axel ghyssaert

98 Pages·2010·1.06 MB·Dutch

by  Alison Depourcq

Universiteit Gent
Academiejaar 2007-2008

AXEL GHYSSAERT:
ARCHITECTURALE EXPRESSIE
VAN EEN PURISTISCHE VISIE

Masterproef voorgelegd aan de Faculteit
Letteren en Wijsbegeerte,
Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen,
voor het verkrijgen van de graad van Master,
door Alison Depourcq.
Promotor: prof. dr. L. Van Santvoort
Het woord vooraf

Vooreerst wil ik mijn dank overbrengen aan mijn promotor prof. dr. L. Van Santvoort die mij
het vertrouwen gaf om mijn masterproef te realiseren over de architect Axel Ghyssaert en me
steeds met raad en daad bijstond en verbeteringen of ideeën aangaf waar nodig.
In het bijzonder wens ik de architect en zijn echtgenote te bedanken, van bij het begin waren
zij bijzonder enthousiast over mijn thesis en heel bereidwillig om mee te werken aan het
onderzoek. Vaak verlangde ik hevige hersenkronkels van Axel Ghyssaert die diep in het
verleden tastten maar steeds opnieuw deed hij bijzonder veel moeite om op mijn vragen te
antwoorden of de nodige informatie op te sporen. Ik kan gerust aanhalen dat zonder hun
medewerking en onvoorwaardelijke steun het onderzoek heel wat moeizamer zou zijn
verlopen. Hun vertrouwen in mij heeft me het doorzettingsvermogen gegeven om deze
masterproef tot een goed eind te brengen.
Een woord van dank gaat zeer zeker ook naar Johan Van Nieuwenhuysse en de medewerkers
van de Provinciale Archiefdienst West-Vlaanderen waar het archief van Axel Ghyssaert
opgeslagen ligt. Hoewel het archief nog ongeïnventariseerd is kon ik het volledig raadplegen
in de bewaarruimte.
Een oprecht dankjewel gaat tevens naar de bewoners, opdrachtgevers en eigenaars van de
woningen die me vaak heel enthousiast hun medewerking en tijd verleenden om hun
ervaringen te vertellen, me rond te leidden in hun woningen en me toelieten om foto’s te
nemen, wat een belangrijke bijdrage betekende in de studie. Hun enthousiasme was ook voor
mij telkens een stimulans om door te gaan.
Dank ook aan mijn ouders, die steeds in mij hebben geloofd en me de mogelijkheid hebben
gegeven om te studeren, hun bijzondere steun op moeilijke momenten was heel erg welkom.
Mijn mama wil ik graag bedanken voor haar grote hulp bij het nalezen van de teksten en het
gezelschap tijdens de verre ritten.
Naast mijn familie en vrienden die steeds oprecht geïnteresseerd waren wil ik in het bijzonder
ook mijn vriend bedanken, het voorbije jaar kon ik weinig tijd vrijmaken en tevens was ik niet
altijd even aangenaam gezelschap tijdens stresserende momenten, maar ik beloof het goed te
maken.
Indien ik echter iemand hierboven vergeten vermelden ben, mijn oprechte excuses, maar bij
deze dank aan allen die zorgden dat ik een onuitputtelijke bron van energie was.
Universiteit Gent
Academiejaar 2007-2008

CATALOGUS BIJ DE MASTERPROEF:
AXEL GHYSSAERT:
Architecturale expressie van een
puristische visie

Masterproef voorgelegd aan de Faculteit
Letteren en Wijsbegeerte,
Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen,
voor het verkrijgen van de graad van Master,
door Alison Depourcq.
Promotor: prof. dr. L. Van Santvoort
Inhoudstabel
1. Inleiding................................................................................................................1
2. Lijst met gebruikte afkortingen..............................................................................4
3. Gevolgde methodologie........................................................................................5
3.1. Status Questionis............................................................................................5
3.2. Methodologie.................................................................................................5
3.3. Literatuur.......................................................................................................7
3.3.1. Axel Ghyssaert........................................................................................7
3.3.2. Invloeden...............................................................................................10
3.3.3. Architectuurgeschiedenis.......................................................................10
3.4. Geschreven bronnen.....................................................................................11
3.4.1. Onuitgegeven bronnen...........................................................................12
3.5. Iconografische bronnen................................................................................12
3.6. Mondelinge bronnen.....................................................................................13
3.7. Monumentale bronnen..................................................................................13
4. Biografie van de architect....................................................................................15
4.1. Kinder- en jeugdjaren...................................................................................15
4.2. Opleidingen en stage....................................................................................15
4.3. Studiereizen..................................................................................................16
4.3.1. Denemarken..........................................................................................17
4.3.2. Spanje....................................................................................................22
4.4. Zelfstandig architect.....................................................................................25
4.5. Architectuurprijzen en wedstrijden...............................................................26
4.6. Beknopt overzicht van zijn oeuvre................................................................28
4.7. Artistieke uitingen........................................................................................30
4.8. Conclusie.....................................................................................................31
5. Architectuur in de 20ste eeuw...............................................................................33
5.1. Ontwikkeling van het modernisme, nationale en internationale context........33
6. Woningbouw in de 20ste eeuw.............................................................................39
6.1. Opkomst van de moderne woning in Europa.................................................39
6.2. België als welvaartsstaat na WOII................................................................41
6.2. Modernisme in het interieur..........................................................................42
6.3. De plaats van Ghyssaerts’ ontwerpen in de moderne woningbouw...............44
7. Analyse van de woningen Axel Ghyssaert...........................................................45
7.1. Constructie...................................................................................................45
7.2. Zichtbare structuur en materialen..................................................................47
7.3. Oriëntatie.....................................................................................................50
7.4. Integratie in het landschap............................................................................53
7.5. Relatie interieur/exterieur.............................................................................57
7.6. Zuiverheid van lijnen en volumes.................................................................64
7.7. Contrasten....................................................................................................66
7.8. Interieur.......................................................................................................67
8. Hedendaagse omgang met moderne architectuur.................................................76
8.1. Bevindingen veldwerk..................................................................................76
Wijzigingen in het gezinspatroon....................................................................76
Gevolgen van verkoop.....................................................................................77
Inrichting........................................................................................................78
8.2. Vragenlijsten en gesprekken.........................................................................78
9. Conclusie............................................................................................................80
0
10. Bibliografie.......................................................................................................82
10.1. Artikels......................................................................................................82
10.2. Boeken.......................................................................................................87
10.3. Internet.......................................................................................................90
10.4. Bronnen......................................................................................................91
Archief............................................................................................................91
Onuitgegeven bronnen....................................................................................91
Mondelinge bronnen.......................................................................................92

Bijlagen
1
1. Inleiding

Opvallend door eenvoud, expressiviteit, verhouding, materiaalgebruik, positie,
zuiverheid, contrast,... zijn enkele banale woorden, maar met een enorme sterkte! Een
kracht die uitdrukking geeft aan architectuur, dé architectuur van architect Axel
Ghyssaert.

Een eerste kennismaking...
In het kader van een stageopdracht voor de tentoonstelling “Merkwaardige bouwstenen.
Vernieuwende architectuur in Zedelgem” werd de “bungalow Naessens” geselecteerd.
(Afb. 6) Een ontwerp van Axel Ghyssaert waarmee hij in 1963 de Prijs Van De Ven
won. Vreemd, over de architect met heel wat realisaties op zijn naam bleek weinig
informatie te vinden. Een gezonde nieuwsgierigheid werd gewekt, met een onderzoek
als resultaat.

De doelstelling van het onderzoek bestond erin de visie van Axel Ghyssaert te
achterhalen op basis van zijn creaties, meer bepaald de woning ontwerpen. Op die
manier kon eveneens zijn positie in het 20ste eeuwse architectuurlandschap worden
bepaald.

Met als enige kennis de naam en het beroep van de man, werd de vraagstelling alvast
heel ruim geïnterpreteerd. In eerste instantie werd op zoek gegaan naar zowel de
persoon Axel Ghyssaert als naar de architect. Belangrijk was te weten komen welke
creaties de architect op zijn naam had staan en waar het archief zich bevond. De aanpak
van het onderzoek wordt grondig uitgelegd in het hoofdstuk “Methodologie”.

Na enige orde op zaken te hebben gesteld moest achterhaald worden hoe de architectuur
wordt gevormd en met welke visie.

De visie van een architect is niet vanzelfsprekend maar wordt ontwikkeld door allerlei
gebeurtenissen en invloeden. Het was dus belangrijk op zoek te gaan naar deze
aspecten. Kinderjaren, hobby’s, studies, opleidingen, interessante ontmoetingen, enz.
dragen bij tot de vorming van een persoonlijkheid, eigenschappen die vaak weerspiegelt
worden in de architectuur. Door de specifieke, uitgesproken architectuurstijl was het
belangrijk op zoek te gaan naar personen die hem sterk beïnvloed hebben. Al deze
aspecten werden verwerkt in het hoofdstuk “Biografie van de architect”.

1
Zoals aangehaald in de doelstelling moet de 20ste eeuwse architectuur worden
onderzocht, zowel internationale als nationale ontwikkelingen met bijzondere aandacht
voor de ontwikkeling van het modernisme. Deze context wordt geschetst in het
hoofdstuk “Architectuur in de 20ste eeuw”.

Daar het onderzoek zich voornamelijk toelegt op de analyse van de woningen
ontworpen door Axel Ghyssaert was het interessant na te gaan hoe de moderne woning
zich profileerde in de twintigste eeuw. In het hoofdstuk “Woningbouw in de 20ste eeuw”
wordt hier aandacht aan besteed. De ontwikkeling van de moderne woning in Europa
komt als eerste aan bod, nadien wordt er dieper ingegaan op de woonproblematiek van
België. Ook de modernistische visie over het interieur van de woningen komt ter sprake
en de situering van Axel Ghyssaert zijn ontwerpen in de moderne woningbouw.

Door het steeds verder analyseren van woningen konden een aantal veelvoorkomende
kenmerken worden opgemerkt. Deze karakteristieken kunnen in vraag worden gesteld.
Het gaat om bijzondere elementen die de voortvloeien uit de visie van Axel Ghyssaert,
deze worden uitgebreid toegelicht in het hoofdstuk “Analyse van de woningen”.
Hierin wordt nagegaan in welke woningen deze typerende elementen het meest tot
uitdrukking komen en verder toegelicht aan de hand van voorbeelden. Wanneer al deze
elementen gaan samenvloeien zal een overkoepelende visie van de architect duidelijk
worden. Concluderend kan door deze analyse worden nagegaan of er zich een bepaalde
evolutie heeft voorgedaan in het werk van Axel Ghyssaert.

Heel belangrijk in het onderzoek was het veldwerk en de gesprekken met bewoners,
hierdoor kon worden achterhaald hoe de woningen bewoond worden maar ook hoe ze
beleefd worden. In het hoofdstuk “Hedendaagse omgang met moderne architectuur”
wordt aan de hand van deze bevindingen hierover een korte reflectie gegeven.

Tot slot zal een concluderend hoofdstuk deze Masterproef afsluiten.

In de bibliografie worden alle artikels, boeken, internetbronnen en archiefbronnen,
onuitgegeven en mondelinge bronnen aangehaald die betrekking hebben op het oeuvre
van Axel Ghyssaert.

Als opmerking kan nog worden meegegeven dat bij de verwijzingen naar een woning
steeds de typologie en de naam van de opdrachtgever tussen aanhalingstekens wordt
vermeld. Dit systeem wordt gehanteerd zowel voor het tekstgedeelte als het
catalogusgedeelte om naamsverwarring te voorkomen. Ook de bouwjaren moeten ruim
worden geïnterpreteerd. De datums die vermeld worden op de plannen zijn geen
2
uitvoeringsdatums en omgekeerd, waardoor bij de bouwjaren moet worden rekening
gehouden met een foutenmarge van ongeveer één jaar.

3
2. Lijst met gebruikte afkortingen

BSP: Belgische Socialistische Partij

CIAM: Congrès International d’Architecture Moderne

CVP: Christelijke Volkspartij

ESA-ESTEC: European Space Agency – European Space Research and Technology
Centre

PAWV: Provinciale Archiefdienst West-Vlaanderen

VIOE: Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed

4
3. Gevolgde methodologie

3.1. Status Questionis

De gepubliceerde informatie omtrent de architectuur van Axel Ghyssaert is gering. Hier
en daar worden vermeldingen gedaan, maar geïnteresseerden die zoeken naar een
overkoepelend geheel blijven op hun honger zitten.
Aangezien er nog geen onderzoek gebeurd was naar de architectuur van Axel
Ghyssaert, kon het onderwerp vanuit verschillende invalshoeken benaderd worden.
Waarom er uiteindelijk gekozen werd voor een analyse van de architectuur aan de hand
van de woningen, wordt in de methodologie naar voor gebracht.

3.2. Methodologie

Na wat literatuuronderzoek werd al snel duidelijk dat er heel weinig informatie over zijn
creaties voorhanden is. De grote projecten komen wel eens aan bod in boeken of
tijdschriften, maar telkens is de informatie heel beperkt. Na deze bevinding was het tijd
om hier verandering in te brengen.

Vooreerst werd via de Orde van Architecten contact opgenomen met Axel Ghyssaert.
Het levendige enthousiasme van deze man vertaalde zich al snel naar het doorspelen
van allerlei informatie over zijn studie en loopbaan. Nadien werd er opnieuw
literatuuronderzoek gedaan met wat nieuwe referenties van de architect zelf, maar toch
bleef de informatie beperkt. De artikels uit tijdschriften, raadpleegbaar bij de architect
zelf, leverden meer informatie op over de desbetreffende woningen en zijn andere
projecten.

Architect Axel Ghyssaert houdt zelf een oeuvrelijst bij waarop elk project, waaraan hij
ooit begon, vermeld staat. Dit moet wel heel ruim geïnterpreteerd worden, want heel
wat projecten op deze lijst zijn onuitgevoerd gebleven. Vaak liep de samenwerking met
de opdrachtgever spaak waardoor het hele project werd afgeblazen. De lijst geeft
natuurlijk wel een heel duidelijk overzicht van zijn gehele oeuvre. Elk dossier kreeg een
nummer, dat zowel vermeld staat op de lijst als op de archiefdocumenten. Door de
zorgvuldigheid van de architect was het mogelijk om de dossiers, via de nummers, op
een eenvoudige wijze te verbinden met de projecten.
5