Batoche 1885

205 Pages·3.501 MB·Polish

H I S T O R Y C Z NE BITWY
GRZEGORZ SWOBODA
BATOCHE 1885
Dom Wydawniczy Bellona
Warszawa 2003
OD AUTORA
Czynniki oficjalne Kanady ... chwalą sią, że nie miały tyle kłopotów
z tuziemczą ludnością co Stany Zjednoczone, i że obejmowanie kraju szło
gładko, bez sprzeciwu Indian i Mety sów, jak w sielance. Gdzież ta sielanka?!
Wypadki nad Red River i nad Saskatchewan zadają temu kłam. W obronie
wolności krwią spłynęły rzeki kanadyjskie...
Arkady Fiedler, „Kanada pachnąca żywicą"
Cała sprawa dotyczyła jakichś biurokratycznych przepisów co do pomiarów
40 czy 50 tysiący akrów. Kosztowała Kanadą życie dwustu ludzi, ranienie
wielu, wydatek 6 milionów dolarów, a straty czasu i zakłócenia interesów nie
dadzą sią ocenić. Kiedy to sią skończyło, rząd zaoferował za darmo 1.800.000
akrów ziemi wszystkim, którzy zechcieliby sią tam osiedlić. Niecząsto jakiś
kraj cierpi tak dotkliwie i tak niepotrzebnie.
George T. Denison, „Soldiering in Canada"
Największym zagrożeniem dla przetrwania Kanadyjczyków nie jest brak
narodowej tożsamości, lecz ignorancja wobec kanadyjskiej historii.
Brian Stock, „The Vicissitudes of Nationalism"
Kanada została ukształtowana w epoce lodowcowej, a potem wydarzenia
znacznie zwolniły tempa.
Erie Nicol, Dave Morę
16 listopada 1999 roku w Ottawie pani Adrienne Clarkson,
nowa gubernatorka generalna Kanady, wygłosiła inauguracyjne
przemówienie. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie to,
że na datę tego aktu politycznego wybrała Dzień Louisa Riela.
4 5
— Dopiero niedawno zaczęliśmy składać hołd Rielowi, „Clarkson na swój pierwszy polityczny gest wybrała jedną
który budował ten kraj, i ludowi Metysów, którzy nauczyli się z najbardziej kontrowersyjnych spraw tego kraju. Życie Riela
żyć razem w dwujęzycznym, multikulturowym społeczeństwie i je^o śmierć na szubienicy dzielą ten kraj z powodu aspektów
— i czerpać inspirację z tej różnorodności. Ten człowiek, religijnych, rasowych i językowych", pisały gazety. „Obecni
Louis Riel, był założycielem Manitoby — mówiła do grupy przy uroczystości Metysi przyjęli mowę Clarkson z unie­
Metysów, zgromadzonych w stołecznym Parku Konfederacji sieniem".
— i odegrał kluczową, życiową rolę w otwarciu kanadyjskiego Miejscowość Batoche (czyt. Batosz) można znaleźć tylko
Zachodu. Historia uznała go za pierwszego przywódcę ruchów na dokładnych mapach, lecz w historii Kanady zajmuje ona
reformatorskich Zachodu. Działając na rzecz praw Zachodu szczególne miejsce. W 126 lat po starciu Wolfe'a i Montcalma
i praw swego ludu, pomógł położyć fundamenty dla praw na Równinie Abrahama, stoczona u tej osady bitwa uczyniła
mniejszości — i w rezultacie dla współpracy kultur — w tym ostateczny rozłam między francuską a angielską ludnością
kraju. Poczyniliśmy wiele kroków od czasu Louisa Riela, aby Kanady i zadecydowała o obecnym obliczu tego państwa. Zaś
zapewnić, by każdy w tym kraju — Metys, Rdzenny Miesz­ sprawa człowieka, którego pop-artowa twarz — „namalowany
kaniec (Native), Anglik, Francuz, Chińczyk, Niemiec, Polak sprayem, triumfujący, nasz własny Che Guevara", pisze lokalna
— mogłabym kontynuować — był traktowany sprawiedliwie poetka Kim Morrissey ' — patronowała z trybuny wystąpieniu
i równo. Ale — i to jest sens czczenia Dnia Louisa Riela pani gubernator, po dziś dzień nie została zakończona.
i samego Louisa Riela —jeszcze nie w pełni osiągnęliśmy ten Louis Riel! „Dość wymienić jego imię, by odkryły się
cel. Spoczywa na nas wielka odpowiedzialność — pamiętając animozje religijne i rasowe2 leżące pod powierzchnią ka­
o spuściźnie Louisa Riela, musimy nadal budować naród, nadyjskiej polityki — pisze wybitny historyk. — Kontro­
oparty na tolerancji, sprawiedliwości, kooperacji, dzieleniu się wersje rasowe, które wynikły z jego działań, i polityczne
i wspaniałomyślności wobec wszystkich ludów. zamieszanie, które wznieciły jego proces i egzekucja, jeszcze
Dotąd można byłoby przyjąć, że pani gubernator „tego dzisiaj utrudniają bezstronną ocenę działań tego dziwnego
kraju" (z pochodzenia Chinka) wykonuje obowiązkowe ćwi­ i raczej nieszczęsnego człowieka"3. Według innego, „ku­
czenia z politpoprawności. Ale padły mocniejsze słowa — to, muluje on w sobie napięcie bycia Kanadyjczykiem: Anglicy
że były cytatem z mowy dziewiętnastowiecznego polityka kontra Francuzi, tubylcy kontra biali, Wschód kontra Zachód,
z Quebecu, Wilfrida Lauriera, nie zmniejszało ich wagi, Kanada kontra Ameryka"4. Trochę to dziwne, że taka postać
wprost przeciwnie. przez wiele lat nie była bohaterem masowej wyobraźni,
— To, co jest godne nienawiści, to nie rebelia, lecz lecz co najwyżej przedmiotem sporów historyków. Aż nagle
despotyzm, który powoduje rebelię — mówiła pani Clarkson.
— Nasze więzienia są pełne ludzi, którzy nie mogąc dobić się ' K. Morrissey, Pas Fou, w: Batoche, Regina 1989.
sprawiedliwości pokojowymi środkami, zrozpaczeni poszuki­ 2 W kanadyjskiej nomenklaturze historycznej i socjologicznej określenie
wali jej przez wojnę. Ludzi, którzy rozpaczliwie pragnąc być ..rasy" i „rasowe" odnosi się do ludności Kanady pochodzenia anglosaskiego
i francuskiego.
traktowani jak ludzie wolni, wzięli swój żywot we własne
1 G. S t a n 1 e y, Louis Riel, Patriot or Rebel?, Ottawa 1967, s. 3.
ręce, aby nie być traktowani jak niewolnicy...
4 T. Flanagan, Riel and the Rebellion. 1885 Reconsidered, wyd. I,
Prasa przyjęła wystąpienie nowej pani gubernator chłodno.
Saskatoon 1983.
6 7
w pamiętnym roku 1968 Louis Riel ożył jako idol zbun­ aspiracji, choć demonstrował odrębność Metysów od narodu
towanej młodzieży oraz postępowych polityków, i został wnet francuskiego. Jest ogłaszany wyzwolicielem Metysów, tym­
okrzyknięty „prekursorem obecnych powstań na świecie, czasem więcej jego ziomków walczyło przeciw niemu niż po
zwłaszcza w tak zwanym Trzecim Świecie". Zapomniany jego stronie. Mianuje się go Tomaszem Miintzerem, choć losy
Metys z prerii wszedł do obiegu życia społecznego i politycz­ jego sekty każą raczej myśleć o Vernonie Howellu9. Toteż
nego. Na gruncie jego dokonań wyrosło pojęcie „Czwartego niektórzy utrzymują, że „nie ma prawdy o Rielu; jest tylko
Świata", na który mają się składać uciśnione mniejszości zestaw faktów, które można interpretować na różne sposoby" 10,
w krajach zdominowanych przez ludność pochodzenia euro­ a postmoderniści twierdzą zgoła, że nie ma i faktów — istnieją
pejskiego \ W pięciu tomach wydano jego „Dzieła zebrane" tylko interpretacje ". Niniejsza praca nie rozstrzyga, kim był
— pisma religijne, filozoficzne, społeczne, a także poezje6. Louis Riel; wydaje się zresztą, że człowiek ten raczej „bywał"
Jego imię noszą budynki publiczne i organizacje społeczne. niż „był". Autor przedstawia wydarzenia, które nadały Kana­
Jest bohaterem opery, oratorium, czterech sztuk teatralnych, dzie jej dzisiejszy kształt, i pragnie, aby bohaterowie dramatu
kilku filmów, płyt i kaset dźwiękowych, i oczywiście książek. przemawiali za siebie 12.
Jego twarz spogląda ze znaczka pocztowego, pomniki stoją Ze sprawą Riela splatają się dzieje kanadyjskich Indian.
w stolicach prowincji w Reginie i Winnipegu, a jego nazwisko Długo przedstawiano ich jako sojuszników Metysów, którzy
zna każdy. I tylko rozgoryczony szef policji wyrzucał, że wkroczyli na wojenną ścieżkę w obronie ich sprawy; w zależ­
nazwisk policjantów, poległych podczas rebelii, nie uczy się ności od sympatii piszącego, czyniło to Indian bohaterami
w szkołach, o pomnikach nawet nie wspominając7. pozytywnymi lub negatywnymi. Louis Riel był zaś ukazywany
Kim był Louis Riel? Odpowiedzi pada tyle, ilu bywa jako bojownik o prawa Indian (mimo że miał ich za dzikusów
indagowanych. Premier Pierre Trudeau porównywał go do i chciał siłą zapędzić do pracy). Obecnie podkreśla się brak
Gandhiego, jakkolwiek jego działania nie przypominały „bier­ poparcia Indian dla Metysów, ich lojalność wobec królowej
nego oporu". Komunistyczna Partia Kanady zwoływała wiece i wolę dochowania wierności zawartym z białymi traktatom
przy grobie Riela, chociaż był twórcą reżimu wyznaniowego. (warto wskazać, że od naświetlenia tej kwestii zależą realne
Uważa się go za postępowca, choć twierdził, że „kobiety interesy — zarzut popełnienia wraz z Rielem zdrady stanu
powinny zostać przywrócone do właściwego im stanu pod­
porządkowania mężczyznom"8. Jest nazywany pionierem 9 Sekta dawidian Vernona W. Howella, lepiej znanego jako Dawid Cyrus
multikulturowości, mimo że uważał Metysów za naród wy­ (Koresz), zginęła w 1993 r. w walce z FBI w Waco (Teksas). Warto
brany. Francuzi z Quebecu widzą w nim symbol swoich zauważyć, że zarówno Riel jak Howell przybrali sobie imię Dawid i podawali
się za potomków króla Dawida.
5 G. M a n u e 1, M. P o s 1 u m s, The Fourth World, Don Mills 1974. 10 P. D r i b e n, The Rise and Fali of Louis Riel and the Metis Nation: An
6 T. Flanagan, G. Martel, O. Stanley ed., The Collected Writings of Louis Anthropological Account, w: F. L. Barron and J. B. Waldram, ed., 1885 and
Riel/Us Ecrits Complets de Louis Riel, Edmonton 1985. After. Native Society in Transition. Regina 1986, s. 75.
7 A. L. H a y d o n, The Riders of rhe Plains. A record of the Royal " J. W. Friesen, The Riel/Real Story. Ottawa 1996, s. xiii.
North-West Mounted Police of Cunada 1873-1910, Edmonton 1910, repr. 12 Wszystkie wypowiedzi są podawane na podstawie źródeł lub rekon­
1971, s. xx. struowane z parafraz.
8 T. Flanagan, Louis „David" Riel: „Prophet of the New World", 13 B. Stonechild, B. W a i s e r. Loyal till Death. Indians and the
Halifax 1983, s. 87. North-West Rebellion, Calgary 1997.
8
jeszcze w sto lat później utrudniał Indianom „załatwienie
zażaleń plemiennych", czyli uzyskiwanie świadczeń od pań­
stwa). Rzeczywistość jest prosta — Indianie mieli własne
sprawy, ich pokaz dynamiki grupowej w Battlefordzie był
skutkiem rywalizacji dwóch wodzów o rząd dusz, a „zderzenie
kultur" w osadzie Frog Lakę zapoczątkował psychopata.
Część Indian skorzystała z tego, iż władza była zajęta czym
innym gdzie indziej, w wyniku czego wielu ludzi straciło
życie albo dorobek. I jak zwykle w masową świadomość
zapadły imiona tych, którzy łamali prawo, a nie tych, którzy
pomagali ofiarom. DRAMATIS PERSONAE
Postscriptum stanowi — niekiedy łączona z bitwą pod
Batoche — opowieść o Mocnym Głosie, celowo pozbawiona
sentymentalizmu i paternalizmu, zwykle biorących udział 24 marca 1884 roku w domu Abrahama Montoura w miej­
w maskaradzie jako Zrozumienie i Tolerancja. Bohaterowie scowości Batoche, nad rzeką Saskatchewan, zebrało się ze 30
tamtych lat zasługują, by traktować ich jak dorosłych. Jak mężczyzn. Byli to silni, twardzi ludzie — drwale, woźnice,
powiedział pewien Indianin z plemienia Czoktawów: „Jestem myśliwi, zwiadowcy... Brodaci, ciemnowłosi i ciemnoocy,
zadowolony, że jestem Czoktawem, i to wszystko. To, że nie smagli, ubrani byli w niebieskie kurtki przepasane czerwonymi
chcę być białym, wcale nie znaczy, że chcę być jakimś szarfami, hajdawery z nogawkami wpuszczonymi w wysokie
mistycznym Indianinem. Po prostu prawdziwym człowiekiem". buty, na głowach mieli wełniane czapki. W pomieszczeniu
było gęsto od dymu z fajek nabitych tytoniem z domieszką
hart rouge', a rum demerara podnosił nastroje.
Rej wodził Gabriel Dumont, przewoźnik na rzece. Jego
masywna postać i silny głos przykuwały uwagę. Michel
Dumas protokołował.
— Już dosyć długo znosiliśmy niesprawiedliwość rządu
— mówił Dumont. — Minęło sześć lat, odkąd przedstawiliśmy
nasze skargi w petycji samemu generalnemu gubernatorowi.
A on obiecał, że dopilnuje, aby rząd wszystko załatwił. I co?
Ile jeszcze skarg mamy wysyłać do Ottawy? Kradną naszą
ziemię i śmieją nam się w nos. Dlaczego nie dostaliśmy ziemi,
jak nasi bracia z Manitoby? A przecież my, mieszkańcy
Północnego Zachodu, mamy takie same prawa, jak oni,
Kora krzewu dogwood (cornus nutralii).
10 11
a nawet większe — ziemia należy nam się nie tylko z tytułu doradcę albo i przywódcę, był Louis Riel. Trzeba będzie
pochodzenia, jako potomkom Indian, ale i z tytułu zasiedzenia. pojechać do niego i porozmawiać o tym...
Niektórzy z nas są już tu piętnaście lat. Dlaczego nie dają nam Debatujący ludzie o francusko brzmiących nazwiskach
na to papierów? Rzekłem, przyjaciele, nic od nich nie i mało europejskim wyglądzie byli Metysami. Władze, do
dostaniemy, jeśli nie weźmiemy spraw w swoje ręce. których mieli zastrzeżenia, był to rząd
Gabriel Dumont rozejrzał się po twarzach.
— No, dobrze. Może i sami nie damy rady, ale jeśli DOMINIUM KANADY,
dogadamy się z angielskimi osadnikami i razem naciśniemy
na rząd... Związek Osadników od dawna domaga się reformy państwa utworzonego w 1867 roku z posiadłości imperium
rolnej. Oni mają wpływy i powiązania polityczne. Musimy brytyjskiego w Ameryce Północnej. Było ono związane unią
tylko dołączyć się z naszymi żądaniami do nich. personalną z Koroną Brytyjską (reprezentowaną przez general­
Podniósł się gwar. nego gubernatora), i miało nosić nazwę „Królestwo Kanady",
— Nie można wierzyć Anglikom, wszystko jedno, czy są ale zrezygnowano z niej. Taka nazwa byłaby szokująca
ze związku, czy nie! — krzyknął ktoś. zwłaszcza dla mieszkańców Stanów Zjednoczonych, którzy
— Na co jeszcze jedna petycja! — zawołał Abraham i tak nazywali sąsiednie państwo „Europą". Bo też Kanada
Belanger. — Trzeba wziąć broń do ręki! była oazą europejskości, z jej zaletami i wadami.
— Spokój! — Maxime Lepine uderzył w stół. — Trzeba Na wzór europejski Kanada cechowała się przewagą rządu
napisać Ustawę Praw! centralnego, o dużych prerogatywach i decydujących upraw­
— A kto ją napisze, może Gabriel? — odezwał się ktoś nieniach, miała też scentralizowane prawodawstwo i sądow­
z tyłu. Zebrani zarechotali. nictwo. Cechy systemu odzwierciedlały się także w jej
— Ja wiem, kto to może zrobić — rzekł Napoleon Nault. społeczeństwie, mniej dynamicznym i bardziej zależnym od
— Tylko Louis Riel potrafi tak spisać nasze żądania, że rząd rządu niż społeczeństwo Stanów Zjednoczonych. Rząd był
będzie musiał je przyjąć. Już raz to przecież zrobił, w Mani- głównym motorem budowy państwa kanadyjskiego, a jego
tobie. Wiem, co mówię — mój ojciec Andre był dowódcą znaczenie rosło w miarę zaawansowania tego dzieła.
jego straży przybocznej. Na oblicze Kanady największy wpływ wywarł handel
— I ja też znam Riela, i inni także — mruknął kwaśno futrami. Słynne skórki bobrów były początkowo niemal
Charles Nolin. — On jest w Montanie, w misji św. Piotra nad wyłączną podstawą gospodarki, więc kiedy w połowie XIX
Missouri. Ale może to i racja. Teraz jesteśmy jak dwukołowy wieku cylindry z bobrowego filcu zostały wyparte przez
wóz znad Red River, tyle że z jednym kołem. Gabriel Dumont to jedwabne, wszechwładnym kompaniom futrzarskim zajrzał
jedno koło, ale żeby ruszyć z miejsca, potrzebne nam drugie. w oczy kryzys. W sukurs kanadyjskiej gospodarce przyszedł
„Zebranie było udane", ocenił najmłodszy, Louis Goulet. dynamiczny rozwój Stanów Zjednoczonych; w połowie stulecia
„Wszyscy najrozsądniejsi ludzie w okręgu wypowiedzieli zaczęła się ona szybko rozwijać, głównie dzięki handlowi
się"2. Byli zgodni — człowiekiem, który nadawałby się na ich z sąsiadem. Ułatwiał go Traktat o Wzajemności, zawarty
z USA w 1854 roku, który na 10 lat zniósł cła na kanadyjskie
2 G. Cha ret te, Vanishing Spaces. Memoirs of Louis Goulet, Winnipeg
drewno, ryby i pszenicę. Stany Zjednoczone szybko zastąpiły
1976, s. 113.
12 13
Wielką Brytanię w roli głównego partnera gospodarczego — Nigdy nie zaprzeczałem, że jestem złodziejem — mawiał
Kanady. Koła gospodarcze przemysłowej metropolii, Mont­ sir John Macdonald — ponieważ nigdy mnie nie oskarżono,
realu, miały wizję nowego kanadyjskiego imperium, zależnego że nim jestem.
nie od bobrów ani od surowców, lecz opartego na usługach: W 1878 r. partia konserwatywna, dzięki obietnicom państ­
transporcie, żegludze i finansach dla całego kontynentu. wowej protekcji dla gospodarki, wróciła do władzy; wyglądało,
Zaczęły się rozwijać banki, giełda, stocznie i linie kolejowe. że na zawsze. Trzeba było wywiązać się z obietnic i od­
Zapóźnienie w rozwoju gospodarczym Kanady było jednak wdzięczyć za wsparcie.
zbyt duże, by je szybko nadrobić. W przemyśle i usługach — Nie mogę wiedzieć, jakiej protekcji potrzebujecie
Kanada nie była zdolna do konkurowania z USA. Miała — oświadczył premier Macdonald. — Niech każdy producent
mniejsze zasoby kapitału, mniejszy przyrost siły roboczej powie nam, czego chce, a my postaramy się mu to dać \
z imigracji (w 1860 roku na każdego przyjeżdżającego do
Producenci potrzebowali subwencji, dotacji, a także ochrony
Montrealu imigranta przypadało 7 lądujących w Nowym
przed konkurencją amerykańską. Kanadyjską recesję tłuma­
Jorku), a na domiar złego tysiące Kanadyjczyków emigrowały
czono importem tańszych wyrobów przemysłowych z USA,
do Stanów Zjednoczonych. Kiedy w 1866 roku ostatecznie
mimo że były objęte taryfą celną (kanadyjskim producentom
stracił ważność Traktat o Wzajemności, niedostatki kanadyj­
bardzo odpowiadał Traktat o Wzajemności, tworzący kom­
skiej gospodarki stały się dotkliwe.
binację wolnego handlu ich surowcami z protekcjonizmem
Kręgi polityczne Kanady dzieliły się zasadniczo na konser­ w handlu wyrobami przemysłowymi). Rząd podniósł więc cła,
watystów i liberałów. Odróżniało ich głównie podejście do ku aplauzowi sfer gospodarczych.
gospodarki: konserwatyści faktycznie byli etatystami, a libe­ W tym systemie protekcjonizmu, atrakcyjnie nazwanym
rałowie byli bardziej przychylni wolnemu rynkowi. Niemal „Polityką Narodową" lub „Polityką Kanadyjską", inaczej
nieprzerwanie rządziła partia konserwatywna, na której czele „Kanada dla Kanadyjczyków", szczególne miejsce zajmował
stał sir John Macdonald. Był on sprawnym manipulatorem, zachód, czyli Terytoria Północno-Zachodnie, zwane także
a przy tym — mimo pociągu do whisky, niezwykłego nawet Ziemią Księcia Ruperta. Był to olbrzymi teren, rozciągający
na tle epoki, w której nikt nie wylewał za kołnierz — mężem się od Wielkich Jezior do Gór Skalistych, który rząd zakupił
stanu i niekwestionowanym autorytetem, bez którego nie w 1870 roku od Kompanii Zatoki Hudsona. Według rządowych
wyobrażano sobie kanadyjskiej sceny politycznej. planów wschodnia Kanada miała stać się centrum przemy­
Na przeszkodzie rozwojowi gospodarki stał etatystyczny, słowym, zaś zachód z miejsca łowów na zwierzynę futerkową
sztywny, „europejski" system. Jednak powiązany ze światem zamienić się w zaplecze rolnicze. Jako wzór stosunków
polityki wielki biznes dobrze prosperował dzięki państwowym wschód-zachód przyjęto europejski model „metropolia-kolo-
zamówieniom, subwencjom i koncesjom. Zasilał więc w fundu­ nia". Inaczej niż prowincje wschodu, mające własne rządy,
sze wyborcze partię konserwatywną, i nie cofał się nawet przed zachód miał status terytoriów, co znaczyło, że podlegał
przekupywaniem elektorów. Początkowo korupcja budziła obu­ władzy centralnej. Na zachodzie powstawały monopole
rzenie „opinii publicznej", które spowodowało nawet przejścio­ w transporcie i nieruchomościach, prywatne, lecz finansowane
we odejście partii premiera Macdonalda od władzy, ale recesja
szybko sprawiła, że oswojono się ze sterowaną demokracją.
3 Driben, on. c/7., s. 98.
14 15
przez państwo. Koszty „Polityki Kanadyjskiej" ponosili więc Jedną było słabe zaludnienie zachodu. Zaludnić go miała
przede wszystkim zachodni farmerzy, którzy z powodu protek­ właśnie kolej, ale na razie nie uzyskiwała wystarczających
cyjnej taryfy celnej płacili drożej za wyroby przemysłowe, dochodów z przewozów ani z otrzymanych od rządu 10 milio­
zarówno importowane, jak i krajowe. Z drugiej strony mono­ nów hektarów ziemi. Pod względem osadnictwa Kanada
polistyczny przewoźnik kolejowy narzucał im stawki za pozostawała za Stanami Zjednoczonymi. W latach 1881-1885
przewóz produkowanych przez nich płodów rolnych, co na całym zachodzie Kanady osiedliło się 166 tysięcy imigran­
zmniejszało opłacalność ich sprzedaży na rynkach wschodniej tów, podczas gdy tylko graniczący z prowincją Manitoba stan
Kanady. W ten sposób Zachód miał dostarczyć kapitału na Minnesota już w 1870 roku miał pół miliona mieszkańców.
spóźnioną kanadyjską rewolucję przemysłową. Drugą przyczyną była zmiana planów budowy. Linia kolei
Słabym punktem tego programu gospodarczego było to, że miała przebiegać na ukos przez prerie na północny zachód;
w 1875 roku zachód liczył tylko 50 tysięcy mieszkańców było to logiczne, jeśli pamiętać o koncepcji „pasa urodzaj­
(wschód miał ich 2,5 miliona). Było to mało, zarówno jeśli nego". Jednak w 1881 roku zapadła decyzja, że kolej zostanie
chodziło o produkcję rolniczą, jak i o rynek zbytu na wyroby poprowadzona przez prerie południowe, uprzednio uznawane
produkowane w ramach „Polityki Narodowej". Rząd zakładał za nieprzydatne dla osadnictwa. Oznaczało to nie tylko
prowadzenie planowego osadnictwa rolniczego na północnym bankructwo tych, którzy zainwestowali w nieruchomości na
krańcu prerii, który uznano za „pas urodzajny"; południowe północnym zachodzie, i nie tylko to, że osiedleni już tam
prerie oceniono jako zbyt pustynne. Sprowadzano potencjal­ farmerzy nie będą mieli transportu dla swych produktów.
nych farmerów z Europy, nadając im za darmo po 160 akrów Kolej została obciążona dodatkowymi kosztami, a były one
(64 ha) ziemi, obiecywano też pomoc państwową dla kolonis­ kolosalne; droga przez Góry Skaliste wymagała poszukiwania
tów. Mimo to, inaczej niż w USA, gdzie od dziesięcioleci przejść przez przełęcze, budowy mostów i tuneli. Na niegoś­
stałym widokiem były ciągnące na zachód karawany wozów, cinnych południowych preriach wymuszono osadnictwo;
zachód Kanady pozostawał dziki i pusty. Rząd musiał dowieźć w 1883 roku kolej dotarła do założonego tam miasta Calgary
tam imigrantów. Jedynym środkiem, który to umożliwiał, była (zaraz nazwanego „kanadyjskim Denver" — nieco na wyrost,
kolej żelazna, rozpoczęto więc budowę kolei transkontynen- jeśli zważyć, że liczyło 107 domów, gdy prawdziwe amerykań­
talnej — Canadian Pacific Railway, CPR. skie Denver miało już 100 000 mieszkańców). Do leżącego na
CPR była sztandarowym przykładem „Polityki Kanadyj­ północy Edmonton uruchomiono linię dyliżansu. Powinna to
skiej" w działaniu. Było to przedsięwzięcie prywatne, lecz być boczna linia kolejowa, ale na to nie było pieniędzy. CPR
finansowane z budżetu państwa. Członkowie rządu, a i czołowi stanęła na progu bankructwa.
politycy wszystkich partii, jednocześnie pełnili różne funkcje Powodem budowy kolei donikąd i nie przynoszącej zysków,
w CPR i powiązanych z nią przedsiębiorstwach. Zarząd kolei była jej rola strategiczna. Na prostej jak strzała linii transkon-
rewanżował się politykom opłacaniem kampanii wyborczych. tynentalnej zależało Wielkiej Brytanii, dla której miała to być
Mimo tych powiązań i pompowania w nią pieniędzy z budżetu, alternatywna droga do Indii i Chin, ważna na wypadek
Canadian Pacific permanentnie tkwiła w kłopotach finan­ zablokowania Kanału Sueskiego. Jak obliczano, przejazd koleją
sowych. Oprócz złego zarządzania i przeznaczania środków przez południową Kanadę miał umożliwić podróż do Chin
na cele pozagospodarcze, były jeszcze ich dwie przyczyny. o 2 dni krótszą w porównaniu z drogą przez Kanał Sueski,
16 17
albo o 16 dni, gdyby Kanał został zamknięty. W każdym koleją przez USA), powiązane gospodarczo z bliższymi i lepiej
wypadku Brytyjczycy wyprzedzaliby na tej trasie europejskich rozwiniętymi Stanami Zjednoczonymi. James Wickes Taylor,
rywali, a nawet Rosjan. przedstawiciel Departamentu Skarbu na zachodzie Kanady,
Chodziło jednak nie tylko o imperialne interesy Wielkiej który na zlecenie Sewarda miał w 1861 roku ocenić możliwość
Brytanii, lecz o sprawy Kanadyjczykom znacznie bliższe. przyłączenia go do USA, podsumował krótko: „Wystarczy
Canadian Pacific była drogą rokadową na wypadek agresji nadstawić koszyk, a dojrzały owoc sam do niego wpadnie".
ze strony Oceniał, że „z 30 000 Europejczyków, którzy mieszkają na
zachód od Wielkich Jezior, 90 procent pragnie przyłączenia
STANÓW ZJEDNOCZONYCH, do USA", a gdyby ktoś miał obiekcje, to sama milicja stanu
Minnesota wystarczy, aby „zdobyć, okupować i zająć" teryto­
które były chętne do przyłączenia jeśli nie całej Kanady, to rium Kanady aż po jezioro Winnipeg. Z poparciem dla jego
chociaż jej części. Myśl ta była starsza niż same Stany tez pospieszyli mieszkańcy leżącej na zachodnim wybrzeżu
Zjednoczone (pojawiła się już na Kongresie Kontynentalnym Kanady Kolumbii Brytyjskiej, którzy zwrócili się z petycją do
w 1775 r.), i choć Kanada nie wzięła udziału w amerykańskiej prezydenta Lincolna o przyjęcie ich kraju do Unii. Granica
rewolucji, to od czasu Tomasza Jeffersona zjednoczenie było nad Pacyfikiem była już w 1859 roku widownią zbrojnej
trwałym elementem polityki USA. W 1811 r. prezydent John konfrontacji między USA a Anglią z powodu spornych wysp
Quincy Adams stwierdził: „Cały kontynent Ameryki Północnej San Juan3. W 1861 r. wojna Unii z Konfederacją i konieczność
wydaje się przeznaczony przez Boską Opatrzność do zamiesz­ niezadrażniania stosunków z Anglią nie pozwalała Lincolnowi
kania przez jeden naród, mówiący jednym językiem, wyznający na zbyt śmiałe kroki, więc nie skorzystał z nowej okazji. Jego
jeden system religii i zasad politycznych". Idea ta miała sekretarz stanu Seward jednak na zapas opracował plan
wyznawców także w Kanadzie; zwłaszcza w sferach mont­ zagospodarowania północnego zachodu Ameryki jako całości
realskiego biznesu żywa była myśl o „pokojowej i przyjaznej — włączając kanadyjskie ośrodki osadnictwa nad rzekami
separacji od Brytanii, i związku na równych prawach ze Red River i Saskatchewan, a z centrum politycznym i ad­
Stanami Zjednoczonymi", jak głosił ich Manifest Aneksji ministracyjnym w St. Paul w stanie Minnesota.
z 1849 roku4. Sekretarz stanu William Seward twierdził więc Przyłączenie terytoriów brytyjskich dałoby ogromny impuls
po prostu, że „jest planem Natury, aby cały ten kontynent rozwojowy zachodowi USA, więc nie tracono go z oczu.
prędzej czy później znalazł się w magicznym kręgu amerykań­ W 1866 roku na porządku obrad Kongresu USA stanęła
skiej Unii". W tym kręgu były już faktycznie zachodnie uchwała o przyjęciu Kanady do Unii. Nie było to realne
terytoria Kanady: odległe od metropolii i nie mające z nią wobec całej Kanady („Globe" z Toronto pisała całkiem
połączeń komunikacyjnych (z Toronto na zachód podróżowano proroczo, że „Amerykanie może kiedyś zechcą zaanektować
Księżyc"), ale jeśli chodzi o jej części, nie było niemożliwe.
4 Według nacjonalistycznego ruchu Canada First w takim związku W 1867 r. USA nabyły od Rosji Alaskę za 7,2 miliona
przewagę miałaby Kanada, dzięki wyższości rasowej, wynikającej z północ­
nego klimatu. „Jeśli klimat nie miałby wpływu na kształtowanie ras Dowódcą amerykańskiego garnizonu na wyspach San Juan był wtedy
— dowodził ideolog ruchu R. G. Haliburton — to dlaczego narody południowe kpt. George E. Pickett. który zdobył sławę jako dowódca „ataku Picketta"
zawsze stoją niżej i są podbijane przez ludzi z północy?" 3 lipca 1863 roku pod Gettysburgiem.
- — Baloche 1885