babanzâde ahmed naim'in “ilmü'n-nefs” PDF
Preview babanzâde ahmed naim'in “ilmü'n-nefs”
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi BABANZÂDE AHMED NAİM’İN “İLMÜ’N-NEFS” ADLI ESERİNİN TAHLİLİ VE ÇEVİRİ YAZISI Fatma YILDIZ (2501120170) Tez Danışmanı Doç. Dr. Recep ALPYAĞIL İstanbul 2014 Babanzâde Ahmed Naim’in “İlmü’n-Nefs” Adlı Eserinin Tahlili ve Çeviri Yazısı Fatma Yıldız ÖZ Fransız filozof Georges Lespinasse Fonsegrive’nin 1890’da Fransızca olarak Éléments de Philosophie adıyla yazdığı eserin ilk cildi olan Psychologie 1915 yılında Babanzâde Ahmed Naim tarafından İlmü’n-Nefs adıyla felsefe ders kitabı olarak okunması amacıyla Osmanlıcaya çevrilmiştir. 310 sayfa olan eserin orijinaline yaklaşık 100 sayfalık Lügatçe kısmı da ekleyerek 648 sayfalık bir eser oluşturan Babanzâde, Osmanlıcayı kullanan çağdaşı filozoflarla ortak bir felsefî dil oluşturmayı hedeflemiştir. Ahmed Naim, eseri sadece çevirmekle kalmamış; esere eklediği dipnotlar ve mülahaza-i mütercim başlıklarıyla bazen bizzat Fonsegrive’yi eleştirmiş; bazen din felsefesi konularına değinmiş; bazen de eserdeki kavramlarla ilgili tercihlerde bulunup yorumlar yapmıştır. “Babanzâde Ahmed Naim’in İlmü’n-Nefs Adlı Eserinin Tahlili ve Çeviri Yazısı” adlı konuyu çalışırken, tezimizi, Babanzâde Ahmed Naim, İlmü’n-Nefs’in Tahlili ve İlmü’n-Nefs’in Çeviri Yazısı olmak üzere üç ana bölümden oluşturduk. Babanzâde Ahmed Naim adlı bölümde, Ahmed Naim’in hayatı, eserleri, felsefî kişiliği; İlmü’n-Nefs’in tahlili kısmında; İlmü’n-Nefs’in genel özellikleri ve İlmü’n-Nefs’in din felsefesine katkılarını inceledik. İlmü’n-Nefs’in çeviri yazısı kısmında İlmü’n-Nefs’in tamamının çevirisini ilk kez yaparak günümüze aktardık. Osmanlı’nın son dönemi ve Cumhuriyet’in ilk döneminde yaşayan Ahmed Naim’in eserini metne sadık kalarak çeviri yazısını yaptık. Ahmed Naim’in İlmü’n-Nefs adlı eseri başta olmak üzere, onun bizzat yazdığı diğer eserlere de müracaat edilerek, felsefî kimliği ve din felsefesi konularındaki görüşleri anlaşılmaya çalışıldı. İlmü’n-Nefs’in tahlili ve çeviri yazısı yapılmakla, ayrıca din felsefesine katkıda bulunmak amaçlandı. İlmü’n-Nefs adlı çeviri eserde, Babanzâde’nin bahsettiği kader ve kaza, sünnetullah, cebrîlik ve kulun iradesi, Allah’ın sıfatları, nübüvvet ve risalet, icabiye taifesi, Kant’ın Ahlâk anlayışı gibi konular din felsefesi ile alakalı görünmektedir. ANAHTAR KELİMELER: Babanzâde Ahmed Naim, İlmü’n-Nefs, Din Felsefesi, Lügatçe. iii Analyzing Babanzade Ahmed Naim’s “İlmü’n-Nefs” and Its Transliteration Fatma Yıldız ABSTRACT The first volume of Éléments de Philosophy written by French philosopher Georges L. Fonsegrive in 1890 was translated into Ottoman as İlmü’n-Nefs by Babanzade Ahmed Naim in 1915. Ahmed Naim not only translated the book, he also clearly criticized Fonsegrive with the added footnotes and the commentaries of translator. In addition, he made some remarks for philosophy of religion. Babanzade purposed to compose a common philosophical language in Ottoman Turkish. He added 100 pages of a dictionary to original book. In this thesis, “Analyzing Ahmed Naim’s İlmü’n-Nefs and Its Transliteration”, we gave three central chapters: Babanzade Ahmed Naim, Analyzing of İlmü’n-Nefs and transliteration of it. In the part of analyzing, we examined Ahmed Naim’s life and his philosophical character. Especially, we made some remarks for philosophy of religion through his works: predestine and fatalism attributes of God, prophet, Kant’s perception of morality. In the last part, we transliterated İlmü’n-Nefs to Latin letters. KEYWORDS: Babanzade Ahmed Naim, İlmü’n-Nefs, Philosophy of religion, Dictionary. iv ÖNSÖZ 1890 yılında Fransız filozofu Georges Lespinasse Fonsegrive tarafından yazılan Éléments De Philosophie adlı eserin ilk cildi olan Pschologie 1915 yılında Babanzâde Ahmed Naim tarafından İlmü’n-Nefs adıyla Osmanlıca’ya çevrilmiştir. Georges Fonsegrive’nin Fransa’daki liselerde ders kitabı olması amacıyla kaleme aldığı eser aslında 2 ciltten meydana gelir. Fonsegrive eserin birinci cildinde ağırlıklı olarak felsefî konulara değinir. Eserinin diğer cildinde sırasıyla Mantık, Metafizik, Ahlâk ilimlerinin ilkelerinden bahseden Fonsegrive, İlmü’n-Nefs’in insan hakkında verdiği bilgilerden hareketle Mantık ilkelerini keşfetmeye ve bu ilkeler yardımıyla insanı anlamaya çalışır. Böylece ilkeleri akla dayalı burhanî bir Metafizik ilmine ulaşma ve bu ilkelerle de insanın ahlâkça sorumlu olacağı yüce değerleri keşfetme amacında olduğunu ifade eder. Ahmed Naim, eseri sadece çevirmekle kalmamış; esere dipnotlar eklemiş; mülahazât-i mütercim başlıklarına yer vererek kavramlar, bazı felsefî konular ve filozoflar hakkında kendi görüşlerini yansıtmış; din felsefesinin ana konularından sayılan özgür irade, kader ve kaza inancı ile cebrilik mezhebi arasındaki ilişki, nübüvvet ve risaletin gereği, Kant’ın ahlâk anlayışı ile İslam Ahlâkı arasındaki mukayese gibi konulara değinmiş ve konularla ilgili yorumlarda bulunmuştur. Ayrıca eserin sonuna yaklaşık 100 sayfalık bir Lügatçe ekleyerek Osmanlı Türkçesi’nde çağdaşı filozoflarla ortak bir felsefî dil inşa etmek istemiştir. “Babanzâde Ahmed Naim’in İlmü’n-Nefs Adlı Eserinin Tahlili ve Çeviri Yazısı” adlı tez konusunu üç ana bölümde inceledik. Babanzâde Ahmed Naim adlı birinci bölümde; Ahmed Naim’in hayatı, eserleri, felsefî kişiliği; ikinci bölüm olan İlmü’n-Nefs adlı eserinin tahlilinde İlmü’n-Nefs adlı çeviri eserinin genel özellikleri ve din felsefesine katkıları incelenmeye çalışıldı. Üçüncü bölümde İlmü’n-Nefs’in çeviri yazısının tamamını ilk kez latinize ederek Türkçe felsefe literatürüne eseri kazandırmayı hedefledik. Tezimizde Babanzâde Ahmed Naim’in hayatını araştırmaya ve onun felsefî kişiliğini anlamaya çalıştık. Söz konusu eseri tahlil ederken öncelikle eserin v Osmanlıcadaki orijinalinden hareket edip Ahmed Naim’in diğer eserlerini ve kendisiyle ilgili ulaştığımız kaynakları da göz önünde bulundurduk. Ahmed Naim, Osmanlı’nın sonu ile Cumhuriyet’in ilk yılları arasındaki geçiş döneminde yaşamış bir filozoftur. Ahmed Naim’in ilgili olduğu alanlardan biri de felsefedir. Ona göre, her milletin kendine özgü bir dili olduğu gibi her ilim erbabının da kendilerine özgü ıstılahları vardır. Bu ıstılahları bilmeyen kimse o ilim erbabına karşı dilsiz veya dil bilmeyen bir yabancı hükmündedir. Binaenaleyh eserlerin tercümesinden önce ilmî ıstılahları takrire ihtiyaç vardır. Biz de Ahmed Naim’in ortak bir felsefî dil oluşturma düşüncesini desteklemek istedik. Onun felsefî yönünü anlamaya çalıştık. Bu çalışmanın Türkçe felsefe mirasımıza bir katkı olması umudundayız. Son olarak çalışmam süresince tezim konusunda bana yol gösteren, derin bilgisiyle beni aydınlatan çok değerli hocam Doç. Dr. Recep Alpyağıl’a sonsuz teşekkür ederim. Tezimle ilgili yaptıkları tavsiyelerle eksikliklerimi tamamlamamı sağlayan Doç. Dr. Nurettin Gemici ve Doç. Dr. Kemal Batak’a saygılarımı ve şükranlarımı sunarım. Ayrıca zaman zaman tezimle ilgili görüş alışverişinde bulunduğum değerli arkadaşlarım Sariye Bakırcan, H. Banu Bozkurt ve Duygu Aksoy’a çok teşekkür ederim. Tezimi hazırlama aşamasında benim için her konuda olduğu gibi tezim konusunda da en çok fedakârlık yapan annem Gönül Yıldız’a ve bana daima sabır telkin edip; eğitim hayatım boyunca beni destekleyen babam Naim Yıldız’a minnettarım. Fatma YILDIZ İstanbul 2014 vi İÇİNDEKİLER ÖZ ............................................................................................................................................. iii ABSTRACT ................................................................................................................................. iv ÖNSÖZ ....................................................................................................................................... v İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................ vii KISALTMALAR ......................................................................................................................... xiv GİRİŞ ......................................................................................................................................... 1 1. BABANZÂDE AHMED NAİM .................................................................................................. 5 1. 1. BABANZÂDE AHMED NAİM’İN HAYATI VE ESERLERİ .................................................... 5 1. 1. 1. Babanzâde Ahmet Naim’in Hayatı ....................................................................... 5 1. 1. 2. Babanzâde Ahmed Naim’in Eserleri ..................................................................... 9 1. 2. BABANZÂDE AHMED NAİM’İN FELSEFÎ KİŞİLİĞİ ......................................................... 15 2. “İLMÜ’N‐NEFS” ADLI ESERİNİN TAHLİLİ ............................................................................. 18 2.1. İLMÜ’N‐NEFS’İN GENEL ÖZELLİKLERİ .......................................................................... 20 2. 2. BABANZÂDE AHMED NAİM’İN “İLMÜ’N‐NEFS” ADLI ESERİNİN DİN FELSEFESİNE KATKILARI ........................................................................................................................... 25 3. İLMÜ’N‐NEFS’İN ÇEVİRİ YAZISI ........................................................................................... 37 Dibace‐i Mütercim ............................................................................................................. 39 MEBÂDÎ‐İ FELSEFE .................................................................................................................. 43 MEDHAL ................................................................................................................................. 43 Ulûm ‐ İlim ‐ Felsefe ........................................................................................................... 43 İcmâl ................................................................................................................................... 43 Hulasa ................................................................................................................................. 55 Müracaat Edilecek Kitaplar: ............................................................................................... 56 İlmü’n‐Nefs: Birinci Ders: İlmü’n‐Nefs’in Tarifi ve Mevzuu .................................................... 57 İcmâl ................................................................................................................................... 57 Hulasa ................................................................................................................................. 66 Müracaat Edilecek Kitaplar: ............................................................................................... 67 İkinci Ders: İlmu’n‐Nefis’te Tarîk ............................................................................................ 68 İcmâl ................................................................................................................................... 68 Hulasa ................................................................................................................................. 75 vii Müracaat Edilecek Kitaplar: ............................................................................................... 76 Üçüncü Ders: Şuur ile Kuvvâ .................................................................................................. 77 İcmâl ................................................................................................................................... 77 Hulasa ................................................................................................................................. 91 Müracaat Edilecek Kitaplar: ............................................................................................... 91 BİRİNCİ KISIM: İLMÜ’N‐NEFS‐İ İNFİÂLÎ ................................................................................... 92 Dördüncü Ders: Şuur ile İktisab Olunan Malumat‐i Üvel ....................................................... 92 İcmâl ................................................................................................................................... 92 Hulasa ................................................................................................................................. 98 Müracaat Olunacak Kitaplar .............................................................................................. 98 Beşinci Ders: İhsâsâtin Netâyic‐i Defi‘yyesi. ‐ Suver‐i Mahsûsenin Bekası ............................. 99 İcmâl ................................................................................................................................... 99 Hulasa ............................................................................................................................... 104 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 105 Altıncı Ders: Tedâ‘î ............................................................................................................... 106 İcmâl ................................................................................................................................. 106 Hulasa ............................................................................................................................... 111 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 112 Yedinci Ders: Suver‐i Mahsûsenin Asâr‐ı İstihzariyyesi ........................................................ 113 İcmâl ................................................................................................................................. 113 Hulasa ............................................................................................................................... 118 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 118 Sekizinci Ders: Suver‐i Mahsûsenin Âsâr‐ı Tahriki ................................................................ 119 İcmâl ................................................................................................................................. 119 Hulasa ............................................................................................................................... 127 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 127 Dokuzuncu Ders: Şehevât ve Ehvâ‐i İnfiâliyye ..................................................................... 128 İcmâl ................................................................................................................................. 128 Hulasa ............................................................................................................................... 137 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 138 Onuncu Ders: Garîza ............................................................................................................ 139 İcmâl ................................................................................................................................. 139 viii Hulasa ............................................................................................................................... 144 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 145 On Birinci Ders: Meleke ....................................................................................................... 146 İcmâl ................................................................................................................................. 146 Hulasa ............................................................................................................................... 151 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 152 İKİNCİ KISIM: İLMÜ’N‐NEFS‐İ TEEMMÜLÎ ............................................................................. 153 On İkinci Ders: Hâlât‐ı Teemmüliyye ve Tahdîk ................................................................... 153 İcmâl ................................................................................................................................. 153 Hulasa ............................................................................................................................... 157 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 158 On Üçüncü Ders: Efâ‘îl‐i Zihniyye ‐ Mefhûmât‐ı Külliyye ..................................................... 159 İcmâl ................................................................................................................................. 159 Hulasa ............................................................................................................................... 169 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 171 On Dördüncü Ders: Tasdik ve İstidlal ................................................................................... 172 İcmâl ................................................................................................................................. 172 Hulasa ............................................................................................................................... 181 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 182 On Beşinci Ders: Müdrikedeki Külliyât‐i Zâtiyye .................................................................. 183 İcmâl ................................................................................................................................. 183 Hulasa ............................................................................................................................... 187 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 188 On altıncı Ders: Müdrikedeki Külliyât‐i Zâtiyye .................................................................... 189 (Mâ Ba‘de) ........................................................................................................................ 189 İcmâl ................................................................................................................................. 189 Hulasa ............................................................................................................................... 193 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 194 On Yedinci Ders: Mebâdî‐i Üvel ........................................................................................... 195 İcmâl ................................................................................................................................. 195 Hulasa ............................................................................................................................... 204 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 206 ix On Sekizinci Ders .................................................................................................................. 207 İcmâl ................................................................................................................................. 207 Hulasa ............................................................................................................................... 225 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 226 On Dokuzuncu Ders: Kendi cesedimizi idrak ........................................................................ 227 İcmâl ................................................................................................................................. 227 Hulasa ............................................................................................................................... 233 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 233 Yirminci Ders: İdrak‐i Bâtın .................................................................................................. 234 İcmâl ................................................................................................................................. 234 Hulasa ............................................................................................................................... 243 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 244 Yirmi Birinci Ders: İdrak‐i Hâric ............................................................................................ 245 İcmâl ................................................................................................................................. 245 Hulasa ............................................................................................................................... 249 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 250 Yirmi İkinci Ders: Birsam ile Rüyalar ..................................................................................... 251 İcmâl ................................................................................................................................. 251 Hulasa ............................................................................................................................... 254 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 254 Yirmi Üçüncü Ders: İdrakât‐i Tabîiyye ve İdrakât‐i Kesbiyye ................................................ 255 İcmâl ................................................................................................................................. 255 Hulasa ............................................................................................................................... 260 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 261 Yirmi Dördüncü Ders: Aklın Mefâhîm‐i ‘Aliyyesi .................................................................. 262 İcmâl ................................................................................................................................. 262 Hulasa ............................................................................................................................... 267 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 268 Yirmi Beşinci Ders: Akıl ......................................................................................................... 269 İcmâl ................................................................................................................................. 269 Hulasa ............................................................................................................................... 275 Müracaat Edilecek Âsâr: .................................................................................................. 275 x
Description:The list of books you might like
