Table Of Content

U N I W E R S Y T E T M I K O L A J A K O P E R N I K A Henryk Baranowski BIBLIOGRAFIA WILNA Tom I UNIWERSYTET WILENSKI 1579—1939 Torun 1996 Recenzent Henryk Dubowik ISBN 83-231-0701-7 Printed in Poland © Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Mikolaja Kopernika, Torah 1996 Uniwersytet Mikolaja Kopernika 87-100 Torah, ul. Gagarina 11, tel. 14-295, fax 056/212-24 Wydanie pierwsze. Naklad 470 egz. Ark. wyd. 26,5 Druk: Zaklad Poligrafii UMK Spis tresci str. Przedmowa ..............................................................................................IX Wst^p ........................................................................................................XI Wykaz wazniejszych wykorzystanych publikacji ..........................XIV Spis czasopism (w wyborze) i ich skrotow ...................................XVI I. Bibliografia. Historiografia.................................................................1 II. Uniwersytet Wilenski w latach 1579-1939 ................... 2 1. Zrodla ......................................................... 2 2. Opracowania ogolne ....................................................................3 3. Publicystyka (zob. tez Jubileusz 400-lecia) ...........................8 4. Poszczegolne zagadnienia ...........................................................9 5. Dyscypliny naukowe .................................................................10 III. Akademia Wilenska (1579-1780) .....................................................17 1. Zrodla ...........................................................................................17 2. Opracowania ogolne ...................................................................19 3. Poszczegolne zagadnienia ............................. 24 4. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................25 5. Alumnat Papieski (1585-1773)...............................................29 IV. Szkola Glowna... (1781-1803) ........................................................ 30 1. Zrodla ...........................................................................................30 2. Opracowania ogolne .................... 32 3. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................33 4. Absolwenci ............................................................................... 39 V. Cesarski Uniwersytet Wilenski (1803-1832) ........................ 40 1. Zrodla i materialy .....................................................................40 2. Opracowania ogolne ..................................................................45 3. Poszczegolne zagadnienia .........................................................47 4. Stosunki z innymi uczelniami ..................................................48 VI Spis tresci 5. Organizacja Okr^gu Szkolnego Wilenskiego ........................49 6. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................51 7. Studenci .......................................................................................66 Pami^tniki ..............................................................................66 Tajne zwi^zki mlodziezy ....................................................68 Ogolne ..............................................................................68 Filomaci, filareci .............................................................68 Inne tajne organizacje ..........................................................75 Towarzystwo Wspierania Niedostatnich Uczniow .........75 Stosunki narodowosciowe ....................................................76 Inne zagadnienia ...................................................................76 8. Towarzystwo Szubrawcow.........................................................77 9. Likwidacja Uniwersytetu Wilenskiego ..................................79 VI. Akademia Medyko-Chirurgiczna (1832-1842).............................80 1. Zrodla ...........................................................................................80 2. Opracowania ...............................................................................81 VII. Akademia Duchowna (1832-1844) ............................................... 82 1. Zrodla ...........................................................................................82 2. Opracowania ...............................................................................83 VIII. Seminarium Glowne (1803-1833) ................................................. 83 1. Zrodla ...........................................................................................83 2. Opracowania ...............................................................................84 IX. Wilno bez uniwersytetu (1833-1918) ...........................................85 X. Uniwersytet Stefana Batorego (1918-1939)................................86 1. Zrodla ...........................................................................................86 2. Opracowania ogolne ..................................................................88 3. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................91 4. Studenci .....................................................................................102 a. Ogolne .................................................................................102 b. Pami^tniki studentow ......................................................104 c. Organizacje ........................................................................105 d. Kola naukowe....................................................................108 Spis tresci VII e. Zycie spoleczno-polityczne .............................................109 f. Zycie kulturalne ........................... Ill 5. Inne zagadnienia ......................................................................113 6. Okres koncowy. Likwidacja USB (15 XII 1939) ............. 114 7. USB po 15 XII 1939 r.............................................................115 XI. Biblioteka Uniwersytecka. Archiwum ............................................117 1. Ogolne ........................................................................................117 2. Katalogi .....................................................................................121 3. Zbiory .........................................................................................122 a. Ogolne .................................................................................122 b. Zbiory specjalne ..............................................................123 R^kopisy ........................................................................123 Starodruki ................................................................... 125 Kartografia ...................................................................126 c. Inne .....................................................................................126 4. Czytelnicy ....... 127 5. Archiwum ...................................................................................127 XII. Drukarnia. Ksi^garnia .....................................................................128 XIII. Obserwatorium Astronomiczne ......................................................130 XIV. Ogrody botaniczne ........... 133 XV. Muzea .................................................................................................134 XVI. Budynki. Terytorium......................................................................136 XVII. Jubileusze ..........................................................................................138 1. 250-lecie .....................................................................................138 2. 350-lecie .....................................................................................138 3. 400-lecie .....................................................................................139 XVIII. Osoby ..................................................................................................142 Addenda ..................................................................................................285 Skorowidz ................................................................................................287 Przedmowa Doktor Henryk Baranowski, znany bibliograf i bibliotekarz, od 1945 r. zwi^zany z Bibliotek^, Uniwersyteck^ w Toruniu, ofiarowuje tym tomem ko- lejny dar swego pracowitego zycia naukowego nie tylko uczonyrn, ale i milo- snikom dziejow stolicy dawnego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Szczegol- nie zainteresowani nim b^d^, historycy Uniwersytetu Wilenskiego w Wilnie i nauki europejskiej w ogo'le oraz wszyscy, ktorym miasto nad. Wili^ jest bliskie. Wprawdzie komus pobieznie przegl^daj^cemu opisy bibliograficzne w pierwszej chwili wydac si§ one mog% tylko suchq. rejestracj% tytulow dziet i przyczvnkow przewaznie dawno zapomnianych, ale to tylko pozor. Dla kazdego bowiem posiadajacego wyobrazni^ intelektualn^ i pewnq. znajomosc dziejow Wilna, bibliogralia niniejsza b^dzie kopalniq, wiedzy. Wydawnictwo to, poswi§c.one Uniwersytetowi Wilenskiemu od jego pocz^tkow w XVI w. po grudzien 1939 r., to jest do jego likwidacji w dawnym ksztalcie, zostalo zamierzone jako tom pierwszy bibliografii dziejow Wilna. Wst^pnym sygnalem dziela. jest, wydana w 1991 r. przez Bibliotek^ Uni- wersytecki^ w Toruniu, ksi^zeczka Ostra Brama. Bibliografia, rejestrujaca 317 pozycji bibliogralicznych. Prezentowana obecnie cz§sc I zawiera ponad 3600 opisow bibliograficznych, i to po przeprowadzeniu znacznej selekcji! Jest to, choc posrednie, swiadectwo roli historycznej Alma Matris Vilnensis. Slusznie zasi^g chronologiczny bibliografii konczy si^ na 15 grudnia 1939 roku. Bo choc i wspolczesnie istnieje w Wiinie uniwersytet, jest on insty- tucj^. naukow^ i edukacyjn^ scisle litewsk^, a nie jedn^ z wielkich akademii Rzeczypospolitej Obojga Narodow i jej swiadomie odnowion^ kontynuacja po mrocznych czasach rz^dow moskiewskich, po powstaniu listopadowym niszcz%c,ych wyzsze wartosci i tw0rz3.ce je instytucje. Moze nie od rzeczy b^dzie przypomniec jedno zdanie ze znakomitej mowy, jak^ wyglosil na otwarciu Uniwersytetu Batorianskiego 11 pazdziernika 1919 r. Jozef Pil- sudski - „niechze wi<*c ta Wszechnica, ktor^ dzis tu otwieramy, zgodnie z tradycj^ tej ziemi, nie zieje nigdy jadem nienawisci, nigdy nie kroczy dro- gami, ktore dla nas Polakow tak ci^zkimi byly”. X Przedmowa. Dzielo to jest swego rodzaju ukoronowaniera prowadzonych od lat kil- kudziesi^ciu prac bibliograficznych Henryka Baranowskiego. Bogaty jest ich zakres tematyczny oraz dobra znajomosc warsztatu. Nalezy tu przypomniec - do Jego dziel wi^kszych i wybitniejszych nalezq. dwa woluminy Bibliografii kopemikowskiej (zresztq, pierwszy z nich ponownie wydany bez wiedzy Au- tora w Nowym Jorku), ponad trzydziesci razy publikowanej corocznie na la- mach „Zapisek Historycznych”, organu Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Bibliografii historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego, z czasem rozsze- rzonej na cale zlewisko Baltyku, oraz Bibliografia miasta Torunia. Pod Jego tez kierunkiem powstala Bibliografia czasopism pomorskich - wojewodztwo bydgoskie. Przygotowal i opublikowal Mariana Gumowskiego Bibliografiq numizmatyki polskiej, wspolnie z Ireneuszem Czarcinskim wydal Bibliografiq bitwy pod Grunwaldem i jej tradycji. Calosc drukowanego dorobku Doktora Baranowskiego wynosi ponad sto pozycji. W ostatnich kilkunastu latach powrocil Henryk Baranowski do swych stron rodzinnych, nad Wili§. Oczywiscie, a moze niestety, tylko w zakresie zainteresowan bibliograficznych. W 1983 r. we Wroclawiu wyszedl drukiem Jego Uniwersytet Wilenski 1579-1989 - bibliografia za lata 1945-1982, b^- d^cy zapowicdzi^ dziela, ktore obecnie Czytelnik otrzymuje do r^ki, o ob- j^tosci trzykrotnie wiqkszej. W 1991 r. w Toruniu ukazala si§ wspomniana juz Ostra Brama. Bibliografia. Obecnie przyszedl czas na dzielo zasadnicze - Bibliografiq Wilna, ktorej pierwszym tomem jest ten wlasnie wolumen. Pi^knie stalo si^, ze swego rodzaju podsumowaniem imponuj%cego do robku Bibliografa jest dzielo poswi^cone Jego miastu rodzinnemu, gdzie uro- dzil si§ 7 pazdziernika 1920 r., gdzie ukonczyl gimnazjum i gdzie rozpocz^l studia na Uniwersytecie Stefana Batorego. Splaca On tym dlug pokoleniom pracy tworczej, ktorzy w grodzie Giedymina budowali istotny czlon kultury polskiej i europejskiej. Dobrze si^ tez stalo, ze przedstawiciel nauki polskiej przypomina tego rodzaju Dzielem, iz zachowuje ona nadal swe kompetencje w zakresie dziejow Wilna i calego dawnego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Slawomir Kalembka Wst^p Z materialow zebranych do Bibliografii Wilna autor publikuje obecnie ich cz^sc, dotycz^c^. Uniwersytetu Wilenskiego, jako tom pierwszy. Obejmuje on pismiennictwo o wilenskiej Alma Mater w calym okresie jej dzialalnosci (1579-1939), niezaleznie od tego, jak^ nazw§ uczelnia ta nosila. Byly to zas nazwy nast^puj^ce: Akademia Wilenska, Szkola Glowna Wielkiego Ksi<j- stwa Litewskiego, Szkola Glowna Wilenska, Cesarski Uniwersytet Wilenski, Akademia Medyko-Chirurgiczna, Akademia Duchowna, wreszcie Uniwersy tet Stefana Batorego. Okresy po likwidacji Uniwersytetu przez wladze carskie w roku 1832, przeniesieniu do Petersburga Akademii Medyko-Chirurgicznej w roku 1842 i Akademii Duchownej w roku 1844 oraz po likwidacji Uniwersytetu Stefana Batorego przez wladze litewskie w grudniu roku 1939 nie stanowi^ bialych plam w Bibliografii, aczkolwiek zawieraj% malcj, liczb§ pozycji. Decyzja wydania w pierwszej kolejnosci bibliografii Uniwersytetu Wi lenskiego jako tomu pierwszego Bibliografii Wilna podj^ta zostala z paru wzgl^dow. Pismiennictwo d0tycz3.ee Uniwersytetu stanowiio cz^sc najbar- dziej przygotowan^ do druku, pozostale materialy wymagaja jeszcze dal- szyeh poszukiwan, weryfikaeji szeregu opisow oraz zredagowania calosci; ko- nieezny tu jest pewien czas, zwlaszcza ze i wiek autora, i powazna utrata wzroku, uniem0zliwia.j3.ca czytanie, powoduj^ powolniejszy tok pracy. Zbie- ranie materialu ukoiiczono na roku 1993, a poniewaz wydanie Bibliografii nieco si§ przeci^gn^lo, uznano za stosowne wl^czenie do niej pozycji z roku 1994 (26 polskich i 1 litewskq,). Koniecznosc opracowania pelnej bibliografii dziejow Wszechnicy Wilen skiej jest oczywista wobec znaezenia, jakie miala ona dla historii polskiej nauki i kultury. Dotychczasowe bibliografie b^dz ograniczaly si§ do rejestraeji dorobku poszczegolnych osob, b^dz nie zawieraly calosciowego uj^cia dziejow Uni wersytetu. Owa pierwsza grupa - bibliografie podmiotowe, to: J. Bielin- ski, Stan nauk matematyczno-fizycznych za czasow Wszechnicy Wilenskiej (Prace Matematyczno-Fizyczne 1890 T. 2), tegoz autora Doktorowie medy- cyny promowani w Wilnie (Pami^tnik Lekarski 1885-1886 T. 81-82), Stan XII Wstqp nauk lekarskich za czasow Akademii Medyczno-Chirurgicznej Wilenskiej bi- bliograficznie przedstawiony, Warszawa 1889, oraz L. Janowski, Stownik bio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wilenskiego, Wilno 1939 (podaje on takze pismiennictwo o tych osobach) i A. Bielinis, Medicinos daktary, disertacijos ... 1793-1842, Vilnius 1958. Grupa druga, bibliografie przed- miotowe, maj3 ograniczony zakres chronologiczny. Bibliografia M. Ambrosa ukazala si§ tylko za lata 1929-1938; Vilniaus Universiteto Bibliografija za lata 1940-1977 i praca H. Baranowskiego za lata 1945-1982. Przy zbieraniu materialow uwzgl^dniono szereg publikacji, ktorych wykaz znajdzie Czytelnik w osobnym zestawieniu. Selekcji ulegly materialy bardzo popularne i publicystyczne, aczkolwiek uczyniono tu szereg wyj^t- kow dla prac litewskich i rosyjskich ze wzgl^du na szczegolne zaintereso- wanie Uniwersytetem Wilenskim w latach szescdziesiatych obecnego wieku i nast^pnych. Jezeli chodzi o materialy prasowe, uwzgl^dniono jedynie trzy dzienniki wilenskie z okresu mi§dzywojennego: „Dziennik Wilehski”, „Ku- rier Wilehski” i „Slowo”. Pozycje z innych tytulow gazet, znajduj^ce si<£ w niniejszej Bibliografii, pochodzq, z drugiej r§ki. Duzej selekcji ulegly mate rialy z bardzo szczegolowo opracowanych bibliografii M. Ambrosa. Rowniez pewnej selekcji ulegly materialy d0tycz3.ee osob, ktorych zyciorysy podaje Polski slownik biografiezny, wzgl^dnie inne publikaeje tego typu. Na ogoln^ liczb§ 3659 pozycji przypada na pismiennictwo w jqzykach obcych 965 poz., w tym naj§zyk litewski 439 poz., rosyjski 357, niemiecki 41, angielski 40, lacinski 36, francuski 29, bialoruski 8 oraz 15 poz. w innych j^zykach. Uklad Bibliografii jest chronologiczny, zgodnie z rozwojem Uczelni obejmuje Akademi^ Wilensk^ (1529-1780), Szkol^ Glown^ W. Ksi^stwa Litew- skiego (1781-1796), w latach 1797-1803 dzialaj^c^ jako Szkola Glowna Wi- lenska, Cesarski Uniwersytet Wilehski (1803-1832), Akademi^ Medyko-Chi- rurgiczn^ (1832-1842), Akademiij Duchown^ (1832-1844) i - po dluzszej przerwie - Uniwersytet Stefana Batorego (1918-1939). Materialy odnosz^ce si§ do calosci dziejow Uniwersytetu znajduj^ si§ w dziale ogolnym (rozdz. I-II), a ponadto w koncowych rozdzialach dotycz^cych bazy materialnej Uczelni, jak Biblioteka Uniwersytecka, Obserwa- torium Astronomiczne, Ogrody Botaniczne, Muzea i Budynki oraz w ostat- nim rozdziaie: Osoby. Rozdzial ten obejmuje materialy d0tycz3.ce zycia i dzialalnosci osob zwi3zanych z Uczelni3 Wilensk3. Nazwiska ich podano w naglowkach wraz z datami ich zycia. Material wewn3trz wszystkich rozdzia- low uszeregowany jest wedlug chronologii wydawniczej, jednakze w rozdziaie Wstqp XIII Osoby pozycje wazniejsze, jak np. z Polskiego slownika biograficznego, prace 0 charakterze zrodlowym, m.in. dokumenty, pami^tniki, podstawowe mono- grafie umieszczone sq, na pocz^tku, pozostale zas uszeregowane sq, rowniez w kolejnosci chronologicznej. Bibliografi^ zamyka skorowidz nazwisk (autorow, wydawcow, redakto- row, recenzentow itd.). Cyfry zlozone kursyw^ wskazujq,, iz nazwisko wy- st^puje w tresci pozycji. Skorowidz zawiera tez tytuly prac anonimowych oraz tytuly czasopism. Opisy bibliograficzne sporz^dzono w zdecydowanej wi^kszosci z autopsji 1 oparte s% na normie PN 82/N-01152.11. Na koncu pragn^ wyrazic slowa podzi^kowania nizej wymienionym oso- bom za pomoc przy opracowaniu - zwlaszcza w koncowej fazie - niniejszej Bibliografii. I tak szczegolnie dzipkuj^ mojej Zonie za wszechstronnq, po moc, tak potrzebnq, ze wzgl^du na utrat^ wzroku, uniemozliwiaj^c^ mi czytanie. Dzi^kuj^ bardzo za prawdziwie kolezenski stosunek do mojej pracy kol. Wieslawowi Mincerowi i dr. Alojzemu Burnickiemu. Kol. W. Mincer dokonal korekty calosci Bibliografii, zwracaj^c przy tym uwag^ na szereg potkni^c i usterek, zas dr A. Burnicki zdefiniowal baz§ danych (z wyko- rzystaniem pakietu Mikro-CDS/ISIS), nadzorowal jej tworzenie i dokonal wydruku. Dzi^kuj^ rowniez dr. Witoldowi Armonowi za weryfikacj^ pozycji w j^zyku litewskim oraz Recenzentowi doc. Henrykowi Dubowikowi, gdyz jego uwagi pozwolily mi na usuni^cie szeregu bl^dow i na wprowadzenie do Bibliografii paru nowych pozycji. Za pomoc finansowq, zwi^zan^, z pracami przy komputerze wyrazam podzi^kowanie Dyrektorowi Biblioteki Uniwersy- teckiej w Toruniu mgr. Stefanowi Czai, a wladzom Uniwersytetu Mikolaja Kopernika za pozytywne ustosunkowanie si§ do mojej prosby o przyznanie uczelnianego grantu. W maju 1995 r. Henryk Baranowski