BAYANING LAMANLUPA KABANATA 1 Alam naman ng lahat na pag nasipa mo sa mukha ang ...

112 Pages·2016·0.52 MB·Tagalog

by  Katrina Navarro

U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 1

BAYANING LAMANLUPA*

KABANATA 1

Alam naman ng lahat na pag nasipa mo sa mukha ang iyong nanay, hindi magiging
maganda ang iyong umaga.
Hindi naman gustong sipain ni Anselmo "Mo" Katonyan ang kanyang nanay. Ang gusto
n'yang sipain ay ang mga maton sa kanto. Bata pa lang s'ya, lagi na s'yang pinagtitripan ng mga
ito. At ngayong 16 na s'ya, tuloy pa rin ang mga ito sa pangungutos, pang-aagaw ng binili n'yang
pandesal, panghihila pababa ng kanyang shorts. Kaya s'ya nagsubok mag-aral ng krav maga.
Ang kinalabasan, maga ang mata ng nanay n'ya.
Masinsin naman ang pagpaplano n'ya. Alas singko pa lang, bumangon na s'ya,
pagkatapos ng magdamag na pagbabasa sa Wikipedia tungkol sa katutubong sining ng self-
defense ng mga Israeli. Sinigurado n'yang malakas ang hilik ng kanyang amaing batugan.
Sinigurado n'yang nakasara ang gate ng kanilang compound. Sinigurado n'yang walang
makakakita sa kanyang pag-eehersisyo.
Ang hindi n'ya nasigurado'y ang pananatiling tulog ni Mrs. Bene. Pasirko-sirko si Mo sa
kanyang kwarto, sigaw nang sigaw na para bang kung fu ang kanyang pinapractice. Narinig pala
s'ya ng kanyang nanay, at pumunta ito para magbabala—baka nga naman mabugbog s'ya ulit ng
kanyang amain pag nadistorbo n'ya ang tulog ng tabatsoy na pulis.

* Unang nalathala ang Kabanata 1 bilang "Bayani," sa Ani 37 (Manila: Cultural Center of the Philippines, 2012).
Unang nalathala ang bahagi ng Kabanata 2 bilang "Unang Halik," sa Wagi/Sawi, inedit nina Rolando Tolentino at
Rommel Rodriguez (QC: UP Press, 2016).
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 2

Sa krav maga, todo-todo dapat ang atake sa pinakamahinang bahagi ng kalaban sa
pinakamabalis na paraan. Sa utak ni Mo, kita n'ya ang mata ng sigang "nanghiram" sa kanyang
cellphone kapalit ng isang tagay ng gin. Sinipa n'ya ito. Sa realidad, bumukas ang pinto sa
kanyang kwarto at nasipa n'ya ang mukha ng kanyang nanay.
Hindi naging maganda ang umaga ni Mo. Kinagabihan, hindi lang n'ya rinig dahil
nakaearphones s'ya, pero napagbuhatan na naman ng kanyang amain ng kamay ang kanyang
nanay. Lamog ang mukha nito, at ang buong katawan. Pilosopiya ng amain ni Mo na "ako lang
ang may karapatang manakit sa asawa ko." Kung nalaman nga lang nito na nasipa ni Mo si Mrs.
Bene, mas malala pa ang mapapala n'yang banat. Pero hindi nito malalaman, kasi puro pasa
naman ang mukha ng nanay ni Mo, hindi halata ang black eye na anak, imbes na asawa, ang may
dulot.
"Lasing kasi s'ya," sabi ni Mrs. Bene habang naghahanda ng agahan. Bacon at pandesal
na binili kagabi at inooven toaster para matusta.
"At mahirap maging pulis." Alam na ni Mo ang mantra ng kanyang nanay. Hindi na s'ya
umaasang magigising pa ito sa katotohanan.
Hindi rin naman kasi mabuting asawa ang yumaong tatay ni Mo. Noong anim, pitong
taong gulang s'ya, alam n'ya, naaalala n'ya, madalas din nitong bugbugin ang nanay n'ya. Kahit
na ang nanay naman n'ya ang kayod-kabayo para makapagpundar. Napatay sa isang buy bust
operation si Mr. Katonyan. Ang pulis na sumira sa operasyon nito ng shabu ay si Sarhento Bene.
Sampung taong gulang si Mo nang mag-asawa ulit ang kanyang nanay. Sa simula'y
mabuti ang samahan nila ng pulis. Gamit ang loans sa GSIS, araw-araw na pagbabasa ng
classifieds para sa anunsyo tungkol sa mga nailit na bahay, at walang-hiyang extortion,
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 3

nagawang mabili ni Sarhento at Mrs. Bene ang apat na bahay sa compound kung saan sila
ngayon nagkatira—at nagpapaupa.
Labing tatlong gulang si Mo nang simulang bugbugin ng kanyang amain ang kanyang
nanay. Umuwi na lang ito isang gabi, lasing. Nang ipagtanggol ni Mo si Mrs. Bene, pati s'ya
nadamay.
Isang taon bago nagnormalisa ang kanilang buhay. Naging normal ang pambubugbog sa
kanila ni Sarhento Bene.
Tumilaok ang mga manok ng kanilang kapit-bahay. Sabungero ito, madalas kainuman ng
kanyang amain. Mabango ang bacon pero ayaw mag-agahan ni Mo. "Maliligo na ako, Ma. Baka
magkaabutan pa kami sa banyo."
Maikling panahon lang ang lumipas at bihis na s'ya. Swerte pa rin s'ya, de-uniporme sa
kanilang kolehiyo. Hindi n'ya malaman kung paano pumipili ng damit pang-araw-araw ang mga
kaklase n'ya noon sa hayskul na sa unibersidad na kaswal ang panunuot pumapasok ngayon.
Nilock n'ya ang kanyang kwarto, mahirap na't baka mapagtripan s'yang imbestigahan ng buwaya
habang wala s'ya sa bahay.
Wala ang kanyang nanay sa sala, wala sa kusina. Lumapit s'ya sa banyo at narinig ang
boses nito, pati na ang sa kanyang amain. Tinext na lang n'ya ito na umalis na s'ya para pumasok.
Wala ang mga maton sa kanto. Malamang tulog pa.
Malayo ang sakayan ng jeepney papunta sa Maynila. Pagkatapos, trapik. Kaya kahit alas
otso ang unang klase ni Mo, maaga s'yang nagsisimula ng araw.
Sa arkong nagsisilbing border ng kanilang barangay at ng Barangay Paligsahan, nakita
ulit ni Mo ang pulubi. Gising ito, pinapanood ang mga lalakeng nagwawalis ng bakuran at
babaeng nagmamadali paopisina. Mahaba ang itim na itim na buhok ng pulubi, pati na rin ang
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 4

bigote't balbas nito. Wala itong suot na pantaas, umulan man o bumagyo. Tahimik lang ito, hindi
nga nanlilimos. Hindi nga sigurado ni Mo kung dapat itong tawaging pulubi. S'ya lang naman
ang nagbibigay ng pera rito. Piso kada makita n'ya ang lalake. Walang kakwenta-kwentang piso,
hindi man lang makakabili ng mani. Nakasanayan na n'ya kasi. Mas attachment sa ritwal kaysa
pagmamalasakit sa kapwa ang kanyang motibasyon.
Tulad ng dati, hindi s'ya pinansin ng pulubi kahit lumapit na s'ya. Nagsquat s'ya at
ipinatong ang piso sa may paanan nito. Pagkatapos, dapat magmamadali s'yang umalis.
May ibang nangyari sa araw na iyon. Siguro dahil nasipa ni Mo ang kanyang nanay, at
gusto s'yang lituhin ng sansinukob, patikim sa kamalasang nag-aabang sa kanya.
"Magandang umaga," sabi ng pulubi.
Napatigil si Mo, muntik madapa, parang kotseng biglang nagbreak. Buti na lang may
krav maga training s'ya, kundi nahalikan sana n'ya ang aspalto. Tiningnan n'ya ang pulubi. Hindi
ito nakatingin sa kanya. Hindi n'ya masigurado kung ito ang pinagmulan ng bati. "Magandang
umaga," sabi n'ya. Nagpatuloy s'ya papunta sa estasyon ng jeepney.
Umambon. Umulan. Bumagyo. Nakasakay ng jeepney si Mo. Basa s'ya, basa lahat ng
katabi n'ya. Pagdating sa eskwela, nalaman n'yang classes suspended. Tumigil ang ulan pero
nanatili ang baha. Gabi na nang makauwi s'ya. Sa may arko, nakita n'ya ang mga sigang gusto
n'yang sapakin. Pinagtitripan nila ang pulubi. Hawak-hawak ng dalawa ang braso ng matanda.
Ang pinuno ng mga maton, Doro ang pangalan, may hawak na gunting, nakaumang na gugupitan
ang lalakeng mahaba ang bigote. May ilang residente sa paligid, umiiwas ng tingin.
Basa pa rin ang mga medyas, sumugod si Mo. Si Doro ang una n'yang sinipa. Una, dahil
ito ang may gunting, at dapat pabagsakin ang pinakamalakas na kalaban. Pangalawa, mula sa
kanyang pwesto, ito ang nakatalikod sa kanya.
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 5

Walang t-shirt na suot si Doro. Alam ni Mo ang hitsura nito: halos walang mata't ilong,
puro lang bunganga, malaking nakabukaka, puno ng dumudugong gilagid at nangingitim na
ngipin. Nakatalikod ito sa kanya, pero alam ni Mo ang hitsura ng kaaway, kasi mula pa noong
bata siya, madalas kanyang mga braso ang hawak ng mga alipores ni Doro, at tumatawa ito sa
mukha n'ya.Malakas itong tumawa.
Kita ni Mo ang gulugod nito, parang daliri lang ng bata ang pinakadulo. Buong lakas na
sinipa ni Mo ang base ng spinal column ng kaaway.
Hindi man lang natinig ang haragan. Hinarap si Mo ni Doro, sinaksak sa sikmura gamit
ang gunting. Ang pumasok sa isip n'ya'y ang kanyang nanay, lasog-lasog ang duster, at ang
sophomore na myembro ng org sa school na sinusubukan n'yang salihan, ang mahaba nitong
legs. Pinagsisipa si Mo ng mga maton.
Ramdam ang dugo sa kanyang tyan at sa kanyang bibig, at sa kanyang mga braso, noo at
kili-kili, sinubukan ni Mo na tumayo. Pinilit n'yang dumilat. Kalahating-bulag, binuhat s'ya ng
dalawang alipores. Tumambad sa kanya ang mga bulok na ngipin ni Doro.
"Ito 'yung parte na may sasabihin akong mahaba tapos lalakas ka bigla at tatalunin kami."
Ginunting nito ang pantalon ni Mo. "Italikod 'yan," sabi ng pinunong siga.
May narinig na pito si Mo. May naaninag s'yang mga nakadilaw. Mga tanod? Mga pulis?
Supporter ni Noynoy? Ba't naman s'ya tutulungan ng mga ito.
"Bukas na lang." Naglakad palayo ang tatlo.
Hubad, plakda sa aspalto, nilapitan si Mo ng pulubi. "Pasensya na, kailangan kong gawin
'yon sa 'yo. Kailangan mo kasing pumasa sa pagsubok e. At pasensya na, pumasa ka, pero
kailangan pa rin na mga tanod ang magligtas sa 'yo. Hindi naman ako pwedeng mamugot ng
tatlong ulo. Pero heto," kinapa nito ang tyan ni Mo, "para lang alam mong seryoso ako."
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 6

Noong nakaraang taon, dinala si Mo ng isang kaklase sa isang hardware store sa isang
mall sa EDSA. Doon, may libreng subok ng massage chair. Kinse minutos na sinuntok ng
makina ang likod ni Mo. Para s'yang nilabasan pagkatapos. Nagblanko ang isip n'ya at para
s'yang lumutang. Akala n'ya'y hindi na n'ya mararanasan ulit ang ganoong uri ng sarap, lalo na't
pinagsabihan sila ng manager na hardware store na isang beses lang pwedeng testingin ang
massage chair.
Pero sa gabing iyon ng araw kung kailan nasipa ni Mo ang kanyang nanay sa mata,
naranasan n'yang muli ang paglabas na nagpapablangko ng isip at nagpapalutang ng katawan.
Iyon ang epekto ng pagkatapos ng pulubi sa kanyang tyan.
Itinayo s'ya ng mga tanod. Dalawang babae eto, may katabaan, may katandaan,
nakadilaw. "Ayos ka lang, iho?"
"May sak—" Pinakiramdaman ni Mo ang kanyang tyan. "Ayos lang ho." At bago pa man
makapag-usisa ang dalawang tanod, naglakad na s'ya pauwi.
Sa bahay, wala s'yang pagkaing nadatnan. Narinig n'yang nagroromansahan ang kanyang
nanay at amain sa banyo. Dumiretso s'ya sa kwarto. Naghubad s'ya, nagsuot ng t-shirt, humiga.
Bukas, papatayin s'ya nina Doro. Pero bago dumating ang bukas na iyon, magpapahinga muna
s'ya.
Ginising s'ya ng liwanag. Hindi s'ya makakita, binulag nito ang kanyang mga mata.
Kinapa n'ya ang kanyang cellphone. Wala ito sa ilalim ng kanyang unan. Kinapa n'ya ang
kanyang backpack. Wala ito sa paanan ng kanyang kama.
"Anak ng—"
Nawala ang liwanag. Tumambad sa harap ni Mo ang pulubi. Nakasquat ito sa may
paanan ng kanyang kama. Nakakapa ito, puti ang mahabang buhok, bigote at balbas.
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 7

"Anak ng puta." Naihi si Mo.
"Kumusta ka na?" Inabutan s'ya nito ng damit. Kapa rin.
Binalot ni Mo ang katawan. Malambot ang tela, parang velvet, pinag-aagawan ng itim at
lila. "Antok pa rin, medyo basa." Hindi malaman ni Mo kung bakit hindi s'ya nagsisisigaw.
"Maraming salamat ulit, sa ginawa mo kanina."
"Kalahati lang naman na para sa 'yo ang ginawa ko."
"Ano man ang iyong motibasyon, lampas kalahati ang nagawa mong pagtulong."
Tumahimik ang lalake. Bumangon si Mo, tumingin sa labas. Nagkalat ang mga bituin,
parang tao sa mall. May umaabot sa kanyang ingay ng nagvivideoke. "Salamat din nga pala."
Ngumuso si Mo sa direksyon ng kanyang tyan.
"Handa ka na ba?"
"Sa?"
"Kung ano man ang ninanasa ng iyong puso."
"Dadalhin mo ako sa orgmate kong malegs?"
"Hindi ba aplikante ka pa lang?"
"At paano mo naman nalaman 'yon?"
"Lamanlupa ako, hindi tanga."
Kinagat ni Mo ang kanyang labi. Malamang sa malamang, patay na s'ya, at nasa langit.
Pwede ring sa impyerno, pero hindi nagdaraan ang isang tulad n'ya sa samu't saring trahedya sa
buhay nang hindi natututong maging optimistic. "Patay na ba ako?"
"Matatawag mo bang buhay 'to?" Tumingin ang lalake sa paligid. Tumigil ito sa poster
ng Harry Potter and the Prisoner of Azkaban,nakadikit sa pader ng kwarto ni Mo. Inaagiw na
ito.
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 8

"May... pupuntahan tayo?"
"Sa palasyo ko." Sinuklay ng matanda ang balbas nitong maputi.
"Sa..."
Naglabas ng suyod ng matanda mula sa kapa. "Sa ilalim ng lupa."
Tumango si Mo. "Sandali lang ha? Bigyan mo ako ng limang minuto." Inadjust n'ya ang
pagkakasuot sa kapa, pinahinga ang kanyang mga hita.
Pumunta s'ya sa kwarto ng kanyang nanay. Bukas ang mga bintana, pasok na pasok ang
liwanag ng mga bituin. Natagpuan n'ya ito sa banig sa sahig, nakahugis fetus. Nasa folding bed
ang amain ni Mo. Anim na taon na ang lumilipas, pero hindi pa rin nito ginagamit ang dating
kama ng mga magulang ni Mo pwera sa pakikipagtalik. Ang nakakaasar, ayaw din naman nitong
itapon ang four poster bed o, mas mabuti pa, ipamana sa kanya.
Humilik si Sarhento. Pinitik ni Mo ang tyan ng tabatsoy. Dumilat ito, pero hindi
gumising. Pinitik ni Mo ang ilong nito. Umikot lang ang baboy sa folding bed. Hinanap ni Mo
ang pantalon ng amain. Kinuha n'ya ang baril nito. Treinta y otso. Tsinek n'ya, wala itong bala.
Hinila n'ya ang kumot ng kanyang amain. Kinurot ang singit nito. Dumilat ang buwaya,
gising na ngayon. Itinutok ni Mo sa sintido nito ang baril. "Makinig ka, hayop ka." Dinilaan n'ya
ang kanyang mga labi. "Hindi ko alam kung patay na ako, pero kung patay na ako mas magiging
malungkot kung hindi ko pa 'to kayang gawin. Hindi ko alam kung ano ang problema mo, at
wala na rin akong pakialam kung bakit ka nagkaganito. Hindi ko alam kung bakit mo sinasaktan
ang nanay ko, at wala na rin akong pakialam. Wala na nga akong pakialam kung bakit mo ako
sinasaktan e. Wala na akong pakialam. Handa na akong pumatay ng tao kanina, alam mo ba?
Kaya nga siguro ako namatay e. Nakita na ng Diyos na wala na akong konsensya. Pero hindi na
mahalaga iyon, kung patay ako o buhay o kung nabaliw na ako o matagal na akong nabaliw at
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 9

mabuti ka palang tao, at papatayin kita ngayon at iyon ang malaking pagkakamali. Hindi ko na
alam kung ano ang mangyayaring susunod. Gusto ko lang sabihin, hayop ka. Hindi dahil
sinaktan mo ako, hindi dahil sinasaktan mo kami. Hayop ka, kasi pinaasa mo ako. Hindi ka dapat
nagpapaasa ng bata." Kinalabit ni Mo ang gatilyo. Syempre, nanatiling buo ang bungo ng
kanyang amain. Tumakbo s'ya pabalik sa kanyang kwarto.
"Lilipad ba tayo? Magbubukas ka ba ng butas sa realidad?" Mahigpit ang hawak n'ya sa
kapa ng pulubi.
"Lilipad? Mukha ba akong diwata?"
"Ano ka nga ba, bastos ka?"
"Ako? Ako ang Hari ng mga lamanlupa."
Pumasok si Sarhento Bene sa kwarto ni Mo. Umaalog ang tyan nito. Kumikislap ang mga
ngipin, nakangising aso. Itinutok nito ang baril sa ulo ni Mo.
Pumutok ang sahig, sumabog ang pira-pirasong kahoy. Bumuka ang lupa, at nilamon sila
ng daigdig.
Sa palasyo na nagising si Mo. Gawa sa bato ang kanyang kama, pero kumportable ito.
Mataba't malambot ang mga unan. Malamig sa kwarto, at madilim. Isang kandila lang ang
pinagmumulan ng liwanag. Bumangon s'ya at nilapitan ito: alitaptap palang nakakulong sa
garapon. Naalala n'ya ang nakaraang gabi. Sa mga daanan at lagusan ng kastilyo, panay alitaptap
sa garapon ang pinagmumulan ng ilaw.
Hinanap ni Mo ang kanyang mga damit. Masikip ang suot n'yang pajama, sinukbit lang
kasi ito "mula sa Itaas"ng isang tauhan ng Hari. Wala ang kanyang t-shirt at boxers, pero naroon
ang kapa. Nagbibihis s'ya nang marinig n'ya ang iyak mula sa katabing kwarto.
U Eliserio / Bayaning Lamanlupa / 10

Kung hindi lang pagod si Mo sa paglalakbay mula "Itaas" papunta sa kaharian ng Hari,
hindi s'ya nakatulog sa ingay ng kanyang kapit-kwarto. Pamangkin daw ito ng Hari, duke o
prinsipe, hindi masigurado ni Mo kung alin. Basta ang alam n'ya, mayaman ang ama nito, at
malapit nang mamatay.
Sabi ng Hari bago iwan si Mo para matulog, dinala raw s'ya nito sa kaharian para sa isang
misyon. S'ya ang magiging kampeon ng Hari sa isang sayawan. Kung bakit s'ya pang tao ang
kailangang maging kampeon, kung bakit kailangan ng kampeon para sa isang sayawan, wala
nang interes si Mo na sagutin ang mga ganitong tanong. Gagawin n'ya ang hihilingin ng Hari
para makuha ang gantimpalang pangako nito.
Lumabas s'ya at kumatok sa katabing kwarto. Una, baka kailangan ng dukeng prinsipe
ang kanyang tulong. Pangalawa, hindi na n'ya matiis ang pag-iingay nito. At pangatlo, mukhang
hindi katiwa-tiwala ang Hari. Mabuti nang may iba s'yang kaibigan, at hindi naman siguro
masamang tao ang prinsipeng duke.
Bumukas ang pinto, at sinuntok ng katotohanan si Mo. Hindi nga posibleng maging
masamang tao ang kanyang kapit-kwarto. Paano, hindi ito tao. Pugita ang pamangkin ng Hari.
Kasing-taas n'ya, sinlaki ng kanyang ulo ang mga matang namumugto. Nakasuot ito ng pulang
kapa, at may korona sa kumikinang na ulo. "Ang Estranghero," inabot ng isang galamay nito ang
kamay ni Mo. "Pasok, pasok." Suminghot ito, pero agad na tumigil sa pag-iyak.
"Mo lang po, mahal na duke." Mamasa-masa ang sahig ng kwarto.
"Prinsipe lang, Mo, Prinsipe lang." Tumuro ito sa isang basang silya. "Upo, upo. Sayang
at ngayon ka lang dumaan. Kanina'y bisita ko rito si G. Bingle. Mayamang nilalang, kahit hindi
maharlika. Dadalhin n'ya mamaya ang kanyang mga anak sa sayaw." Humila ito ng silya at
umupo sa tapat ni Mo. "Magugustuhan mo sila. Kahugis sila ng aking dakilang Tito."