bilgi toplumu parametreleri ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki

282 Pages·2012·1.59 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐKTĐSAT ANABĐLĐM DALI
ĐK-DR-2012-0002

BĐLGĐ TOPLUMU PARAMETRELERĐ VE EKONOMĐK
BÜYÜME ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐ (PANEL ANALĐZ)

HAZIRLAYAN
Sultan SALUR

TEZ DANIŞMANI
Yrd. Doç. Dr. Necmiye CÖMERTLER ŞĐMŞĐR

AYDIN–2012
ii
T.C.
ADNAN MENDERES ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐKTĐSAT ANABĐLĐM DALI
ĐK-DR-2012-0002

BĐLGĐ TOPLUMU PARAMETRELERĐ VE EKONOMĐK
BÜYÜME ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐ (PANEL ANALĐZ)

HAZIRLAYAN
Sultan SALUR

TEZ DANIŞMANI
Yrd. Doç. Dr. Necmiye CÖMERTLER ŞĐMŞĐR

AYDIN–2012
iii

Bu tezde görsel, işitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve
etik kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu
çalışmaya özgü olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi
beyan ederim.

Adı Soyadı : Sultan SALUR

Đmza
i
YAZAR ADI-SOYADI: SULTAN SALUR
BAŞLIK: BĐLGĐ TOPLUMU PARAMETRELERĐ VE EKONOMĐK
BÜYÜME ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐ (PANEL ANALĐZ)
ÖZET
Son dönemlerde ekonomik ve teknolojik alanlarda önemli gelişmeler
yaşanmaktadır. Yaşanan bu gelişmeler bilgi ekonomisi ile açıklanmaktadır. Bilgi ve
iletişim teknolojilerinde ilerlemeler toplumların gelişmişlik seviyesinin temel
belirleyicileri haline gelmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin öneminin artmış olması
mikro ve makro düzeyde pek çok kavramın yeniden gözden geçirilmesini gerekli hale
getirmiştir. Bu amaçla Dünya Bankası KAM Metodolojisi (The Knowledge Assessment
Methodology) geliştirilmiştir.
Literatürde bilgi ekonomisine yönelik çeşitli çalışmalar yapılmış ve bu yeni
ekonominin ülkelerin ekonomisi üzerinde önemli etkilerinin olduğu sonucuna
ulaşılmıştır. Bu çalışmanın amacı, bilgi ekonomisini diğer ekonomik sistemlerle
karşılaştırarak, bilgi ekonomisinin temel belirleyicilerini açıklamaktır. Ayrıca,
Türkiye’de bilgi toplumunun alt yapı parametrelerini belirleyerek, bu parametreler ile
ekonomik büyüme arasındaki ilişkileri incelemek ve bulgular doğrultusunda politika
önerileri sunmak amaçlanmaktadır.
Bu çalışmada, KAM Metodolojisi ile Türkiye’nin bilgi ekonomisindeki yeri
belirlenmektedir. Öncelikle KAM Metodolojisinin yaptığı sınıflandırmaya göre
Türkiye’nin yer aldığı Avrupa ve Orta Asya grubunda yer alan 22 ülke için 2000–2007
dönemine ait veriler ile daha sonra yine KAM Metodolojisinin yaptığı sınıflandırmaya
göre Türkiye’nin yer aldığı üst-orta gelir grubunda yer alan 12 ülke için 2000–2008
dönemine ait verilerle gerçekleştirilen panel analizi ile bilgi toplumunun altyapı
parametreleriyle ekonomik büyüme arasındaki ilişki olduğu ortaya konmaktadır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Bilgi Ekonomisi, KAM Metodolojisi, Eğitim, Teknoloji, Đnternet, Ar-Ge
ii
NAME AND SURNAME: SULTAN SALUR
TITLE: THE RELATIONSHIP BETWEEN THE PARAMETERS OF
THE INFORMATION SOCIETY AND ECONOMIC
GROWTH (PANEL ANALYSIS)
ABSTRACT
There are significant improvements in economic and technological fields in
recent years. These developments are explained by the knowledge economy. Advances
in information and communication technologies has become the main determinants of
the level of development of societies. Increasing importance of information and
communication technologies made it necessary to revise many of the concept in micro-
and macro-level. For this purpose, the KAM Methodology of World Bank (The
Knowledge Assessment Methodology) was developed.
In the literature, there are various studies for the knowledge economy and it has
been concluded that the new economy has a significant impact on the economies of the
countries. The purpose of this study, comparing the knowledge economy with other
economic systems, is to explain the basic determinants of the knowledge economy. In
addition, it is aimed to identify the parameters of the infrastructure of the information
society in Turkey in order to investigate the relationship between economic growth with
these parameters and to provide policy recommendations in the light of findings.
In this study, the place of Turkey in knowledge economy was determined by the
KAM Methodology. In the first model, panal analysis was carried out with data for the
group of 22 countries of the Europe and Central Asia including Turkey, according to the
classification of KAM Methodology, for the period 2000-2007. In the second model,
panel data analysis was performed for the period 2000-2008 for 12 countries in upper-
middle-income group including Turkey, the according to the classification of KAM
Methodology. As a result, it is pointed out that there is a relationship between the
parameters of the infrastructure of the information society and economic growth.
KEY WORDS
Knowledge Economy, the KAM Methodology, Education, Technology, Internet, R&D.
iii
ÖNSÖZ
Bilgi son yıllarda ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamın en önemli unsurlarından
birisi haline gelmiştir. Bu çalışmada bilgi temeline dayanan ve ekonomi literatüründe
çok konuşulan bir kavram olan bilgi ekonomisi kavramı tartışılmıştır.
Bu çalışmada bilgi ekonomisinin diğer ekonomik sistemlerle karşılaştırılarak,
bilgi ekonomisinin temel belirleyicilerinin açıklanması amaçlanmaktadır. Ayrıca, KAM
Metodolojisi ile Türkiye’nin bilgi ekonomisindeki yeri belirlenmekte ve Türkiye’de
bilgi toplumunun alt yapı parametreleri ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkileri
incelenerek elde edilen bulgular doğrultusunda politika önerileri sunulmaktadır.
iv
ĐÇĐNDEKĐLER
ÖZET ............................................................................................................................ i
ABSTRACT ................................................................................................................. ii
ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iii
ĐÇĐNDEKĐLER ............................................................................................................ iv
KISALTMALAR LĐSTESĐ ....................................................................................... viiii
ŞEKĐLLER LĐSTESĐ ................................................................................................. ixx
ÇĐZELGELER LĐSTESĐ ............................................................................................... x
GĐRĐŞ ........................................................................................................................... 1
BĐRĐNCĐ BÖLÜM ........................................................................................................ 4
BĐLGĐ EKONOMĐSĐ .................................................................................................... 4
1.2. BĐLGĐ EKONOMĐSĐNĐN ORTAYA ÇIKMASINDA ETKĐLĐ OLAN
FAKTÖRLER ......................................................................................................... 13
1.2.1. Toplumsal Değişim ................................................................................... 14
1.2.1.1. Đlkel Ekonomi ..................................................................................... 15
1.2.1.2. Tarım Ekonomisi ................................................................................ 17
1.2.1.3. Sanayi Ekonomisi ............................................................................... 18
1.2.1.4. Bilgi Ekonomisi .................................................................................. 22
1.2.2. Küreselleşme ............................................................................................. 28
1.3. BĐLGĐ EKONOMĐSĐNĐN GELĐŞĐMĐ ............................................................... 32
1.4. BĐLGĐ EKONOMĐSĐNĐN UNSURLARI .......................................................... 35
1.4.1. Bilgi .......................................................................................................... 36
1.4.2. Bilgi ve Đletişim Teknolojileri .................................................................... 40
1.4.3. Bilgi Đşçileri............................................................................................... 41
1.5. BĐLGĐ EKONOMĐSĐNĐN GENEL ÖZELLĐKLERĐ .......................................... 43
1.6. ESKĐ EKONOMĐ – BĐLGĐ EKONOMĐSĐ AYRIMI ......................................... 54
1.7. BĐLGĐ EKONOMĐSĐNĐN EKONOMĐK ETKĐLERĐ ......................................... 60
1.7.1. Bilgi Ekonomisinin Mikro Ekonomik Etkileri ............................................ 61
1.7.1.1. Maliyetler Üzerindeki Etkisi .............................................................. 61
1.7.1.2. Verimlilik Artışı Üzerindeki Etkisi ..................................................... 64
1.7.1.3. Rekabet Üzerine Etkileri ..................................................................... 67
1.7.1.4. Elektronik Pazar Yerleri ...................................................................... 73
v
1.7.1.5. Tüketici Faydasının Maksimizasyonu ................................................. 75
1.7.1.6. Üretici kârının maksimizasyonu .......................................................... 75
1.7.2. Bilgi Ekonomisinin Makro Ekonomik Etkileri ........................................... 76
1.7.2.1. Bilgi Ekonomisi ve Đstihdam ............................................................... 76
1.7.2.2. Bilgi Ekonomisi ve Ekonomik Büyüme .............................................. 83
1.7.2.3. Bilgi Ekonomisi ve Dış Ticaret ........................................................... 87
1.7.2.3.1. Nitelikli Đşgücü Teorisi................................................................. 89
1.7.2.3.2. Teknoloji Açığı Teorisi ................................................................ 90
1.7.2.3.3. Ürün Dönemleri Teorisi ............................................................... 90
1.7.2.3.4. Tercihlerde Benzerlik Teorisi ....................................................... 92
1.7.2.3.5. Monopolcü Rekabet Teorisi ......................................................... 93
1.7.2.3.6. Endüstri Đçi Ticaret Teorisi ........................................................... 94
1.7. 2. 4. Bilgi Ekonomisi ve Gelir Dağılımı .................................................... 95
1.8. EKONOMĐK BÜYÜME MODELLERĐ ........................................................... 98
1.8.1. Neo-Klasik Büyüme Teorisi ...................................................................... 99
1.8.2. Đçsel Büyüme Teorisi ............................................................................... 101
1.8.2.1. Đçsel Büyüme Teorilerine Göre Sürekli Büyümenin Temel Şartları ... 102
1.8.2.2. Đçsel Büyüme Modelinin Mekanizmaları ........................................... 104
1.8.2.2.1. Bilgi Taşmaları Modelleri .......................................................... 104
1.8.2.2.2. Beşeri Sermaye Modelleri .......................................................... 105
1.8.2.2.3. Kamu Politikaları Modelleri ....................................................... 106
1.8.2.3. Đçselleşme Süreçleri .......................................................................... 106
1.8.2.3.1. Eğitim ........................................................................................ 107
1.8.2.3.2. Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) .................................................... 107
1.8.2.3.3. Üniversite-Sanayi Đşbirliği ......................................................... 107
1.8.2.3.4. Yaparak Öğrenme ...................................................................... 108
1.8.2.3.5. Yayılma ..................................................................................... 108
1.8.2.4. Đçsel Büyüme Modelleri .................................................................... 109
1.8.2.4.1. P. Romer .................................................................................... 111
1.8.2.4.2.R. Lucas ...................................................................................... 112
1.8.2.4.3. S. Rebelo ................................................................................. 113
1.8.2.4.4. R. Barro .................................................................................... 114
vi
1.8.2.4.5. Grossman-Helpman ................................................................... 114
1.8.3. Bilgi Ekonomisinde Büyüme Süreci ........................................................ 115
ĐKĐNCĐ BÖLÜM ...................................................................................................... 118
BĐLGĐ TOPLUMUNUN ALTYAPI VE EKONOMĐK PARAMETRELERĐ ............. 118
2.1. BĐLGĐ TOPLUMUNUN ALTYAPI PARAMETRELERĐ .................................. 118
2.1.1. Bilgi Toplumunun Altyapı Parametreleri Ölçmede Kullanılan Başlıca
Analizler ........................................................................................................... 118
2.1.1.1. Bilgi Oranı ........................................................................................ 119
2.1.1.2. Bilgi Endeksi .................................................................................... 119
2.1.1.3. Jipdec Endeksi .................................................................................. 120
2.2. BĐLGĐ TOPLUMUNUN EKONOMĐK PARAMETRELERĐ .......................... 121
2.2.1. Đnternet Kullanıcıları................................................................................ 121
2.2.2 Cep Telefonu Abonelikleri ....................................................................... 127
2.2.3. GSYĐH’ nın Yüzdesi Olarak Toplam Ar-Ge Harcamaları ........................ 129
2.2.4. Ar-Ge Araştırmacılarının Sayısı .............................................................. 132
2.2.5 Ortaöğretime Katılma Oranı ..................................................................... 134
2.2.6. Yüksek Öğretime Katılma Oranı .............................................................. 136
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .................................................................................................. 139
KAM METODOLOJĐSĐ ve TÜRKĐYE’NĐN BĐLGĐ EKONOMĐSĐNDEKĐ YERĐ ..... 139
3. 1. KAM METODOLOJĐSĐ ................................................................................ 139
3.2. KAM’ DA KULLANILAN MODELLER ...................................................... 141
3.2.1. The Basic Scorecard Modeli .................................................................... 141
3.2.2. Bilgi Ekonomisi Đndeksi Modeli .............................................................. 142
3.2.3. Custom Scorecards Modeli ...................................................................... 142
3.3. KAM MODELLERĐ ĐLE TÜRKĐYE’ NĐN BĐLGĐ EKONOMĐSĐ ANALĐZĐ .. 147
3.3.1. The Basic Scorecard Modeli ile Türkiye’nin Bilgi Ekonomisi Analizi ..... 147
3.3.2. Bilgi Ekonomisi Đndeksi Modeli Đle Türkiye’nin Bilgi Ekonomisi Analizi 150
3.3.2.1. Küresel Ölçekle Türkiye’nin Bilgi Ekonomisi Analizi ...................... 150
3.3.2.2. Bölgesel Ölçekle Türkiye’nin Bilgi Ekonomisi Analizi ..................... 151
3.3.2.3. Gelir Düzeyi Temelli Ölçekle Türkiye’nin Bilgi Ekonomisi Analizi . 153
3.3.2.4. Đnsani Gelişmişlik Düzeyi Temelli Ölçekle Türkiye’nin Bilgi Ekonomisi
Analizi .......................................................................................................... 154
vii
3.3.3. Custom Scorecards Modeli Đle Türkiye’nin Bilgi Ekonomisi Analizi ....... 156
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM............................................................................................. 168
BĐLGĐ TOPLUMU PARAMETRELERĐNĐN EKONOMĐK BÜYÜMEYE ETKĐSĐ .. 168
4.1. LĐTERATÜR ARAŞTIRMASI .......................................................................... 168
4.2. ÇALIŞMANIN YÖNTEMĐ ................................................................................ 208
4.2.1. Panel Veri Analizinin Üstün Yönleri ....................................................... 209
4.2.2. Panel Veri Analizinin Zayıf Yönleri ........................................................ 210
4.2.3. Panel Veri Analizi ................................................................................... 210
4.2.3.1. Sabit ve Rassal Etkiler Modelleri ...................................................... 214
4.2.3.1.1. Sabit Etkiler Modeli ................................................................... 214
4.2.3.1.2. Rassal Etkiler Modeli ................................................................. 216
4.2.3.2. Tek Yönlü ve Çift Yönlü Hata Bileşen Modeli .................................. 219
4.2.3.2.1. Tek Yönlü Sabit Grup Etkisi ...................................................... 220
4.2.3.2.2. Tek Yönlü Sabit Zaman Etkisi ................................................... 220
4.2.3.2.4. Çift Yönlü Sabit Etki Modeli...................................................... 221
4.2.3.2.5. Çift Yönlü Rassal Etki Modeli ................................................... 222
4.2.4. Model ve Veri Seti .................................................................................. 223
4.2.5. Ampirik Sonuçlar .................................................................................... 229
SONUÇ .................................................................................................................... 235
KAYNAKÇA ........................................................................................................... 240