ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ έΤΙΕΝΝΕ BALIBAR

434 Pages·2015·13.56 MB·Greek

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ
ΤΟΥ
έΤΙΕΝΝΕ BALIBAR
*
1/
4o. eur.
./
/
© Μιχάλης Μποερτσίδης, Ιωάννινα 2006
ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΠΑΡΤΣΙΔΗΣ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ
ΤΟΥ
ETIENNE BALI BAR
ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ
h
ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2006
Συμβουλευτική Επιτροπή:
1. Παναγιώτης Νούτσος (επιβλέπων)
i
2. Ευθύμιος Παπαδη μητριού
3. Διονύσιος Δρόσος
ΙΑ •ψ Tt £·>■«'
*
Λ
«Η έγκρισις διδακτορικής διατριβής υπό του Τμήματος Φ.Π.Ψ. της Φιλοσοφικής Σχολής του Πα­
νεπιστημίου Ιωαννίνων δεν υποδηλοί αποδοχήν των γνωμών του συγγραφέως».
(Ν. 5343/32, άρθρο 202/2)
?9i -'··V. ΛΤΑ.' ;
T'S-.- ;-;....- ■ ■·>. '"ντ ■■-v... .i>, v X : C ' .. . · .. ■ 1·ί|* *'
■% & fv i‘N* »v! ΙΙ;:ί:$;ΛΜ'Πϊΐα>'; ,,..,,4.;...:,^.,. ·'.. ..; '^ Μ · \ ΑμΙ··;;||ί'^ Μ
**- '-? ·'■ ■■'. · it/ ,;:Vv!
.ν„-.·νν,Η ν'- ..··<?. ί«·.;.ι 'ήνώΐ'4:··^ ,
,?,ί Η *> ;'νΐΡ·ΗΤη > ^ ,Γ’ JtV· ,-· ·«· - · :·Λ·'··"' · *··.. .·;·' , - .ν:ί^'·ΐ:^||^γ·ν> \·* V·
Λ:·Ϋ' ν·ν■
J.‘. 1 ■ ■ ,· . V;::. ; ;>Vj . .jiV:! Mr
. £ . a h /r>£?>£ ? - a :
£- ‘ · ■ ·.. ';i· · ’ ·■ » J. '· ’■P* ?-S?Wrt-K *;·λ1Γ' ?£? : ■·Γ·’Ι;>. -.. ... .“:*· &f.· '.·· '.. '; ., · '·.; .. ; *>I ■* = .·, ,v■ ’ ·" . · j'"' - . Λ ■ ’’ ' .A* ί**-·. \ ·. · ' · λ-
E '■: '= ctv- ■ ]?ί/Λ· ·-■:- ":i. .· ■ ''^5':·^··' .-■■ ^;
v...
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
ΕΙΣΑΓΩΓΗ........................................................................................................17
Φιλόσοφος «εν ενεργεία»;...........................................................................25
1. ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΥΝΘΕΤΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ...................................................33
1.1 Η αναθεμελίωση του Μαρξισμού.................................................36
1.1.1 Η κρίση και οι «άλλοι» Μαρξισμοί......................................37
1.1.1.1 Κρίση του μαρξισμού και κρίση της πολιτικής......41
1.1.2 Η ανάκτηση της ιστορικής συνθετότήτας..............................43
1.1.2.1 Η ενσωμάτωση της πάλης των τάξεων
στην πολιτική.......................................................................50
Τ.2 Η αποδυνάμωση του Κράτους και η πολιτική.............................54
1.2.1 Ένας «ευρύς» ορισμός του κράτους.....................................55
1.2.1.1 Το δίκαιο της δύναμης και η ηγεμονία.................61
1.2.1.2 Η κρίση νομιμοποίησης.........................................65
1.2.3 Η «σύνθετη ισχύς»...............................................................67
1.3 Η «άλλη» νεωτερικότητα-παγκοσμιοποίηση.................................70
1.3.1 Η «δεύτερη νεωτερικότητα».................................................71
1.3.2 Η πραγματική καθολικότητα.................................................76
1.3.3 «Τέλος» ή επανέναρξη της πολιτικής;...................................81
1.4 Συμπεράσματα..................................................................................84
2. Η ΚΙΝΗΣΗ ΕΠΙ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ............................................................. 87
2.1 Η ταλάντευση της ιδεολογίας....................................................... 91
2.1.1 Η υλιστική έννοια της ιδεολογίας.............................................. 92
2.1.2 Η αστάθεια της ιδεολογίας, συστατική έννοια του υλισμού....... 95
2.1.3 Η ταλάντευση της «κυρίαρχης ιδεολογίας»................................ 110
2.1.3.1 Κυριαρχία πέρα από την εξουσία...................................... 111
2.1.3.2 Κυριαρχία χωρίς τον κυριαρχούμενο;................................ 119
2.1.3.3 Ο ρόλος των κυριαρχούμενων.......................................... 123
'r 2.1.4 Η ταλάντευση μεταξύ θεωρίας-πρακτικής................................. 126
2.J.4.1 Μια ορθολογική «κοσμοαντίληψη»................................... 130
2.1.4.2 Η σκέψη των μαζών ως απόλυτη συνείδηση.................... 134
2.1.4.3 Διακοπή της ταλάντευσης του Μαρξ: η έννοια
της παραγωγής............................................................................... 141
2.1.4.4 Καταμερισμός εργασίας ή πνευματική διαφορά;................ 145
2.1.4.5 Η αντίφαση του Althusser, η «καθαρή» πρακτική............ 148
2.1.4.6 Από την ταλάντευση στο δ ι αμεσολαβ η τικό
ρόλο της ιδεολογίας................................................Ιι..................... 151
9
2.2 Η ολοκλήρωση της υποκειμενοποίησης-υποταγής...................153
2.2.1 Μια ιστορία των φιλοσοφικών σχημάτων της sujetioti..............154 *
2.2.2 Η «εύθραυστη» υποκειμενοποΐηση και το εσωτερικό όριο..........172
2.2.3 Η συμβολική καθολικότητα........................................................178
2.2.3.1 Το νέο σχεσιακό ιδεώδες......................................................183
2.2.4 Η «αδυναμία» υποκειμενοποίησης σήμερα και
οι ασυμβατότητες.................................................................................185
2.3 Η μεσολάβηση της πολιτικής........................................................188
2.3.1 Η πολίτική μέσα και πέρα από το Κράτος..............................191
2.3.1.1 Κράτος, κόμμα ως κέντρο της πολιτικής;..........................192
2.3.1.2 Η υπέρβαση του δυϊσμού Κοινωνίας-Κράτους.................202
2.3.2 Η πολίτική ως μεσολάβηση και θεσμοθέτηση............................207
2.3.2.1 Η κοινωνική σχέση...........................................................211
2.3.2.2 Η κοινωνικότητα-ο αμφίσημος δεσμός............................215
2.3.2.3 «Η επικοινωνία είναι πολίτική».......................................218
2.3.3 Η ιστορικότητα της πολίτικης...................................................221
2.3.3.1 Η πολίτική ως ιστορικός μετασχηματισμός......................223
2.3.3.2 Η βία των ταυτοτικών συγκρούσεων...............................230
2.3.3.3 Η έννοια της πολιτικής ως πολίτοφροσύνη......................235
2.3.4 Η αναδρομική αναθεμελίωση της πολίτικης ως
πολίτοφροσύνη..........................................................................241
2.4 Συμπεράσματα................................................................................249
3. Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΡΙΟΥ................... 253
3.1 Για τη διατομικότητα.....................................................................257
3.1.1 Ο αρνητικός ορισμός............................................................259
3.1.2 Από την ατομικότητα στη διατομικότητα............................268
3.1.3 Ο θετικός ή κατασκευαστικός ορισμός................................271
3.1.3 Ερευνητικές προοπτικές της διατομικότητας......................277
3.2 Για την Ιστορικότητα.....................................................................280
3.3 Προς μια διαλεκτική της εμμένειας.............................................300
3.3.1 Δομική αιτιότητα εκ νέου....................................................300
3.3.2 Η ιστορικοποίηση της διαλεκτικής.......................................305
3.3.3.Η παράξενη σπινοζική «διαλεκτική»....................................306
3.3.4 Μαρξ: η ιστορικότητα της αντίφασης..................................309
3.3.5 Foucault και ιστορικότητα του συμβάντος...........................314
3.4 Συμπεράσματα................................................................................319
4. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ............................................................321
4.1 Για μια «ιστορία της αλήθειας»....................................................324
4.1.11δεο-λογία και αλήθεια.........................................................331
4.1.1.1 Τα «πολιτεύματα της αλήθειας»..............................337
4.1.1.2 Η αμφισημία (equivodte) της αλήθειας....................342
4.1.1.3 Η μεσολάβηση της ιδεολογίας................................346
10
4.1.2 Η αναθεμελίωση της τομής..................................................355
4.1.2.1 Το «σημείο μη επιστροφής»....................................359
4.1.2.2 Αναδρομικότητα και «επιστροφή στα αδιανόητα»... 364
4.1.2.3 Από την τομή στην τοπική.....................................371
4.2 Ο μετασχηματισμός της φιλοσοφίας.............................................375
4.2.1 Η παρούσα κατάσταση στη φιλοσοφία..................................376
4.2.2 Η γραφή ως φιλοσοφική πρακτική στον Μπαλιμπάρ.............381
4.2.3 0 διπλός μετασχηματισμός της φιλοσοφίας..........................386
* 4.2.4 Το αμφίσημο καθολικό..........................................................392
4.3 Φιλοσοφία και πολιτική...................................................................395
4.3.1 Μια φιλοσοφία μέσα στη ιστορία..........................................401
4.3.2 Πολιτική (και) Φιλοσοφία;....................................................404
4.4. Συμπεράσματα.................................................................................410
5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.....................................................................................413
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....................................................................423
SUMMARY.........................................................................................................439
//
11

9
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το ενδιαφέρον μου για τη φιλοσοφία συνόδευε από νωρίς τις άλλες πα­
νεπιστημιακές σπουδές μου καλύπτοντας ίσως πεδία που αυτές άφηναν ανέγγι-
χτα. Το ίδιο συνέβη σε πολλούς αξιόλογους νέους της εποχής μου στους οποί­
ους επιβλήθηκαν'τα κοινωνικά και επιστημονικά πρότυπα που κυριαρχούσαν
♦
τότε. Μεγαλώσαμε στο θετικιστικό κλίμα της απόλυτης υπερτίμησης των «θετι­
κών» κλάδων έναντι των «θεωρητικών», κλίμα το οποίο παραδόξως δεν μπορέ­
σαμε ποτέ να αρνηθούμε ίσως μάλιστα λόγω του έντονου ιδεαλισμού που μας
χαρακτήριζε. Έτσι, ένα σημαντικό ποσοστό νέων οδηγήθηκε στην εκατόμβη
ενός ανικανοποίητου πάθους. Ταυτοχρόνως, η πνευματική μου άνδρωση σε μια
περίοδο έντονων κοινωνικών, ιδεολογικών και πνευματικών αντιπαραθέσεων και
συζητήσεων στα τέλη της δεκαετίας του 70 και στη δεκαετία του ’80, κέντρι­
σαν ακόμη περισσότερο τη λανθάνουσα φιλοσοφική αναζήτηση-διερώτηση
μου. Η ιστορική καμπή στο τέλος του αιώνα πολλαπλασίασε τις αβεβαιότητες
και τα ερωτήματα αφήνοντας παράλληλα μετέωρα τα ιδεώδη. Σε τέτοιες περι­
πτώσεις η Φιλοσοφία μπορεί να αποτελέσει τον τόπο αυθεντικότερης πραγμά-
τευσης του υπολοίπου των παθών. Όχι βεβαίως με την ρομαντική ψευδαισθητι­
κή έννοια της καθολικότητας, αλλά με την αυθεντικότητα ενός τόπου επικοινω­
νίας μεταξύ γνώσης και πολιτικής. Το πάθος αυτό αποδείχτηκε αρκούντως ι­
σχυρό ώστε να επιχειρήσω να μετατραπεί σε «έργο».
Η πεποίθηση μου ότι η ένταξη σε μια πειθαρχία -κλάδο θα εξασφάλιζε
τη μετατροπή αυτή, με οδήγησε εκ νέου σε εγκύκλιες σπουδές στο Πανεπιστή-
‘ μιο Ιωαννίνων. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου στον Το-
i μέα Φιλοσοφίας του οικείου Τμήματος η συνάντησή μου με τον Καθηγητή
Παναγιώτη Νούτσο στάθηκε η αφορμή για την ιδέα της εκπόνησης της παρού­
σας εργασίας υπό τη μορφή διδακτορικής διατριβής. Το θέμα της προέκυψε
αβίαστα, κυρίως λόγω της μακροχρόνιας επαφής και ενασχόλησης με τη φιλο­
σοφική παράδοση της γαλλικής αλτουσεριανής σχολής.
13