Bijdragen aan De Telegraaf

837 Pages·2017·5.72 MB·Dutch

by  Matthijs Vermeulen

Bijdragen aan De Telegraaf (september
1915-juli 1920)
Matthijs Vermeulen
Editie Odilia Vermeulen en Ton Braas
bron
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)(eds.OdiliaVermeulen
enTonBraas).[nieteerdergepubliceerd]
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/verm030bijd02_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
i.s.m.
[Het nieuwe seizoen]
Muziek
Donderdag28OctobervindtdeeersteopvoeringplaatsvanStrauss'‘Alpensinfonie’,
hetjongstewerkvandenmeester.DeopvoeringgeschiedtindePhilharmonieder
DresdenerHofkapelle,onderpersoonlijkeleidingvandenauteur.
DeDuitscherswenschenhun‘HeildirimSiegerkranz’nietmeertezingenopde
melodievandenEngelschmanHenryCareyenondernamenreedsverschillende
pogingenombijdewoordeneenanderewijstemaken.Delaatstepatriot,diehet
beproefde,isdecomponistHugoKann,metwiensnieuwemelodieinDresdende
herdenkingvanden‘Sedantag’ingeluidwerdvanafdenkleinenraadhuistoren.
Concertgebouw [Saint-Saëns: Rhapsodie bretonne, Tweede symphonie
en aria's uit Samson et Dalila]
HetConcertgebouw-orkestiswederombegonnenenongeveerhetzelfdegebleven.
DevierevangelistenvanhetHollandschestrijkkwartet,diehunnekameradende
goedeboodschapwildenbrengenvaneenrustigenwerkkring,zijnvertrokkenen
geenhaankraaiternaar.Deplaatsenwerdeningenomendooranderenenallesgaat
zijngang.Deviolenhebbenwederomeenejongestreeling,eenglans,waarinnog
dezontinteltendeclarinettenmethobo'senfluitenlekenmenooitzoogewilligom
pastoralegeluidentemakenalsdezenavond.
Welkeenekalmeopeningoverigens!CornelisDopperkreegheteersteapplaus
enmenmeendevanallekantenzuchtentehoorenopgaanuithetvijfdeseizoen,
zooalsLaforguedevervelingnoemt.DeRhapsodiebretonnevanSaint-Saënsis
misschienteliefelijk,Saint-Saëns'tweedesymphonieteonverstoorbaarenijl?En
Strauss'Zarathustra,dieinhetprogrammanogaltijdbegint‘indevooronsmeest
nuchteretoonaardc’?Hetwaswerkelijkvroeggenoegomditphilosophischstuk
voordendagtehalen.
Erisdusnietsveranderdenookdesolistenbegonnendezenavondwederhunne
heerschappij,doormej.WillyHommes,diedetweearia'suitSamsonenDalilazong,
dearia'svanallealtisten.ZijzongeeneigenaardigFransch,datveelopDuitschleek,
waardooriktotdeconclusiekwam,datzijneutraalmoestzijn,wanthetgebeurt
alleeninHolland,dateenFranschwerkgezongenwordtinhetDuitsch.Ditscheen
dehoorders,dieerletterlijknietsvanverstonden,echterniettebevallen;zijbleven
rustigenwenschtendezangereseenzachtweerziens.Ikook,wantmej.Hommes
heeftbekoorlijkheden,enschooneklanken,dieslechtsvolmaaktbehoeventeworden.
Maartegeneenorkest,zelfseenorkest,datzoolyrischenzachtklinktalsbij
Saint-Saëns,iszijnognietopgewassen.
De muziek van Prinsenschool
Quelletristesse!AlsmonsieurTroibémolles(wijzoudenzeggenmijnheerDriemollen,
ofinhetDuitschmijnheerVannès)eenloopgraafbestormtbijYvonnevanOstende,
moetdaar,schijnthet,vanhetbalkon‘DeHerfst’afklinken,hetlied,datdeharten
bedwingt.Menhoorterechtergeenmuziekenikzounietgaarnebeweren,datik
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
alleswatHeuckerothcomponeerde,bijdezePrinsenschoolgehoordheb.Ergaatveel
verlorenuithetFranschvanDonnay(zelfsdemelodramatischeverwenschingin
Balkan-stijl,waarmee'tderdebedrijfsluit,blijktjammerlijkgeschrapttezijnop
verzoekvan't‘NieuwsvandenDag’),maarnogmeeruitdekleinecompositieder
nagaïka'senbalalaïka'svanSilistrië,dieophaarbestemomentenisgemaaktalsde
cocktailderkoningin-weduwe:whisky,gemberenbuskruit.
Ikbenstilblijvenstaanbij‘DeHerfst’,nietalleendegepassioneerdescène,maar
vooralhetgepassioneerdelied.Hetkonnietbeteropklinkenuitdengrondvandit
meesterlijkgeschrevenbedrijfenuitdengrondvanditras-temperament,detragische
koningin,dienietmeertepaardkan.Eenchansonbiendouce,diemaarweentom
testreelen;enstreelt!Maarquelletristesse,ditpartituurtjeheeftnietmeerdaneen
stukofzesinstrumentenenzestiginstrumentenkunnennietoptegenzesChochottes
methareglimlachen,dieookprobeerenomutedoenvibreerenendegeestigste
entr'actenogmeewillencomponeeren.Hetliedklinkergelukkigsolistischboven
uit–zijwordenstil.
Concertgebouw [Een symphonie van Hermann Bischoff]
‘Slechttheaterweer’,zeimevandaageendirecteur,dieallebarometerswenschtete
kunnenvergruizelen.Maarhetslechtstetheaterweer(overdagzacht-blauw,'savonds
mildmetvelevaarwelsdermidzomernachten)kannietslechtgenoegzijnvoorde
symphonievanHermannBischoff,welkegisterenvoor'teerstgespeeldwerd.Eene
nieuwesymphonie,diereedsnegenjaaroudiseneindelijkonderdakvindtinhet
Concertgebouw,waarhetheeleorkestzouprotesteeren,àlshetteprotesteerenhad.
WijzingennureedsjarenindenDuitschendraaimolen,dochikhadnietgedacht,
datikzulkeendramanogmeezoumaken:eenjongeling,eenverlorenzoon,die
geenvarkenshoedt,maarnavele‘durchprasstenNächtenundorgiastischen
Maskenbällen’(dekroonprins-stijlvanhetprogramma-boekje)geredwordtdoor
eenidealevrouw.Nadatdeauteuronsin'tgeheelgeenideegegevenheeftvanzijn,
‘wildenundschwelgerischenlieben’komthijtotinkeerencomponeertzichletterlijk
doodaanzijneidealevrouw-heteenigewaaraanmenzichinDuitschlanddoodmag
componeeren.
Hetslotvandezemoraliteitvoorgrootorkestiseenvoortdurendeepiloogin
twee-en-veertig-centimeter-klanken,welkemenogindeoorengonzen.Deberoemde
sequenzenuitTannhäuserwordenhierverwerkt,meermalenhoortmende
enfant-terrible-inzettenvaneenpopulairmotief,zooalsStrausshetgaarnedoeten
derestbestaatuitondoordringbaargeïnstrumenteerdesimpeletoonladdersende
oudstebanaliteiten,waarmeealleeneenDuitscheidealevrouwgecomponeerdkan
worden.Alsdoorloopendhalf-werkvervolledigenzijdeorgiënendezwelgerijen
voortreffelijk.MenkentindeDuitschepleizier-oordendestrammefashionable
kellners,dietoezichthoudenenbijheteersteglas,datbreekt,hetmagnietwenken.
Indezedurch-prasstenNächtenbreektgeenenkelglasendeorgiënverloopeneven
kalmalsdeidealevrouw.Maarerisnogweleenbeterbewijs,datdezemuziekniet
deugt:datalles‘aufgemacht’isendatallesbestaatuitonbeduidendheden,welke
doorsympathieënvoorWagnerenStrauss(aanwienhetwerkisopgedragen)
gemaskeerdworden.Menvraagtzichaf,waaromdeheerBischoffcomponeert?Het
isechternogveelraadselachtigerwaaromzoo'nwerknaarAmsterdamkomt.
Dezesymphonie,waaraanEvertCorneliszijnvolletalentenhetorkestzijnvolle
schoonheidomnietsverspildheeft,hadniethetminstesuccesenhetapplausleek
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
ophetgeluidvaneenbescheidenkinderrammelaar,ikweetniet,ofdepoëzievan
Mozart'skleinenachtmuziekdehoordersbevredigdheeftnadepauze.Het
Concertgebouwisnietijverigomdewenschenzijnerabonné'stebevredigenenhet
programmabevatteweereenpaarbladzijdenDuitschentekst.Hetechte‘derWagner
hatgesagt’of‘derSchumannhatgesagt’enmenvraagtzichaf,oferniemandover
muziekgezaagdheeftdandezen.
Nieuw leven in het Concertgebouw
Erwerdgisterenin‘HetHandelsblad’bericht,dathetbestuurderN.V.Het
Concertgebouweenebuitengewonealgemeenevergaderingvanaandeelhoudersheeft
uitgeschreventegenWoensdaga.s.Opdezevergaderingkomtaandeordede
verkiezingvanvierbestuursleden,a.tervoorzieningindenogbestaandevacature-Van
Ogtrop,enb.teruitbreidingvanhetbestuurmetdrienieuweleden.Voorgedragen
wordenaandeaandeelhoudersvoordievierplaatsen:deheerenCh.E.H.Boissevain,
M.vanNotten,EdwinvomRathenF.M.Wibaut.
Dezemededeeling,dieergeenszinsoffensiefuitziet,beteekentdoorde
candidaat-stellingvanwethouderF.M.Wibauteenenieuwerichtingindegedragslijn
vanhetConcertgebouwen,naarwijhopen,inhetNederlandschemuziekleven.Het
heeftnietontkendkunnenworden,datdeartikeleninde‘NieuweAmsterdammer’
overhetfinancieelebeheervanhetConcertgebouw,deonaantastbarepositievanhet
Concertgebouw-bestuureenigszinshebbenaangetast.Hetbestuurkonindezekwestie
nieteenhandigerenmeerpolitiekenzetdoen,dandevoordrachtvanwethouder
Wibaut,dochniemandbehoefteraantetwijfelen,datdegezindheidende
vergezichtenvandenheerWibautsterkerzijndanzulkepolitiek.Eenrede[n]dus
omdevoordrachtmetbijzondereingenomenheidtebegroeten.
Dramatisches Tonstück van Jan Ingenhoven (Concertgebouw)
DaarlijkthetlijnwerkvanPicassoofMondriaaneenvoudigbij.Mettusschenpoozen
studeerdeikditwerkvanIngenhovennu aleenjaarofvieren'tluktemenooitom
verderdanbladzijdeveertigtekomen.Datwoudvannuances,dieduizende
lichtbrekingeninhetrythme,hetwezenloozederfiguren,hetonuitsprekelijk
schimmigeenongrijpbare!Ikbegrijp,datonzemuziekmeestersprikkelbaarworden
bijeenpaginavanIngenhoven;dathetConcertgebouweenbeetjeschuwisgeweest
omzulkemuziektespelenendathetstukbijdeeersteendetweedeuitvoering(op
hetVolksconcert)hopeloosgevallenis,zoohopeloos,dat'tookmedelijdenvaneen
succèsd'estimeontbrak.
HetspijtmevoorIngenhovenenEvertCornelis,diehetwerkopzijnprogramma
had.Hetzaldencomponist,dieinGenèvedenoorlogzittevervloeken,niet
verwonderenzoo'nonbarmhartigengroettekrijgenuithetvaderland,datlaatgenoeg
aanhemdacht,dochwaarmoethijnuzijnmuziekherbergen?Hoeveeltijdisermee
heengegaanomdezeuitvoering,welkeblijktteberustenopdebewonderingvanvijf
ofzesmenschen,mogelijktemakenenhoeveeltijdzalernogmeegemoeidzijn
voordezekunsteenedragelijkeuitvoeringvindt?Ikhebreedsverschillendekeeren
denweggeobserveerd,dienmeesterwerkenhiermoetengaan,enkanverzekeren,
dathijlangis.
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
Erbestaanbijmijnwetengeenanalogieënvandezekunst;zeisnieuwvanbouw
(eenhoogtepuntvanfantasie),nieuwvanrythme(hetuiterstevanwillekeuren
verfijning);zeistegelijkertijddemuzikaalsteenónmuzikaalste;muzikaaldaaral
hetschaduwendegewemeleentotaalvormtvantooverachtigheden,onmuzikaal
omdatmenzichblindstaartaanlevenloozedétails,onverklaarbareverwikkelingen
en'tvreemde,'traadselachtigvreemde,waaroponszelfsdemuziekvanDiepenbrock
nietheeftvoorbereid.Hetligtermaaraanvanwelkstandpuntmenzehoort.Zijis
nietteverklarenmetnoten,omdatdan'theelewerkverbrokkelttothetherfstachtigste
miniatuur,hetschraalsteniets;zijisnietteverklaren,metwelkeliteratuurook,omdat
mennergenseenverbandziet;ikkanzelfsdentiteldramatischnietverklaren,omdat
zijmijeenrevelatieisgewordenvanpoëzieenlyriek.
Dezemuziekleeftinatomenenhetorkestmetzijndirigentisbewonderenswaardig
geweest.Zeleeftineencomplexvanatomen,waarvanmendeweergaveslechts
mogelijkzouachtenopeenelectrischinstrument.Hetveelvoudvanbewegingiszoo
nieuwenontstellend,dathetdenkunstenaarseeneigenaardiggenoegenmoetzijn
geweestommedetewerkenaaneenorganisme,datuitbijnanietsbestaatdan
nihilismen.Hoordersenspelerscompleteerdenelkaarweeropzeldzamewijze;bij
deeenenonverschilligheid,bijdeanderenenthousiastezorg.Maarlaathethun
tweemaalhooren,Cornelis!Ikzelfkwambijdeeersteauditienietverderdande
conclusie,datmijnpartituurnietkloptemetwatergespeeldwerd,endatereen
honderdtalmaten1gecoupeerdwaren.Dentweedenkeerhadiktenminstedereplieken
enishetmeeenrevelatiegeworden.
[Mengelberg en Mahlers Eerste symphonie]
DelezerenikzondenMengelberg,dieweeromkranstenzegevierend,hoewelhij
nietzegevierde,terugkeert,reedseencode-telegram,datongeveerklonkals
do-do-do-do-sol-mi-mi-mi-mi-mi-do,deréveillevanlangzalhijleven.Wijbrachten
hemtoeneenkleineserenade;ikzetteeenkwartvooruitinmetDeutschlandüber
allesendeanderezonghetrefreinvanHeildirimSiegerkranz,eenuitstekend
contrapunt.Wehieldendaarnadevolgendetoespraak:
ZeervereerdeheerMengelberg,
Wijzijnverheugdoveruweterugkomst,vooralomdatwijsindslangnietsvanu
hoordendandatgijpartiturenlaastopeenterrasinZandvoort.Demuziekbegintnu
pasendezekransenbewijzenhet.Mogehetgoedgaan!Ercirculeerdein'tvoorjaar
eeneanecdote,welkewenietindekranthebbengezet,dochnueerbiedigvermelden,
omdatzeuzelfmisschienonbekendis.Toendaneenerepetitiezouaanvangen,zegt
men,hebtgijgeroepen:‘DatmoethiereensuitzijnmetdatFranschegedoe;wij
zullendenKaisermarschspelen,denKàìsermarschvan1871.’Maarterwijlgijden
rozenhoutenstokophieft,heefthetorchestdeMarseillaiseingezet.Laathetgelogen
zijn...eeneanecdoteliegtnooit.Wijvernamenimmersook,dateenaantaluwer
abonné'shunabonnementopzegde,omdatgeenenkelartikel,geenenkelecritiekiets
aandenstijluwerprogramma's,diemeestalDuitschzijn,konveranderen.Menzei
onszelfs,dateenaantalandereabonné'seenelijsthandteekeningenverzameltmet
geenanderdoeldanomuteoverreden.Denkeraan,dathetdeechte
muziekliefhebberszijn;zij,dienaarhetkalfmetdetweekoppengaan,wanneerde
heerenDopperenCorneliseenvoortreffelijkprogrammasamenstellen,dataltijdeen
1 OpverzoekvanIngenhoven.
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
succèsd'enthousiasmeheeft,maarookeenhalfleegezaal.Zijwillendennectar
slechtsvanGanymedes.Enwij,neutraletoeschouwers,gevenhungelijk,omdatwij
meenen,dathetbestetrionietdeugt,wanneereenervanaltijdhetzelfdeliedjespeelt,
dataltijdopdezelfdemanierwordttoegejuicht.Wijdoennietslieverdaninstemmen
metuwroem,dochheffenheteerstehoeraaanophunsucces,dattochweerùw
succeszalzijn.
Ikhoordedehoutwormeninmijntafelapplaudisseeren,hetwaserstilen
Mengelbergnamhetkalmop.Toenbegonhetconcertvooreenzaalvolpubliek,dat
dendirigentenhetwerknooitwarmerverwelkomde.
Hetwas'tsprookjevanMahlerseerstesymphonie,diegeheeldekleurheeftvan
eenbeukenboschendevijfdevanBeethoven,waarbijRachelisflauwgevallenen
waarbijmendegeestverschijningenzagvanNapoleonsgrenadiers.Erveranderde
veelnaBeethoven,maarnogmeernaMahler.Hetijlelichtwaser,devreugde,de
melodie,deliefelijkheidvanheeldieromantiek,lichtfanfaresendeschoonste
morgenzangen,welkeooiteenmenschdedentrillen.Zelfsdeweemoedwaseren
alleherinneringen.Dochwiedurftdezesymphonieteanalyseerenenpsychologisch
optebouwentotheteinde?Ikdachtbijdithelschelawaai,bijditzinnelooze
geschreeuwvantrompetten,bazuinenenpauken,dienogmaareeneoverwinning
vieren,welkedetegenwoordigeDuitschersgeenduitwaardis,aandeontroerende
woordenvanDebussyoverdemuziek,diedeaangrijpendestiltemoetbreken,welke
volgenzalophetknallenderlaatstegranaten.Erhangtbovendezesymphonieen
alleDuitschemuziekeennoodlot;hetonafwendbare,datzijunzeitgemässzalworden
voorimmer,zoodradelaatstegranatenontploftzijn.Wantsindsveertigjarenheeft
zijnietsandersgesymboliseerddandenvroolijkenoorlogenzooweldegeslagenen
alsdewinnaarszullengenoeghebbenvandezesymbolen.
DochikhebhetorchestnooitschitterenderenMengelbergnooitvurigergezien,
klaaromnogmaalsdewereldteveroveren,diehelaasdoormijnen,prikkeldraad,
grenswachtenensympathieënversperdis-totonsgrootgenoegenwatMengelberg
betreft.Hijzalmisschienin'tlandblijvenenmogehetgoedgaan!
De triomf van Else Grassau (Rembrandt-Theater)
'kHebergeenflauwidéevan....Waarvindtmenonsvolk?Onderdewaanzinnige
enmystiekebemanningvandenHollandschenlogger?OpdenStadion-kermis?In
eendoleerendekerk?InhetThéâtrePathé?InhetRembrandt-Theater?Ikheber
geenflauwidéevan.EeneDuitsche,tegenwiehonderdingezondenstukkenzijn
geschreven,omdatzijHollandschezangeressenvandebaanwistteschuiven,leert
onzetaal,schildertzicheenalleraardigstemoedervlekopdenrechterschouder,die
in'ttweedebedrijfóvergeschilderdwas,envierteentriomf,welkeonspatriottisch
hartslechtseenWillyBierleeofAntoinetteSohnshaddurvenwenschen.Hoeishet
mogelijk!Hetdoekkonnietzakkenvandebloemen,waarvanJuffrouwElseboeketten
inhaararmenkneldealswarenhetbébés.Jabébés.Maarzijhadookredenom
tevredentezijn,wantiserooiteenezaakbetergelukt!
Hetmooisteis,datmennietprotesteerenkan.DitHollandschwasdragelijkenals
zijsprakdanverstondmenhettenminste.Zijdanstemetdriebeeneneneentango
alsL'AdorotazouzelfseenDuitsche,diegéénHollandschkentaanzoo'nsucces
helpen.Eeneliefdesverklaring?Vijf-en-twintigliefdesverklaringen,zoogedansten
zonderhetbisterekenen.Ikbenzoovriesachtigniet,vicomte,zegtElseGrassau
(datistochgeenverkrachtHollandsch!)enzijheeftgelijk.Harestemleedvaneen
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
beetjezenuwachtigheid,maardatkongeenenkelefluiteraandengangbrengen.Dit
hadalleendeovergeschilderdemoedervlekvermocht.
WijkunnenMaxGabriëlnogslechtsvragenomindevestibule,indevestiaireof
nogindenkeller,eenehoutenjuffrouwGrassautelatentimmeren,diegelijkde
Congoleezen,methunfetishenendeBerlijnersmethunHindenburg,bespijkerdzal
worden;bespijkerdtenbatederNederlandschesolisten,diehiernogaandendijk
gezetzullenworden.HetschilderesjeYvonnemoeteruit;zijmoeteruit,wantzij
wasuitstekend.
HetRembrandt-theaterwasstampvol;demeesteentredeuxâges.Ennude
Cubaanschevoor'teerstin'tHollandschgegaanis,benikbenieuwd,welkede
nieuwsteAmsterdamschemopzalworden:''kHebergeenflauwidéevan'ofIkzeg
niet,ikbeweerniet,ikweet–klok,klok....TereerevanjuffrouwGrassaunatuurlijk.
De houten Juffrouw Grassau (ingezonden)
Amsterdam,20September1915.
Geachteredactie,
InuwbladvanZondagj.l.vindikeenverslagoverdeopvoeringvan‘Demooie
Cubaansche’inhetRembrandt-Theater,waarindeonbekendemuziek-autoriteitdie
'tonderteekent,'nkleinigheidover'thoofdheeftgezien,n.l.verslagtegeven.Maar
zoo'nbagatelletjekanmenookbestvergetenwanneermennogderoutinemist.
Watmijgeïmponeerdheeft,datisdeallergeestigsteideeom,opdemaniervan't
Hindenburg-standbeeldteBerlijn,hier'nhoutenElseGrassau-beeldtebouwen,dat
bespijkerdzalwordentenbatevandeNederlandschesolisten,dievoordezeDuitsche
artisteaandendijkwordengezet.
Ikherhaal't,deideelijktmefameus,mitszijconsequentwordetoegepast,d.w.z.
weverlangendanook'nhoutenLaroche,'nhoutenAugusteMonettenbatevande
talrijkeNederlanders,dieterwillevanBelgischeauteursenjournalistenwellicht
aandendijkgezetwerden.Enzeerzekereischenwehoutenbeeldenvande
directeurenonzerFranscheenItaliaanscheopera's,voorwiedehemelweethoeveel
Nederlandscheopera-artistenplaatsmoetenmaken.Zoovoortgaandezullenwijaan
'tspijkerenkunnenblijven.
MisschienneemtDuitschlandwel'tgenialedenkbeeldvanonsoverenricht
daargindshoutenJac.Urlussen,ofhoutenJuliaCulpenenz.op.Wantdat'novergroot
aantalNederlandschemusicientooneelkunstenaarsdaartelande'neervolbestaan,
vaakook'nschitterendecarrièrevonden,datschijntuwverslaggevernietteweten.
Enookdatlaatsteisverklaarbaar,waardeDuitscheperszichaantactlooshedenals
dezijnetegenoverNederlandschegastennooitheeftschuldiggemaakt.
Onderbeleefdedankzeggingvoordeplaatsing,
Hoogachtend,
DAVIDOFSKI
DekolossaleentradevanjuffrouwGrassauwasgeenbagatelletjeendeMooie
Cubaanscheeenoudstuk,datlooptalseenwekker.IsDavidofski'svereeringvoor
den‘componist’MaxGabriëlzoogroot,dathijvanmijnogeenbuigingverwacht
voordit‘meesterwerk’?Hijzijnietbezorgd.VroegoflaatzaldecomponistGabriël
zijn‘verslag’thuiskrijgeneneenetechnischeontledingvanzijntalent.
IkschijnDavidofskieengoedideeaandehandgedaantehebbenenrecommandeer
het‘bespijkeren’alsscèneeenerRevue.DatligtgeheelindelijnonzerHollandsche
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
jubileeringsmanie,dochhetgaatnietaltijdop.Larocheheefthierniemandverdrongen
enisalsgeniaalkunstenaargeheelopzijnplaats.MonetvondinNederland
gastvrijheidenniemandvan‘DeTelegraaf’isvoorhemaandendijkgezet.Geen
enkelartisteenerNederlandscheOperaheeftzijnengagementverlorenomdatereen
FranscheofItaliaanschespeelde.Zijhebbenlangentijdbroederlijksamengewerkt.
Messchaert,Urlus,JuliaCulp,Tijssen,vanRooyenhonderdanderen,etenhetbrood
derballingschapomdatwijNederlandershunneDuitschecollega'sveelhoogerachtten
enmetgeweldimporteerden.ZijzijndoorDuitschlandmetvoorliefdegeannexeerd,
zijverdringenerzelfsniemand,omdatzijallenovertreffen.Zijverdienendanook
geenhoutenbeelden.
DavidofskiwilmetochnietwijsmakendatElseGrassauhierallenovertreften
niemandverdringt?Wanneerhijbijzijnemeeningenblijftzullenweookhemeen
houtenbeeldmoetentoewenschen.TuquoqueDavidofski!VraagMengelbergeens
aanwelketaktlooshedendeFrankfortsche,enDiepenbrock,aanwelketaktloosheden
deBerlijnscheperszichschuldigheeftgemaakttegenoverNederlandschegasten.
Watblijfternunogovervandezeverdedigingderkolossaleentradevanjuffrouw
Grassau?
Eenpsalm:zijhebbenoorenenhoorenniet;zijhebbenoogenenzienniet.
M.V.
[Jacques Urlus]
HetwordtinhetOostentekoudenonzevaderlandschenachtegalendoenalsofze
willenterugkeeren.Messchaert,diebijelketienconcertennegenmaalverkouden
was,hieldindezennattenzomereeneelf-steden-tournéemetBach-aria's,alsheer
enmeesteroverzijnestem,welketweejaargeledennogzoowispelturigdeed,en
Urlus,diewesindsjarennietzagen,'swintersnoch'szomers,omdathijgeendag
vrijkonkrijgenvanzijndirecteurs,mochteindelijkdenD-treinnemennaar
Amsterdam.
Wehebbenhemmetenthousiasmeenmeteenevollezaalwelkomgeheeten,omdat
hijnogdeechte,oude,grandioozeUrluswas.Eenstem,weekalsdeklankvaneen
oudlied,schitterendalseenblauwedag,enlyrischzooalseentenorlyrischkanzijn,
eenestem,gelijkdealchimistischedemonenvanonslanderslechtseene
componeerden,bijverreenbetooverendevisioenen.Wijhaddendusenthousiaster
mogenzijndanhetgebruikelijkdrievoudigapplaus,datinzijndiepstediepteniet
warmklonk.Wijhaddendezenlandgenootwerkelijkgepassioneerderkunnenvieren.
MaarUrlusheeftheternietnaargemaakt.Ikwistsomsnietofikineenekerkwas
ofineeneDuitschestadenalsiemandtegenmijgezegdhad‘Godzal'tuloonen’of
‘GottstrafeEngland’,hetzoumenietverwonderdhebben.Ikkanmenogvoorstellen,
datUrlushierkomtomdeGralserzählunguitLohengrinenhetPreislieduitde
Meistersingertezingen,hoewelerzeerserieuseaesthetischebedenkingentegenzijn.
Maardathij1000Mark(ikmaakslechtseenschuchtereveronderstelling)meeneemt
enonsalsproefkonijngebruiktvooreenmiddelmatigDuitschliedvanzekerenErich
J.Wolff(ImKahn)eenvergetenenwaardeloosliedvanRubinstein(Sehnsucht):in
naamvanalwiecomponeertinNederland-datistesterk,datvaltbuitenalle
mogelijkhedenendaarzijndeomstandighedennietnaar;datbeteekenteenhoon
voordeNederlandschemuziek.
WatMengelbergvanplanis,weetikniet.Zondagmiddagheefthijeenhalf
programmasamengestelduitWagnerengistereneenhéél,ofschoonergeenenkele
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
gedenkdaggevierdwerd.DoorhetLohengrin-voorspelinacht-achtstentenemen,
langzaamenplechtig,doorhetParsifal-voorspelvoortedragenmetdeuiterste
wijding,heefthijmeineenestemminggebracht,dieikslechtsvoormogelijkhield
inhetrijkdervierdedimensie,enikzagsterren.Delezerweetwaarschijnlijk,hoe
weinigdatsoortlangzamemystiekopvroolijkteninzulkephasevanhethumeurgeeft
mengeenopmerkingen.DochikbidMengelbergnadrukkelijk,bijgeenenkelezijner
bewonderaarsdenargwaanofslechtsdegedachtetelatenopkomen,dathet
ConcertgebouweenfiliaalisvandeTukomst.Hetlijkteropentothedenwerder
slechtsTukomst-muziekgemaakt.
Voor de Fransche muziek
Alwatgisterenspeeldeengespeeldwerd,isgeëffaceerddoordetweewerkenvan
MauriceRavelenClaudeDebussy,welkeMengelbergopzijnprogrammahad.We
hebbentegenwoordigweer(opz'nDuitsch)een‘tweedeeersteconcertmeester’,de
heerRijnbergen,diezijnentréemaaktemet'ttweedeconcertvanSaint-Saëns,het
zeergoedspeelde,dochgeenduidelijkbeeldkongevenvanzijnepersoonlijkheid.
Hijneigtechternaareenesoortvanonbekoorlijkekoelte,welkezichb.v.uitdoor
eenverdoorgevoerdlosse-snaren-spel,dietotdevervelendsteeigenschappenbehoort
derover-rijnscheviolisten.MaarRijnbergen,eenlandgenoot,moetzichklaarder
afteekenen,voorikhemkananalyseeren;aanzijnetechniekontbreektnietsener
valtdusnietsovertezeggen.
Erwarengisterenommetdenanonymenministervande‘PetitParisien’enonzen
ParijschencorrespondenttesprekenGalliërsindezaal,FriezenenSaksers;deGalliërs
enFriezenhebbenzichzooveelmogelijkgeroerdtereerederFranschekunstenter
eerevanMengelberg,deSakserszwegenalsmoffen.DeSakserszwijgenaltijd;ik
hebreedshetAmsterdamschconservatoriumaangevallen,datsindsjarenDuitsche
methodesgebruikt,sindsjarenhandeltalsofergeenenkeleFranschmanovermuziek
schreefenmetdiemethodesdeDuitschepsychedoceert,totrampderNederlandsche
muziek,ikhebreedshetHaagschcentraal-bureauvoorDuitschekunstaangevallen,
dateenmeesterwerkalsPelléasetMélisandeeenvoudigignoreert,waarde
groot-importeurszetelenderDuitschevirtuozen,waarmeneenpaardagengeleden,
doormiddelvande‘NieuweCourant’RenéBaton,dendirigentderScheveningsche
concerten,beminnelijkdennekwildebreken,nietomdathijgeengrootmusicusis,
neen,omdathijdetucht,dewareDuitscheFeldwebel-tucht,niettotzijnegaven
behoeftterekenen,(wantlievereenhoutenDuitschkapelmeesterdaneenlevend
kunstenaar),dochzijzwijgen,deSaksers,enikzounureedsdebladenkunnen
citeeren,diegeenmondopenzullendoenoverdezeuitvoering,welkeons(Galliërs
enFriezen)totenthousiasmebewogenheeft.
Talloozevragenengedachtenbestormenmijgelijkschimmen,nuikdezemuziek
weergehoordhebvanRavelenDebussy,welkemetoeklinktalsonzemoedertaal.
Maarhoebewijsikdit,waardelandgenooten,enhoeontneemikudensluier,welke
onsbevangt?Erscheidenonsdrieeeuwenvanonzeaanknoopingspunten,indrie
eeuwenkwamonsras-instinctniettotuitingdandoorphrases,indrieeeuwenhebben
wijonzemuzikalemoedertaalnietgehoord;evenlangstamelenwijabsoluut
tevergeefs,evenlangzoekenwijonzen‘nationalen’stijlinhetluchtledige.
IktwijfelnietaandeoprechtheidonzerSaksers,dieaansluitenbijSchumannen
Brahmsenonsindiepsyche,indientoon,indierythmiekeen‘eigen’volkslied,een
‘eigen’muziekwillenschenken.Ikzalhenzelfsgeenbastaardsnoemen,omdatzij
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)
nietslagen,wijlerfataliteitenzijn,welkezijnietbespeurden,dochdiehen
tegenwerken.HetHollandscheliedendeHollandschemuziekdernegentiendeen
derachttiendeeeuwzijn niethetHollandscheliedendeHollandschemuziek;het
zijngeïmporteerdedeuntjesuithetOosten,welkede Nederlander nooitgemaakt
ennooitgezongenheeft.
Dezielvanonsrassluimertindezeventiendeenindevóór-zeventiendeeeuw.Ik
zalaffiniteitenopnoemen,dieumisschieninlichten.Vergelijkdeoud-Hollandsche
melodie,welkedeMunt-torentegenwoordigspeeltbijhetheeleuur,methet
hoofdthemauit‘Lechefd'armée’eenliedvandenechtenRusMoussorgsky;hetis
dezelfdeziel,dezelfdetoon,hetzelfderythme;vergelijkhetmateriaalwaarmeeBoris
GodounoffwerdgecomponeerddoordenzelfdenMoussorgsky,eenepopulaireen
genialeopera,welkeonzeSaksersnatuurlijknooithebbenopgevoerd,methet
materiaalvanValeriusGedenck-klanck;vergelijkonzezeventiendeeeuwschemuziek,
voorzooverzegeredisuitdearchieven(hoewelnietbevredigend,daarze
onmiddellijkinhandenvielvanschoolvossen),metdemuziekvanLulli,demuziek
vanRameau,dienogdezelfdeintonatiesaanwijst.Vergelijkdezenmetonzenouden
Wilhelmus,waarvanmenzelfsbeweesdathijuitFrankrijkstamt.
Devraagnaaraanleidingvandezeopmerkingeniseenvoudig:Waaromzijnwij
afgewekenvandezetraditie,waaromhebbenwijdezecontactenverbrokenen
hardnekkigverbroken?LatendeSaksers,diereedsjareninhetijlewerkenenons
willenketenenaandenGermaan,antwoorden.
Metdezelfdegegevens,welkeiknoemde,Moussorgskyendezeventiende
eeuwscheFranschemuziek,gegevens,welkezijsimpelmoderniseerden,bouwden
deFranschecomponistendiein1870kinderenwaren,metveelgenieenveelgeduld
eennationalenstijl,lijnrechttegenoverdenDuitschen.Deessens,depsyche,detoon,
hetrythme,deessensvindenwijinonzeeigenzeventiendeeeuwschemuziekenin
Valerius'Gedenck-klanck,wijbehoevenniemandnatevolgen,alswijonsmaar
rekenschapgevenvandejuistemethodeennietopnieuwinhetijlegaanwerken,
wantdezepsyche,toonenrythme,komenalleenineeneFranschetechniektothun
rechtentothun leven.
DaaromhoorikinRavelenDebussyonzemuzikalemoedertaal,daaromijverik
inharmoniemetonzeGalliërsenFriezenvooropvoeringenvandezemeesters,
waartegeneeneganschecasteeneeneganscheperszichverzet.Ikhaddaaromdit
artikelevenjuistkunnentitelen:VoordeNederlandschemuziek.
DeuitvoeringvanRavels‘Rapsodieespagnole’envanDebussy'sIberiawas
schitterendenzeeredelvanklank,eenroemvoorMengelbergenhetorkest.Wat
Mengelbergvanplanis,ofhijonsindezerichtingzalgevenwatonstoekomt,weet
iknógniet,maarikdringerbijhem,dieookindezemuziekeengrootdirigentis,
opaan,omachttegevenopdetoekomst.ErbestaateenigverbandtusschendenSlag
aandeMarneendezeonvergelijkelijke,onvergankelijkekunst.
ChristelijkeOratorium-Vereeniging-HetTweedeLustrum[Haydn:
Die Schöpfung]
‘OnsMaandblad’,hetofficieelorgaanderChr.Orat.-Ver.,geeft,tergelegenheid
van'ttweedelustrum,datzijviert,eenoverzicht,waaruitwijeenpaargegevens
nemen,welkeonsterhartegaan.
Hetblijktimmers,datvandetwee-en-twintigconcerten,welkedeze
Oratorium-vereeniginggaf,envandezeven-en-twintigwerken,welkeindietien
MatthijsVermeulen,BijdragenaanDeTelegraaf(september1915-juli1920)