B I B L I O T H E CA SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM T E V B N E R I A NA BT 1983 ANAXIMENES ARS RHETORICA QVAE VVLGO FERTVR ARISTOTELIS AD ALEXANDRVM EDIDIT MANFRED FUHRMANN DE GRUYTER EDITIO STEREOTYPA EDITIONIS ALTERIVS (MM) ISBN 978-3-598-71983-7 e-ISBN 978-3-11-095673-3 ISSN 1864-399X Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet uber http://dnb.d-nb.de abrufbar. © 2010 Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, Berlin/New York Druck: Hubert & Co. GmbH & Co. KG, Gottingen 00 Gedruckt auf saurefreiem Papier Printed in Germany www.degruyter.com IOANNI DILLER ΙΑΜ DIV ΑΝΤΕ ANNVM SEXAGESIMVM SEXAGENARII PRVDENTIA PRAEDITO HORTATORI MODERATORI CONSILIORVM AVCTORI MEO PRAEFATIVNCVLA alterius editionis Inter oratoriae artis libros, quos Graeci Romanique nobis reliquerunt, Anaximenis Lampsaceni Τέχνη et levioris est mo- menti neque cum celebratis illis operibus quae ad eam rem pertinent (Aristotelis, Ciceronis, Quintiliani dico) compa- randa. Sic facile intellegitur amplius quam triginta annos, quoad altera huius libelli editio requireretur, intercessisse, quo factum est, ut nunc demum coniecturarum ceterarumque emendationum, quas criticorum sagacitas brevi post quam prima editio est emissa in lucem protulit, ratio haberi possit. Quod tandem iam absolutum est: commentarii, quos doctis- simi homines Kassel et Reeve et Zwierlein conscripsere (vide tabulam adnotationum criticarum), penitus excutiebantur. Itaque triginta fere in locis emendatior ut spero textus nunc offertur et totidem ad locos apparatus criticus novis annota- tionibus auctus est. Ut fortioribus remediis uterer et libellum funditus retracta- rem, in animum inducere non potui. Etiam haec igitur editio textum ut ita dicam mixtum continet: in illa parte, cui papyrus Hibeh 26 auxilio venit, Anaximenis ipsius verba restituere co- natus sum; in reliquis partibus illam adulteratam interpola- tamque formam conservare satis habui, ex qua codicum manu scriptorum archetypus manavit. Nam toti operi originarium textum ut redderem, me assequi posse non credidi, quamvis viri docti qui iudicium de prima editione pronuntiaverunt id ad officium meum pertinere arbitrati essent. Certe tamen ap- paratus criticus illos locos indicat, quorum verba posteriore aetate immutata esse opinor. Uberlingae, mense Iunio anni MCMXCIX Μ. F. PRAEFATIO Qui hunc librum in lucem edidit, salutem plurimam dicit lectori Si, quibus ex fontibus, leetor, et qualis textus Rhetori- cae quae dicitur ad Alexandrum ad nos pervenerit et quis re vera conscripserit hunc librum, quem Aristoteles eonscripsisse traditur, paucis verbis eertior fieri cupis, lcge haec; sin aliquanto plus sumere poteris temporis, commentariis, qui sunt inscripti ,Untersuehungen zur Textgesehiehte der pseudo-aristotelischen Alexander- Rhetorik (der Τέχνη des Anaximenes von Lampsakos)'1), uti tibi placeat. ibi enim omnia fere, quae hac epistula perbreviter tibi expositurus eram, non modo fusius ex- plicata, sed etiam plenioribus argumentis probata prae manibus fore sperabam2). I. Qui fontes Rhetoricae ad Alexandrum textum tradiderint Imprimis qui fontes qualesque Rhetoricam ad Alexan- drum nobis exhibeant te scire oportet. namque cum egre- gii indicis quem Wartelle3) composuit, nondum particeps bibliothecarum catalogos, ut exemplaribus Rhetoricae Graecis potirer, perscrutari coepissem, haec multo cre- briora, quam qui ante me illam ediderunt opinati erant, servata esse brevi tempore cognovi. habemus enim in 1) Ak. d. Wiss. u. d. Lit. Mainz, Geistes- u. soz. wiss. KL, 1964, 7, Wiesbaden 1965. 2) De codice scilicet Bueurestensi 602, cuius exemplar luce depictum commentarios mihi componenti praesto nondum fuisset, nullo pacto ut dissererem facere potueram; de quo v. i. ρ. XXIIsq. 3) Inventaire des manuscrits grecs d'Aristote et de ses commen- tateurs, Paris 1963. VII PRAEFATIO uniyersum XXX exempla1), quae solidum atque integrum librum continent; ad hanc summam nonnulli qm partes quasdam Rhetoricae complectuntur codices accedunt. illa quidem exceptis codicibus Neapolitano gr. 137 Matritensi gr. 4684 Laurentiano 86, 19, quos saeculo XIV exara-tos esse satis constat, omnia quattuor vel quinque saeculorum aetatem non egrediuntur; a vero igitur non discedas, si Rhetoricam ad Alexandrum illorum industria virorum diligentiaque servatam esse putes, qui studia humanitatis profitentes antiquitatis artes et litteras instauraverunt. Codices, qui totum opus continent, sunt hi2): 1. Ambrosianus gr. 426, olim Η 22 sup., saeculo XV scriptus (f. 326r-342r). 2. Angelicanus gr. 2, olim C 4.23, saeculo XV scriptus (f. 123r-177v). 3. Bucurestensis 602, saeculo XV scriptus (63—143). 4. Cantabrigensis 191, olim Dd. IV. 16, anno 1441, ut subscriptio indicat, Florentiae exaratus; Nicolae Sa- guntinifuisse existimatur (f. 192r—226 v. 99r— lOOv). 5. Harleianus 6322, saeculo XV scriptus (f. 267r-304v). E* 6. Laurentianus 31,14, saeculi XV dimidio posteriore scriptus (f. lQ6r—144r). L* 7. Laurentianus 60,10, saeculo XV scriptus {f. 58 ν u. ad 86 v). F* 8. Laurentianus 60, 18, cuius Rhetoricae ad Alexandrum exemplar mense Maio anni 1427 Constantinopoli per- fectum esse subscriptio declarat; Francisci Philelphi manu exaratus videtur (f. llOr—156v). D* 9. Laurentianus 86, 19, saeculo XIV scriptus3) (f. 167 ν u. ad 193 v). 10. Laurentianus ,Conventi soppressi' 47, ante annum 1425 scriptus, quippe qui ad Antonii Corbinelli bibliothecam pertinuerit (f. 86r—127 v). 1) Vel XXXI, si codicem, Rehdigeranum, 23 adxungere vis inde ab anno 1945 amissum,. 2) Eos codices, quibus iam ante me usi sunt viri docti, asterisco notavi. 3) Sed v. Spengel, Anaximenis Ars rhetorica, Turici et Vitoduri 1844, V1, VIII PEAEFATIO 11. Laurentianus ,Acquisti' 4, medio saeculo XV scriptus; ex Francisci Castiglionensis libris fuisse videtur (f. 95r-126v). 12. Magdalenaeus 1069, saeculo XV vergente scriptus (f. 137r-16Qv). 13. Magliabechianus 10, olim II. 10. 59, saeculo XV ver- gente scriptus (f. 125 v— 188r). 14. Marcianus gr. 200, quem .anno 1447 Romae Ioannis * Rhosi manu Bessarione iubente exaratum esse sub- scriptio nos docet. 15. Marcianus gr. 215, ante annum 1472 scriptus, quia G* olim ex Bessarionis libris fuit. 16. Matritensis gr. 4632, quem, ut nota in operis fine Η scripta indicat, anno 1462 Mediolani Constantinus Lascaris, ut ipse uteretur, exaravit (f. 11 r—65v). 17. Matritensis gr. 4684, saeculo XIV scriptus (f. 92r u.ad 133r). 18. Monacensis gr. 75; Rhetoricae exemplar anno 1550 M* Petri Carneadis Monembasiani manu exaratum esse subscriptione comprobatur (f. 297r—333r). 19. Neapolitanus gr. 137, olim II. E. 2, ubi Rhetoricae N* exemplar duabus manibus saeculi XIV exaratum est; ad Iani Parrasii bibliothecam pertinuit (f. lr—39r). 20. Oxoniensis Collegii Corporis Christi 112, saeculo XV scriptus (f. 156r-174r). 21. Parisinus gr. 2038, saeculi XV dimidio posteriore A* scriptus (f. 76r-109v). 22. Parisirms gr. 2039, priore saeculi XV dimidio, ac C* quidem, ut subscripta epistula indicat, Constantino- poli exaratus (f. lr—50r). 23. Parisinus suppl. gr. 646, saeculo XVII scriptus (f. lr u.ad 91 v). 24. Rehdigeranus 23, olim S. I. 2. 13b, saeculo XV scrip- tus, inde ab anno 1945 amissus (f. lr—52v). 25. Vaticanus gr. 1580, saeculo XV scriptus (f. 41r-82r). P* 26. Vaticanus gr. 2384, saeculo XVscriptus (f. 81 r—116 v). 27. Vaticanus Ottobonianus gr. 178, cuius Rhetoricae O* exemplar anno 1475 Ioachim Casulani manu exaratum esse annotatio declarat (f, 20r—87v). IX PRAEFATIO V* 28. Vaticanus Palatinus gr. 160, circa annum 1440 sorip- tus, idque, ut nota quadam eomperimus, Ioannis Scu- tariotae manu (f. 161 r—186r). B* 29. Vaticanus Urbinas 47, saeculo XVscriptus (f. lr—34v). 30. Vindobonensis phil. gr. 278, saeculo XV vergente scriptus (f. lr—66 v). U 31. Utinensis gr. 3, olim VI. III; pars, quae Rhetoricam ad Alexandrum continet, saeculo XV scripta est (f. 181r-204v). Aut partes aut excerpta operis comprehendunt codices hi : 32. Bergomensis A. 6, 29, saeculo XV exeunte scriptus; continet ad Alexandrum epistulam, quae arti ipsi praemissa est, et eam Isocratis nomini addictam (f. 10v—12 ν: Ισοκράτης τω Άλεξάνδρω χαίρειν. έπ- έστειλάς μοι — σοι γεγραμμένων). 33. Bruxellensis 11296—98, saeculo XV scriptus; extrema parte mutilatus primum operis quadrantem fere exhi- bet(f. 144r-151v: έπέστειλάς μοι- [27,21] αδικημάτων). 34. Bucurestensis 749, quem, cum saeculo XIX confectus sit, commemorare paene me piget; inspicere supersedi; initium artis continere videtur (f. 93r—102r). 35. Matritensis gr. 4809, olim Toletanus 101—14, saeculo XV velXVI descriptus; epistulam, quae arti praemissa est, complectitur (f. 63r—65ν: άπέστειλάς μοι—αοι γεγραμμένων. έρρωσο). 36. Riccardianus 58, olim S. II. 28, saeculo XV exaratus; frusta quaedam de arte deprompta exhibet (f. 42 ν u. ad 46Γ)1). 37. Vaticanus gr. 1896, cuius diversi generis partes saecu- lis XV XVI XVII confectae sunt; nonnulla longiora fragmenta ex primo operis quadrante excerpta continet (f. 244v-253r). 38. Vaticanus Urbinas gr. 34, saeculo XV scriptus; epi- stulam, quae artem praecedit, comprehendit (f. 57 r u. ad 60r). 1) Similiter in codicibus Monacensi gr. 456 (f. 203r—206r) Vaticano gr. 1002 (f. 129 rv) sive artis argumentum adumbratur sive sententiae quaedam ad libidinem excerptae produntur, X