Artemidori Daldiani Onirocriticon libri V

388 Pages·1968·13.18 MB·Latin

by  Artemidorus Daldianus, Roger Ambrose Pack

ACAD Ε Μ ΙΑ SCIENTIARVM GERMANICA
BEROLINENSIS
BIBLIOTHECA
SCRIPTORYM GRAECORYM ET ROMANORVM
TEYBN Ε RIANA
EDITA CONSILIO ATQVE AVCTORITATE
INSTITVTI
GRAECOROMANAE ANTIQVITATIS
STVDIIS COLENDIS D ESTIN ATI
m
LIPSIAE IN AEDIBVS B.G.TEVBNERI MCMLXIII
ARTEMIDORI DALDIANI
ONIROCRITICON LIBRI V
RECOGNOVIT
ROGER A. PACK
s
LIPSIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMLXIII
BIBLIOTHECAETEVBNERIANAE
HVIVS TEMPORIS
REDACTOR: JOHANNES IRMSCHER
HOC VOLVMEN IMPRIMENDVM
CVRAVIT HEINZ GEISS
LIZ.-NR. 294 · 375/13/63
PRINTED IN THE DEMOCRATIC GERMAN REPVBLIC
LIPSIAEl TYPIS B.C.TEVBNERI (111/18/154) . 1603
PRAEFATIO
Rudolphua Hercherus, ubi Artemidorum. anno D.
1864 ultimus edidit, in praefatione sua satis clare causae
enuntiavit quare scriptorem a doctis indoctisque neglec-
tum in lucem revocaturus esset: tarnen se vereri, quam-
quam uni Artemidoro rerum notitia quarundam deberetur
quae ad antiquitates spectarent, ne, qui a textu legendo
abhorrentes per indicem tantummodo rerum vagari sole-
rent, ii sibi vitio verterent quod indici suo ipsum Artemi-
dorum praefixisset.
Fateor equidem multa futtilia, insulsa, immo horri-
fera in his quinque libris inesse: qui loci, candide lector,
haud mihi magis quam tibi arrident. nihilo minus iste
Daldianus, tametsi indignus forsitan sit in quem multi
anni laboresque huius vitae brevioris impendantur, plane
dignus esse videtur qui denuo recensitus imprimatur,
nam non tantum plurima nos edocet quae ad scientiam
onirocriticam eiusque antistites eximiores attinent, Sed
certiores etiam facit quomodo illius saeculi 'populus
minutus' vel homines proletarii vixerint, quid sperarint,
timuerint, crediderint.
Sed ne causam longius defendam quae haud scio an
supervacanea sit, ad codices enumerandos primo pro-
grediar, dein huius editionis vel potius recognitionis
rationem edisseram.
I
Agmen ducit L = cod. Laurentianus plut. 87, 8, mem- L
branaceus, saec. XI atque manu clara exaratus, quem
Ianus Lascaris, dum iter per tractus Orientales facit ut
nomine patroni sui Laurentii de Medicis Florentini libros
Graecos manu scriptos perquireret, mense Aprili anni D.
1492 Candiae oppido Cretensi a quodam 'Nicolao Iacobo
V
PRAEFATIO
de Sena,1) fisieo et suae artis medicinae doctore' una cum
aliis codicibus emit, enimvero exstat ipsum emptionis
instrumentum,2) necnon auctorumrepertorium Graecorum
Hanoverae asaervatur 'quos impensis Laurentii Medicis
Laacaris ex Peloponneso in Italiam nuper advexit':3) quo-
rum in utroque Artemidori de insomnias liber memoratur.
Trea loci longiores a librario sunt omisai, niai exemplari,
quod deacripait, iam defuerant: 'Ασκληπιός Ιδρυμένος— äv
ειη τά αγάλματα αντών (168, 7—176, 23), φαίνονται δε oi
•&εοί—δο&είσας (178,11-179,18), ή γυνή—πολλάς ημέρας
(308,9—314,4: hie folia duo plus minus amissa erant). desi-
nit L τον δέ όχετόν (321,2); quae reatant, ea adiecit correc-
tor L2 denominatua. ny ephelkyatikon ubicumque poterat,
ante conaonantea etiam litteras, acripsit, necnon multa in
formas vocabulorum, id est, rea orthographicas, peccavit,
itacismo, qui vocatur, praesertim abusus;4) eat quoque ubi
veraum unum 20—285) litterarum aut tales duos pluresve
ob haplographiam praeterierit. illud autem maioris eat
momenti si quaeras quaenam cognatio inter testes varios
intercedat: quoniam exemplaria eius aliquot folia tineia
perterebrata fuiaae videntur, librarius diligena, quoties-
cumque in huiuscemodi lacunam incidit, spatium vacuum
atque numero litterarum deperditarum consentaneum reli-
quit, in margine vocabulo ζήτζεϊ) saepenumero notavit.
Correctores postea sunt exorti trea, quos Blumius ita
distinxit:
L1 L1, saec. XI, non tantum aliquot locoa hie illic usque
ad fol. 9r litteris supra lineam scriptis emendavit, sed
1) Italice: Niccolö di Giacomo da Siena.
2) Vid. E. Legrand, Bibliographie hellenique .. . des ouvrages
publies en grec par des Grecs auxXV et XVI siecles,2 (Paris 1885)
325-27; E. Piccolomini, Eiv. di filol. 2 (1874) 401—16.
3) E. G. Vogel, Serapeum 15 (1854) 154-60.
4 Ecce exempla itacismi: ι pro η (κυβερνήτη όρχιοτής), i pro
ει (δανιστής, ήμισίας), η pro ι (κωμηκά, φ&ήσις), ει pro η (άνα-
τετμεϊσι9αι, χλεύειν), ει pro ι (εϊδοι, παλινδρομείαν), η pro ει (Χαμ-
βάνην), οι pro ν (σκοιτίδα). Aliae vocales confusae: αι pro ε (εξαϊ-,
τάζειν, ύδρωπίαοαι), ε pro αι (διαβένειν, εύεσ&ησία), ω pro ο
(ήδωνή, μείζωαι,) ο pro ω (διψόντα, κολύει). Aspiratio •Vulga-
ris: άαφάλαξ, έφ Ισης, έφόπτης, κα&'οναρ.
6) Sic fines nuper statui tota re iterum inquisita.
VI
PRAEFATIO
margini folii 7r Achmetis Onirocrit. 240,21—241,17
(Drexl), margini folii 8r eiusdem operis 240,9—12 appo-
suit, ut Artem. 16,10 et 18,17 commentaretur. L1 ita
a codice Marciano (V: vid. infra) discrepat, dum bis cum
Sudae testimonio congruit (2,15. 4,16), ut tertiam tra-
ditionem secutum esse colligere liceat.
L2, saec. XVI, seu codicis V seu editionis Aldinae sub- L2
sidiis fretus, multaa librorum IV—V lacunas et praeser-
tim longiores 308, 9—314, 4 et 321, 2 — usque ad finem
supplevit.
L3, saec. XV, libris IV-V et semel libro I (23, 20) V
operam levem dicavit et mera coniectura paucos locos in
meliora vertere tentavit. haereo equidem in sententia
Blumii, qui manum tertii correctoris codici Urbinati (U)
a Michaele Apostolio scripto (vid. infra) tarn similem
esse censet, ut non dubitet quin L3 idem atque Aposto-
lius fuerit. quem tarnen hominem laboriosum codicem L
olim possedisse satis constat, nam eo usus est, id quod
suo loco demonstrabo, unde textum Urbinatis, ne dicam
Marciani alterius (M), describeret.
Sunt autem quaedam correctiones ubique sparsae tam- L°
que minutae ut non dinoscere possis quae manus quonam
scripserit saeculo: quas omnes sub signo L° collegi.
Codicis physiognomiam delineaverunt A. M. Bandinius,
Catalogue Codicum Graecorum Bibliothecae Laurentia-
nae, 3 (Florentiae 1770) 387-88, et Blum, Studies 13,
16—18, qui plura etiam de correctoribus in ephemeride
Eranos disseruit. Hercherus ipse non contulit sed colla-
tionem a Iacobo Gronovio anno D. 1680 parum curate
factam usurpavit. ex imaginibus lucis ope depictis textum
primo contuli, postea codicem ipsum Florentiae inspexi.
Sequituf ut alteram Laurentianum, qui non nisi in Laurenti-
memoria hominum iam vivit, breviter tangam. nempe deperditus
Lascaria, priusquam illud iter ingressus est, omnium qui
illo tempore Florentiae in bibliotheca Laurentiana re-
periebantur librorum rubricas atque inter eas quandam
λύσεις ονείρων προς Κρασσον perscripsit.1) quae codi-
1) Κ. Κ. Müller, Centralblatt für das Bibliothekswesen 1 (1884),
351—52, 378.
VII
PRAEFATIO
cem nescio quem Artemidorianum, vix tarnen eundem
ac L, respexisse videtur. immo Blumius coniecit eum
fortasse eundem fuisse quem Angelus Politianus Faesu-
lis menae Septembri anno D. 1483 excerpsit.1)
V Iuxta L merito ponendus est V = cod. Marcianus 268,
saec. XV, membranaceus, manu nitida2) Michaelia Apo-
stolii Byzantini exaratus, qui subscriptione loctorem ad-
monet post patriam expugnatam se, in Creta pauper tatis
comitem et exsulem, inter alios multos hunc quoque librum
exscripsisse. quin etiam in Epistulis eiusdem 70—71,
anno D. 1467, ut videtur, datis, legimus Apostolium illo
tempore Artemidori apographon quidpiam lucubrare,
cum Cardinalis Bessarion patronus eius Venetianus ius-
serit atque imprimis ut Daphnis Quirinus, ipse, nisi falli-
mur, Venetianus natu sed iamdiu incola Cretensis et
quasi vice Bessarionis gerens, sibi stipendia annua ob
has curas debita persolvere properet; neque dubitare pos-
sumus quin in his epistulis aut V aut Marcianus alter (M)
respiciatur.3)
CodicisV, quamquam nullus corrector limavit, loci
duo (quae res Hercherum latuit) manui recentiori attri-
buendi sunt: τοις δε προειρημένοις — σημαίνει (29,8—
30, 18), τούτων δέ — κακοπραγίαν (280, 3-281, 7). ut
L, ita V non nullos versus per homoioteleuton vel
homoiokatarkton praetermisit, quem que circiter 31 lit-
teras continentem, aut simul duos eiusdem fere longi-
tudinis.
Notitiam brevem Blumio, Studies 13, debemus. denuo
contuli simulacris arte phototypica expressis, nam Her-
cherus Iosephi Muelleri collationem aliquanttdo mendo-
siorem usurpavit.
Codices Hie, priusquam ad ceteros testes enumerandos accin-
derivati g ^ ^ p p ^ breviter praefari iuvat quod latius
ar r0 0S 0
1) Colleetio Dupuy 673 (fol. 129—30); vid. L. Dorez, Cata-
logue de la Collection Dupuy, 2 (Paria 1899) 254.
2) Cuius manus si exempla inspicere velis, videas H. Noiret,
Lettres inedites de Michel Aposlolis (Paris 1889; Bibliothöque des
ficoles Franyaises d'Athenes et de Rome, Pasc. 54), ad fin.,
et J. Ε. Powell, Byz. Zeitschr. 38 (1938) Tafel II.
3) Vid. Noiret, op. cit. 28.
vni
PRAEFATIO
patet. etenim, cuius viri eruditi saepiuscule mentionem
feci, is Blumius opusculo inaugurali de ratione editionis
Hercherianae hac mente disseruit, ut novae fundamenta
solida iaceret, sed anno D. 1945, de Artemidoro optime
meritus ac valde dolendus, ante obiit quam curas suas
laboresque perficere posset, qui denique, ne longum fa-
ciam, causas satis probabiles attulit quare crederemus
testes ceteros (Harleiano excepto, qui ei nondum inno-
tuerat) ab LV eo modo derivatos esse ut Laurentianus
(L) Marcianum alteram (M) et Urbinatem (U) peperisset,
Marcianus vero prior (V) Cantabrigiensem (C), Otto-
bonianum (0), Borbonicum (B) genuisset: eo fieri ut edi-
tori futuro nullus praeter LV esset ad testimonium citan-
dus. quae altercatio re vera non ita gravis evenit, nam
Hercherus, cum Marcianum (M) et Urbinatem Lauren-
tiano simillimos quidem asseveraret, de eo tamen de-
scriptos negaret, id dicere voluit, non descriptos sed ali-
quo intervallo derivatos.1) quam ob rem MU amotis ex
LV solis textum suum conflavit.
Ut Blumi ο astipularer inclinabat animus meus. nihilo
minus cum argumenta, quae ad probandum protulerat,
paucis indiciis fulciebantur, tum illud reputabam, qui-
cumque editoris vice fungi vellet, eius esse omni discep-
tationi iudicium proprium, quamvis hebes esset, adhibere,
recusare ne alieno, quamvis acuto, inniteretur. praeterea
suberat suspicio, immo quasi spes, fore ut codicem ali-
quem invenire possem qui pace Blumii lectiones familiae
tertiae traderet, scilicet memoriam quae de LV non pen-
deret. quis enim nescit multos locos statim certoque
restitui posse si trium familiarum testes habeas tres,
plurimos in dubio manere si duos tantum eosque inter
sese multum discrepantes ? itaque omnes qui mihi noti
erant codices pro parte virili excutere, novum, si die vo-
lentibus possem, eruere constitui. sed suspicio mea remota
est vel falsa spes: neque veterum ratio codicum aliter se
habere videtur quam Blumius existimavit neque Har-
1) Cf. ea quae Hercherus antea scripserat in Museo Rhenano
17 (1862) 81: 'Ex Mediceo (sc. L) toti pendent codices a Michaele
Apostolio exarati Urbinas 107 et Marcianus 267.'
IX
PRAEFATIO
leianus, quem solum, quod sciam, neglexit, nisi a V pro-
genitus esse.
Μ Μ = eod. Marcianus 267, membranaceus, manu Apostolii
confectus (sed deest subscriptio). vid. Blum, Studies 13.
per simulacra photographica inspexi.
Ut L, ita Μ 168, 7 - 176, 23. 178, 11 - 179, 18
omisit; ad 308, 4, paucis videlicet versibus ante eum
locum desinit ubi L foliis duobus mutilus est, ab L2
postea suppletis. qui versus plurimi ad 180,16 incipiunt,
de 245, 22 - 246, 16 sumpti, ii in LM, non in V, in-
veniuntur. ad 18, 1 Apostolius eandem notavit emen-
dationem quam L1: ερπετά LM, κινώπετα L1 supra
lineam Μ in margine. meministine porro lacunarum quas
L vocabulo ζήτ(εί) affixo idcireo reliquit quia tineae
exemplar comederant ? en omnes eodemque saepe voca-
bulo instructas praebet M. nonne illud in promptu credere
est, Μ haec omnia de L fideliter transtulisse ?
Manifestum est librarium menda Laurentiani ortho-
graphica sustulisse, aliquot locos coniectura sanavisse.
est autem ubi Μ cum V ac contra L consentiat, quae res
inde evenisse putatur, quod Apostolius, qui V quoque
scripserat, aut hunc aut huius genitorem adhibuit quo Μ
corrigeret. quem ne mireris Artemidoro operam navasse
tarn multifariam, scriptorium eius Thucydidi studia im-
pertivit haud minus assidua.1) ad patriam suam reversus
Apostolius Thucydideum codicem quendam transcrip-
serat, apographon suum reportaverat. an fieri potest ut
etiam Laurentianum nostrum illinc abstulerit ? certe
Creta illo tempore litterarum Byzantinarum librorum-
que velut hereditatem inibat ut vice sua Italiae legaret.2)
sed haec hactenus.
U U = cod. Urbinas gr. 107, chartaceus, item saeculo XV
ab Apostolio exaratus, cuius subscriptio in fol. 133v legi-
tur. continet Polyaeni Strategemata, fragmenta quaedam
paradoxographica, Artemidori Onirocritica (fol. 145r—274).
1) Vid. J. E. Powell, Class. Quarterly 32 (1938) 103. si plura
de hac offieina librariorum doceri velis, adeas M. Wittek, Scrip-
torium 7 (1953) 290-97.
2) Powell, loc. cit.; C. Gallavotti, Stud. Ital. di ßol. class.
11 (1934) 300.
X