Ass. Abdullah AYDINLI Kuıreyş kabilesi içinde, Me'ldke'de, 17 Haziran 569'da

15 Pages·2010·0.91 MB·Turkish

HZ. PEYGAMBER'İNisLAM ÖNCESİ SEYAHA'l1-ERİ (*)
yazan :
Prof. Dr.-Muhanmıed HAMİDULLAH
Teraüme:
Ass. Abdullah AYDINLI
,
Kuıreyş kabilesi içinde, Me'ldke'de, 17 Haziran 569'da (l)doğ,·
muş olan Hz. 'Muhammed, ilahi görevi ancak 40 yıl sonra, Aralık
609 yılında aldı. O, tüıca1r -kervancı bir aileye menısup bulunu
yor,du. Bu sebeple Arap Yanmadası'nın dallıilinde o1duğu kadar
haridme de birçok bölgeyi ziyaret et~i.
Fakat ibu durum ül'kede, istisnai bir hadise O'lma'k1dan uZaktır.
UmUmiyede Araplar ve özenilde Meldkeliler çok seyahat ediyOr
la1ndı. Bu hususta sayısız rivayetler varıdır. Onlar sadece İsken­
deriye''nin K.ıpn patliğinin, Yemen, -Hire ve Gassan krallannm ya
nında d~il, Bizans, İran v.e Haıbeşistan, imparatQrlarıının sarayla
nnda, dOlayısıy'la bütün bu ülkelende görüıürlerdi. Onlar Güney
Hindistan'a ıkadar gidiyor,laııdı. Bir Mekke'H olan Osman tbn el
Huveyns, Bizans'ta çocu.1cl.ara Arapça öğreten bir öğretmene rast
ladığına göre orada oldukça Arap asıllı ya1bancıların bulunması
(fr) Bu makale «M61anges Henri Laou'St (Hemıi ~t Arma~anı»), Pa·
riıs, 1978, I, 221-230'da "Les Voyages du PropMte Aıvant L'lslam» baş­
h~ .ile çıkmış ve Muhterem Müellifinin müsaadeleriyle tercümesine
mücasseret edilmiştir. '
(1) Hz. Peygamberin do~ için hangi tarihi tayin ~melk ger~tiği
'hakkında şu arnştırma'llla ,bakınız: ,«The Nbi', the Hijrah
Calender and the Need of Preparing a New Conooroance of the
Hijrab and Gregorian Eras (Nesi', Hicri Ta:kvlıri ve Mi/adi TarihJ.e
Hicri Tarihin Yeni Bir Muta'bakatını Hazırlama İJhti~acı)), Islamic
Review, Wolcing, LVıı/ı, Şubat 1969.
327
gerekir (2). Mekke-Ta.if bölgesinin bir doktoru olan el-Haris İbn
Kalada öyle bir üne sahipti ki İran'm taş.ra valileri bile mahalli
mütahassısla~danümid kestiklerinde O'nu çağınrlandı (3). KaraY'()
luyla olduğu giıbi deniz yoıuyla da keıvancılı;kyapan Melekeli ker
van.cılann, :r1İhfetu',ş-Şitave'scSaıyıf (yıılık yaz ve kış kervan1arı)yla
Yanmada'nm iktisadi hayatı üzerinde öyle bir etıkileri oluyobdu
ki Kuı:"an bu hususa mÜJstakil bir bölüm ayırmıştır (Kureyş SU
resi, No: 106) (4). Bundan başka, Kur/an'm ticarete verdiği Faz
luIlaih (Tannmu Lütfu) şerefli unvanı; O'nun tasvir ettiği deniz
üzerindeki fırtınalar esna'Sında:karşıJaş:ıJ1an sıkınHlar, işaret ettiği
ticart kanun ve muameleler hakkınıdaki taVlsiyeler, bu çahşnıayı
Hgilendiren diğer birçok noktalar meyanınıda Kur'an'da bulu
nur (S).
İbn Sa'd'a göre (6) yazın kuzeye doğru giden Mekkeli ker
vanlar, bazan ydlu An.kıar.a'yaı kadar takip ediyorlartlı. Bu hususa
do1arylııbir .deliil vardır: Ebu Talib (.Kasta~llaıll'ye göre Kudüs'ün
ötesinde Şam'a yakm olan) Basra'ya gittiği zaman yoluna devam
etmedi. Çünkü dostlan, da!ha uzağa gitmemeyi O'na tavsiye' etmiş­
lerdi (7). Aynca Peygamber, Kisra'ya, bir İslam'a davet elçisi
göndermek istediğinıde «daha önce İran'a çok sı,k giden birini»
seçti (8).
.Böyle bir durumda Hz. Muhammed'in seyahetllere teşebbüs
edebileoeğianlaşılır. Şayet 0, bunu yapmamışise bu şayfuı-ıhayret
bir durum olmuş olur. Hayatınınbu veahesini bir bütıün olarak in·
(2) Journal of Pakistan Hits,to'rical Society, W./2, 1958'd.eıki şu makalemle
krş: «Two ChrilsÜans of pre-Islamic Mecca, Uthman tbn al-Huwairi.tıh
and Waraqah İbn Naufal (İslam Öncesi Mel4ce'nin İki Hıristiyanı:
Osman el-HU'veyris ve Varaka İbn Neviel)
>}.
(3) Krş. Yakıit, Mu'cemu'LBuldftn, Z~mdaward maddesi.
(4) «Melanıges MasSIigTIon (Mass,itgn~ Armağamı) ",IlIdaıki şu araıştırrnarn.ı.
bkz. «Al-IlM ou les rapports eCOIl'OffiicO'-diplomatiques de la Mec
que pre.tslamique (eı.tlat veya tslam Öncesi Mek'ke'nİn tktİsadl-si­
yası Münasebetleri)", Daımas-Pariıs, 1957, II, 29>'3.J1. Çr:ÜI'kçesi: EI-IlM
veya İslam'dan önce Mekke'nin İkti's!adi~Diplomatik Münasebetleri,
M~hammed-Hamidullah, Çeviren: tsmail Cerrahoğlu, tlihiyat Fakül
tesi Dergisi 1961, Ankara - 1962, IX, 21>'220).
-(5) Krş. us Grandes esealesı Bnıxelles, 11974, c. I, 191-206.
(6) Tabakat, lll; s. 43, satır: 7
(7) Krş. tbn Hişa.m, Sire, s. 116-7.
(8) Krş. eScSOOeyli, er-Ravdu1-Unuf, II, 253.
328
aelemek. için biz, dağınık verileri (mu'taları) bir araya getiırmeyi
deneyeceğiz.
ı. ÇocukluğundakiSeyahatler:
Ülıkenin adetine gö're, doğumunun ilk günderinden itibaren Hz.
Muıhammed bir sütanneye emanet edi:ldi. BUTaJda sözkıOTIl.l'SU ola:n,
kabilesi Taif'dTh yanında, çölde göçebe hayatı yaşayan Havazin
oymağından HaHme es-Sa'diye'dir. Çocuk orada aşağı yukarı 5 yıl
geçiııdi (9). Şüphesiz O, Zaman: zaman sütannesiyle, Mekke'ye an
nesini görmeye geliyor~u. Fakat O, sütannesinin ailesini" bütün
yer değiştirmelerindetakip etmek zorundaydı. En azından bir de
fa O, büyük Dkaz panayırınıda göru1ür. Kayiıaklara göre (lO) ora
ya, kendilerininkinden baş'ka heI1kesin istikiba1İJni bildiklerini id
dia eden fakılar geliyor ve kehanetleri, saf insanlarınyamnda on
lann eIcrnek parasıJill oh1ş,turuyondu. Bu vesileyle Halime'nin,
sütbebeğiylebir macerasızikredilir.
2. Medlne Seyahatı:
Sıütanne, çocuk Muıhaımmedi kesin olarak annesi Amine'ye ve
rince Amine, kocasının mezarını ziyaret etmek için hemen Medi
ne'ye bir gezi yapmaya teşebbüs etti. O':nun :kocaısı oraya ticari
maksatlarla gitmiş, bazılarınagöre Hz. Muh~mrrned'in doğumundan
biI'kaç haıfta önce, diğer bazılarına göre ise dıoğumundan birkaç
hafta sonra ansızın vefat etmişti. Dul hamm tek çocuğunun ba
basının üzücü vefatındanberiMedine'ye gi,tmişe benzemiyor. O'nun
Medine'de (Peygamberindedesi Abdu:In:ıut:tahb'inannesinin kabilesi
olan) Benu'n-Neccar oymağında yalanları var1dı. Medine'de kal
ma siiresi bilinmemektedir, fakat bucrnm birkaç aydan aşağı ol·.
maması lazım. Bir akTaba olan en-Nabiga'nınevinde kaldılar. Bu
vahaıda geniş su kuıyuları vardır. Daha sonraları Hz. Muhammed, ,
Y1ÜZIneyi orada öğrenmiş olduğunu.anılatmliştı (11). O, beraber
oynadıklançoc1.ıık grubunun bir üyesi olan Dneyse isimli bir kızı
da hatırılıyordu. Eğlencelerinden birinin de, ailenin muhkem ku·
tesirnn (utum) üzerine bir kuş tüneJ1se onu uçuı'tmak olJduğunu
söyıler. '
(9) Krş. el..Beıazuri, Enısabu'l-Eşraf, I, Para'graf: 163.
(lO) İbn Sa'd, LLL, s. 98.
s.
(tl) Krş. thn Sa'd, lll, 73.
i
- 329
Dönüş seyaınati esnasında, aruıe (Buhari şarihi el·Kastallfıni'­
ye göre Medine'nin gii;neyinde 23 mil kadar bir mesafede olan)
Aıbvfı'ıda hasta düştü v~.son nefesini ansızın ver.di. Oraya gömüı.
dü. Küçük hizmetci Umm Eymen de',çocuğu M-ekke'ye götürdü.
3. Taıf'e Seyahat:
Annesinin vefatından."onra, dedesinin himayeısİndebulunduğu
Hz.
mütea'kib üç yıl esnasında küıçük bir seyaıhate işaret edilir.
Muhamrn.ed gözlerindeki ağrıdan bi.raz raıha1isııJdı. Mekıke'deiki he
kimler.. tedavi'sinde başaruı oIaımayınça ihtiyar dede O'nu, bir ke
şişin (-Su keşiş eıfsanevı Nitelsi, Nistas, Anaıstase mıdı,!:"?) otur
duğu,'TaH yakınlaınındaki bir manast1'ra ıgötiiırdli ve O'nun öğü·
dünün arzu edilen, etkisi oldu (l2). Bu hususta başka tMsEata
saıhip değiliz.
4. Suriye'ye Seyahat:
Yeni vasisi ve amca'sı Bbu Taıib, Suriye'ye bir kervan seıya­
hartı ile talihini denemeye karar vetıdi~i zaman Hz. Muhammed
henüz on yaşındaydL. Sevgili aımcasına ş.imdi çok bağlı cıIan Ha:.
Mumaımrned, evıde kalma düşüncesinikıolayca :ho~rü ile kaI'Şıla­
yarn.aıdı. O'rrıun iizünıti.isü o kadar kuvvetle kendini gösterdi ki
.sonund" Ebu TaIib ((nu kendisiyle beraber almaya karar verdi.
Hiç şüphe5;iz o böylece; eşyalan bekleyecek, her işe koşacak gü.
veniilir bir 'arkadaş,edıinmiş olma~ 'pişman o1maımı.ş.tır.·Ş~
yakınlarındaki Busra'ya kadar gidildi. Bir r!,ııhiıb olan Bahira'mn,
şÜJphesiz dindarlıktan kaynaklanan kendi inancını yayıma maiksa
dı i:le bu uslu kervancı1annküçük 'gruıbunubirıgün yemeğe da'veti
burada oMu ·(MeşhUr hir yazarm «"Km'an'm MüeHifi Baıh1ra-»
i.sim1i yeni bir eseri gösteriyor ki insan hayalinin erişebileceği
yülksekliğin hududu yoktur (!). Kaynaklanınıza göre ,Bbu Ta:lib
daiha uzağa gidip daıha: uzun zaman eğleşuı.eyi düşünüyordu. Fa
kat Bizans-İran savaşı; kararsız ve t€ıhlikeli bir ç3;ılşmazemini
ortaya çıkarımışa benziyor ve -ıdeniyor ki- merhametli Ba:hira'·
nın öğüdü üzerine Ebu TaHb, daiha önce sağlanan kadarla ye
tinıdıi ve çabucak Meıkfke'ye döındü.
. (12) Krş.. el-Halebı, İnsan, I, 49.
330
"-
5. Suriye'ye ikinci Seyahat :
\
.Yukarıda zilkredilen Suriye seyahatıesna!Sı:ndaHız. Muhammed'·
tn yapmış oLduğu ticaret «'staj»ı, bir tüccar ailesinin gençleri için
faydasız olmamalıyclı. Hz. Muhammed'in 24 yaışına kadarki dliğer
seıyaıhatleri zikredilIniyor. Fakat O'nun, kumaş vs. satarak, Mek·
ke'deki d~fıınull yönetımiş gıörü:ndüğü amcası ile birlikte veya
yalnız başına, bölgenin yıllık panayırtlan~, Zu'l-Mecaz, Mecenne,
ve Ukaz'a gitmiş olması mümkündür. Şehil1de Tacire (Kadın Ta
dr) lalk:aibi:yle bilinen, zengin ve genç bir dul O'lan Hz. Hadice var
dı. Öyle sanıh.yıor ki O bu esnada (kocaısının ölümü sebebiyıle?),
Suriye'ye bir ticaret kmanı götümıesİ için, becer~i ve girişken
bir tacir arıyıofldu. Ebu TaUb'in taMsiyesi üzerine, Hz. Muhammed
O'nun yanına gitti ve iş tekli.f etti. KiÜçü'k şehirlerde herkes hir·
birini tanır. Şüphesiz Hz. Muhammed'in ,dtürüstHik ve doğruluğu·
nun şöhreti, Hz. Hadiee'ndn mechfı.lü kalmı:ş değilldL Sadece O'na
çok saYl'da tiqlret malı emanet etmeğe muvaffakatla yetirnneyere'k
kölelerinden birini, Meysere'yi de bir hizmetci ve seyahat arkadaşı
olarak v-erdi. Bazı rivayetler a)mı kerıvanda Hz. Hadiee'nin bir
de
yeğeninden bahsederler kii bu, hiçbir zaıman bizi şaışırtımarha­
bdır. Onlar Busra'ya kaıdar bir defa daha gittiler. Bu sefer diğer
bir raJıibin, NastCıra'nın gönül aılıcı konukseverliğinden bahsedi·
lir. Birinci seyaıhatte rastlanan B~hira daha'önce ölmüş mü idi?
Bu tecrübeler sebebiyle, daha sonra Kur'an O'na şu te'mi
natl verdiğizaman, şoke olmak şöyle dur.sun, bk süprizle bile kar
şmaşmaımış olmalı: «... ve sen muıhaıkkak 'Gerçekten biz Nasa·
rayız.' diyenler arasında mü'min1erin en yakın dostlarını huJ1acak
sm. Bu, onlarınarasında papazlann ve raıhipleriın ()ılınası ve onların
kihirlenmerneleri sebebiyledir.)} (13) Şu hailele biz, İslami daweti"
boyUnca biırzM Hz. Muhammed, gi.imtükıçillerin (aşşar) cehenne
min en derin taıbakalan:r:ıda olacağım haıber verirse hayret etme
yelim (14). Arap bedevilere karşı Bizans,poiHs ve gümrükçülerinin
sertliği bilinir (13).
(13) Journal of 'Pakistan Histaric,a;! Society, If1, :l953'deki ş.u makaleme
de bkz.: «Friendly Relatiom of Islam witlh Chıistia'ni<ty and How they
Deteriorated (lslam'ın HıristiyanlarlaDostca Münaısebetle1"ive Onlar
Nasıl Bozuldu)". Ayet Maide 182.
(14) Krş. Ebu Ubeyd, Emval, paragraf; 1624-6, 1630, vs.
,(ıS) Krş. Güterbook,. Code de L'empereur Justinien, IV: 41, paragraf:
1,2. Lammens tarafından şu eserinde zilkrediJmiş; La Mecque a la
veille de l'Hegire, s. 129-13Q.
331
Hz. Muhanuned'in dönüşünde, Hanım patronu, fevkala,de ka·
zançlal1dan memnun ol,du ve, aynı zamanda genç ve güzeloları bu
görevliyi cömertçe mükafatlandırdı. Dostluk ve samimiyet büyü·
yerek, mutluluğu dillere destan olan bir evIiliIcle bitti. Hz. Peygarrn
ber'in en sevgili hammı Hz. Ayışe, Hz. Peygaa:nıbet'in Hz. Haldke'·
yi sitayişlerle devamlı andığını görünce, sadece, (uzun zamandır
veht etmiş olan bu ihtiyar kadın»akanşı kıS'kançltkduyacakth Bu·
gün bile bir müslümanınevlenmesi esnasındaverilen nasihatlarda
merrusİ;m başkanı şöy.le dua eder: «Ya Raıht Bu çift ara'sına; Hz.
Adem'le Havva, Hz. İbralhim'le Hacer, Hz. Yusuf'la Zellha, Hız. SÜ-
,leyman'la Belıkıs, ve Hz. Muhammed'le Hadice arasına koyduğuın
seVlgi gibi sevgi koy...»
6. Yemen'e Seyahat:
Hubaşa'nınYemen'de bulunduğubelirtilereK Hz. Muhammed'in
bir veya iki defa burada (16) görüldüğüne işaret edilir. Ne zama·
nı, ne de bu yerin doğru coğrafi durumu hakkında tafsiL.it varoır.
1946'da Aden, Taizz, San'a, Hudey.de, Beytu'l:Fakiıh, I!bıb vs. de
birçok haftalar süren ikametim esnaı;mda faI1kına vardım ki ar
tık Hubaşa'nın bu adını hiçbior yerde hiçbir kimse bilmiyordu.
Belki O'nu Kızıl Denİz kıyısında Hudeyde'ye yakın bir yerde ara
mak gerekir.. Görünüşe göre O'nun Hz. Hadice ile evlenmesinden
sonraki zaman sözkıonusudur. O zamanki! Mekıkeliler, zevcenin
milikılerini kendiliğinden zevcin tasarruf ve yed-i ihtiyarında pla- .
rak henüz kabul e1:miyıorlaI1dı. ihtiyar siltannesi zaman zaman
kendisini' görrneğe geldiği'!J:de Hz. Muhammed'i, kendi mallann
dan O'na veTecek hiçbir şeyi oılmadığıbir durumda görürüz. FaJkat
O'nu, daima alicenaıb olan hanımına taVlsiye ediyıoı.ıdu (17). Bu
j
durumda düşünmek lazundır 19i Hz. Muhammed" yokulu1dannı,
hammının bir memuru olarak, O'nuın mallarına kar sağlamakiçin
yapıyordu.
7. Doğu Arabistan'daki Seyahatler:
Aşağ1daki rivayetler Hz. Muhammed'in en azmdan bir defa
Hacer.ile el.Muşakkar (el-Ahza:'dalçi bUlgünro el.Huffif) şehirılerini
(16) Krş. Taberl, Ta'nh, I, 1129.
(17) Krş· Bir olay İçin: Süheyli, Ravıd, I, 111; bir dilı;eri için: Taberi,
Ta'nh, I, 1163-4.
332
ve (el-Katlf'daki Zahran limanı yanındaki) Aynu'ı-Za-re,'yi ziyaret
ettiğini açık bir $ekilde belirltrler. İşte önce, büyük mulıaddis tbn
Hanbel tarafınıdanzikredilen temel iki metnin tam tercümesi:
a) Abdullah dedi: Babam İbn HÇ:nlbel bana anlatdı: İsmail
İbn İbrahim bi~e anlatdı: Avf bize anlatdı: Bbu'I-KurIDUS Zeyd ./
t.bn Ali bize anlatdı: Peygamberin yanına gelen A:bdu'l-Kayslar'ın
heyetinin bir üyesi bana anlatdı, bu temsilci şöyle dedi: «Biz
O'na (Peygambere) hediye olarak !bir twum dolusu ta'dud veya
bamihurması taikdmı ettik. O da şöyle buyundu: «Bu nedir?» Biz
«Bu bir hediyediL» dedik. Ravi dedi ki Peygamberin bakmak için
bir hurma aldığını, 'Sonra şöyle diyerek lOnu yerine koyduğunu
hatırladığımısanıyorum: "Onları Hz. Mu!hatmmed'im ailesine (evi-
me) ulaştınnız,» Sonra bu insanlar O'na mu1htellif sorular soııdular.
İçecekleresıragelinoe O şöyle buyurdu: «Su kabaklannın(,dubM:),
J2~raktanyapılmış kaplann (hantem) oyularm yapılanodun vazo-
ların (nakir) ve ziftlenımiş testilerin , (muızaffat,' diğer yerlenie
mukayyar) içinde içmeyin. İyisi mi, ağzı kapalı tulumlarda 'içi-
niz.» SözCÜIDÜZ O'na dedi ki; «Ya Resulellerlı Dubba., hantem de-
nilen kaplan, oyulmuş odun ve ziftli testi kaplarını sana kim öğ-
retti? O şöyle buyurdu: «,Ben onları çok iyi biliriım. Fakat söyleyin
bana, Hacer bölgesinin hangi klJSmı en nüfuzludur?» Biz «EI-Mu
şakkar» dedik. Bunun üzıerine O, «Valılam ben oraya giroim ve
oranın anahtarını a:1dun.» Ra,vi ilave eder: O'nun sözler1nden;
Aibdullah İbn Ebi Cerva'nın, Peygaım:berinşöyle buyurmuş olduğu-
nu belirterek bana hatırlattığıbir şey unutmuş idim: «Ve ben ez-
Zare kaynağı önünde durmuş idim.» Sonra Peygamber ilave etti:
«A:llah'ım,Aibdul:kayslarıaffet. ç.ünkü onlar, kendi arı:ulariyle,hiç-
bir zorlama ne de belayaduşmeolmakisıZilFl, (içlerinde bir) garaz
saıklamaksızın İslam'ı kabul ettiler. Oysa kendi halkımız içinde
öyleleri vardı ki bunlar belaya düştükten sonra ve içlerinde de
bir hınc;. saklayarak İslam'ı kabul ettiler.)} O zaırrian O, Abdulkays-
~ar için dua ederek yüZlünü kı:bleye çevir.di, sonra da şöyle buıyur-
du: «Doğu ahalisinin en ıyileriAbdu1ka'Y'slal'dm) (l8).
b) Aibdullah deıdi: Babam İbn Hanbel bana anlattı: Yunus
İbn Muhammed bize anlattı: Yahya İbn Abdirraıhmanel-'Asrı bize
anlaıttı: Şihab İhn 'AJbha,d, Abdulkayıs heyetinden bir üyenin şöyle
(18) tbn Hanbel, Musned, IV, 206.
333
dediğini iş.itmiş olduğunu bize anlattı: «Resultillah'm huzuruna
vardille. O bundandolayı çoksevinıınişti. Bi~ (O'nunetrafında
bulunan) insanlann yanıına gittiğiım.iııde,bizim için yer açtılar, biz
de oturduk. Peygamber bize hoşıgeLdiniz-deyip dua etti. Sonra bize
balkaraık; «Reisiniz -ve oorum1unuz 'kimdir?» diye sordu. Hepimiz
el-Munzir trbn 'A~z'i işaret eıttiık. O zannan PeyıgarnJber, «Şu -yüzü
çizik mi? (Bşecc mi?)>> bUyur1du. Bu, bir eşek toynağının selbep
ölıduğu yüzünıdeki yara izinden ddlayı ilk olarak bu lakabın ken
disine veriMiği gün oldu. Biz «Evet» diye cevaıb verdik. O, toplu-_
luğun develerlinin bacaklanm bağlamak ve yüklerini çözmtek için
halkıın gerisinde kalmı:ş idi. Sonra çantaısınlçıka,I1dı, Y'dlou1uk. el-_
bisderim atıtı ve daiha oorura, Peyıgamberin yanına ge1ımek için'en
iyi eLbiselıerini giycli. Bu esnada Peygamber bacağmı matmış ve
bir şeye dayanmışdIarak sırbını eğrn±ş.tiı. YÜZÜ Çizik Adam (Eşece)
ya:klaştığmda bae.ıları yer açıp, «Eşecc, buraya!» dediler. Faikaıt
Pey;gaırrııber-doğrularak ve bacağını çekerek; <~Buraya, Eşecc!» bu
yurdu. O zaman Peygamıberin sağ ta-raı:fına: omıdu. Do~unlren
PeygaımJber O'na merhaıba edipiltifaıt etti. Sonra O'iıa memleketi
haıkıkmda ve ad beliroterek es-s'am, elr'Muşakıkar ve Hacer bölgeısi­
nin diğerköyleri ha.kkındasorular sOr1du. Bununüzerine Eşeccşöy­
le dedi: «Anam~baıbam saına feda ölsun, ya Resfıle1il:ah! Gerçekıten
sen, kÖYlerim1zi bizden ıdaiha iyi -biliıyorsun» Peygam\ber cevab
verdi: «Memleketinize ayak hastıpı ve orada uzun zaman kalma
imkarurn o1du». Daha sonra Peyıgamber Ensara (Medine'li Müs
lümanlara) do.ğru döndü ve şöyle buyuI1<lu: «By Ensarl Kattl.eşle­
rinize ikram ediniz. çünkü Müslüman oh:n-ada size en çdk ben
zeyen onlardır. Vücutta (}1duğu gibi ruhta da size en çOk onlar
c
benziyor. Çünkü onlar kendi is1tekleriyle, hiçbir 2Jorlama oinıak­
c
sızın, ve (içlerinde de bir) garaz saklamalesJZm hıam'a ~~diler.
Ki bu esnalda diğer baliıları ka-tl~dilmeyi görmeden önce İslanı'a
giırnneyi reddetmişılerdi». Sonra PeylgaIDber onlara (ertesi gün
Aibdulka)'51ara) «Karıdeşleriniz size· ~ıl muamele etıti'ler ve -ko
nuk1sevetilik gösterililer :mi?» diye 'soI1duğunda onlar şöyle -dediler:
«,Bunlar kandeşı1erin -en iyıileriıdir. Onlar bize yutm/U!şalk yaıta:k.
~aır, nefts yemekler ve~diler. Sabahleyin de Raibıbimizin Kitabını,
Pey;gamberinin Sünnetini bize öğrettil,er.» Bu Peıygaımberinhoşu­
na --gitti ve bundan dolayı sevindi. SonTa! öğreİrip bilmiş olduğu­
muz şeyleDden haberoar oJmak için henbirimiız1e ayrı ayrı konuş-
334
tu. Bunlardan.; Namazda iiahi va;rhkdan yardım dilerne duasını­
(tahiyıyat), Filmha suresini, ayrıca diğer bir iki sumeyi keza Pey
gamberin bir veya iki"tatbiıkatını (sünnetini) bilenler vardı. Sema
O, hepimize doğru dönüp sordu: «Azıklarımzıdanhemangi bir şey
var mı?» Topluılukbuna sevindi ve -yillilerine dloğru'koş.tular. Her
biri biT miktar hurma getirdi ve onları bir deri yayıgı üzerinde
O'nıun önüne yağdı. Peygarnlberin elinde, bir arışından uzun, iki
arşıındankısa bir değnek vaırdı. 'Bununla :işaret ederek «Bu huıma
çeşidine ta'dM mu diyorsunuz?» buyUııdu. «E~t~) dedik. Bir diğel"
yığın için (,Ya bu Sırfm mı?» buyurdu. «Evet» dedik. «Ya buna
Bami mi diyıoIisunuz?»Biz «Evet» dedik. O zaman O; «Gerçekten
bu hurımalaınnızınen i'Yisi ve en faydalısıdır.»buyutdu. Ravi-dedi
ki ~ «Seya:ha:timizden döndüğümüzde bu cinsten mümkün olduğu
kadar Çlok diktidc ve en fazla onu sevıd'ik. Öy:leki humıa dtkimle
rimizin en büyıük kısmını teşkil etti ve hurmaılanmız bami oldu.
O zaman başkan"ı.inı:zEşecc şöyle dıiyerek'söz. aklı: «Ya ReswaUa'h!
Toprağımız ağir ve ağ<l1çsızıdır. Biz. içecekleriımizi içtiğimizde renk
lerirniz kuruyıor, karınıarınız büyüyor.» O zaman Pey;gamber şqy-
.le buyurdu: «Sukaıbağı denilen kaplarıda, ne de topraKtan yapıl.
mış kaplarla oyularak yapılan odun kaplarda içmeyiniz. İyisi mi,
ağzı kapah tulumlarda içiniv) Sonra el-Bşecc ~ik.i avucunu bir
leştirer~k-«Ya ResulaN.3'h, bimz (,şaraib).iç.rnemiıze izin ver» dedi.
Peygamber :bu~ııdu ki : «By Eşecc, -ıb~tiş.ik av-..ıçlannı göstere
rek- size bu kadar verirsem ~«çob demek isteyerek ellerini bir" .
ıbiırıi~den ayınp- :00 kaıdar içeceksılliİz. O derecede ki sizden biri·
niz saI1hoş olursa, kılıcıyla bacağıııı kesmelk için yeğenine dioğ,ru
gi!der.» GeT'Çe.k1den heyette Benu 'Useyı" kaıbiJes>İooenel-Haris isiJllr
li biTi vardı ki bir içki gecesinde gittiği eVideki bir kadına karşı
konuşırımş, davet eden evin fer-dIlerinıden biri de ayağa kalkaraık.
bacağını loosmişti. Söz sırası ,kerrdisirr:ıegelen el-ıHarts şöyle dedi:
«Allah'ın mucize olarak Peygamberine gösterdiğibu şeyi Peygam
berin söyledi@ni i~ittiğimrle bir dbise parças~y:la baca'ğımı örtü
yordam» (19).
Bu belgeler vazilitırlarve Peygamberin uzun zaıman DQğu Ara·
bi'8!tan'da kall:dığını keSlinQikJle ifade ederler.
(L9..} t'bn Hanbel, IV. 206-7. .
;
335
-1974 Ekiminde (Şevıva! 1394), Suudı Ara1biıstan'ın doğu tarafla
rının petrol kaynağı olan bu bölgesinde seyahat etme şansına
sahip oldum ve bazıları isim değiş,tiren sıözlronUlsu yerleri ziyar'et
edebiJdim..B,uralarda petrol işletmesi manidarıdı'r: Biraz önce 'zik
redilen rivayette, zifmenmiş küp ve kapların bu bölgede 14 asır
önce kullanıldığı anlaşılıyıor (20).
. Hz. Muhammed'in bu böLgeye seyaihat etme gayesini. izah için
İbnu'l-Kelbi'ntn meşhur Risale Fi Esıvaq e1-'Araıb'ına başvuralım:
İşte İbn Hablb'in el-Muhaıbber'ine güııe (21) uzun bir rivayetten
bazı iktibaSllar (22). '
«Oradan (I:ıumet el-Cendel'den) Hacer'deki el-Muşakkar'agidi
Hyor,du. O'nun panayın cumade'l-ahirıe'ninbirinden ayın sonuna ka
dar si.i.riiyordu. İranlı.lar denizi geçerek mallarıyla araya geliyor
lardı. Sonra bu fuar, miilteakip senenin aynı dönemine kadar kapa
:nıyordu. Abdulkays ve Temim kabileleri buraya ~omşu i,diıler. Fa
kat bu fuarın başkanları yalnız Temimderıdıen, Mumzir İbn Sava'·
mn oymağı olan AJbdullah İbn Zeydoğulları kolundan çıkıyordu.
Onları tayin eden İran krallarıdır: Yanİ' Hfre.deki NasroğUllları
ve Uman'daki el--Mustekbiroğullarıhanedanı. e1"Muşakkar pana
yırının başkanları oraıda Dılmetu'l-Cenıdel kralları gibi davranıyor
ve onıları vergiye (öşre) bağlıyorlardI. Tacirıler arasından kim ora
ya gitmek isterdiyse Kurey:şlilerıdenrefakatcı arardI. çünkü oraya
Mudarların arazİıSirri''geçmeden' ciaşı1mıyıorıdu. (Kureyşiiler de Mu
dar'in bir 'kıolunu teş,ktl ederdi). Ticaretlerine gelana; bu, orada
mülamese (biri diğerine dokunmak.) ve hia:mhama (homurdan
mak, göğüsten bir gürüd.tü çıkarmak) vasıtasıyla oluYDrclu. ])().
(20) Şu makaleme de bkz.: «La connaissance mU!slum~ne du petrole au
moyen age (Ortaçağda petrol ~JTIdakimüslüman bilgisi)", franee
Islam, Paris, No: 96-97 ve 98-99, 1975. (Türkçe tercümesi: '«Orta
çağda Müslümanlann Petrol HakkındakiBilgileri», Prof. Dr. Muham
med Hamidullah, Tercüme: Dr. İhsan Süreyya Sırrna, Diyanet Gaze
t&si, 1 Ağustos 1.<J7Ş, s. 1, 15); Fotoğraflı aynı makale hakkında:"Sur
les traces du Saint Prophete dans son vayage en Arabie de rEst
(Doğu seyaha1.'inde .Hz. Peygamberin izleri üzerinde)>>, France-Islam.
No: 93-95, 1975.
(21) s. 263-8. .
(22) Tam tercümesi için şu kitabuna bkz.: Le PropMte de I1slam, sa vie
,et son oeure, 2. baskı, paragraf: 1593 (Türkçe terciimesi: İslam Pey
gamberi Hayartıve Eseri, Türkçesi: M. Said Mutlu, Doç. Dr. Salih Tuğ,
İstanbul, 1969-1388, A. Sait Matbaası, II, 202-4).
336