balkan antantı, balkan paktı ve türkiye

196 Pages·2011·6.32 MB·Turkish

T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
YAKINÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

BALKAN ANTANTI, BALKAN PAKTI VE TÜRKİYE

SALİH IŞIK

TEZ DANIŞMANI
YRD. DOÇ. DR. BÜLENT ATALAY

EDİRNE 2011

i
TEZİN ADI: BALKAN ANTANTI, BALKAN PAKTI VE TÜRKİYE
HAZIRLAYAN: SALİH IŞIK

ÖZET
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Avrupa’da barış antlaşmaları ile
oluşturulan Versailles düzeni, Avrupa’nın siyasi haritasını yeniden şekillendirmiştir.
Fakat yeni düzen, savaşta tam olarak istediğini elde edememiş ve mağlup olarak
ayrılmış olan devletlerin dış politikalarında revizyonist bir tutum izlemelerine sebep
olmuştur. Zamanla bu revizyonist politikaların Balkanları da tehdit altına alması ve
1929 Dünya Ekonomik Krizi gibi nedenler, Balkan Devletleri arasında işbirliği
yapılmasını zorunlu hale getirmiştir.
Balkanlar’da işbirliğinin sağlanması adına Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan,
Yugoslavya, Romanya ve Arnavutluk arasında 1930-1933 yılları arasında ardı ardına
dört Balkan Konferansı düzenlenmiştir. Balkan Konferansları, Balkan Antantı’nın
zeminini oluştururken; 1934 yılında Atina’da Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve
Romanya arasında, “Türkiye’nin katılmış olduğu çok taraflı ilk savunma antlaşması”
olan Balkan Antantı imzalanmıştır. Fakat Türkiye haricindeki Antant ülkelerinin,
İkinci Dünya Savaşı’nda Alman işgaline uğramasının ardından Balkan Antantı
geçerliliğini yitirerek sona ermiştir. Türkiye ise İkinci Dünya Savaşı sırasında takip
ettiği tarafsızlık politikası sayesinde savaş dışında kalmayı başarmıştır.
Savaş sonrasında oluşan iki kutuplu dünyada tercihini NATO üyeliğiyle
birlikte Batı dünyasından yana kullanan Türkiye; hem Balkanlar’da Sovyet
yayılmacılığına karşı güvenliğini sağlamak, hem de ABD tarafından öngörülen plan
çerçevesinde Yunanistan ve Yugoslavya ile birlikte SSCB’yi güneyden çevrelemek
amacıyla 1953 yılında Ankara’da Balkan Paktını imzalamıştır. Balkanlar’da
güvenliğin sağlanması adına Balkan Antantı’ndan sonraki ikinci deneme olan Balkan
Paktı, 1954’te Yugoslavya’nın Bled şehrinde imzalanan ikinci bir antlaşma ile İttifak
haline getirilmesine rağmen, Yugoslavya’nın tarafsızlık politikasına yönelmesi ve
ii
Kıbrıs meselesi yüzünden Türk-Yunan ilişkilerinin 1950’li yılların ortalarından
itibaren bozulması üzerine kısa sürede işlevini yitirerek tarihe karışmıştır.
Anahtar Kelimeler: Balkan Antantı, Balkan Paktı, Revizyonizm, NATO
iii
THE NAME OF THE THESIS: BALKAN ENTENTE, BALKAN PACT AND
TURKEY
AUTHOR: SALİH IŞIK

ABSTRACT
Following the I.World War, Versailles order which was formed with the
several peace treaties in Europe, reshaped the political map of Europe. But this new
order, caused to follow a revisionist attitude in the foreing policies of the countries
which could not get what they really wanted in the war and also which were defeated
in the war. In the course of time, these revisionist policies also threatened the
Balkans and Great Depression which occurred in 1929. All these reasons made the
cooperation among the Balkan Countries inevitable.
For the sake of ensuring the cooperation in the Balkans, four Balkan
Conferences were organize done after the other among the countries Turkey, Greece,
Bulgaria, Yugoslavia, Romania and Albania between the years 1930-1933. While
Balkan Conferences constituted the base of Balkan Entente, Balkan Entente which
was “the first multilateral defense treaty that Turkey attended” was signed among the
countries Turkey, Greece, Yugoslavia and Romania in 1934 in Athens. But, after the
other Entente members expect for Turkey was occupied by Germany in the II.World
War, Balkan Entente ended by losing its validity. Turkey, on the other hand,
succeeded remaining out of the war thanks to pursuing the neutrality policy during
the II.World War.
After the war , two sides of political polarization occurred in the world and
Turkey chose to be a side of Western World with its NATO membership. Therefore,
it signed Balkan Pact in Ankara in 1953 in order to ensure security against the Soviet
expansionism in the Balkans and to encompass Soviet Union from the south with
Greece and Yugoslavia within the frame of the plan envisaged by the USA. For the
sake of maintaining security in the Balkans, as the second attempt after Balkan
Entente, was signed in Bled in Yugoslavia in 1954 as the second treaty. Although
this treaty made Yugoslavia alliance, Yugoslavia followed the neutrality policy and
iv
relations between Turkey and Greece deteriorated because of Cyprus matter in the
mid 1950s. As a result, Balkan Pact lost its function in a short time and vanished.
Key Words: Balkan Entente, Balkan Pact, Revisionism, NATO
v
ÖNSÖZ
“Balkan Antantı, Balkan Paktı ve Türkiye” isimli tez hazırlanırken konu ile
ilgili kitaplar, makaleler, yüksek lisans ve doktora tezleri incelenmiş olup, ayrıca
konunun dönemin basınında nasıl yankı bulduğunun öğrenilmesi amacıyla, dönemin
belli başlı gazeteleri taranmıştır.
Kaynak temin edilmesi amacıyla yükseköğretim öğrencilerine açık olan
İstanbul, Marmara ve Boğaziçi Üniversitesi Kütüphaneleri, Beyazıt Devlet
Kütüphanesi, Taksim Atatürk Kitaplığı, İSAM Kütüphanesi ile Ortadoğu ve Balkan
İncelemeleri Vakfı (OBİV) Kütüphanesi’nden yararlanılmıştır. Ayrıca çalışma
yapabilmek için özel izin gerektiren Harp Akademileri Kütüphanesi için
Genelkurmay Başkanlığı İletişim Daire Başkanlığı’ndan; Dışişleri Bakanlığı Arşivi
için Dışişleri Bakanlığı İstanbul Temsilciliği’nden; İçişleri Bakanlığı Arşivi’nden
yararlanabilmek için ise İçişleri Bakanlığı’ndan izin talep edilmiştir. Genelkurmay
Başkanlığı İletişim Daire Başkanlığı tarafından Harp Akademileri Kütüphanesi’nde
yararlanılmasına izin verilirken, Dışişleri Bakanlığı İstanbul temsilciliği tarafından
verilen cevapta Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde çalışma imkanının olmadığı (Bkz.
EK-1 ve EK-2) belirtilmiştir. İçişleri Bakanlığına yapılan çalışma talebi hakkında ise
cevap alınamamıştır.
Giriş kısmı, Balkan Antantı ve Balkan Paktı isimli bölümlerden oluşan bu
çalışmanın birinci bölümünü oluşturan Balkan Antantı, 1934 yılında imzalanmıştır.
Fakat konunun daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla ilk bölüm Birinci Dünya Savaşı’nın
çıkışından itibaren anlatılmaya başlanmış olup, savaş sonrasında Avrupa’daki ve
Balkan ülkelerindeki genel siyasi durumlara yer verilmiştir. Sonrasında Balkan
Antantı’nın imzalanmasına giden süreçte yaşanan gelişmelere, Balkan Antantına
değinilmiş ve Antantın, Türk ile yabancı basın ve kamuoyundaki yankılarına yer
verilmiştir.
Tezin ikinci ve son bölümünü oluşturan Balkan Paktı bölümü ise; İkinci
Dünya Savaşı’nın başlaması ile birlikte anlatılamaya başlanmış olup, savaş sırasında
Avrupa’daki ve diğer kıtalardaki siyasi durum genel olarak anlatılmaya çalışılmıştır.
vi
Ayrıca Balkan Paktı’nı oluşturan Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya’da İkinci
Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından, Paktın imzalanmasına kadar geçen
sürede yaşanan gelişmelere değinilmiştir. Daha sonrasında ise Balkan Paktı’nın ve
İttifakı’nın maddeleri ile içeriği irdelenip, dönemin belli başlı gazetelerinde Paktın
yankılarına değinilmiştir.
TBMM tarafından çıkarılmış olan Soyadı Kanunu’na tezin yazımı sırasında
dikkat edilmiştir. Bu doğrultuda tezde ismi geçen tüm Türkiye Cumhuriyeti
vatandaşlarının soyadlarının yazımına, Soyadı Kanunu’nun çıkmış olduğu 21
Haziran 1934 tarihinden sonra meydana gelmiş ve tezde anlatılan olaylarda yer
verilmiştir. Bu tarihten önce anlatılan olaylarda ise kişilerin o dönemdeki Gazi, Paşa,
Bey ..vb ünvanları kullanılmıştır.
Tezde yararlanılmış olan Bulgarca kaynakların çevirileri annem Saniye Işık
ve babam Bahri Işık tarafından yapılmış olup; tez konusunun belirlenmesinde
yardımcı olan Tarih Bölümü Öğretim Üyesi ve Edebiyat Fakültesi Dekanı hocam
Prof. Dr. İlker Alp’e ve tezimin içeriğinin belirlenmesi ile yazım safhalarında
karşılaştığım zorluklarda sorularıma cevap vererek yön gösteren tez danışmanım
Yrd. Doç. Dr. Bülent Atalay’a teşekkürü bir borç bilirim.
Bu Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından
desteklenmiştir. Proje No: 2010-09
Salih Işık
İstanbul 2011
vii
İÇİNDEKİLER
ÖZET…………………………………………………………………….i
ABSTRACT…………………………………………………………....iii
ÖNSÖZ………………………………………………………………….v
İÇİNDEKİLER……………………………………………………….vii
KISALTMALAR……………………………………………………..xii
GİRİŞ……………………………………………………………………1
A. BALKANLAR.........................................................................................................1
1. Balkan Yarımadası’nın Sınırları ve Fiziki Yapısı……………………………….1
2. Balkanlar’ın Jeopolitik ve Jeostratejik Önemi…………………………………..3
3. 1914’e Kadar Balkanlar’ın Kısa Tarihçesi……………………………………...4

I.BÖLÜM
BALKAN ANTANTI
A. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE SONRASINDA AVRUPA İLE
BALKANLAR’DAKİ SİYASİ DURUM (1914-1934)……………………………..12
1. Birinci Dünya Savaşı (1914-1918).....................................................................12
2. Savaş Sonrası Avrupa Devletlerinde Siyasi Durum…………………………...14
3. Savaş Sonrası Türkiye ve Balkan Devletlerinde Siyasi Durum………………..16
a. Türkiye……………………………………………………………………...16
b. Yunanistan………………………………………………………………….20
c. Bulgaristan………………………………………………………………….22
d. Romanya……………………………………………………………………23
e. Arnavutluk………………………………………………………………......24