen zenuwstelsel 96 Gegevens van een aantal diersoorten C Anatomie van de hersenen Algemeen 97 Veiligheid en milieu REGISTER A Gevaarlijke chemicaliën B Gevarenklassen in GHS 98 Molaire massa’s van veel gebruikte stoffen C Waarschuwingsborden 99 Periodiek systeem der elementen D Recycleersymbolen 100 Afstandschaal in de natuurwetenschappen E Gevarenaanduidingen en voorzorgsmaatregelen F Groene chemie 1 Grieks alfabet naam groot klein naam groot klein naam groot klein alfa A a iota I k rho Q t bèta B b kappa J l sigma R v, w gamma C c labda K m tau S x delta D d mu L n upsilon T y epsilon E f nu M o fi U { zeta F g xi N p chi V | eta G h omikron O q psi W } theta H j, i pi P r omega X ~ 2 Vermenigvuldigingsfactoren factor naam symbool Nederlandse naam factor naam symbool Nederlandse naam 101 deca da tien 10–1 deci d tiende 102 hecto h honderd 10–2 centi c honderdste 103 kilo k duizend 10–3 milli m duizendste 106 mega M miljoen 10–6 micro µ miljoenste 109 giga G miljard 10–9 nano n miljardste 1012 tera T biljoen 10–12 pico p biljoenste 1015 peta P biljard 10–15 femto f biljardste 1018 exa E triljoen 10–18 atto a triljoenste 1021 zetta Z triljard 10–21 zepto z triljardste 1024 yotta Y quadriljoen 10–24 yocto y quadriljoenste In Amerikaanse literatuur betekent het woord ‘billion’ 109, ‘trillion’ 1012, ‘quadrillion’ 1015 enz. 3 SI, Internationaal stelsel van eenheden A Basisgrootheden, aanvullende grootheden en hun eenheden grootheid eenheid symbool l lengte meter m m massa kilogram kg t tijd seconde s I stroomsterkte ampère A T temperatuur kelvin K I lichtsterkte candela cd n hoeveelheid stof mol mol a vlakke hoek radiaal rad X ruimtehoek steradiaal sr
The list of books you might like
