aristoteles felsef

135 Pages·2011·0.84 MB·Turkish

T.C.
DİCLE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

“ARİSTOTELES FELSEFESİNDE“ÖZ” VE “BİÇİM” KAVRAMLARI”

ARZU SALDIRAY

TEZ DANIŞMANI
YRD. DOÇ. DR. BÜLENT SÖNMEZ

DİYARBAKIR
2011
T.C.
DİCLE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

“ARİSTOTELES FELSEFESİNDE “ÖZ” VE “BİÇİM” KAVRAMLARI”

ARZU SALDIRAY

TEZ DANIŞMANI
YRD. DOÇ. DR. BÜLENT SÖNMEZ

DİYARBAKIR
2011
i

ÖZET

Doğru bilginin güvenceye alınması gerçek varlığın gerçek olmayan varlıktan,
görünüşlerden ayırt edilebilmesiyle olur. Bu ayrım varlığın ne olduğu sorusuna karşıt olarak
nasıl olduğu sorgulamalarını gerektirir. Varlığın ne olduğu “öz”; nasıl olduğu ise “biçim”
kavramlarıyla ifade bulur. İnsanın varlık bilincinin oluşmasında son derece önemli olan bu iki
kavram Aristoteles felsefesinde kavramsal olarak çözümlenmeye çalışılır. Bu çalışma
Aristoteles’in varlık felsefesinde “öz” ve “biçim” kavramlarının nasıl bir anlam ve açıklama
bulmuş olduklarını ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır.

Öte yandan Aristoteles’i anlaşılmaz hale getiren yanlış çeviri ve yorumlar, Aristoteles’in
felsefi düşünce tarihine getirdikleri ve günümüz felsefesine öğreteceklerinin gözden
kaçmasına sebep olmaktadır. Bu yüzden yaygın şekilde yanlış aktarılan ve bundan dolayı
anlaşılamayan Aristoteles’in “öz” ve “biçim” kavramlarının anlaşılması ayrı bir öneme
sahiptir.

Aristoteles, çalışmalarını daima kendisinden öncekilerle ilişki kurarak, karşılaştırarak,
onlarla hesaplaşarak geliştirmiştir. Onu ardıllarından çok kendisinden önce gelenlerin ışığında
açıklamaya çalışmak, Aristoteles’in düşünme biçimi ve dünyaya bakışının kimi temel
özelliklerini bilerek konuya yaklaşmak önemli ve gerekli bir noktadır. Bu noktadan hareketle
çalışmamızın ilk bölümünde Sokrates Öncesi Yunan Filozoflarının varlık hakkındaki
düşüncelerini anlamaya çalışacağız. Sonrasında düşünce geleneğinde rakipsiz bir odak noktası
olarak “Biçimler Kuramı”nı öne süren ve Aristoteles’in eserlerinde sürekli olarak kendisine
eleştiriler gönderdiği Platon’a yüzümüzü döneceğiz. Platon’un “Biçimler Kuramı”nı merkez
alarak “öz” ve “biçim” i araştıracağız.

İkinci bölümde bir şeyin en mükemmel bilgisinin onun “öz” ünün bilgisi olduğunu
düşünen Aristoteles’in varlık felsefesinde bu kavramın nasıl bir açıklama bulmuş olduğunu
ortaya koymaya çalışacağız. Diğer taraftan “biçim” (eidos) kavramının insan düşüncesinin
geneli kavrayabilme yetisini betimlemiş ve temellendirmiş olduğunu da yine Aristoteles’in
varlık felsefesini incelerken göreceğiz.

Anahtar Kelimeler: Biçim (Eidos), Bütün, Madde (Hûlê), Öz (To ti en einai), Varlık (Ousia),
Varlık Felsefesi
ii

ABSTRACT
Accurate knowledge can be acquired by differentiating the real matter from the unreal
one and appearance. This distinction requires questioning about “How matter is” apart from
“What matter is”. What matter is can be stated as “essence” and how it is can be stated as
“form”. These two concepts, essentially important for formulating the knowledge of
Ontology, are tried to be analysed conceptually in the philosophy of Aristotle. This work is
prepared in order to put forward how matter and form is expressed and explained in the
ontology of Aristotle.
On the other hand, inaccurate translations and misinterpretations which make Aristotle
incomprehensible, cause missing out those what Aristotle has contributed to the history of
philosophical thinking and those what he would enlighten today’s philosophy. That’s why, it
is of great importance to understand the concept of “essence and form” by Aristotle who has
been extensively misinterpreted and so misunderstood.
Aristotle always developed his Works by relating, comparing and coming to terms with
other previous works. It is an essential and necessary point to approach to the issue by
acknowledging the basic features of Aristotle’s thinking and to explain in the light of the
previous thinkings more than his followings. From this point, in the first part of this work we
are going to try to understand the thinking about entity of the Pre-Socratic Greek
philosophers. After that, we are going to face Platon who was constantly criticised in the
Works of Aristotle and who came up with “The Theory of Forms” as a preeminent focus in
the tradition of thinking. We are going to study “essence and form” in Platon’s “The Theory
of Forms”.
In the second part, we are going to put forward how “essence” has been explained in
the ontology of Aristotle which supports that the most accurate knowledge of something is the
knowledge of its essence. Moreover, while analyzing, we are going to witness that form
describes and founds the ability of comprehension of the Macro.
iii

Key Words: Form (Eidos), Macro, Matter (Hûlê,) Essence (To ti en einai), Entity (Ousia),
Ontology
iv

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne

Bu çalışma jürimiz tarafından Felsefe Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak
kabul edilmiştir.

(imza)
Başkan :…………………………………….
(Akademik Ünvanı, Adı-Soyadı )

(imza)
Üye :…………………………………….
(Akademik Ünvanı, Adı-Soyadı )

(imza)
Üye :…………………………………….
(Akademik Ünvanı, Adı-Soyadı )

Onay
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

İmza
…………………….
Akademik Unvan, Adı Soyadı
Enstitü Müdürü
v

ÖNSÖZ

Varlığın ne olduğunu anlama çabası esasında insanın kendisinin ne olduğunu anlama
çabalarının sürecidir. Varlığı anlamaya çalışan insan, kendini anlama umudu ve istemi
içindedir. Varlığın gerçekliğine ise onun “öz” ü ile “biçim” i arasında kurduğu sağlam
kavrayışla ulaşmaya çalışır. “Öz” ile “biçim” arasındaki ayrım, esasında nesnelerin,
kendilerinden sahip oldukları niteliklerle, bizim onlara algılarımız nedeniyle atfettiğimiz
nitelikleri arasındaki ayrımdır. Görünüşle gerçeklik arasındaki bu metafiziksel ayrım aslında
varlığın gerçekliğine ulaşılmasında bilinçdışı veya içgüdüsel bir temele sahiptir. Bu noktadan
hareketle “öz” ve “biçim” kavramları varlık hakkındaki bilgimizin ve deneyimlerimizin temel
kavramlarıdırlar.

Varlığı özü ve özsel belirlenimleri açısından ele alan Aristoteles, “öz” ve “biçim”
kavramları hakkında ortaya koyduğu açıklamalarla tüm Ortaçağ felsefe tartışmalarının
yazgısını belirlemiştir. Ne var ki Aristoteles, çok kere farkına varılmadan yanlış aktarılmakta
ve bu ikinci elden kaynaklanan yanlışlar yaygınlaşmaktadır. Bu yanlış aktarımlardan “öz” ve
“biçim” kavramları da nasibini almıştır. Çalışmamızın amacı Aristoteles’in dizgesini ele
alırken, kendi payımıza geniş olarak eleştirmeksizin, objektif bir perspektifle varlık felsefesini
araştırmak, “öz” ve “biçim” kavramlarına nasıl bir açıklama getirmiş olduğunu ortaya
koymak olacaktır. Bu çalışmanın, Aristoteles’in felsefeye bilinçli olarak getirdiği ontolojik
bakış aracılığıyla günümüz felsefesine öğretebilecekleri adına küçükte olsa bir yarar
sağlayacağına inanıyorum.

Çalışmamın oluşma sürecinde ve felsefi bir temel edinmemde çok önemli bir rol
oynayan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Kenan YAKUBOĞLU’na; çalışmam ile ilgili karanlık
noktalarda beni aydınlatan, motive edici yaklaşımlarıyla bana destek olan değerli hocam Yrd.
Doç. Dr. Mustafa GÜNAY’a; Aristoteles’in düşünce dizgesini anlamamda ve kavramsal
çerÇev.eyi çözümlememde her zaman yanımda olan danışmanım, çok değerli hocam Yrd.
Doç. Dr. Bülent SÖNMEZ’e teşekkürlerimi sunarım.
Arzu SALDIRAY
13 Nisan 2011
vi

İÇİNDEKİLER
Konu Adı Sayfa No
ÖZET……………………………………………………………………………………... ……i
ABSTRACT……………………………………………………………………………………ii
ONAY…………………………………………………………………………………………iv
ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………...v
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………………..vi
KISALTMALAR…………………………………………………………………………….viii
GİRİŞ…………………………………………………………………………………………..1
BİRİNCİ BÖLÜM
Felsefede Genel Olarak “Öz” ve “Biçim” Açıklamalarında Farklı Yaklaşımlar
1.1. Sokrates Öncesi Dönem Felsefelerinde Öz ve Biçim Tartışmaları…………………4
1.1.1. Antik Yunan’a Özgü Düşünsel Eğilimler …………………………..............5
1.1.2. “Cosmos” , “Phusis”, “Arche” ,“Logos” Nedir?.........................................6
1.1.3. “Özdek” ve “Biçim” (İyonyalılar ve Pythagorasçılar)………………………8
1.1.4. Devinim sorunu ( Herakleitos, Parmenides, Çokçular)……………………12
1.2. Sokrates Felsefesinde “Öz” ve “Biçim”…………………………………..............21
1.3. Platon’un “Biçimler Kuramı”na Göre “Öz” ve “Biçim”………………………....24
1.4. Önceki Kuramların Eleştirisi…………………………………………………….............30
1.4.1. İyonya Filozoflarının Eleştirisi…………………………………………….31
1.4.2. Pythagorasçılar’ın Eleştirisi………………………………………………..32
1.4.3. Parmenides ve Pluralistler’in Eleştirisi…………………………………….33
1.4.4. Platon’un Biçimler Kuramı’nın Eleştirisi………………………………….35
İKİNCİ BÖLÜM
Aristoteles’in Varlık Felsefesinde veya Metafizik’inde “Öz” ve “Biçim”
2.1. Varlığa Gelişin Nedenleri………………………………………………………….38
2.2. Mantıksal Zeminde Varlığın Analizi…………………………………………........42
2.2.1. Töz Nedir? (Ousia).......................................................................................45
2.2.2. Somut Varlık Olarak Töz (Hypokeimenon)………………………………..46
2.2.3. Özsel Doğa Olarak Töz ya da Biçim (Eidos)………………………………53
2.2.4. Tanım veya Mahiyet Olarak Töz ya da Öz (To ti en einai)………………..60
2.3. Devinimsel Zeminde Varlığın Analizi……………………………………………..74
2.3.1. Kuvve ve Fiil Olarak Varlık (Dynamis, Energia)………………………….74
2.3.2. Değişim ve Devinim Ayrımı (Energia- Kinesis)………………………......75
vii

2.3.3. Değişimin İlkeleri (Hûlê, Eidos, Stresis)…………………………………..79
2.3.4. Değişimin Farklı Türleri (Kata Ouisan, Aloiosis, Kata Poson, Phora)……….83
2.4. Bedene İçkin Bir Yasa Olarak Biçim (Psykhe)……………………………………98
2.4.1. Ruhun İşlevleri…………………………………………………………………100

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME…………………………………………………………...107

BİBLİYOGRAFYA……………………………………………………………………........118
viii

KISALTMALAR

a.g.e. : Adı Geçen Eser
a.g.m. : Adı Geçen Makale
a.g.t. : Adı Geçen Tebliğ
bkz. : Bakınız
c. : Cilt
Çev. : Çeviren
Der. : Derleyen
Ed. : Editör
Frag. : Fragmanlar
Haz. : Hazırlayan
No. : Numero
s. : Sayfa
S. : Sayı
M. Ö. : Milattan Önce
P. : Page
YKY : Yapı Kredi Yayınları
V. : Volume