bağımlı yaşlısına bakım veren aile üyelerine sunuş yolu ile verilen eğitimin bakım verme yeterliliği

343 Pages·2013·6.78 MB·Turkish

BAĞIMLI YAŞLISINA BAKIM VEREN AİLE
ÜYELERİNE SUNUŞ YOLU İLE VERİLEN EĞİTİMİN
BAKIM VERME YETERLİLİĞİ VE YAŞLI BAKIMI BİLGİ
DÜZEYİNE ETKİSİ
Dilek CİNGİL

Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı

Tez Danışmanı İkinci Tez Danışmanı
Prof.Dr.Sebahat GÖZÜM Prof.Dr.Said BODUR

Doktora Tezi-2013
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

BAĞIMLI YAŞLISINA BAKIM VEREN AİLE ÜYELERİNE
SUNUŞ YOLU İLE VERİLEN EĞİTİMİN BAKIM VERME
YETERLİLİĞİ VE YAŞLI BAKIMI BİLGİ DÜZEYİNE ETKİSİ

Dilek CİNGİL

Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı
Doktora Tezi

Tez Danışmanı İkinci Tez Danışmanı
Prof.Dr.Sebahat GÖZÜM Prof.Dr.Said BODUR

ERZURUM
2013

İÇİNDEKİLER
Sayfa No
TEŞEKKÜR………………………………………………………………………… V
ÖZET………………………………………………………………………………… VI
ABSTRACT…………………………………………………………………………. VIII
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ………………………………………. X
ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………………………………….. XI
TABLOLAR DİZİNİ……………………………………………………………… XII
1.GİRİŞ……………………………………………………………………………... 1
2.GENEL BİLGİLER……………………………………………………………… 8
2.1.Yaşlılık ve Etkileri 8
2.1.1. Dünya’da ve Türkiye’de Yaşlılık……………………………………………… 8
2.1.2. Yaşlılığın Tanımı ve Yaşlılarda Bağımlılık…………………………………… 9
2.1.3. Nüfusun Yaşlanmasının Aile ve Toplum Üzerine Etkileri……………………. 12
2.1.4. Dünyada ve Türkiye’de Evde Bakım Hizmetleri……………………………… 15
2.2. Yaşlıların Aile İçi Bakımı……………………………………………………… 19
2.2.1. Aile Bakım Vericiler ve Özellikleri…………………………………………… 21
2.2.2. Aile Bakım Vericilerin Yaşadığı Güçlükler…………………………………… 23
2.2.3. Aile Bakım Vericilerin Eğitim Gereksinimleri………………………………... 24
2.2.4.Aile Bakım Vericileri İçin Yaşlı Bakımına Yönelik Eğitimsel Müdahaleler….. 26
2.2.5.Aile Bakımının Yeterliliği ve Değerlendirilmesi……………………………… 28
2.3.Öğretim Stratejileri ve Sunuş Yoluyla Öğretim……………………………… 31
2.3.1. Öğretim Stratejileri……………………………………………………………. 31
3.MATERYAL VE METOT………………………………………………………. 38
I
3.1.Araştırmanın Şekli……………………………………………………………….. 38
3.2.Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman…………………………………………. 38
3.3.Araştırmanın Evreni ve Örneklemi………………………………………………. 39
3.4.Veri toplamada kullanılan formlar…………………………………………….. 43
3.4.1. Günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılık düzeyi değerlendirilmesi
(Barthel İndeksi)……………………………………………………………………… 43
3.4.2.Bakım verici ve yaşlı birey için tanımlayıcı soru formu………………………. 43
3.4.3. Yaşlı bakımı bilgi düzeyi değerlendirme testi………………………………… 44
3.4.4. Aile üyeleri tarafından verilen bakımı değerlendirme envanteri……………… 45
3.5.Verilerin toplanması……………………………………………………………… 47
3.6.Uygulama basamakları…………………………………………………………… 49
3.6.1.Anketörlerin veri toplama araçları ve deney grubuna verilecek eğitim
programı konusunda eğitimi…………………………………………………………. 49
3.6.2. Gözlemciler arası tutarlılık…………………………………………………….. 50
3.6.3.Katılımcıların seçimi…………………………………………………………… 50
3.6.4.Ön test………………………………………………………………………….. 51
3.6.5.Müdahale araçları……………………………………………………………… 51
3.6.6.Girişim…………………………………………………………………………. 51
3.6.7.Son test ………………………………………………………………………… 54
3.7.Araştırmanın değişkenleri………………………………………………………... 54
3.7.1.Bağımlı değişkenler……………………………………………………………. 54
3.7.2.Bağımsız değişkenler…………………………………………………………... 54
3.7.3.Kontrol değişkenleri…………………………………………………………… 55
3.8.Verilerin değerlendirilmesi………………………………………………………. 55
3.9.Etik ilkeler……………………………………………………………………….. 56
II
3.10.Araştırmada yaşanan güçlükler ve sınırlılıklar…………………………………. 56
3.11.Araştırma planı………………………………………………………………… 58
4.BULGULAR……………………………………………………………………… 59
4.1. Kontrol ve deney grubunun sosyodemografik özellikler açısından
değerlendirilmesi…………………………………………………………………….. 59
4.2. Kontrol ve deney grubunun bakıma ilişkin değişkenler açısından
değerlendirilmesi…………………………………………………………………….. 60
4.3. Çalışma grubunun sosyodemografik değişkenlerine göre bağımlı değişkenlerin
değerlendirilmesi ……………………………………………………………………. 62
4.4. Hipotezlerin sınanması………………………………………………………… 66
5.TARTIŞMA……………………………………………………………………… 71
6.SONUÇ VE ÖNERİLER……………………………………………………..… 85
KAYNAKLAR……………………………………………………………………… 87
EKLER……………………………………………………………………………… 107
EK-1. ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………… 107
EK-2. GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİNDE BAĞIMLILIK DÜZEYİ
DEĞERLENDİRİLMESİ (BARTHEL İNDEKSİ)……………………………… 108
EK-3. BAKIM VERİCİ VE YAŞLI BİREY İÇİN TANIMLAYICI
SORU FORMU……………………………………………………………………… 109
EK-4. YAŞLI BAKIMI BİLGİ DÜZEYİ DEĞERLENDİRME TESTİ………… 111
EK-5. AİLE ÜYELERİ TARAFINDAN VERİLEN BAKIMI
DEĞERLENDİRME ENVANTERİ……………………………………………… 117
EK-6. BİLGİLENDİRİLMİŞ OLUR FORMU………………………………….. 122
EK-7. BEYAZ MELEK FİLMİ YAPIMCI ELEKTRONİK POSTA İZNİ…… 123
EK-8. ETİK KURUL ONAY FORMU…………………………………………… 124
III
EK-9: TEZ ADI DEĞİŞİKLİĞİ ÖNERİLEN YÖNETİM KURULU KARARI. 125
EK-10:TEZ İÇİN KURUM İZNİ………………………………………………… 126
EK-11: AİLE BAKIM VERİCİLERİ İÇİN EĞİTİM MODÜLLERİ………….. 127
EK-12: ARAŞTIRMACININ YAŞLI BAKIMI İLE İLGİLİ ALDIĞI KURS
BELGELERİ………………………………………………………………..….…… 320
EK-13: ANTALYA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜNÜN EĞİTİM
MODÜLLERİNİN KULLANIMI İÇİN ARAŞTIRMACIDAN İZİN İSTEDİĞİ
RESMİ YAZI……………………………………………………………………….. 321
EK-14: AİLE BAKIM VERİCİLERİ İÇİN EĞİTİM MODÜLLERİ EĞİTİCİ
EĞİTİMİ KATILIM BELGESİ ÖRNEĞİ………………………………………... 322
EK-15: AİLE BAKIM VERİCİLERİ İÇİN EĞİTİM MODÜLLERİNDE
GÖRÜŞÜ ALINAN UZMANLAR………………………………………………… 323

IV
TEŞEKKÜR
Doktora tezimi tamamlamamda başından sonuna kadar değerli bilgi ve katkılarıyla
desteğini ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocalarım Sayın Prof. Dr. Sebahat
GÖZÜM’e ve Sayın Prof. Dr. Said BODUR’a sonsuz saygı ve şükranlarımı sunarım.
Doktora tezimde tez komite üyesi olarak akademik gelişimime değerli katkıları olan
hocalarım Sayın Doç. Dr. Dilek KILIÇ ve Doç. Dr. Ayşe OKANLI’ya, tez sınavında değerli
katkıları ile jüri üyesi olan Sayın Prof. Dr. Mehtap TAN’a ve Doç. Dr. Rabia
HACIHASANOĞLU AŞILAR’a;
Bu tezi 10102032 proje numarası ile destekleyen Selçuk Üniversitesi Bilimsel
Araştırma Projeleri Koordinatörlüğüne, eğitim modüllerini hazırlamada değerli bilgileriyle
yön veren Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi öğretim üyesi
Sayın Yard. Doç. Dr. Muhittin ÇALIŞKAN’a, modüller için uzman görüşünde değerli
katkıları olan danışmanlarım, tez komite üyeleri yanı sıra öğretim üyeleri Sayın Doç. Dr.
Naile BİLGİLİ’ye, Doç. Dr. Belgin AKIN’a, Yard. Doç. Dr. Makbule TOKUR’a, tezin
uygulama aşamasında kurumsal olarak destek veren Konya İl Sağlık Müdürlüğüne, Evde
Sağlık Hizmetleri Koordinasyon Birimine, Selçuklu Toplum Sağlığı Merkezi Mobil Evde
Sağlık Hizmetleri Birimine, Konya Eğitim ve Araştırma, Numune ve Beyhekim Hastaneleri
Evde Sağlık Hizmetleri Birimlerine,
Tezin anket, ölçek ve eğitimlerini uygulamamda yardımcı olan mezun öğrencilerim;
Ayşegül SARITAŞ, Betül YÜCEL, Cafer SARI, Fethullah ÇELİK, Fikriye Gamze ACAR,
Hacer BAŞ, Hacer SÜTÇÜ, Kadir ÖZYILMAZ, Mustafa UĞUZ, Soner AYAS, Yakup
DEMİR’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
V
ÖZET
Bağımlı Yaşlısına Bakım Veren Aile Üyelerine Sunuş Yolu İle Verilen Eğitimin
Bakım Verme Yeterliliği ve Yaşlı Bakımı Bilgi Düzeyine Etkisi

Amaç. Bu çalışma, bağımlı yaşlısına bakım veren aile üyelerine Ausubel’in sunuş yoluyla
öğretim stratejisi kullanılarak yapılan bireysel eğitimin, bakım verme yeterliliği ve yaşlı
bakımı bilgi düzeyine etkilerini değerlendirmek amacıyla deneysel araştırma deseninde
planlanmış ve şu hipotezler sınanmıştır; “bağımlı yaşlıların aile bakım vericilerine sunuş
yoluyla yapılan bireysel eğitim kontrol grubuna oranla aile bakımının yeterliliğini yükseltir.”
ve “bağımlı yaşlıların aile bakım vericilerine sunuş yoluyla yapılan bireysel eğitim kontrol
grubuna oranla bakım vericilerin yaşlı bakımı konusunda bilgi düzeylerini arttırır.”
Materyal ve Metot. Araştırma kapsamına Ocak-Nisan 2012 tarihleri arasında Konya Evde
Sağlık Hizmetleri Birimi’ne başvuran, en az 5 alanda bağımlı, 65 yaş ve üzerinde yaşlılar ve
bakım vericilerden kontrol grubuna 50, deney grubuna 52 kişi alınmıştır. Deney grubuna
Ausubel’in sunuş yoluyla öğretim stratejisi kullanılarak evlerinde 20 saatlik bireysel eğitim
yapılmıştır. “Aile Bakım Vericileri İçin Eğitim Modülleri” çerçevesinde; yaşlı beslenmesi,
ilaç kullanımı, bağımlı yaşlılarda bası yaralarının önlenmesi, vücut mekaniği ve egzersiz,
sıcak-soğuk uygulamalar, evde sağlık durumuna ilişkin tehlike belirtileri gibi konularda
eğitim yapılmıştır. Kontrol grubuna evde sağlık hizmetleri tarafından yapılan ziyaretler
dışında herhangi bir girişim yapılmamıştır. Araştırmanın verileri “aile üyeleri tarafından
verilen bakımı değerlendirme envanteri” ve “yaşlı bakımı bilgi düzeyi testi” ile
değerlendirilmiştir.
Bulgular. Yapılan müdahale kontrol grubuna göre deney grubunda “Yaşlı bakımı bilgisi”
“Bakım alanla ilgili bilgi düzeyi” ve “Kendisinden beklentiler” boyutunda daha fazla iyileşme
VI
sağlamıştır (p<0.001). Yaşanan güçlükler her iki grupta da azalma gösterirken kontrol
grubundaki fark anlamlıydı (p<0.05).
Sonuç. Bağımlı yaşlıların aile bakım vericilerine sunuş yoluyla yapılan bireysel eğitim
yaşlıya bakım verme bilgi düzeyini ve bakım verme yeterliliğini arttırmada etkilidir.
Anahtar Kelimeler: Aile bakım verici, aile bakım verme yeterliliği, bağımlı yaşlı, sunuş
yoluyla öğretim stratejisi, yaşlı bakım bilgi düzeyi.
VII