Table Of Content

zº BEKN0 PTE SPRAAKKUNST vAN DE GALILLAREESCHE TAAL, DOOR M. J. VAN BAARDA, Zendeling van de Utrechtsche Zendingvereeniging op HALMAHEIRA UTRECHT, KEMINK & ZOON. 1891. -en -- - III BIB OO736163 | / CPO l vZ 2-ze-2- - 2 %... Aze 4 - - - - - - - _-T > l EKNOPTE SPRAAKKUNST 3. 0 - VAN DE GALILLAREESCHE TAAL, DOOR M. J. WAN BAARDA, Zendeling van de Utrechtsche Zendingvereeniging op HALMAHEIRA. UTRECHT, KEMINK & ZOON. 1S91. BEKNOPTE SPRAAKKUNST VAN DE . * GALILLAREESCHE TAAL. S 1. De Galillareesche taal is de taal, welke gesproken wordt in het distrikt Galilla, of het Noordelijkst ge deelte van het eiland Hallimaheira. Zij is verwant aan de Ternataansche taal en aan de verschillende andere dialekten, die in de negen overige distrikten van het Ternataansch gedeelte van Hallimaheira gesproken worden, De Hallifoeren noemen zich zelven niet aldus, maar ge woonlijk ,,Molukken-bewoners”, en het is zeer waarschijn lijk, dat de verschillende Hallifoeren over den geheelen Molukken-archipel stamverwant zijn, hetgeen dan ook wel het geval zal wezen met hun talen of dialekten. Enkele woorden van de talen of dialekten der bewoners van andere Molukken-eilanden vertoonen een treffende over eenkomst met woorden uit de Galillareesche taal. Slechts een grondige vergelijkende taalstudie zal kunnen nitmaken, of het hier geuite vermoeden waarheid bevat. Wat de Galillareesche taal betreft, leveren de volgende bladzijden l wellicht eenige bouwstof aan hen, die zich later met zulk eene studie zullen bezig houden. Opmerkelijk is het, dat men in de Galillareesche taal zooveel woorden aantreft uit de Maleische taal, niet uit die, welke men hoort op de verschillende hoofdplaatsen der Moluksche eilanden, maar uit het Maleisch, dat men in de boeken aantreft en dat van Sumatra afkomstig is. Men heeft hier b. v. haiwan (Ar.) = dier (en niet bina tang Mol. Mal.); soemoe (oorspronkelijk soemoer) = put (en niet prigi of parigi Mol. Mal.); maidjanga (oorspron kelijk mendjangan) = hert (en niet roesa Mol. Mal.) leani bezig zijn met dienen in huis (en niet selwir of sellewir Mol. Mal. 't geen zeer sterk gelijkt op 'tFransche servir). - Zou het niet mogelijk zijn, dat de Hallifoeren in de Molukken (ten minste de sluikharigen) eertijds op Sumatra of Java woonden, maar door 't opdringen van Hindoes en Moslems oostwaarts zijn verhuisd? schrift en Uitspraak. $ 2. De Galillareesche taal is slechts een spreektaal, daar de Galillarees de kunst niet kent om zijn gedachten in schrift te brengen. Het letterschrift is door de Zen delingen ingevoerd, en wel het Latijnsche, als het meest voor de hand liggend en het best geschikt om de ver schillende klanken, die in de woorden dezer taal voor komen, weêr te geven. $ 3. Van het Hollandsch Alfabet zijn daartoe gebruikt 15 medeklinkers: b, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, w, waaraan nog zijn toegevoegd de als ééne letter uitgesproken dubbele medeklinkers: dj, ng, nj en tj. De medeklinkers worden uitgesproken als in het Hollandsch, behalve de g, die stomp klinkt als in 't Duitsche gut. Voorts kunnen onderscheiden worden zeven klanken: a, ë, e, è, i, o, u, en acht tweeklanken: au, oe, ai, ei, oi, ui, oei en ieu. De è is stom; de è wordt alleen gebruikt bij die woorden, die op een scherpen e-klank eindigen, als: sahè, goesè, ngoetè,koepè. De andere klinkers zijn alle lang en zacht in open lettergrepen, en kort en scherp in geslotene. Ook vóór de dubbele medeklinkers krijgen de klinkers gewoonlijk een korten,scherpen klank, maar daarop zijn uitzonderingen voor de i: idja, itji, ingi, tinga, sinjo, singa, die in deze woorden zacht klinkt. S 4. Alle Galillareesche woorden gaan uit op een open klank; de enkele woorden, die hierop uitzondering maken, zijn van vreemden oorsprong, b. v. haiwan, alam, itam (van intan) taun, moesoeng. Voorts komen in één woord nooit twee verschillende medeklinkers naast elkander. Is dit wel het geval in vreemde woorden, die men in het Galillareesch heeft over genomen, dan heeft men de uitspraak dier woorden door inschuiving van klinkers of het laten wegvallen van mede klinkers gemakkelijk gemaakt, b. v. krossi (Mal.) koerisi, balik (Mal.) bali; fitnah (Ar.) fitana, gading (Mal.) gadi; alpa (Ar.) hälipa; pertjaja (Mal.) piritjaja, kasoemba (Mal.) kasoeba, tobat (Mal.) toba, toenda (Mal.) toeda. 1" 4. $ 5. De klemtoon valt in den regel op de vóórlaatste lettergreep der grondwoorden. Vóór- of achtervoegsels doen den klemtoon niet verspringen, zooals in sommige Indische talen het geval is. De enkele woorden, die den klemtoon krijgen op een andere dan de voorlaatste lettergreep, zullen we kenmerken door een dwarsstreepje (-) boven de lettergreep, die den klemtoon krijgt. Ook in die woorden verspringt de klem toon niet door aanhechtsels vóór ofachter het grondwoord. S 6. Het blijkt uit de taal, dat het volk van demo cratischen aard is. Men vindt namelijk geen hooge en lage taal, en zelfs geen verschillende persoonlijke voor naamwoorden voor meerderen of minderen, ieder blijkt den ander te beschouwen als zijn gelijke. Grondwoorden en Afgeleide woorden. $ 7. Onder grondwoorden verstaan we die, welke zich vertoonen in hun oorspronkelijke gedaante, zonder met andere woorden, vóór- of achtervoegsels te zijn saam gesteld, en daardoor een gewijzigde beteekenis ontvangen te hebben. Ze zijn meestal tweelettergrepig: o oekoe vuur; o akke water; o tahoe huis; o diha mes; po soepoe buitenkomen; po sosso vliegen; po taggi gaan; po roeba omvallen, enz. Met uitzondering van eenige partikels en enkele woorden, die uit een tweeklank bestaan, heeft deze taal geen één lettergrepige woorden.