bilik iqtisadiyyatı az rbaycanın innovasiya yol x rit si

58 Pages·2017·2.77 MB·Turkish

1
BİLİK İQTİSADİYYATI
AZƏRBAYCANIN İNNOVASİYA
YOL XƏRİTƏSİ
BMT-NİN İNKİŞAF PROQRAMI
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ NƏQLİYYAT,
RABİTƏ VƏ YÜKSƏK TEXNOLOGİYALAR NAZİRLİYİ
2
BİLİK İQTİSADİYYATI -
AZƏRBAYCANIN İNNOVASİYA YOL XƏRİTƏSİ
Bu sənəd BMT-nın İnkişaf Proqramının (BMT İP) və Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Na-
zirliyinin “Azərbaycan Respublikasında İKT infrastrukturunun və İKT xidmətlərinin dayanıqlılığının və məhsuldarlığının təkmilləşdir-
ilməsi” müştərək layihəsi çərçivəsində hazırlanmışdır.
Bu sənəd ilə əlaqədar ilkin araşdırma aparmış, eyni zamanda, Azərbaycanda müsahibə üçün vaxt ayırmış bir çox insana minnət-
darlığımızı bildiririk. Xüsusi olaraq, biz Layihə qrupuna və BMT İP-nin Bakıdakı ofisinə təşəkkür edirik. Onların köməyi yüksək qi-
ymətləndirilir. Bu sənəddə yol verilən hər hansı səhv üçün konsultant məsuliyyət daşıyır.
3
.
MÜNDƏRICAT
Xülasə.................................................................................................................................................................................................................5
Bilik iqtisadiyyatı..............................................................................................................................................................................................6
Bulud texnologiyası.........................................................................................................................................................................................10
Sosial şəbəkə....................................................................................................................................................................................................15
Süni İntellekt.....................................................................................................................................................................................................17
İKT-nin digər tendensiyaları...........................................................................................................................................................................22
Global e-ticarət................................................................................................................................................................................................23
E-hökumət və e-iştirakçılıq............................................................................................................................................................................26
Kibertəhlükəsizlik və kibercasusluq.............................................................................................................................................................28
İnformasiya cəmiyyətində mobil xidmətlər.................................................................................................................................................29
Virtual təşkilat..................................................................................................................................................................................................31
Telekommunikasiyanın simsiz şəbəkələri....................................................................................................................................................32
Oyunlar və süni mühit davranışları...............................................................................................................................................................33
Onlayn kurslar..................................................................................................................................................................................................34
Milli İnnovasiya Sistemi..................................................................................................................................................................................35
Azərbaycanda bilik iqtisadiyyatının SWOT təhlili......................................................................................................................................38
Əlavə - BMT expertlərindən istifadə ............................................................................................................................................................44
Əlavə - İnkişafı qiymətləndirmək göstəriciləri...........................................................................................................................................45
Mobil Simsiz Telekommunikasiya üzrə Fəaliyyət Planı.............................................................................................................................47
Kiber Konfliktlər üzrə Fəaliyyət Planı..........................................................................................................................................................48
Dövlət Planlaşması üçün Fəaliyyət Planı.....................................................................................................................................................50
İstinad edilmiş ədəbiyyat...............................................................................................................................................................................52
4
CƏDVƏLLƏRIN SIYAHISI
Cədvəl 1. İKT-nin texniki parametrləri və cəmiyyətə təsirləri......................................................................................................................8
Cədvəl 2. Azərbaycanın informasiyalaşdırılması sahəsində BMT expertlərindən istifadə...................................................................44
Cədvəl 3. Milli infrastrukturun ölçülməsi – böyük ölçülü EHM hesablaması...........................................................................................45
Cədvəl 4. Milli infrastrukturun ölçülməsi – Milli bulud xidmətləri............................................................................................................45
Cədvəl 5. Milli infrastrukturun ölçülməsi – Mobilliyin inkişafı və əlverişlilik...........................................................................................46
Cədvəl 6. Mobil simsiz telekommunikasiya üzrə yol xəritəsi....................................................................................................................46
ŞƏKILLƏRIN SIYAHISI
Şəkil 1. 1850-2009-cu illərdə ABŞ iqtisadiyyatında sənaye sektorları üzrə Klark Sektoru modeli......................................................6
Şəkil 2. Azərbaycan hazırda Qlobal innovasiyanın mərkəzində duran süni intellekt üzərində mərkəzləşməlidir..............................8
Şəkil 3. Hesablama əsri Süni İntellekt əsri ilə əvəz olunur..........................................................................................................................9
Şəkil 4. Hər şey xidmət kimi artım səviyyələri ilə birlikdə xidmətə yönəldilmiş strukturdur...........................................................,,..14
Şəkil 5. Süni İntellekt tətbiq sahələri – 2015-2025-ci illər üçün yığılmış gəlirlər üzrə (milyon ABŞ dolları).....................................17
Şəkil 6. İKT müəssisənin sahibkarlarla dəstəklədiyi əlaqələr...................................................................................................................28
Şəkil 7. Kiber silahlara nəzarət üzrə beynəlxalq qanunvericiliyə aparan yol.........................................................................................28
Şəkil 8. Sistemin işlənib hazırlanma səviyyələri – köhnə metod son istifadəçinin mobil qurğusu ilə başlayır.................................30
Şəkil 9. Virtual təşkilatlar funksional komponenləri özündə birləşdirən qarışıq iş proseslərindən istifadə edirlər.........................31
Şəkil 10. Bölgə üzrə 5G Mobil abunəlik (milyonlar)...................................................................................................................................32
Şəkil 11. Milli İnnovasiya Sisteminin elementləri.........................................................................................................................................35
Şəkil 12. Bilik iqtisadiyyatına keçidin timsalında Azərbaycanın SWOT təhlili........................................................................................38
5
XÜLASƏ
Azərbaycanda bilik iqtisadiyyatına keçid iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorlarının istehsal etdiyi məhsulların əlavə dəyərinin artırıl-
ması kimi başa düşülür. Bura hesablama infrastrukturunun və insan resurslarının (bacarıqlar və treyninq) inkişafı aid edilir.
Bunu etməklə, Azərbaycan, bu keçid prosesini yerinə yetirmək üçün İKT-nin geniş inkişafına və onun verdiyi töhfələrə diqqətli ol-
mağa çalışmalıdır.
İKT-nin inkişafı prosesində biz, texniki təminat hissələrinin dizaynının, istehsalının və bölüşdürülməsinin dünyada yalnız bir neçə
yerdə mərkəzləşdiyi mərhələyə çatmışıq və nəticə etibarilə, Azərbaycan öz səylərini məhz bu sahədə gücləndirməlidir. Alternativ
olaraq, investisiyalardan gəlir əldə etmək mümkün olan yerdə yeni texnologiyaların tətbiqi və yaranmaqda olan texnologiyalar
üzərində mərkəzləşmək faydalıdır.
“Suni intellekt”, “bulud hesablama” texnologiyası və sosial media, irəlidə gedən davamlı innovasiyanı sınaqdan keçirməkdə davam
edəcək üç sahələrdir. Bunlar həmçinin dünya miqyaslı iqtisadi sistemə inteqrasiya etmək məqsədilə Azərbaycanın öz aktivlərindən
istifadə edəcək sahələr hesab olunur.
Azərbaycan, Data Mərkəzinin infrastrukturunu və onun genişləndirilməsini nəzərə almalıdır və bu mərkəz “bulud modeli”nə əsasla-
nan platformanı inkişaf etdirəcəkdir. Bu mərkəz tətbiqi proqram məhsullarının hazırlanması, yeni növ xidmət sahələrinin və inter-
netə qoşulan qurğuların yaradılması üçün dövlət və özəl sektoru yüksək imkanlarla təmin edəcəkdir.
Bütün iqtisadiyyat üçün tələb olunan innovasiya növünü planlaşdırmaq məqsədilə Azərbaycanın bir çox nazirlikləri və dövlət
qurumları virtual platformaları yaratmaq baxımından İKT-dən istifadə edə və onları çoxsaylı domeynlər üzərindən innovasiyalar
strategiyasına inteqrasiya edə bilər. Nəhayət, Distant Kursların yayılması ilə yanaşı bir çox yeni innovasiyalar vardır və Azərbaycan
onlardan yararlana bilər.
Ümumilikdə, Azərbaycan keçmişdə yaxşı işə yaramış bir formulanı irəli sürməklə, biliklər üzərində yaranan innovasiyalara əsasla-
nan “rəqəmli iqtisadiyyatı” qura bilər: Dövlət, Azərbaycan xalqının milli kreativliyin istifadə oluna bilinməsi üçün informasiya-kom-
munikasiya texnologiyaları infrastrukturunu təmin etməklə və kifayət qədər çevikliyə imkan yaratmaqla hökumət ilə birlikdə in-
novasiyaya başlamış və ona nəzarət etmişdir. Güclü icraçı rəhbər olaraq Azərbaycanda mövcud infrastrukturun imkanlarından
yararlanmaqla və yeni texnologiyaların tətbiqi iləbilik cəmiyyətinin qurulması üçün tez bir zamanda tədbir görülə bilər.
6
BILIK IQTISADIYYATI
Bilik iqtisadiyyatı elə bir sahədir ki, burada əlavə dəyərin yüksək hissəsi analitik iş ilə əlaqəlidir. Bu konsepsiya Daniel Bellin (Bell,
1974) 20-ci əsrin sonlarında çap edilən post-sənaye sosial sahə haqqında əsərinə təsadüf edir və burada qeyd olunurdu ki, “xid-
mət sektoru”nda iqtisadiyyatın “istehsal sektoru” ilə müqayisədə daha çox gəlir yaranır. Bir neçə il sonra Mark Uri Porat informa-
siya iqtisadiyyatı sahəsinə dair özünün araşdırmasını çap etdi (Porat, 1977). Araşdırma nümunəsi olaraq 1850-ci ildən 2009-cu ilə
qədər ABŞ iqtisadiyyatında sənaye sektorları üzrə Clark Sektoru modelində sənayeləşmənin 1922-ci ildən 3-cü dərəcəyi keçməsi
müşahidə olunur ki, bu dövrdən etibarən informasiya əsaslı xidmətlərin və avtonom sistemlərin tətbiqi hakimdir. yararlanmaqla
və yeni texnologiyaların tətbiqi iləbilik cəmiyyətinin qurulması üçün tez bir zamanda tədbir görülə bilər.
Bundan əvvəl Peter Druker bildirmişdir ki, “21-ci əsr təşkilatının
ən dəyərli aktivi biznes və ya qeyri-biznes olub-olmamasından
asılı olmayaraq onun yüksək ixtisaslı işçiləri və onların məhsuldar-
lığı olacaq” (Druker, 1959). O, kommersiya kompüter əsrinin lap
əvvəllərində yazırdı. Əvvəlki hesablama İkinci Dünya Müharibəsi
zamanı işləyən şifrələrin sındırılması üzrə mütəxəssislər tərəfind-
ən işlənib hazırlanmışdır (Uelçman, 2017). İlk “kompüterlər” pro-
qramlaşdırılmış təlimatları yaddaşa sala bilməyən elektrik-mexaniki
qurğular idilər (Hodges, 2014). Bunlar kodların sındırılmasına aid
edilən ilk vaxtların maşınları idilər (Kahn, 1996).
Druker informasiya işçisini müəyyən etdiyi kimi, IBM ümumi
məqsədə xidmət göstərən böyük elektron-hesablama maşınlarını
bazara çıxarırdı (Pugh, Jonson və Palmer, 1991). Bu ilk maşınlar yal-
nız paket şəklində emal işini bacarırdılar.
1960-cı illərin əvvəllərindən bu günə qədər hesablama prosesi, hər
birinin cəmiyyətə kütləvi təsiri olan bir neçə böyük mərhələdən
keçmişdir. Cədvəl 1-ə baxın.
7
Cədvəl 1. İKT-nin texniki parametrləri və cəmiyyətə təsirləri
İKT-nin texniki parametrlər Cəmiyyətə təsiri

(cid:37)(cid:124)(cid:92)(cid:129)(cid:78)(cid:3)(cid:75)(cid:599)(cid:70)(cid:80)(cid:79)(cid:76)(cid:3)(cid:40)(cid:43)(cid:48)(cid:3) (cid:48)(cid:599)(cid:85)(cid:78)(cid:599)(cid:93)(cid:79)(cid:599)(cid:250)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:76)(cid:79)(cid:80)(cid:76)(cid:250)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:86)(cid:87)(cid:85)(cid:88)(cid:78)(cid:87)(cid:88)(cid:85)(cid:88)(cid:17)(cid:3)(cid:51)(cid:68)(cid:78)(cid:72)(cid:87)(cid:3)(cid:250)(cid:599)(cid:78)(cid:79)(cid:76)(cid:81)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:72)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:3) (cid:55)(cid:599)(cid:78)(cid:85)(cid:68)(cid:85)(cid:3)(cid:82)(cid:79)(cid:88)(cid:81)(cid:68)(cid:81)(cid:3)(cid:69)(cid:76)(cid:93)(cid:81)(cid:72)(cid:86)(cid:3)(cid:599)(cid:80)(cid:599)(cid:79)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:68)(cid:87)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:86)(cid:599)(cid:80)(cid:599)(cid:85)(cid:599)(cid:79)(cid:76)(cid:79)(cid:76)(cid:92)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:3)(cid:68)(cid:85)(cid:87)(cid:213)(cid:85)-
(cid:11)(cid:72)(cid:79)(cid:72)(cid:78)(cid:87)(cid:85)(cid:82)(cid:81)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:80)(cid:68)(cid:250)(cid:213)(cid:81)(cid:213)(cid:12) (cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:86)(cid:72)(cid:86)(cid:76)(cid:15)(cid:3)(cid:71)(cid:68)(cid:75)(cid:68)(cid:3)(cid:86)(cid:82)(cid:81)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:76)(cid:86)(cid:599)(cid:3)(cid:82)(cid:81)(cid:79)(cid:68)(cid:92)(cid:81)(cid:3)(cid:599)(cid:80)(cid:599)(cid:79)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:68)(cid:87)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:72)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:213)(cid:17) (cid:80)(cid:68)(cid:84)(cid:17)(cid:3)(cid:55)(cid:599)(cid:250)(cid:78)(cid:76)(cid:79)(cid:68)(cid:87)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:3)(cid:129)(cid:93)(cid:85)(cid:599)(cid:3)(cid:74)(cid:72)(cid:81)(cid:76)(cid:250)(cid:3)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:599)(cid:3)(cid:129)(cid:86)(cid:87)(cid:129)(cid:81)(cid:79)(cid:129)(cid:78)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)
(cid:43)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:86)(cid:72)(cid:86)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:71)(cid:72)(cid:86)(cid:72)(cid:81)(cid:87)(cid:85)(cid:68)(cid:79)(cid:76)(cid:93)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:17)(cid:3)(cid:248)(cid:71)(cid:68)(cid:85)(cid:599)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:17)(cid:3) (cid:43)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:83)(cid:79)(cid:68)(cid:87)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:92)(cid:68)(cid:92)(cid:213)(cid:79)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:17)(cid:3)(cid:248)(cid:86)(cid:87)(cid:76)(cid:73)(cid:68)(cid:71)(cid:599)(cid:111)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:86)(cid:68)(cid:92)(cid:213)(cid:81)-
(cid:48)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:78)(cid:82)(cid:80)(cid:83)(cid:129)(cid:87)(cid:72)(cid:85)
(cid:60)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:80)(cid:16)(cid:83)(cid:68)(cid:92)(cid:79)(cid:68)(cid:250)(cid:71)(cid:213)(cid:85)(cid:213)(cid:79)(cid:80)(cid:213)(cid:250)(cid:3)(cid:86)(cid:87)(cid:85)(cid:88)(cid:78)(cid:87)(cid:88)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:48)(cid:129)(cid:599)(cid:92)(cid:92)(cid:599)(cid:81)(cid:3)(cid:72)(cid:71)(cid:76)(cid:79)(cid:80)(cid:76)(cid:250)(cid:3)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:87)(cid:71)(cid:68)(cid:3) (cid:71)(cid:68)(cid:3)(cid:68)(cid:85)(cid:87)(cid:213)(cid:80)(cid:17)(cid:3)(cid:59)(cid:129)(cid:86)(cid:88)(cid:86)(cid:76)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:87)(cid:69)(cid:76)(cid:84)(cid:3)(cid:86)(cid:68)(cid:75)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:78)(cid:76)(cid:250)(cid:68)(cid:73)(cid:213)(cid:17)
(cid:73)(cid:68)(cid:92)(cid:79)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:3)(cid:89)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:87)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:3)(cid:80)(cid:129)(cid:69)(cid:68)(cid:71)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:17)(cid:3)
(cid:596)(cid:89)(cid:89)(cid:599)(cid:79)(cid:70)(cid:599)(cid:3)(cid:80)(cid:129)(cid:86)(cid:87)(cid:599)(cid:84)(cid:76)(cid:79)(cid:15)(cid:3)(cid:86)(cid:82)(cid:81)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:76)(cid:86)(cid:599)(cid:3)(cid:250)(cid:599)(cid:69)(cid:599)(cid:78)(cid:599)(cid:92)(cid:599)(cid:3)(cid:84)(cid:82)(cid:250)(cid:88)(cid:79)(cid:80)(cid:88)(cid:250)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:69)(cid:124)(cid:92)(cid:129)(cid:78)(cid:3) (cid:39)(cid:82)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:68)(cid:81)(cid:87)(cid:3)(cid:78)(cid:82)(cid:80)(cid:83)(cid:129)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:3)(cid:250)(cid:76)(cid:85)(cid:78)(cid:599)(cid:87)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:80)(cid:82)(cid:81)(cid:82)(cid:83)(cid:82)(cid:79)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)
(cid:48)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:78)(cid:82)(cid:80)(cid:83)(cid:129)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:3)(cid:41)(cid:599)(cid:85)(cid:71)(cid:76)(cid:3)(cid:78)(cid:82)(cid:80)(cid:83)(cid:129)(cid:87)(cid:72)(cid:85) (cid:75)(cid:599)(cid:70)(cid:80)(cid:79)(cid:76)(cid:3)(cid:40)(cid:43)(cid:48)(cid:3)(cid:86)(cid:76)(cid:86)(cid:87)(cid:72)(cid:80)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:17)(cid:3)(cid:55)(cid:72)(cid:85)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:76)(cid:80)(cid:76)(cid:87)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:15)(cid:3)(cid:86)(cid:82)(cid:81)(cid:85)(cid:68)(cid:3)(cid:76)(cid:86)(cid:599)(cid:3)(cid:73)(cid:68)(cid:92)(cid:79)(cid:3) (cid:83)(cid:68)(cid:85)(cid:111)(cid:68)(cid:79)(cid:68)(cid:81)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:17)(cid:3)(cid:51)(cid:85)(cid:82)(cid:84)(cid:85)(cid:68)(cid:80)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:68)(cid:87)(cid:213)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:86)(cid:129)(cid:85)(cid:599)(cid:87)(cid:79)(cid:76)(cid:3)(cid:92)(cid:68)(cid:92)(cid:213)(cid:79)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:17)(cid:3)
(cid:80)(cid:129)(cid:69)(cid:68)(cid:71)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:17) (cid:54)(cid:76)(cid:79)(cid:76)(cid:78)(cid:82)(cid:81)(cid:3)(cid:57)(cid:68)(cid:71)(cid:76)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:68)(cid:85)(cid:87)(cid:213)(cid:80)(cid:17)(cid:3)(cid:46)(cid:82)(cid:80)(cid:83)(cid:129)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:3)(cid:86)(cid:599)(cid:81)(cid:68)(cid:92)(cid:72)(cid:3)(cid:86)(cid:68)(cid:75)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:92)(cid:68)(cid:85)(cid:68)(cid:71)(cid:213)(cid:79)-
(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:3)(cid:129)(cid:111)(cid:129)(cid:81)(cid:3)(cid:69)(cid:76)(cid:85)(cid:3)(cid:111)(cid:82)(cid:91)(cid:3)(cid:124)(cid:79)(cid:78)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:599)(cid:80)(cid:599)(cid:78)(cid:71)(cid:68)(cid:250)(cid:79)(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:17)
(cid:51)(cid:68)(cid:92)(cid:79)(cid:68)(cid:250)(cid:71)(cid:213)(cid:85)(cid:213)(cid:79)(cid:80)(cid:213)(cid:250)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:17)(cid:3)(cid:48)(cid:599)(cid:86)(cid:68)(cid:73)(cid:599)(cid:71)(cid:599)(cid:81)(cid:3)(cid:72)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:86)(cid:72)(cid:86)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:74)(cid:72)(cid:81)(cid:76)(cid:250)(cid:3) (cid:100)(cid:82)(cid:91)(cid:80)(cid:76)(cid:79)(cid:79)(cid:599)(cid:87)(cid:79)(cid:76)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:250)(cid:78)(cid:76)(cid:79)(cid:68)(cid:87)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:3)(cid:89)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:87)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:3)(cid:84)(cid:79)(cid:82)(cid:69)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:92)(cid:68)(cid:92)(cid:213)(cid:79)-
(cid:248)(cid:81)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:81)(cid:72)(cid:87)(cid:3)(cid:596)(cid:86)(cid:85)(cid:76) (cid:87)(cid:599)(cid:87)(cid:69)(cid:76)(cid:84)(cid:76)(cid:17)(cid:3)(cid:42)(cid:72)(cid:81)(cid:76)(cid:250)(cid:3)(cid:80)(cid:76)(cid:84)(cid:92)(cid:68)(cid:86)(cid:79)(cid:213)(cid:3)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:84)(cid:85)(cid:68)(cid:80)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:68)(cid:87)(cid:213)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:87)(cid:69)(cid:76)(cid:84)(cid:3)(cid:86)(cid:68)(cid:75)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3) (cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:17)(cid:3)(cid:248)(cid:81)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:124)(cid:87)(cid:129)(cid:85)(cid:129)(cid:79)(cid:80)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:3)(cid:69)(cid:68)(cid:250)(cid:79)(cid:68)(cid:81)(cid:213)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:596)(cid:80)(cid:599)(cid:78)(cid:71)(cid:68)(cid:250)(cid:79)(cid:213)(cid:84)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)
(cid:76)(cid:79)(cid:78)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:78)(cid:76)(cid:250)(cid:68)(cid:73)(cid:213)(cid:17) (cid:129)(cid:81)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:599)(cid:87)(cid:3)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:3)(cid:71)(cid:599)(cid:92)(cid:76)(cid:250)(cid:599)(cid:85)(cid:599)(cid:78)(cid:3)(cid:72)(cid:79)(cid:72)(cid:78)(cid:87)(cid:85)(cid:82)(cid:81)(cid:3)(cid:83)(cid:82)(cid:111)(cid:87)(cid:3)(cid:86)(cid:129)(cid:85)(cid:599)(cid:87)(cid:79)(cid:599)(cid:3)(cid:68)(cid:85)(cid:87)(cid:213)(cid:85)(cid:17)
(cid:51)(cid:68)(cid:92)(cid:79)(cid:68)(cid:250)(cid:71)(cid:213)(cid:85)(cid:213)(cid:79)(cid:80)(cid:213)(cid:250)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:17)(cid:3)(cid:48)(cid:599)(cid:86)(cid:68)(cid:73)(cid:599)(cid:71)(cid:599)(cid:81)(cid:3)(cid:72)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:86)(cid:72)(cid:86)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:74)(cid:72)(cid:81)(cid:76)(cid:250)(cid:3) (cid:100)(cid:82)(cid:91)(cid:80)(cid:76)(cid:79)(cid:79)(cid:599)(cid:87)(cid:79)(cid:76)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:250)(cid:78)(cid:76)(cid:79)(cid:68)(cid:87)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:3)(cid:89)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:87)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:3)(cid:84)(cid:79)(cid:82)(cid:69)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:92)(cid:68)(cid:92)(cid:213)(cid:79)-
(cid:87)(cid:599)(cid:87)(cid:69)(cid:76)(cid:84)(cid:76)(cid:17)(cid:3)(cid:42)(cid:72)(cid:81)(cid:76)(cid:250)(cid:3)(cid:80)(cid:76)(cid:84)(cid:92)(cid:68)(cid:86)(cid:79)(cid:213)(cid:3)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:84)(cid:85)(cid:68)(cid:80)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:68)(cid:87)(cid:213)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:87)(cid:69)(cid:76)(cid:84)(cid:3)(cid:86)(cid:68)(cid:75)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3) (cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:17)(cid:3)(cid:248)(cid:81)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:124)(cid:87)(cid:129)(cid:85)(cid:129)(cid:79)(cid:80)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:3)(cid:69)(cid:68)(cid:250)(cid:79)(cid:68)(cid:81)(cid:213)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:596)(cid:80)(cid:599)(cid:78)(cid:71)(cid:68)(cid:250)(cid:79)(cid:213)(cid:84)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)
(cid:36)(cid:92)(cid:85)(cid:213)(cid:79)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:81)(cid:124)(cid:84)(cid:87)(cid:599)(cid:86)(cid:76)
(cid:76)(cid:79)(cid:78)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:78)(cid:76)(cid:250)(cid:68)(cid:73)(cid:213)(cid:17) (cid:129)(cid:81)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:599)(cid:87)(cid:3)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:3)(cid:71)(cid:599)(cid:92)(cid:76)(cid:250)(cid:599)(cid:85)(cid:599)(cid:78)(cid:3)(cid:72)(cid:79)(cid:72)(cid:78)(cid:87)(cid:85)(cid:82)(cid:81)(cid:3)(cid:83)(cid:82)(cid:111)(cid:87)(cid:3)(cid:86)(cid:129)(cid:85)(cid:599)(cid:87)(cid:79)(cid:599)(cid:3)(cid:68)(cid:85)(cid:87)(cid:213)(cid:85)(cid:17)
(cid:36)(cid:89)(cid:68)(cid:71)(cid:68)(cid:81)(cid:79)(cid:213)(cid:84)(cid:3)(cid:75)(cid:76)(cid:86)(cid:86)(cid:599)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:76)(cid:85)(cid:599)(cid:79)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:92)(cid:76)(cid:250)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:3)(cid:48)(cid:82)(cid:82)(cid:85)(cid:88)(cid:81)(cid:3)(cid:84)(cid:68)(cid:81)(cid:88)(cid:81)(cid:88)(cid:81)(cid:68)(cid:3)(cid:85)(cid:76)(cid:68)(cid:92)(cid:599)(cid:87)(cid:3)(cid:72)(cid:87)(cid:80)(cid:599)(cid:78)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:71)(cid:68)(cid:89)(cid:68)(cid:80)(cid:3)(cid:72)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:15)(cid:3)(cid:68)(cid:80)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:81)(cid:82)(cid:89)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:3)(cid:80)(cid:599)(cid:85)(cid:78)(cid:599)(cid:93)(cid:76)(cid:81)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:83)(cid:85)(cid:82)(cid:84)(cid:85)(cid:68)(cid:80)(cid:3)
(cid:43)(cid:68)(cid:93)(cid:213)(cid:85)(cid:78)(cid:213)(cid:3)(cid:248)(cid:81)(cid:81)(cid:82)(cid:89)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:3)(cid:57)(cid:72)(cid:78)(cid:87)(cid:82)(cid:85)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)
(cid:87)(cid:599)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:68)(cid:87)(cid:213)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:74)(cid:72)(cid:81)(cid:76)(cid:250)(cid:3)(cid:80)(cid:76)(cid:84)(cid:92)(cid:68)(cid:86)(cid:79)(cid:213)(cid:3)(cid:83)(cid:68)(cid:92)(cid:79)(cid:68)(cid:250)(cid:71)(cid:213)(cid:85)(cid:213)(cid:79)(cid:80)(cid:213)(cid:250)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:87)(cid:69)(cid:76)(cid:84)(cid:3)(cid:86)(cid:68)(cid:75)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:599)(cid:3)(cid:88)(cid:92)(cid:247)(cid:88)(cid:81)(cid:3)(cid:71)(cid:599)(cid:92)(cid:76)(cid:250)(cid:76)(cid:78)(cid:79)(cid:76)(cid:78)(cid:3)(cid:74)(cid:72)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:3)
(cid:55)(cid:72)(cid:79)(cid:72)(cid:78)(cid:82)(cid:80)(cid:80)(cid:88)(cid:81)(cid:76)(cid:78)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:71)(cid:68)(cid:3)(cid:86)(cid:76)(cid:80)(cid:86)(cid:76)(cid:93)(cid:3)(cid:248)(cid:81)(cid:87)(cid:72)(cid:85)(cid:81)(cid:72)(cid:87)(cid:3)(cid:75)(cid:599)(cid:85)(cid:3)(cid:92)(cid:68)(cid:81)(cid:68)(cid:3)(cid:81)(cid:129)(cid:73)(cid:88)(cid:93)(cid:3)(cid:72)(cid:87)(cid:80)(cid:76)(cid:250)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:48)(cid:82)(cid:69)(cid:76)(cid:79)(cid:3)(cid:83)(cid:79)(cid:68)(cid:87)(cid:73)(cid:82)(cid:85)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:71)(cid:76)(cid:3)(cid:71)(cid:68)(cid:75)(cid:68)(cid:3)(cid:111)(cid:82)(cid:91)(cid:3)(cid:129)(cid:80)(cid:88)(cid:80)(cid:76)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:78)(cid:76)(cid:250)(cid:68)(cid:73)(cid:3)(cid:83)(cid:79)(cid:68)(cid:87)(cid:73)(cid:82)(cid:85)-
(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:71)(cid:213)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:54)(cid:82)(cid:86)(cid:76)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:80)(cid:72)(cid:71)(cid:76)(cid:68)(cid:15)(cid:3)(cid:69)(cid:88)(cid:79)(cid:88)(cid:71)(cid:3)(cid:75)(cid:72)(cid:86)(cid:68)(cid:69)(cid:79)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:86)(cid:213)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:71)(cid:76)(cid:74)(cid:599)(cid:85)(cid:3)(cid:89)(cid:76)(cid:85)(cid:87)(cid:88)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:91)(cid:76)(cid:71)(cid:80)(cid:599)(cid:87)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:3)(cid:78)(cid:82)(cid:80)(cid:83)(cid:79)(cid:72)(cid:78)(cid:86)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:68)(cid:85)(cid:87)(cid:213)(cid:84)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:73)(cid:85)(cid:68)(cid:86)(cid:87)(cid:85)(cid:88)(cid:78)(cid:87)(cid:88)(cid:85)(cid:71)(cid:68)(cid:3)(cid:80)(cid:124)(cid:89)(cid:70)(cid:88)(cid:71)(cid:71)(cid:88)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:48)(cid:68)(cid:250)(cid:213)(cid:81)(cid:3)
(cid:87)(cid:599)(cid:85)(cid:70)(cid:129)(cid:80)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:3)(cid:86)(cid:129)(cid:81)(cid:76)(cid:3)(cid:76)(cid:81)(cid:87)(cid:72)(cid:79)(cid:79)(cid:72)(cid:78)(cid:87)(cid:3)(cid:599)(cid:89)(cid:89)(cid:599)(cid:79)(cid:71)(cid:599)(cid:81)(cid:3)(cid:80)(cid:599)(cid:79)(cid:88)(cid:80)(cid:3)(cid:82)(cid:79)(cid:80)(cid:68)(cid:92)(cid:68)(cid:81)(cid:3)(cid:80)(cid:129)(cid:85)(cid:599)(cid:78)(cid:78)(cid:599)(cid:69)(cid:3)(cid:78)(cid:82)(cid:82)(cid:85)(cid:71)(cid:76)(cid:81)(cid:68)(cid:86)(cid:76)(cid:92)(cid:68)(cid:81)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:80)(cid:129)(cid:80)(cid:78)(cid:129)(cid:81)(cid:79)(cid:129)(cid:92)(cid:129)(cid:81)(cid:129)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:72)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:55)(cid:599)(cid:87)(cid:69)(cid:76)(cid:84)(cid:3)
(cid:86)(cid:68)(cid:75)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:3)(cid:80)(cid:76)(cid:79)(cid:79)(cid:76)(cid:3)(cid:86)(cid:599)(cid:85)(cid:75)(cid:599)(cid:71)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:3)(cid:81)(cid:599)(cid:93)(cid:599)(cid:85)(cid:599)(cid:3)(cid:68)(cid:79)(cid:213)(cid:81)(cid:80)(cid:68)(cid:71)(cid:68)(cid:81)(cid:3)(cid:87)(cid:68)(cid:80)(cid:68)(cid:80)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:3)(cid:84)(cid:79)(cid:82)(cid:69)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:86)(cid:599)(cid:89)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:599)(cid:92)(cid:599)(cid:3)(cid:111)(cid:68)(cid:87)(cid:80)(cid:213)(cid:250)(cid:71)(cid:213)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:52)(cid:79)(cid:82)(cid:69)(cid:68)(cid:79)(cid:79)(cid:68)(cid:250)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:248)(cid:46)(cid:55)(cid:16)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:75)(cid:599)(cid:85)(cid:3)(cid:92)(cid:72)(cid:85)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:81)(cid:129)(cid:73)(cid:88)(cid:93)(cid:3)
(cid:72)(cid:87)(cid:80)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:3)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:75)(cid:599)(cid:80)(cid:111)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:71)(cid:129)(cid:81)(cid:92)(cid:68)(cid:3)(cid:76)(cid:84)(cid:87)(cid:76)(cid:86)(cid:68)(cid:71)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:68)(cid:87)(cid:213)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:75)(cid:68)(cid:78)(cid:76)(cid:80)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:599)(cid:87)(cid:3)(cid:129)(cid:111)(cid:129)(cid:81)(cid:3)(cid:80)(cid:129)(cid:75)(cid:68)(cid:191)(cid:93)(cid:599)(cid:3)(cid:86)(cid:76)(cid:86)(cid:87)(cid:72)(cid:80)(cid:76)(cid:81)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:83)(cid:82)(cid:87)(cid:72)(cid:81)(cid:86)(cid:76)(cid:68)(cid:79)(cid:3)(cid:70)(cid:599)(cid:75)(cid:599)(cid:87)(cid:71)(cid:599)(cid:81)(cid:3)(cid:78)(cid:599)(cid:86)(cid:78)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:93)(cid:599)(cid:76)(cid:73)(cid:3)(cid:92)(cid:72)(cid:85)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:3)
(cid:92)(cid:68)(cid:85)(cid:68)(cid:87)(cid:80)(cid:213)(cid:250)(cid:71)(cid:213)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:43)(cid:124)(cid:78)(cid:88)(cid:80)(cid:599)(cid:87)(cid:3)(cid:75)(cid:129)(cid:70)(cid:88)(cid:80)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:80)(cid:129)(cid:71)(cid:68)(cid:191)(cid:599)(cid:3)(cid:78)(cid:76)(cid:69)(cid:72)(cid:85)(cid:3)(cid:86)(cid:76)(cid:79)(cid:68)(cid:75)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:81)(cid:213)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:78)(cid:80)(cid:76)(cid:79)(cid:79)(cid:599)(cid:250)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:80)(cid:599)(cid:78)(cid:71)(cid:599)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:37)(cid:129)(cid:87)(cid:129)(cid:81)(cid:3)(cid:80)(cid:76)(cid:79)(cid:79)(cid:76)(cid:3)(cid:76)(cid:84)(cid:87)(cid:76)(cid:86)(cid:68)(cid:71)(cid:76)(cid:3)(cid:86)(cid:68)(cid:75)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:3)(cid:91)(cid:68)(cid:85)(cid:76)(cid:70)(cid:76)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:93)(cid:92)-
(cid:76)(cid:84)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:89)(cid:599)(cid:3)(cid:76)(cid:80)(cid:78)(cid:68)(cid:81)(cid:79)(cid:68)(cid:85)(cid:213)(cid:81)(cid:3)(cid:78)(cid:599)(cid:86)(cid:78)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:87)(cid:599)(cid:86)(cid:76)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:599)(cid:3)(cid:80)(cid:599)(cid:85)(cid:88)(cid:93)(cid:3)(cid:84)(cid:68)(cid:79)(cid:213)(cid:85)(cid:17)(cid:3)(cid:248)(cid:46)(cid:55)(cid:3)(cid:68)(cid:89)(cid:68)(cid:71)(cid:68)(cid:81)(cid:79)(cid:213)(cid:84)(cid:3)(cid:75)(cid:76)(cid:86)(cid:86)(cid:599)(cid:79)(cid:599)(cid:85)(cid:76)(cid:81)(cid:76)(cid:81)(cid:3)(cid:76)(cid:86)(cid:87)(cid:72)(cid:75)(cid:86)(cid:68)(cid:79)(cid:213)(cid:3)(cid:111)(cid:82)(cid:91)(cid:3)(cid:68)(cid:93)(cid:3)(cid:92)(cid:72)(cid:85)(cid:71)(cid:599)(cid:15)(cid:3)(cid:68)(cid:80)(cid:80)(cid:68)(cid:3)(cid:69)(cid:129)(cid:87)(cid:129)(cid:81)(cid:3)(cid:83)(cid:79)(cid:68)(cid:81)(cid:72)(cid:87)(cid:599)(cid:3)
(cid:91)(cid:76)(cid:71)(cid:80)(cid:599)(cid:87)(cid:3)(cid:74)(cid:124)(cid:86)(cid:87)(cid:599)(cid:85)(cid:599)(cid:3)(cid:69)(cid:76)(cid:79)(cid:599)(cid:81)(cid:3)(cid:86)(cid:599)(cid:89)(cid:76)(cid:92)(cid:92)(cid:599)(cid:71)(cid:599)(cid:3)(cid:80)(cid:599)(cid:85)(cid:78)(cid:599)(cid:93)(cid:79)(cid:599)(cid:250)(cid:80)(cid:76)(cid:250)(cid:71)(cid:76)(cid:85)(cid:17)
8
İKT dünya iqtisadiyyatının ən perspektiv və cəzbedici sahələrindən biridir, amma bütün sənaye sahələri kimi çətin ki, dəyişən
coğrafi sxemə doğru stabilləşmişdir. Avadanlıq hissənin istehsalı yalnız bir neçə iri şirkətlərə və coğrafi sahələrə ötürülmüşdür. Bu
isə əqli mülkiyyətə və qlobal bazarlara xidmət göstərmək iqtidarında olan istehsalın artımı ilə tənzimlənən iqtisadiyyata nəzarət
ilə baş vermişdir.
Dünyanın kompüter sənayesi Silikon Vadi və Armonk, Nyu York vasitəsilə koordinasiya olunur, amma dünyanın hər yerində yer-
ləşən sub-komponent istehsalçıları birləşdirən qlobal sənaye şəbəkəsi vasitəsilə fəaliyyət göstərir. Kompüterlərin daha çox
hissələrinin əsas dizaynı və strukturu ABŞ-da yaradılmışdır. Lazımi komponentlərin əsas mənbələri də həmçinin Almaniyada, Ko-
reyada və çox az hissədə Çində aşkar edilmişdir. Montaj işlərinin çoxu Çində aparılır, amma bu, sürətlə dəyişməkdədir, belə ki, ro-
botexnika aidiyyəti olmayan tərzdə işçi qüvvəsi üçün aşağı xərcləri təklif edir. Bu, çox güman ki, ABŞ-da yeni qəbul edilmiş isteh-
sal və vergi siyasətidir və istehsalın daha çox ötürülməsindən imtina olunma ilə nəticələnəcək. Bu tendensiyaların nəticəsi bundan
ibarətdir ki, Azərbaycanda İKT üzrə milli strategiyanın tərkib hissəsi olaraq robotexnika, humanoid robotlar istehsalı və onların
xidmət sektorlarında istifadəsi üçün səy göstərilməlidir.
Maşın əsri Hesablama əsri Hesablama əsri
Kimya sənayesi İnformasiya işçisi Geniş miqyaslı informasiya emalı
platformalarına doğru innovasiya
Qlobal Koordinasiya
Daxili yanma mühərriki İnsanlar olmadan kompleks şəkildə
Sistemlərinin meydana
qərarın qəbul edilməsi
çıxması
Elektrik Coğrafiya aidiyyəti ol-
İnsanların nəzarəti kənarında daha
mayan sahəyə çevrilir
çox iqtisadi fəaliyyət
Milli İnnovasiya Sistemi Avadanlıq hissənin isteh-
salı coğrafi cəhətdən sta-
billəşir
Şəkil 2. Azərbaycan hazırda Qlobal İnnovasiyanın mərkəzində olan süni intellekt üzərində mərkəzləşməlidir.
9
Əgər biz biliyi millətin insan resurslarının xarakterik və intellektual imkanları kimi müəyyən etsək, o zaman “bilik əsaslı iqtisadi-
yyat” konsepsiyası köhnəlmiş konsepsiyadır. Lakin biliklər üzərində yaranan innovasiyaların tətbiqi iqtisadi əməliyyatların çox
böyük hissəsi kimi hazırda insanlar arasındakı fəaliyyətdə onların bilikləri əsasında yaradılan maşınlar vasitəsilə tənzimlənir.
Bu o deməkdir ki, praktiki cəhətdən iqtisadiyyatın çox hissəsi insanların birbaşa nəzarətindən kənarda, kiber məkanın daxilində
baş verir. Nəhayət, bu, onilliklər əvvəl, kompüterləşmə aviabiletlərin bron edilməsi kimi səhmlərin yüksək sürətli ticarətinin və
böyük həcmdə əməliyyat sistemlərinin mümkünlüyünü təmin etmişdir. İnsanlar uzun müddət bu proseslərdən uzaq olmuşlar.
Kompüterlər cəmiyyətdə informasiyanın yalnız əl prosedurları ilə idarə olunmasının mümkün olmadığına şərait yaradan maşın-
lardır.
Bu prosesin ilk mərhələlərində kompüterləşdirilməyə transformasiya insan bacarıqlarının çoxalmasına gətirib çıxardı. Bir neçə elmi
fantastik ssenarilər vardı ki, burada insanlar mikrosxemlərin implantasiyası ilə tamamlanır və ya başqa hallarda informasiya tex-
nologiyaları ilə genişləndirilmiş intellektual imkanlar əldə edirdilər.

“Smartfon” və yeni texnologiyalar real dünya ilə kompüterin hazırladığı məlumatların birləşməsi nəticəsində yaranan süni mühit
kimi belə bir mif yayırdılar ki, informasiya texnologiyalarının rolu individualın intellektual gücünün çoxaldılmasından ibarətdir. Bəzi
tənqidçilər qorxu ilə bildirirdilər ki, smartfonlardan son dərəcə asılılıq istifadəçini daha çox asılı vəziyyətə salmaqla onun yaddaş
vərdişlərini azaldacaq. Amma bu tənqidlər mobil telefon mağazalarının kütləvi artması ilə sakitləşdi.
Hesablama Əsri Süni İntellekt Əsri
Kompleks şəkildə qərar qəbul edilmə-
İnsan idrakının və biliyinin çoxalması
si prosesində insanların əvəz edilməsi
Hesablama Əsri Süni İntellekt Əsri
İnsanların istiqamətləndiyi sosial Əməliyyatları istiqamətləndirmək insan resurs-
vətəşkilat və əməliyyatlar larını işə salmaq üçün istifadə edilən
Süni İntelekt
Şəkil 3. Hesablama əsri Süni İntellekt əsri ilə əvəz olunur.
10
Bir çoxları üçün bunu başa düşmək çətindir ki, hesablama əsri artıq İKT innovasiyasının önündə getmir. Onun əvəzində, obyektlər
(internetə qoşulan qurğular) və insanlar ilə nəzarət norması və yayılmış əlaqə nöqtələri olan kompleks və geniş miqyaslı şəbəkə
sistemlərinə diqqət yetirilir.
Sosial media və “bulud hesablama” texnologiyası Hesablama Əsri ilə Süni İntellekt Əsri arasında keçid vəziyyətini əks etdirir.
“Bulud”da tətbiq sahələrinin emalı İKT sistemlərinin ehtiyaclarını qarşılayır və onları böyük bir virtual İKT infrastrukturuna keçir-
ilməsinə gətirib çıxarır.
yararlanmaqla və yeni texnologiyaların tətbiqi iləbilik cəmiyyətinin qurulması üçün tez bir zamanda tədbir görülə bilər.
BULUD TEXNOLOGIYASI
“BULUD HESABLAMA” TEXNOLOGIYASI INNOVASIYA ÜZRƏ TƏHLÜKƏSIZ VƏ DAYANIQLI
INFRASTRUKTURU TƏMIN EDIR.
Bulud hesablaması “şəbəkə kompüteri” konsepsiyası müzakirə edilən zaman uzun müddət əvvəl proqnoz olunan bir neçə üstün-
lüklərə malikdir.“Şəbəkə kompüteri” əvvəlcə tətbiqi məntiqi sxemin yüklənilə bilən java koduna daxil ediməsi və böyük EHM plat-
forması ola bilən, həmçinin ümumi serverdə yerləşdirilən verilənlərin yadda saxlanılması üçün veb brauzerdən və java proqram-
laşdırma dilindən istifadə kimi nəzərdə tutulmuşdur. İKT 3270 terminalın və mərkəzləşdirilmiş hesablama modelinin “qızıl əsr”inə
qayıdacaq, amma bu zaman smart terminallar veb brauzer daxilində əhəmiyyətli dərəcədə hesablama və emal apara biləcək.
Məsələn, java əlavələrindən istifadə etməklə, brauzer daxilində mətnin işlənib hazırlanması mümkün olurdu. Bir neçə tətbiqi pro-
qramlar işlənib hazırlandı. Şəbəkə hesablamasının tərəfdarları qeyd edirdilər ki, brauzer və java hər hansı əməliyyat sistemində və
ya hər hansı platformada xidmət göstərirdi və düzgün idilər.
Eyni zamanda, bu cür gedişat ənənəvi şəkildə mühafizə edilmiş və Microsoft tərəfindən idarə olunan istifadəçi-server proqram
təminatı provayderlərinə təhlükə kimi görünürdü. Amma Microsoft tək deyildi. İllər keçdikcə, Windows platformasında tətbiqi
proqramların yaradılmasını asanlaşdırmaqla, öz səyləri hesabına geniş miqyasda layihələşdirmə vasitələrini müəyyən işlərdən
azad etmək məqsədilə Microsoft şirkəti xüsusi tətbiqi proqram təminatı provayderlərini bu işə cəlb etmiş və bu provayderlərin də
həmçinin bu cür davam etməsində böyük marağı olmuşdur. Hazırda şəbəkə kompüteri aktiv deyildir.