Baş Veren Inkılapçı - Ali Suavi

110 Pages·1997·0.45 MB·Turkish

by  Falih Rıfkı Atay

http://genclikcephesi.blogspot.com
paylaşım: enginel
B A Ş V E R EN İNKILÂPÇI
http://genclikcephesi.blogspot.com
Dizgi - Baskı - Yayımlayan:
Yenigün Haber Ajansı
Basın ve Yayıncılık A.Ş.
Ağustos 1997
http://genclikcephesi.blogspot.com
B A Ş V E R EN
İ N K I L Â P ÇI
( A Lİ SÜAVİ)
F A L İH R I F K I A T AY
Cumhuriyet GAZETESININ
OKURLARINA ARMAĞANIDIR.
http://genclikcephesi.blogspot.com
ÖNSÖZ
Ali Suavi der ki: "Türkiye kocamıştır ve can çe­
kişmektedir fikri yeni çıkma değildir. İngiltere Kra­
lı Birinci Charles'm sefiri Sir Thomas Roe, 1623 ta­
rihinde, Osmanlı Devleti'nin kocamış ve Türklerin
bitmiş olduğundan bahis ile, Türkiye'yi Avrupa dev­
letleri arasında taksim etmek layihasmı (tasarısını)
yazmıştır. Meşhur Volney de bu fikirleri neşretti. Hat­
ta bu mesele hakkında yazmış olduğu kitap General
Bonaparte'm elinden düşmezdi. Volney'den sonra bu
fikir Avrupa'da yayıldıkça yayıldı. Hatta geçen sene
göçen meşhur Lamartine de bu itikatta idi. Şimdiler­
de ise Türkiye'yi beş devlete taksim eden haritalar,
Paris'in her sokağmda satılmaktadır. Şurası bilinme­
lidir ki, Türkiye kocamıştır fikri Avrupa'ya girdiğin­
den beri, buna karşı bu memlekette, Türkiye gençtir
fikri doğmuştur. Bu gençlik fikrinde olanların bizce
en tanınmışı Köprülüzade Fazıl Paşa'dır ki, 'Her sı­
nıf tebaaya emniyet', 'Vergi tayin etmek', 'Asker ter­
tip etmek' gibi Gülhane Hattı esaslarını, 1108'de
5
http://genclikcephesi.blogspot.com
(1792), 'Nizam-ı-Cedid' namı ile ilan etmiştir. Do­
ğup da hâlâ bir ehliyetli taya (çocuk bakıcısı erkek)
eline düşmeyen bikes (kimsesiz) Tanzimat ise Fazıl
Paşa'nm ana kanuna düşürdüğü 'Nizam-ı-Cedid'den
ibarettir.' (1)
Bizim inkılap tarihimiz, Osmanlı devlet ve halk
adamlarının ilkuyannuşlanndan "Batıp göçme" teh­
likesinin sezildiği ve "Yenilenip kurtulma" ihtiyacı­
nın duyulduğu günlerden başlamaktadır. Ali Suavi'ye
göre bu savaşın tarihi iki buçuk asrı geçiyor ve her
devirde ayn bir karakter taşıyor.
1878'de kırk yaşmda fikri ve davası uğruna ba­
şını veren Ali Suavi de bundan yetmiş beş yıl önce­
ki "Genç Osmanlılar" devrinin adamıdır.
"Hind" adlı kitabımın ön sözündeki bir hikâye­
yi tekrarlamak istiyorum. Japon kurtuluş tarihini ya­
zanlar, bunun başlangıcım 1771 yılı Martı'mn dör­
düncü gününe kadar götürürler: "O gün iki Japon ta­
lebesi Sugita Gempaku ve Maeno Riyotaku, bir ka­
tilin cesedini parçalayıp, insan vücudunun Hollanda
anatomi kitaplarının yazdığı gibi olduğunu göstere­
rek Garp ilminin üstünlüğünü ispat ettiler." Demek
ki Japon kurtuluş davası, Çin medresesinin karanlı-
(1) Ulûm (Bilimler) gazetesi, ikinci cilt, salya 789. Tırnak için­
deki fıkraların mesuliyetini yazarına bırakıyoruz.
6
ğı içine müspet ilimler ışığını tutarak ileri atılmıştır.
Arap medresesine karşı bu zafer bizde ancak yirmin­
ci asrın ilk yirmibeş yılı içinde kazamlabilmiştir (2).
Osmanlı devletinin garp alemi önünde yıkılıp gide­
ceğini anlamakta Japonlardan çok önce, tam çarele­
rini bulmakta ise bir buçuk asır soma geliyoruz. 31
Martta (1909 gericilik olayı günü) mektebe gider­
ken çantamdaki resimli kitaplar parçalanmıştır. Oku­
duğum üniversitede hür tefekkürden eser yoktu. İlk
Kuvayi Milliye Meclisi Anadolu'da yüzlerce medre­
se açmıştır ve resim dersini yasak etmiştir.
Coğrafyanın, Osmanlı saltanatım halk katışıklı­
ğının, Islahatçılardaki anlayış darlığının, aman ver­
mez iki büyük düşmanla ara vermez harplerin, Sa­
ray, Babıâli ve fikir adamlarındaki türlü zaafların bu
gecikmede esaslı tesiri olmuştur. Bununla beraber,
Türk inkılabının kökleri bu uzun geçmişin bağrında-
dır ve her devirde Türk kurtuluşu için doğru fikirler
ve asil duygularla kalpleri çarpanlar, Türk kortulu-
şunun müjdecileridir.
İsmail Hami Danişmend'in "Ali Suavi'nin Türk­
çülüğü" adlı broşürünü okuduktan sonra, bu inkılap­
çı) Bu eseri bir hayli önce yazmıştım. Bugünden daha iyimser-
mişim.
7
çının hayat ve eserini öğrenmek istedim. Milli Eği­
tim Bakanlığı Müsteşarı dostum İhsan Sungu'dan
"Ulûm gazetesi koleksiyonu ile Ali Suavi'nin
Paris'te çıkardığı Türkçe ve Fransızca eserleri aldım,
okudum.
O devrin Osmanlı rüştiyelerinde ve medresele­
rinde kendi kendini yetiştiren bir adam, Arapça ve
Farsçası ile ne kadar öğrendiğini bilmediğimiz Fran­
sızca ve İngilizcesi ile nasıl bir tefekkür nizamı ku­
rabilir? Vaktiyle şöhretlerinden geçilmeyen çağdaş­
larının en tanınmışlarından hangisinin eserini, yer y-
er, çocukça bulmuyoruz? Namık Kemal'in bir kita­
bını zevkle ve kanarak okuyabiliyor muyuz? Hatta
Edebiyat-ı-Cedide'nin eskiden o kadar sanldığımız
ciltlerine yıllardan beri el sürebiliyor muyuz? Han­
gisi tezattan tezata düşmez? Ne yapalım ki onlar da­
ha eskilerinden, biz de onlardan geliyoruz.
8
En çok ışık veren
Bütün bunlar arasında geleceğe doğru en çok ışık
veren Ali Suavi'dir. İlk Türkçüdür. İlk Türkçecidir.
Hatta laisizm prensiplerini ilk ortaya atan odur. Os­
manlı saltanatının kurtuluşu üzerine müspet teklifle­
ri de onun yazılarında okudum.
Bu küçük eseri dosyalarımın arasında saklayıp
duruyordum. İnönü Ansiklopedisi'nin ikinci cildinin
onuncu fasikülünde Ali Suavi fıkrasını okuyunca not­
larımı neşretmek şurası geldiğine hükmettim. Ansik­
lopedideki fıkrayı kirnin yazdığını bilmiyorum. Bu bir
kısa hal tercümesidir. Ali Suavi Çankırı'nın Çay kö­
yünden İstanbul' a gelerek kâğıt mühreciliği (yazılma­
ya hazırlama) yapan Hüseyin Efendi'nin oğludur.
Aksaray'da doğmuştur. Mekteplerde ve medreseler­
de okumuştur. Rüştiye öğretmenliği rnıtihanlarmı bi­
rincilikle kazanmıştır. Simav ve Bursa rüştiyelerinde
hocalık etmiştir. İstanbul'a dönerek bir müddet son­
ra Filibe rüştiyesine tayin edilmişse de orada cemaat
teşkilatı yaptığı için azledilmiştir. Tekrar İstanbul' a ge­
len Suavi Muhbir gazetesinde heyecanlı makaleler
yazmaya ve camilerde vaazlar vermeye koyulmuştur.
Yazıları ile vaazlarından bir kısmı iyi karşılanmadığı
için Kastamonu'ya sürülmüştür. 1869'da buradan Av­
rupa'ya kaçarak Mısırlı Mustafa Fazıl Paşa'mn Genç-
9
Osmanlıları araşma katılmıştır. Londra'da Muhbir ve
Paris'te Ulûm gazetelerini neşretmiştir. Alman ordu­
ları Paris'e yaklaştığı vakit, Lyon'a giderek "Muvak­
katen" adı altmda bir küçük gazete çıkarmıştır. Be­
şinci Murad tahta çıkınca İstanbul'a gelerek Basiret
gazetesinde çalıştığı sırada Mekteb-i-Sultani (Galata­
saray Lisesi) müdürlüğüne geçirilmiştir. Abdülhamid
kendisini bu müdürlükten azletmiş, altı ay işsiz kal­
mıştır. Beşinci Murâd'ı tekrar tahta çıkarmak için giz­
li bir cemiyet kurmuş ve 20 Mayıs 1878'de 500 kadar
Rumeli muhaciri de Çırağan Sarayı'na hücum etmiş­
tir. Beşinci Murad'ı dairesinden çıkarmış iken, vaka
yerine yetişen Beşiktaş Muhafızı Hasan Paşa'nın so­
pası ile ölmüştür. Yıldız yakınlarında gömülü ise de
mezarı belli değildir.
Fıkra Ali Suavi'nin "Zeki, heyecanlı ve atılgan"
olduğunu, Türk tarihine, dine ve felsefeye dair küçük
kitapları, siyasi ve milli meselelere dair türlü yazıla­
rı bulunduğunu, Paris'te Ulûm gazetesine ekleyerek
forma forma çıkarmaya başladığı ve ancak 80 sayfa­
lık bir kısmı neşrolunabilen Kamus-ül-Ulûm vel-ma-
arifi'nin (Bilim ve Eğitim Sözlüğünün) bizde ilk re­
simli ansiklopedi olduğunu söyler. Fakat fıkrada Mek-
teb-i-Sultani'ye tayin edilmesinin sebebim, Basiret
gazetesinde Mithat Paşa aleyhindeki yazılarının hoşa
gitmesi ve azledilmesinin sebebini de bazı taşlan ha­
reketleri ile beraber idaresizliği olarak gösterir.
10