beh ştî mahlaslı şa rlere at mevl dler 1*: beh ştî ahmed s nan'ın mevlid-i şerîfi

63 Pages·2014·0.56 MB·Turkish

Behiştî Mahlasli Şairlere Ait Mevlidler (cid:1) (cid:1) (cid:1)

BEHİŞTÎ MAHLASLI ŞAİRLERE AİT MEVLİDLER
1*: BEHİŞTÎ AHMED SİNAN’IN MEVLİD-İ ŞERÎFİ**
Mawlids 1: Which are appellated as Behişti: The Mawlid of the Behişti
Ahmed Sinan
Ramazan EKİNCİ***

ÖZ
İslâmî Türk edebiyatının en mühim türleri arasında, Hz. Peygamber’in başta
doğumu olmak üzere hayatının çeşitli safhalarının (risâlet, mi‘râc, hicret, vefât) anla-
tıldığı; mensur örnekleri bulunmakla birlikte umûmiyetle manzum olarak yazılan
mevlid-i şerîfler ilk sıralarda gelir. Türk Edebiyatında mevlid türünün müstakil ör-
neklerinin ortaya çıktığı XV. asırdan XX. asra kadar, birçok şair tarafından muhtelif
sebeplere bağlı olarak (Hz. Peygamber’e duyulan muhabbet, ondan şefâat dileme vb.)
yüzden fazla mevlid kaleme alınmıştır. Bu şairler arasında Behiştî mahlasını kullanan
ve XVI. asırda yaşamış iki şair yer almaktadır. İlki hamse sahibi Behiştî Ahmed Sinan
Çelebi (ö. 1512?/1520?), ikincisi de manzum-mensur birçok eser telif eden Behiştî
Ramazan Efendi’dir (ö. 1571-72).
Mevlid literatürüyle alakalı yapılan çalışmalarda, mevlid yazan şairler arasın-
da sadece bir Behiştî’ye yer verilmiştir. Ancak bahsedilen Behiştî’nin, hangi Behiştî
olduğu; ne zaman vefat ettiği; Mevlid’inin hususiyetlerinin neler olduğu gibi sorular
cevaplandırılmadan mevzu kapatılmıştır. Bu makalede, öncelikle mevlid yazan ve
―――――――――
* Bu makalenin ikincisi Behiştî Ramazan Efendi’nin Mevlid-i Şerîf’ini konu edinecektir.
** Makale geliş tarihi: 20. 08. 2014
Makale kabul tarihi: 06. 11. 2014
*** Dr., Celal Bayar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10 17 (cid:2)
Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Ramazan EKİNCİ
Behiştî mahlasını kullanan iki farklı şairin olduğu ispat edilerek mevlid literatüründe-
ki söz konusu karışıklık giderilecektir. Ardından her iki Behiştî’nin Mevlid’lerinin
bulundukları yer, şekil ve muhteva özellikleri hakkında ayrıntılı bilgi verildikten
sonra Behiştî Ahmed Sinan’ın mevlidinin transkripsiyonlu metni ortaya konulacak-
tır.
Anahtar Kelimeler: Mevlid, Behiştî Ahmed Sinan, Behiştî Ramazan, XVI.
yüzyıl.
ABSTRACT
Among the significant types of the Islamic Turkish literatüre, there are men-
sur examples which depicts the life phases of the prophet Muhammed such as; the
prophecency, ascendence to the heaven, emigration to Medine. However most of all
in the first place are the manzum (poems) works written as Mawlids. From 15.
century, in which the types of the mawlids arouse, to 20. century many mawlids
were written because of the various reasons such as feeling endearment to the prophet
Muhammed. Among these poets there was Ahmed Sinan Celebi who used the
appellation of Behişti and two other writer who lived in 16. century. The first who
wrote the hamse, which is formed of 5 mesnevi, Behişti Ahmed Sinan Çelebi (d.
1512/1520), the second who wrote both mensur works and manzum works was
Behişti Ramazan Efendi (d.1571- 1572).
In the studies about mawlid literature there were only one Behişti
mentioned. However, the questions of which Behişti, when he died or what is the
points of the mawlid weren’t answered. In this article, first of all it is indicated that
there are two different mawlid writter who used the same Behişti appellation. By this
way the confusion in mawlid literatüre could be dispelled. Right after that there will
be presentation of a detailed information about the poets ‘mawlids’ characteristics of
locality, form and content. Later on there will be the transciptional texts of Mawlid
of Behişti Ahmed Sinan too.
Keywords: Mawlid, Behişti Ahmed Sinan, Behişti Ramazan, XVI th. century.

Giriş
İslâmî devir Türk edebiyatının en önemli konuları arasında hiç şüphe-
siz en başta Hz. Muhammed gelmektedir. Şair ve yazarlarımız çeşitli sebep-
lerden dolayı Hz. Peygamber’le alâkalı birçok türde sayısız eser kaleme almış-
lardır. Onun vücut özelliklerinin anlatıldığı hilye ve şemâiller, hayatının ta-
mamının veya bir kısmının anlatıldığı siyer-i nebîler, hadislerinin manzum-
mensur olarak derlendiği kırk ve yüz hadis tercümeleri, peygamberliğinin
delillerinin anlatıldığı Şevâhidü’n-nübüvve tercümeleri, mucizelerinin anlatıldığı
mucizât-ı nebîler, ona olan hasret ve muhabbetin ifadesi olarak yazılmış
na‘tlar söz konusu türlerden ilk akla gelenlerdir. Bunlar arasında diğerlerine
nazaran en fazla rağbet göreni ve en yaygın olanı Hz. Peygamber’in özellikle
(cid:2) 18 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10
Behiştî Mahlasli Şairlere Ait Mevlidler (cid:1) (cid:1) (cid:1)
doğumu başta olmak üzere, hayatının çeşitli safhalarından (peygamberliği,
miracı, diğer mucizeleri ve vefatı) kısaca bahseden, umumiyetle manzum olan
ve mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan mevlid türündeki eserlerdir.
Her ne kadar edebiyat tarihimizde ilk mevlidin yazım tarihine dair
farklı görüşler olsa da Süleyman Çelebi’nin 1409’da Bursa’da yazdığı Vesîletü’n-
necât ilk mevlid kabul edilmektedir. Daha yazıldığı asırdan itibaren geniş kitle-
lerin beğenisini kazanan bu eser, mevlid türünün yaygınlaşmasında önemli
rol oynamıştır. Onlarca nüshası bulunan, belli dinî törenlerde makamlı bir
şekilde icrâ edilen Vesîletü’n-necât, şairlerimize ilham kaynağı olmuş, böylelikle
XV. asırdan XX. asra kadar birçok müstakil mevlid kaleme alınmıştır. XVI.
asır tezkire yazarlarından Kastamonulu Latîfî, Süleyman Çelebi’yi anlattığı
kısımda kendi zamanına kadar yazılmış yüzden fazla Mevlid gördüğünü beyan
etmiştir.1 Eldeki verilere göre bu sayı abartılı görünse de mevlid-i şerîf yazma
geleneğinin şairlerimiz arasında ne derece rağbet gördüğü hususunda bizlere
fikir vermektedir. Son zamanlarda mevlid türü hakkında yapılan en kapsamlı
çalışmada, edebiyat tarihimizde yazılmış müstakil Mevlid’lerin sayısı 122 ola-
rak bildirilmiştir.2 Şüphesiz bu sayı nihâî bir sonuç değildir. Yapılacak yeni
çalışmalar neticesinde 122 sayısının yukarılara çıkabileceği bu araştırmayla da
ortaya konacaktır.
Edebiyat tarihimizde mevlid türünde eser kaleme alan 122 şairin bazı-
larının mahlası aynıdır.3 Henüz bahsi geçen bütün mevlidlerle ilgili ayrıntılı
çalışmalar yapılmadığından, aynı mahlaslı şairlerin eserleri kimi zaman birbir-
leriyle karıştırılmakta;4 iki farklı şaire ait iki mevlid, bir şairin kaleminden
çıkmış farklı nüshalar gibi değerlendirilmektedir. Söz konusu durumla alakalı
en iyi örnek Behiştî mahlaslı şairlerin mevlidlerinde görülmektedir.
―――――――――
1 Rıdvan Canım, (hzl.), Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Ankara: AKMB Yay.,
2000, s. 135.
2 Fatih Köksal, Mevlid-nâme, Ankara: TDV Yay., 2011, s.73. Yazar, eserinde sehven 121 olarak
bildirmiştir.
3 Bkz. Hamdullah Hamdî, Ayasofya hatibi Hamdî; İznikli Mustafa Selâmî, İzmirli Mustafa
Selâmî; Keşfî-i Samokovî, Yusufelili Keşfî; Diyarbakırlı İbrahim Re’fet, Siverekli İbrahim
Re’fet.
4 İznikli Mustafa Selâmî’nin Mevlid’i ile İzmirli Mustafa Selâmî’ye ait olduğu bildirilen Mevlid
için aynı kütüphane kaydı (Süleymaniye Ktp. Esad Efendi 444) bildirilmiştir. Bkz. Köksal,
age, s. 64, 68. Her ne kadar tarihî kaynaklarda İzmirli Mustafa Selâmî’nin Mevlid’i olduğu
belirtilse de ele geçen metinler arasında şairin mevlidi bulunmamaktadır. Şairin divanında
yer alan 85 beyitlik hilye veya 154 beyitlik miraciye mevlid olarak değerlendirilmiş olabilir.
Bkz. Ramazan Ekinci, “SELÂMÎ, Mustafa (İzmirli)”, Türk Edebiyatı İsimler
Sözlüğü,http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=165
3 [erişim tarihi: 06.05.2014]
Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10 19 (cid:2)
Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Ramazan EKİNCİ
Mevlid türüyle alakalı yapılan çalışmaların tamamı incelendiğinde,
Behiştî mahlaslı bir şaire ait Mevlid’den bahsedilmekte; söz konusu Behiştî’nin
ise hangi Behiştî olduğu irdelenmeksizin tahminî XVI. asırda yaşadığı belirti-
lerek Mevlid’in iki nüshası olduğu beyan edilmektedir.5 Bu makalede anılan
karışıklık giderilmeye çalışılarak, mevlid yazmış Behiştî mahlaslı şairler orta-
ya konacaktır.
1. Türk Edebiyatı Tarihinde Behiştî Mahlaslı Şairler
Klasik Türk edebiyatı tarihinin temel kaynaklarından şuarâ tezkirele-
ri, Şakā’iku’n-Nu‘mâniyye tercüme ve zeyilleri, vefeyâtnâmeler ve türlü biyogra-
fik eserler incelendiğinde XX. asra kadar yaşamış Behiştî mahlaslı dört şaire
rastlanmaktadır. Ölüm tarihlerine göre bu şairler şöyle sıralanmaktadır:
a) Behiştî Ahmed Sinan Çelebi: Behiştî mahlaslı şairlerin ilki XV. as-
rın ikinci yarısı ve XVI. asrın başlarında yaşamış Karıştıranlı Süleyman Bey’in
oğlu Ahmed Sinan Çelebi’dir. Doğum ve ölüm tarihi tam olarak tespit edile-
meyen şair, Çorlu’nun Karıştıran kasabasındandır. Edebiyat tarihimizde ya-
zılmış ilk hamselerden birinin sahibi olan Behiştî’nin Mihr ü Müşterî,6 Heft-
Peyker,7 Mahzenü’l-Esrâr,8 Leylâ vü Mecnûn,9 İskendernâme10 mesnevileri ve Osmanlı
Devleti’nin kuruluşundan II. Bayezid devri ortalarına kadar yaşanmış hadise-
leri anlattığı manzum-mensur karışık Vâridât-ı Sübhânî ve Fütûhât-ı Osmânî11 isim-
li Tevârîh-i Âl-i Osmân türünde bir eseri vardır. Kudretli bir şair olan Behiştî
―――――――――
5 Neclâ Pekolcay, Türkçe Mevlid Metinleri, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1950; Hasibe
Mazıoğlu, “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, Türkoloji 1974, C. VI, S. I, s. 60;
Neclâ Pekolcay, “Mevlid”, MEB İslâm Ansiklopedisi, Eskişehir 1997, C. 8, s. 175; Neclâ
Pekolcay, vd., İslâmî Türk Edebiyatında Şekil ve Nev‘îlere Giriş, İstanbul: Kitabevi Yay., 2000, s.
206; Hasan Aksoy, “Mevlid”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı
Yay., 2004, C. 29, s. 483;
Hasan Aksoy, “Eski Türk Edebiyatında Mevlidler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2007,
s. 327; Köksal, age, s. 66.
6 Arzu Polat, Behiştî Sinan’ın Mihr ü Müşteri Adlı Mesnevisi (İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi
Türkiyat Enstitüsü, Devam Eden Doktora Tezi, İstanbul.
7 Şener Demirel, Behiştî'nin Heft-Peyker Mesnevisi, Giriş.
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-215442/h/giris.pdf [erişim tarihi: 18. 07. 2014].
8 Ersen Ersoy, “II. Bayezit Devri Şairlerinden Behiştî’nin Hamsesi”. Celal Bayar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Mahmut Kaplan Armağan Sayısı 9 (2): s. 257.
9 Zeynel Abidin Aygün, Behiştî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi (İnceleme-Metin), Çukurova
Üniversitesi SBE, Basılmamış Doktora Tezi, Adana 1999.
10 Bünyamin Ayçiçeği, Behiştî Ahmed Sinan’ın İskender-nâme’si (İnceleme-Metin), Marmara
Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
11 Fatma Kaytaz, Behiştî Tarihi,(791-907/1389-1502), Marmara Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2011.
(cid:2) 20 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10
Behiştî Mahlasli Şairlere Ait Mevlidler (cid:1) (cid:1) (cid:1)
Ahmed Sinan’ın hayatı ve eserleri hakkında kaynaklarda ayrıntılı bilgi mev-
cuttur.12
b) Behiştî Ramazan Efendi: XVI. asrın velûd şairlerinden olan ve do-
ğum tarihi bilinmeyen Behiştî Ramazan aslen Vizeli’dir. Behiştî Ahmed Si-
nan’la karıştırılmamak için “Behiştî-yi Sânî” veya “Vizeli Behiştî” adıyla
anılmaktadır. İyi bir eğitim alarak medrese tahsilini tamamlayan şair, tasavvu-
fa meylederek seyr-i sülûkunu tamamlamış, vaizlik ve imamlık yapmıştır.
1572’de Çorlu’da vefat eden Behiştî Ramazan’ın ilmî telifâtının yanı sıra
Divân,13 Heşt Behişt,14 Cemşâh u Alemşâh,15 Şehrengiz16 adlı eserleri vardır. Kaynak-
larda şairin hayatı ve eserleriyle alâkalı tafsilatlı bilgi mevcuttur.17
c) Behiştî Çelebi: XVII. asır şairlerindendir. Aslen İstanbullu olan şai-
rin hayatı hakkındaki yegâne bilgi Güftî’nin Teşrîfâtü’ş-Şu‘arâ’sında kayıtlıdır.
Devrinin nüktedan şairleri arasında yer alır. Eserleri hakkında bilgi bulun-
mamaktadır.18
d) Behiştî Mustafa Sa‘deddîn: XVIII. asırda yaşamış şairlerdendir.
İsmi Mustafa Sa‘deddîn olan şair, aslen Edirneli’dir. Bektaşî tarikatı müntesip-
lerinden olan Behiştî Mustafa Sa‘deddîn 1764’te vefat etmiştir. Eserleri hak-
kında bilgi bulunmamaktadır.19
1.1. Behiştî Mahlaslı Şairlere Ait Mevlidler
Eski harfli kaynakların hiçbirinde, mevlid yazan “Behiştî” mahlaslı şair-
lerden bahsedilmemiştir. Mevlid türüyle alakalı bilgi veren çalışmaların ince-
lenmesi ve kütüphane kataloglarının taranması neticesinde “Behiştî” adına
―――――――――
12 Şairin hayatı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Sa‘deddin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri, C. II,
s. 794-803; Hasan Aksoy, “Bihiştî Ahmed Sinan Çelebi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul:
Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1992, C. 6, s. 144-45; Şener Demirel, “Behiştî Ahmed Sinan”,
Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü,
http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1100
[erişim tarihi: 08.07.2014]
13 Yaşar Aydemir, Behiştî Dîvânı, Ankara: MEB Yay., 2007.
14 Emine Yeniterzi, Behiştî’nin Heşt Behişt Mesnevîsi, İstanbul: Kitabevi Yay., 2001.
15 Gönül Tekin, “Cemşâh u Alemşâh: A Mesnevî of The Sixteenth Century”, Ed. Halil
İnalcık ve Cemal Kafadar, Süleyman The Second And His Time, İstanbul 1993.
16 Yaşar Aydemir, “Vize(?) Şehrengizi”, Behiştî Dîvânı, MEB Yay. Ankara 2000, s. 74-76.
17 Şairin hayatı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Sa‘deddin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri, C. II,
s. 787-94; Mustafa Uzun, “Bihiştî Ramazan Efendi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul:
Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1992, C. 6, s. 145-46; Yaşar Aydemir, “Behiştî Ramazan bin
Abdülmuhsin”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü,
http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=959
[08.07.2014]
18 Kâşif Yılmaz (hzl.), Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu‘arâsı, Ankara: AKMB Yay., 2001, s. 111.
19 Sadık Erdem (hzl.), Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, Ankara: AKMB Yay., 1994, s. 47.
Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10 21 (cid:2)
Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Ramazan EKİNCİ
kayıtlı iki mevlid yazması tespit edilmiştir.20 Bu nüshaların her ikisinde de
“Behiştî” mahlaslı şairler adına kayıtlı Mevlid’lerin hangi Behiştî’ye ait olduğu
hususunda herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Bahsi geçen nüshalardaki
Mevlid’lerin kime ait olduğu sorusu, ancak eserlerler üzerinde yapılacak ince-
lemeler neticesinde cevaplanabilir.
Söz konusu mevlid nüshalarından ilki Berlin Devlet Ktp.’de Ms. or.
oct. 2413 numarada kayıtlıdır. Yazmanın adı, aslında bulunmamasına rağmen
Mahzenü’l-Esrâr adıyla kaydedilmiştir.21
Dış ölçüsü 170x125 mm, iç ölçüsü 105x80 mm’dir. Tamamı 36 yaprak
olan yazmanın satır sayısı bazı sayfalarda değişmekle birlikte umumiyetle
9’dur. Şemseli, zencirekli kahverengi bir deri cilde sahip yazmanın
zahriyesinde, eserin yazıldığı hattan farklı bir yazı çeşidiyle “Vilâdet-i Resûl”
ismi ve farklı şiirlerden alınma 7 Farsça beyit bulunmaktadır. 1b’de katalog
hazırlayanlar tarafından eserin mündericatından hareketle; metnin kime ait
olduğu, adı ve yazım yılına dair “Ahmed Sinan Ef. Behiştî, Mevlud,
Geschrieben Sultân Bâyezid II, 908, Nach Einnahme von Melhone”22 bilgileri
kaydedilmiştir. 2a’da kütüphane katalog numarası yer almaktadır. Asıl eser
2b’de başlamaktadır. Müzehheb bir ser-levhaya sahip olan ilk sayfada 7 satır
bulunmakta ve her satırda bir beyit yer almaktadır. Her sayfada bulunan
yaldızlı çerçeve çift çizgi ile ikiye ayrılmıştır. Metin harekeli, güzel bir nesihle
kaleme alınmıştır. Asıl eser 34a’da tamamlanmaktadır. 34b’de Behiştî’ye ait
“Li-muharririhi” başlığı altında 5 beyitlik şu gazel yer almaktadır:
Li-muĥarririhi
Be-ġāyet-i żaǾfdan degdi enįn ü āh-ı efġānum23
Demįdür ben ķula raĥm it benüm devletlü sulŧānum

Cemālin Ǿarz idüp her gün iñen germ olsun gün kim24
Hilāl-ebrūlı meh-rūdur benüm ħurşįd-i tābānum

Ŧuŧışur āteş-i reşke felekde şemǾiveş Sidre
Yürise nāz u şįveyle ķaçan serv-i ħırāmānum

―――――――――
20 Fatih Köksal’ın hazırladığı Mevlid-nâme adlı esere kadar sadece İstanbul Üni. Nâdir Eserler
Ktp.’de kayıtlı Behiştî Mevlid’i nüshası bilinmekteydi. Berlin Devlet Ktp.’de kayıtlı nüshayı
bizlere Köksal haber vermektedir.
21 http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=117640 [08.07.2014]
22 Tercüme: “Ahmed Sinan Efendi, Mevlid, Sultan II. Bayezid (zamanında) yazılmış,
Moton’un fethinden sonra”
23 Bu mısrada vezin aksamaktadır.
24 Bu mısrada vezin aksamaktadır.
(cid:2) 22 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10
Behiştî Mahlasli Şairlere Ait Mevlidler (cid:1) (cid:1) (cid:1)
Boyuñı serve beñzetdüm benüm şāhum ħaŧā itdüm
Mürüvvet-kānısın Ǿafv it bilürem ben de noķśānum

Bihiştį ķātilüm çün kim ĥarāmı çeşmidür yārüñ
Şehįd-i muŧlaķ oldum ben ĥelāl olsun aña ķanum

Bu gazelden sonra bir beyitlik Farsça şiir yer almaktadır. 35 ve 36. yap-
raklar boştur.
Mevlid metni incelendiğinde, eserin yazarının Behiştî Ahmed Sinan Çe-
lebi olduğu görülecektir. Eserde yer alan Sultan Bâyezid’in övgüsü kısmı,
Moton kalesinin fethine yer verilmesi, eserin şairinin hiçbir şüpheye mahal
bırakmaksızın Sultan II. Bâyezid devri şairlerinden Behiştî Ahmed Sinan Çe-
lebi olduğunun delilidir:

Ħusrev-i āfāķ Sulŧān Bāyezįd
Pādişāh ol ġayr-ı sulŧānlar Ǿabįd (163)

Fetĥ ider iken Moton’ı şehryār
İtdi çoķ dürlü kerāmet āşikār (177)

Ol Ǿazįze raĥmet eylesün Ħudā
Kim ide Şeh Bāyezįd Ħān’a duǾā (193)25

Behiştî mahlaslı bir şaire ait ikinci mevlid nüshası, İstanbul Üniversi-
tesi Nâdir Eserler Ktp. Türkçe Yazmalar Bölümü 7398 numarada kayıtlıdır.
Dış ölçüleri 208x143, iç ölçüleri 200x140 mm. olan yazma, 42 varaktan müte-
şekkildir. Yazma, kırmızı mukavva ciltlidir; cildin üzerinde altın sarısı bir
çerçeve vardır. Beyaz ve kalın saykallı kâğıda siyah ve yaldızlı mürekkeple
kenarlara cedvel çizilmiştir. İlk ve son yaprak dışındaki kısımlar 13 satırdan
meydana gelmektedir ve her satıra bir beyit yazılmıştır. Her sayfada bulunan
yaldızlı çerçeve çift çizgi ile ikiye ayrılmıştır. Metin harekeli, güzel bir nesihle
kaleme alınmış; bahis başlıkları sürh ve siyah mürekkeple yazılmıştır. Asıl
eser 1b’de başlamaktadır. Ser-levhanın içinde kırmızı mürekkeple “Hâzâ
Kitâbü Mevlûdi’n-Nebî ‘Aleyhi’s-Selâm” başlığı yazılmıştır. Eser 41b’de sona
ermektedir. Metnin sonunda istishab kaydı ve kitabın sahibinin duası yer
―――――――――
25 Eser ileride ayrıntılı inceleneceğinden, burada metnin diğer hususiyetlerine temas
edilmemiştir.
Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10 23 (cid:2)
Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Ramazan EKİNCİ
almaktadır.26 Metnin hiçbir yerinde eserin hangi Behiştî’ye ait olduğunu bildi-
ren bir kayıt yoktur. Eserin kime ait olduğu, ancak dil özellikleri ve Behiştî
Ramazan’ın şahsiyetine dair metinde bulunan ipuçları vasıtasıyla ispat edilebi-
lir.
Mevlid’e imla hususiyetleri açısından bakıldığında, 16. asrın imla özel-
likleri görülmektedir. Ayrıca Behiştî Divânı üzerinde doktora tezi hazırlayan
Yaşar Aydemir, Behiştî’nin diğer eserleriyle mukayeseli yaptığı değerlendir-
meler neticesinde metnin Behiştî Ramazan’a ait olduğunu iddia etmiştir. Ay-
demir iddiasını, gerek şairin divanında gerekse diğer eserleri, “Cemşâh u
Alemşâh” ve “Heşt Behişt”’te de zaman zaman rastlanan “bulavuz”, “kılavuz”,
“varavuz”, “yalvaravuz” gibi kullanımlar, Türkçe söyleyişlerin diğer eserlerle
paralellik arzetmesi, Rumeli’ye özgü bir takım söyleyişlerin olması, kendisi
Halvetî olan Behiştî’nin aşağıdaki beyitlerde görüleceği gibi, halvet kelimesiy-
le bu kadar sık oynaması gibi hususlarla desteklemiştir:
Soñı irdi halvetüñ devletlere
Cân fidâ anuñ gibi halvetlere

Halvetin gör âhirinde halveti
Sevmeyen kimdür cihânda halveti

Halvet ile buldı maksûdın nebî
Halvet ehlin sevmeyendür key gabî27
Mesnevi nazım şekliyle yazılan eserin müstakil bir ismi bulunmamakta-
dır. Aruzun Fâilâtün Fâilâtün Fâilün kalıbıyla yazılmış 1024 beyitten meydana
gelmektedir. 24 alt bölümden oluşan eser, münacat tarzında yazılmış 13 beyit-
le başlar. Her bölümün sonunda:
Haşre dek söylense bu olmaz tamâm
Sellimû sallû ‘alâ hayri’l-enâm
beyti, konudan konuya geçiş mahiyetinde söylenir. Adı konmasa da bir
sebeb-i te’liften sonra, konuya girilir. Allah’ın, gizliliğini açığa vurmak için
Hz. Peygamber’in nurunu ve ondan da âlemi yaratması; her peygamberde
nûr-ı Muhammedî’nin belirmesi ve sonunda Hz. Muhammed’de karar kılma-
sı; Hz. Peygamber’in ümmetinin fazileti; ana rahmine düşüşü, annesinin ha-
―――――――――
26 “Meşķahu’l-faķįri’l-ĥaķįr Elmās Meĥemmed Aġa’nun oġlı el-Ĥācc Ĥüseyn Aġa’nuñ ķızı
Ümmü Gülŝün veķafe. Cümle įmān ehli budur ki oķuyup diñleyen bu kitābı, śāĥibine bir
Fātiĥa ideler.”
27 Aydemir, age, s. 78-79. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10597,behistipdf.pdf?0
[08.07.2014]
(cid:2) 24 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10
Behiştî Mahlasli Şairlere Ait Mevlidler (cid:1) (cid:1) (cid:1)
mileliği, doğum esnasındaki olağanüstü alametler ve doğumu anlatılır. Daha
sonra meleklerin onu ziyareti; annesinin ölümüyle öksüz kalması; çocukluğu,
gençliği ve Hz. Hatice ile evlenmesinden bahsedilir. Cebrâil’in nüzûlü ve
Allah’tan davet emrinin gelmesi, Mi‘rac hadisesi ve hicreti anlatılır. Bu kısım-
dan sonra Yahudilerin Hz. Peygamber’e karşı tutumları; Abdullah İbn Se-
lam’ın müslüman olması; Hz. Peygamber’in mucizeleri, savaşları ve veda
hutbesine yer verilir. Bundan sonra Hz. Peygamber’in kendi ölümünü haber
vermesi, şiddetli hastalığı ve Ebu Bekir’in imâmetle görevlendirilmesi, vefatı
ve defni anlatılır. Ölümünden sonra bir Yahudinin onu görmek için Şam’dan
gelişi, ona karşı duyduğu derin muhabbet ve o Yahudinin de Ravza’da ölü-
münün hikâyes,; ümmet olarak onunla mukayese edilişimiz dile getirilir.
Ardından Allah’dan afv ve mağfiret dilenerek Hatimetü’l-kitab ve Du‘â bö-
lümleriyle eser tamamlanır.28
Şair mahlasını 1019’uncu beytinde şöyle bildirmiştir:
Kim Behiştî rû-siyâha rahmet it
Yoldaşın îmân makâmın cennet it
2. Behiştî Ahmed Sinan’ın Mevlid-i Şerîfi
2.1. Eserin Adı
Behiştî’nin tüm eserlerinin müstakil bir ismi varken Mevlid’inde bu durum
söz konusu değildir. Eser boyunca metnin adına dair herhangi bir bilgi veril-
memiştir. Araştırmacılar ve katalog hazırlayanlar Behiştî’nin elde bulunma-
yan Mahzenü’l-Esrâr mesnevisinden hareketle, Mevlid’in adının Mahzenü’l-Esrâr
olabileceğini iddia etmişlerdir.29 Edebiyat tarihimizde kaleme alınan Mahzenü’l-
Esrâr adlı mesnevilerin bir kısmı Nizâmî’nin aynı adlı eserinin tercümesidir,
bir kısmı da adı geçen kitaptaki hikâyenin kısmen değiştirilmiş yahut zengin-
leştirilmiş versiyonunu ihtiva etmektedir. Bundan dolayı konusu Hz. Pey-
gamber’in doğumu olan bir eserin isminin Mahzenü’l-Esrâr olması uzak bir
ihtimaldir.
Yukarıda da belirtildiği üzere eserin zahriyesinde “Vilâdet-i Resûl” diye
bir kayıt mevcuttur. Yazar eserinin adının “Vilâdet-i Resûl” olduğuna dair bir
bilgi vermemiştir. Eserin mündericatından hareketle okuyucu yahut müsten-
sih böylesi bir tasarrufta bulunmuş olabilir. Edebiyat tarihimizde yazılmış
mevlid türündeki eserlerin ekserisinin müstakil bir ad taşımaması ve doğru-
―――――――――
28 Aydemir, age, s. 79.
29 Şener Demirel, “Yeni Bir Mevlid Metni: Behiştî Sinan Çelebi’nin Mahzenü’l-Esrâr Adlı
Mesnevisi”, VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (30 Eylül - 04 Ekim 2013), İstanbul.
http://perweb.firat.edu.tr/default.asp?content=personelgoster.asp&uid=E%F0-A-0015;
http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=117640 [08.07.2014]
Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10 25 (cid:2)
Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Ramazan EKİNCİ
dan “Mevlid-i Şerîf” diye anılması; Behiştî’nin eserinin içinde, metnin adına
dair bir ipucu bildirmemesi neticesinde söz konusu kitaba Behiştî Ahmed
Sinan’ın Mevlid-i Şerîfi adı verilmiştir.
2.2. Yazılış Tarihi
Behiştî, Mevlid’inin yazım tarihine dair herhangi bir bilgi vermemiştir.
Eserde anlatılanlardan hareketle metnin yazım tarihi kısmen tahmin edilebi-
lir. Mevlidde Sultan II. Bâyezîd’in övgüsüne yer verildiğinden, eserin sultanın
tahtta kaldığı 1481-1512 yılları arasında yazıldığı düşünülebilir. Bilhassa eserde
Moton kalesinin fethine yer verilmesi, metnin adı geçen kalenin fethinden
sonra yazıldığına işaret ettiğinden yukarıdaki tarih aralığını daha da kısaltmak
mümkün olacaktır. Moton kalesi 13 Muharrem 906/9 Ağustos 1500’de30 fet-
hedildiğinden Behiştî’nin Mevlid’i, 1500-1512 yılları arasında yazılmış olmalı-
dır.
2.3. Yazılış Sebebi
Behiştî, Mevlid’inde sebeb-i telif kısmına müstakil bir yer ayırmamış, niçin
yazdığını doğrudan beyan etmemiştir. Eserin kaleme alınma sebebi,
Mevlid’inin çeşitli kısımlarındaki ifadelerden hareketle ortaya konulabilir. Şair,
eserinde devrin padişahının övgüsünden sonra mesnevi vadisindeki kudreti ve
sanatının ne derece ileri olduğunu anlattığı bölümde eserin yazılış sebebine
dair şunları söyler:
Meŝnevįde çünki vardur ķuvvetüñ
Farżdur ižhār idesin ķudretüñ

Mevlidine Aĥmed’üñ ķıl ibtidā
Çünki bu śanǾatda olduñ müntehā

Ħalķ içinde şāyiǾ ü merġūbdur
Ķıśśası hem vāķiǾ ü hem ħūbdur

Ķıśśası maĥbūb nažmı bį-meze
Farż oldı anı nažm itmek bize (212-215)

Behiştî, kendinden evvel Hz. Peygamber’in doğumunu anlatan eserle-
rin yazıldığını, ancak bunları “tatsız, tuzsuz” bulduğunu ve beğenmediğini;
mesnevi yazmadaki kudretinden hareketle, Hz. Peygamber’in doğumunu
kendisinin nazma çekmesinin gerektiğini ifade eder. Ayrıca şair, ilerleyen
bölümde “öyle bir eser yaz ki gönül ehli kişiler o eseri dinlemek için toplan-
―――――――――
30 İ. Hakkı Uzunçarşılı, Büyük Osmanlı Tarihi, Ankara: TTK Yay., (ty.), C. 2, s. 219.
(cid:2) 26 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 10