aristo ve farabi'de mutluluk düşüncesi

168 Pages·2007·0.98 MB·Turkish

I

İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER.....................................................................................................................................I
KISALTMALAR...............................................................................................................................III
ÖNSÖZ................................................................................................................................................IV
GİRİŞ.....................................................................................................................................................6
A. MUTLULUĞUN TANIMI.........................................................................................................6
B. MUTLULUĞUN MAHİYETİ...................................................................................................7
C. BAZI İSLAM FİLOZOFLARININ MUTLULUK ANLAYIŞLARI......................................8
1. İHVÂN-I SAFÂ’NIN MUTLULUK ANLAYIŞI....................................................................9
2. İBN SÎNÂ’NIN MUTLULUK ANLAYIŞI.............................................................................10
3. İBN MİSKEVEYH’İN MUTLULUK ANLAYIŞI..................................................................11
I. BÖLÜM............................................................................................................................................13
ARİSTO’DA MUTLULUK DÜŞÜNCESİ........................................................................................13
A. ARİSTO’NUN HAYATINDAN KESİTLER...........................................................................14
B. MUTLULUĞUN TANIMI VE MAHİYETİ.............................................................................15
C. MUTLULUĞUN DEĞERİ VE AMAÇ OLARAK MUTLULUK...........................................22
D. EN YÜKSEK GAYE / İYİ OLARAK MUTLULUK...............................................................25
E. MUTLULUĞU SAĞLAYAN UNSURLAR.............................................................................28
F. EPİSTEMOLOJİK AÇIDAN MUTLULUK...........................................................................40
1. MUTLULUK ve AKIL............................................................................................................40
2. MUTLULUK ve RUH.............................................................................................................45
3. MUTLULUK ve BİLGİ..........................................................................................................49
G. MUTLULUK VE ERDEM.........................................................................................................53
H. MUTLULUK VE HAZ..............................................................................................................60
I. MUTLULUK İLE İNSAN - TOPLUM VE SİYASET İLİŞKİSİ..............................................65
II. BÖLÜM..........................................................................................................................................73
FARABİ’DE MUTLULUK DÜŞÜNCESİ........................................................................................73
A. FÂRÂBİ’NİN HAYATINDAN KESİTLER................................................................................74
B. MUTLULUĞUN TANIMI VE MAHİYETİ.............................................................................77
C. MUTLULUĞUN DEĞERİ VE AMAÇ OLARAK MUTLULUK...........................................80
D. MUTLULUK TÜRLERİ...........................................................................................................81
1. DÜNYADAKİ MUTLULUK...................................................................................................82
2. AHİRETTEKİ MUTLULUK..................................................................................................84
E. MUTLULUĞU SAĞLAYAN UNSURLAR VEYA MUTLULUĞA ULAŞMA YOLLARI.88
F. EPİSTEMOLOJİK AÇIDAN MUTLULUK...........................................................................93
1. MUTLULUK ve BİLGİ (FELSEFE ve MANTIK)................................................................94
2. MUTLULUK ve FA’AL AKIL................................................................................................97
G. MUTLULUK VE NEFS İLİŞKİSİ..........................................................................................102
1. MUTLULUĞU ELDE ETMİŞ NEFİSLER........................................................................105
2. FASIKLARIN NEFSLERİ...................................................................................................106
3. CAHİLLERİN NEFSLERİ..................................................................................................107
H. DEĞERLER AÇISINDAN MUTLULUK.............................................................................109
1. MUTLULUK ve AHLAK......................................................................................................109
2. MUTLULUK ve ERDEM.....................................................................................................111
I. SİYASAL AÇIDAN MUTLULUK..........................................................................................118
1. MUTLULUK ve SİYASET İLİŞKİSİ...................................................................................119
2. SİYASET ve AHLAK İLİŞKİSİ...........................................................................................123
II
İ. TOPLUMSAL AÇIDAN MUTLULUK..................................................................................126
1. MUTLULUK ve TOPLUM İLİŞKİSİ..................................................................................126
2. TOPLULUK ÇEŞİTLERİNE GÖRE MUTLULUK ANLAYIŞLARI.................................128
a. FAZİLETLİ TOPLUM (Erdemli Toplum).................................................................................128
b. CAHİL TOPLUM..........................................................................................................................137
c. FASIK TOPLUM...........................................................................................................................141
d. DALALETTE OLAN TOPLUM..................................................................................................142
J. MUTLULUK VE HAZ..............................................................................................................144
K. ÖLÜM VE MUTLULUK........................................................................................................146
III. BÖLÜM.......................................................................................................................................149
ARİSTO VE FARABİ’NİN MUTLULUK DÜŞÜNCESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.........149
ARİSTO VE FARABİ’NİN MUTLULUK DÜŞÜNCESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ......150
SONUÇ..........................................................................................................................................158
KAYNAKÇA................................................................................................................................160
III
KISALTMALAR

A.g.e : Adı geçen eser
A.g.m : Adı geçen makale
A.Ü.İ.F.D : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
Bkz : Bakınız
Çev : Çeviri veya çeviren
Fak : Fakültesi
Krş. : Karşılaştırınız
mad. : Madde-si
M.E.B : Milli Eğitim Bakanlığı
M.Ö : Milattan Önce
M.Ü.İ.F : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Neş. : Neşreden
s. : Sayfa
Tak. : Takdim
Thk. : Tahkik
TDV : Türkiye Diyanet Vakfı
Ünv : Üniversitesi
vb : Ve benzerleri
vd. : Ve devamı
Yay. : Yayınları
IV
ÖNSÖZ

Her insanın gerek bu dünya ve gerekse öteki hayat için düşündüğü bir
mutluluk olgusu vardır. Bu mutluluk düşünceleri de insanların bulundukları konuma,
yaşadıkları çevreye göre değişiklikler arz etmektedir. Her insan, oluşturduğu bu
mutluluk olgusunu yaşadığı sürece gerçekleştirmek için çalışır.
İnsanoğlunun her çağda ve zamanda elde etmek istediği mutluluk, felsefenin
en önemli konularından biridir. Mutluluk kavramı, düşünce tarihinin en temel felsefe
ve ahlak meselelerinden biri olduğu gibi insanoğlunun da bıkıp usanmadan peşinden
gittiği en büyük hedefi olagelmiştir. Mutluluk, felsefenin ahlak disiplinleri için çok
önemli ve hatta bazı ahlak anlayışlarının da temelinde yer alan kavramlardan biridir.
Birtakım ahlak anlayışları mutluluğu insanın hayatı boyunca erişmeye çalışacağı ve
eylemlerinin de en son gayesi olarak görmektedirler. Mutluluk insanın yöneldiği,
ulaşmak ve gerçekleştirmek istediği en yüce bir gaye, tercih ettiği bir iyi ve nihai bir
yetkinlik olunca, mutluluğun ne olduğu, ona nasıl ulaşılması gerektiği ve bunlarla
bağlantılı olarakta diğer sorularında cevaplanması insan için temel bir önem arz
etmektedir.
Bizde bu çalışmamızda düşünce tarihi açısından çok önemli bir yere sahip
olan, “muallimi evvel” olarak da adlandırılan, Eski Çağ filozofları arasında ilk olarak
mutluluk kavramı üzerine sistemli bir görüş ileri süren ve bu kavrama da ahlak
anlayışında çok fazla önem veren Yunan filozoflarından Aristo’nun mutluluk
düşüncesiyle, İslam felsefesi tarihinde Aristocu çizgiyi takip eden ve Aristo’dan
sonra da “muallimi sânî” olarak adlandırılan ve sistemli bir şekilde mutluluğu ele
alan, onu dini motiflerle inceleyen, mutluluk ve ona ulaşabilmenin yolları hakkında
eserler yazan Fârâbi’nin mutluluk anlayışını ele alacağız; Aristo ve Fârâbi’nin bakış
açısıyla mutluluğu ortaya koyacağız.
Aristo ve Fârâbi’nin mutluluk düşünceleri hakkında yapılmış çok sayıda
çalışma bulunmaktadır. Fakat Aristo ve Fârâbi’nin mutluluk hakkındaki görüşleri, bu
görüşlerindeki benzer ve farklılıklarını mukayeseli bir şekilde ortaya koyan bir
çalışmaya rastlamamaktayız. Bu çalışmamızda Aristo ve Fârâbi’nin mutluluk
hakkındaki görüşlerini felsefi disiplinleri içerisinde sistematik bir şekilde ele alarak
V
ortaya koymaya çalışacağız. Aristo ve Fârâbi’nin ulaşabildiğimiz bütün eserlerinin
orjinallerini ve çevirilerini tarayarak mutluluk hakkındaki görüşlerini mümkün
olduğu kadar yansıtmaya çalışacağız.
Bu çalışmamız üç bölüm halinde ele alınmıştır. Giriş bölümünde mutluluğun
genel olarak ne anlama geldiğini ve mahiyetini açıklayarak, bazı İslam filozoflarının
mutluluk anlayışlarının temel esasları ortaya koyulmuştur. Birinci bölümde;
Aristo’nun kısaca, hayatını ve yaşadığı çevreyi belirterek Aristo’ya göre mutluluğun
anlamını, mahiyetini, ona nasıl ulaşılabileceğini ve mutluluğun ilişkili olduğu diğer
konular ele alınmıştır. İkinci bölümde ise Fârâbi’nin, kısaca hayatı ve yaşadığı çevre
ele alındıktan sonra, mutluluk kavramının Fârâbi’ye göre anlamı, mahiyeti ve ona
nasıl ulaşılabileceği gibi konulara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde de, Aristo ve
Fârâbi’nin mutluluk hakkındaki düşüncelerinin benzer yönlerini ve Fârâbi’nin
Aristo’dan farklı olarak mutluluk konusunda ortaya koyduğu fikirleri ele alınarak,
mukayese mahiyetinde genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.
Bu çalışmamız boyunca öncelikli olarak değerli yardımlarını esirgemeyen, bu
çalışmayı yapmam için bana öncü olan, kütüphanelerinden faydalandığım, engin
fikirleriyle beni yönlendiren, danışman hocam Sayın Doç. Dr. Bayram Ali
Çetinkaya’ya ve Yrd. Doç. Dr. Nuri Adıgüzel’e, eleştiri ve yönlendirmeleriyle
çalışmamızın bu aşamaya gelmesine katkıda bulunan değerli hocalarım Doç.Dr.
Kadir Özköse ve Yrd. Dç. Dr. Musa Kazım Arıcan’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca da bu tezimin araştırılması boyunca benden maddi ve manevi
desteklerini esirgemeyen aileme de teşekkürü bir borç bilirim.

Mehmet TUNCER
SİVAS–2006
6
GİRİŞ

İlk çağlardan beri tartışılagelen mutluluk, Sokrates ve Platon’dan sonra Aristo
tarafından ele alınarak sistematik bir tarzda incelemiştir. Aristo mutluluğu ahlak
felsefesi, ahlak felsfesinide siyaset bilimi içerisinde değerlendirir. Onun bu
sistematiği kendisinden sonra benimsenerek gerek batı dünyasındaki ve gerekse
İslam dünyasındaki düşünürleri etkileyerek günümüze kadar sürdürülmüştür. Grek
Felsefesinde mutluluğu sistematik bir şekilde ele alan Aristo’dur. İslam dünyasında
ise Aristo’nun mutluluk konusundaki düşüncelerinden etkilenerek mutluluğu İslami
düşünce içerisinde sistematize ederek ele alan filozofda Fârâbi’dir. Biz de bu
çalışmamızda felsefi düşüncelerinde mutluluğa büyük bir şekilde yer veren, Aristo ve
Fârâbi’nin mutluluk hakkındaki görüşlerini inceleyeceğiz. Aristo ve Fârâbi’nin
mutluluk görüşlerini ele almadan önce de mutluluğun tanımını, mahiyetini ve bazı
Fârâbi’den sonra yaşayan İslam filozoflarının mutluluk anlayışlarını ele alarak asıl
konumuza geçeceğiz.

A. MUTLULUĞUN TANIMI

Mutluluğun Türkçe anlamını açıklamadan önce mutluluk kavramının başka
dillerde hangi kelimelerle ifade edildiğini ve bu kelimelerin hangi anlamları
karşıladıklarını belirtelim. Mutluluk kelimesi; Yunanca da eudaimonia sözcüğü ile
ifade edilerek büyük çapta zenginlik, iyi olmak,1 Latince de felicita sözcüğü ile refah
ve bolluk,2 İngilizce de happiness sözcüğü ile kıvanç, talih, bahtiyarlık,3 Almanca da
glück sözcüğü ile saadet, mutluluk, mal ve mülk edinmede başarıya ulaşma,4

1 Dagobert D. Runes, Dictionary Of Philosophy, s.100. (“Eudaimonia” mad. – 1977)
2 Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar, s. 190, Cilt 4, (Remzi Kitabevi,
Birinci Basım, İstanbul – 1978)
3 Pars Tuğlacı, Resimli İngilizce Türkçe Sözlük, s. 289 (İnkılâp ve Aka Kitapevleri, 3. Basım, İstanbul
– 1981)
4 Karl Steuerwald, Türkçe Almanca Sözlük, s. 660. (ABC Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul – 1988)
7
Fransızca da bonheur sözcüğü ile mesut, bahtiyar, mutlu,5 Farsça’da mutluluğun
karşılığı olarak nikbeht kelimesi,6 Arapçada da mutluluk kavramı saade sözcüğü ile
ifade edilerek, sıkıntıda olmamak,7 neşe, başarı ve muvaffakiyet 8 manalarına
gelmektedir.
Kelime olarak mutluluk; genellikle insanların kendilerine en yüksek erek
olarak koydukları değer, bilinci dolduran tam bir doygunluk durumu, istek ve
eğilimlerin tam bir uyumu ve doygunluğu,9 bütün özlemlere eksiksiz ve sürekli
olarak ulaşılmaktan dolayı duyulan kıvanç durumu,10 mutlu olma hali, saadet,11
mutlak iç huzur, ,12 eksiksiz bir hoşnutluk durumu, ongunluk,13 felah, fevz (selamet,
zafer), hasene (güzellik), bahtiyarlık, mahzuziyyet (hoşlanma), mes’udiyyet
(kutluluk), muvaffakiyet (başarı), meymenet (uğurluluk, bereket), yaveri baht, yaveri
talih, isteklerin giderilmesi ile gerçekleşen iç rahatlığı,14 insanın doğru bilgi, inanç,
erdemler ve güzel davranışlar sayesinde ulaşabileceği en yüksek ruhsal huzur, doyum
ve memnunluk hali,15 insanların dünyada ve ahirette ulaşmayı hedefledikleri ideal,
şuurun tatmini, ruhun doyumu ve huzuru,16 manalarına gelmektedir.

B. MUTLULUĞUN MAHİYETİ
Mutluluk insanın en yüksek ereği olduğundan, filozoflar, psikologlar,
sosyologlar ve ahlak bilginleri gerek geçmişte ve gerekse de günümüzde mutluluk
konusuyla yakından ilgilenmişlerdir. Şüphesiz şu da bilinmelidir ki; mutluluğu

5 Yalçın Kocabay, Türkçe Fransızca Büyük Sözlük, cilt – 3, s. 526, (Başnur Matbaası, Ankara – 1968)
6 Hasan Hüseyin Bircan, İslam Felsefesinde Mutluluk,s. 16. (İz Yayıncılık, İstanbul – 2001)
7 İbn Manzur, Lisanü’l Arab, “saade” mad. syf. 213. ( Dâru Sâdır, 3. Baskı, Beyrut – 1994)
8 Serdar Mutçalı, Arapça – Türkçe Sözlük, s. 389. (Dağarcık Yayınları, İstanbul -1995 )
9 Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü, s. 129. (İnkılâp Yayınları, 8.Baskı İstanbul – 1998)
10 Türkçe Sözlük, Cilt 2,s. 1597. (Türk Dil Kurumu, 9. Baskı, Ankara 1998)
11 Mehmet Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, Mutluluk Maddesi, 10. Baskı, (Ülke Yayınları, İstanbul –
1994)
12 Meydan Larousse, “mutluluk” mad. Cilt.9, s. 108. ( Meydan Yayınevi, İstanbul – 1972 )
13 Büyük Larousse, “mutluluk” mad. Cilt.14, s. 8421. ( Gelişim Yayınları, İstanbul – 1986 ); Afşar
Timuçin, Felsefe Sözlüğü, s. 246 (Bulut yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul – 2000)
14 Hançerlioğlu, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar, s. 191.
15 Mustafa Çağrıcı, “Saadet” mad., İslam’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, Cilt 4,
s.34. (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul – 1997)
16 Süleyman Hayri Bolay, Felsefe Doktirinleri ve Terimleri Sözlüğü, s. 301. (Akçağ yayınları, 7.Baskı,
Ankara – 2004)
8
aramak, ona ulaşmanın yolarını belirlemek onunla uğraşmak yalnızca filozoflara
yahut sadece düşünürlere özgü bir iş de değildir. Mutluluğa ulaşma düşüncesi insan
fıtratında var olan bir olgudur.17 Her insan mutluluğa dair bir tasavvura sahiptir,
kendisi için bir mutluluk olgusu oluşturur, yaşadığı sürece bu mutluluk olgusunu
gerçekleştirmeye çalışır ve ona ulaşabilmek, hayatını ona göre yönlendirip
şekillendirmek için çeşitli yollara başvurur.18
Mutluluğun ne olduğu, böyle bir şeyin var olup olmadığı, nasıl elde
edilebileceği, insan davranışlarındaki belirleyiciliğinin ne düzeyde olduğu, hangi
alanda gerçekleşip gerçekleşmeyeceği (akıl – duygu, dünya – ahiret), insanların niçin
mutluluğa arzu duydukları gibi konular devamlı olarak tartışılmıştır.19 Bir yetkinlik
olarak mutluluk insanın var oluşunun sebebidir. Her insan mutluluk duygusunu
sübjektif olarak kendi içerisinde taşımakta ve mutluluk olarak gördüğü şeye ya tabii
ya zorunlu ya da iradi olarak yönelmektedir. Böylece mutluluk insanın hayatında
yöneldiği bir gaye, arzu ettiği bir yetkinlik ve tercih ettiği bir iyi olarak onun
hayatında belirleyici yerini almaktadır.20

C. BAZI İSLAM FİLOZOFLARININ MUTLULUK ANLAYIŞLARI

Felsefe tarihi boyunca yapılan tartışmalar ve ileri sürülen fikirler dikkate
alındığında mutluluğun tek bir tanımının olmadığı kendilinden anlaşılmaktadır.
Nitekim pek çok mutluluk tanımı yapılagelmiştir. Bunların tamamını burada
zikretmek burada mümkün olmadığından bazı İslam filozoflarının mutluluk tanım ve
görüşlerini kısaca hatırlatmak istiyoruz. Mutluluk düşüncesi geniş şekilde izah
edilecek bir konudur. Sadece kısa bir tanımını vermekle anlaşılmayabilir veya onun
tek bir tanımı yoktur, herkesin kendi düşünce yapısına göre bir mutluluk anlayışı
vardır. Bizde bu bölümde Aristo ve Fârâbi’nin mutluluk düşüncelerini ortaya

17 Mikdat Yalçın, Mutluluk Yolu ve Felsefesi, çev. Sabri Hizmetli s. 9. (İlmi Neşriyat, İstanbul – 1994)
18 Lokman Çilingir, Ahlak Felsefesine Giriş, s. 28. (Elis Yayınları, 1. Baskı, Ankara – 2003)
19 Bircan, İslam Felsefesinde Mutluluk, s 53.
20 A.g.e, s. 54.
9
koymadan önce giriş mahiyetinde bazı İslam filozoflarının mutluluk anlayışlarını
kısaca vererek asıl konumuza geçmeyi uygun görmekteyiz.

1. İHVÂN-I SAFÂ’NIN MUTLULUK ANLAYIŞI
İhvân-ı Safâ mutluluğu dünyevi ve uhrevi olarak ikiye ayırarak geleneksel
İslami telakkiyi sürdürmüşlerdir.21 İnsan için hem dünyada hem de ahirette gerçek
mutluluk, İhvân-ı Safâ düşüncesinde, ruhani hazlardadır. Ruhani hazlardan bedenle
beraberken duyulan ve idrak edilenler dünyevi mutluluktur. Maddeden mücerret
nefislerin kavuşacağı hazlar da uhrevi mutluluktur. Dünyevi mutluluk İhvân-ı
Safâ’ya göre, her varlığın en iyi durumlarla en mükemmel gayelere doğru ilerlerken
en uzun süre yaşamasıdır. Dünyada “bilkuvve” melek olacak şekilde yetkinleşen
insanın, öteki hayatta ulaşılacak rûhâni hazları idrak etmesidir. Ahiret mutluluğu ise;
her nefsin en iyi durumlarda ve en yetkin gayelere doğru yükselerek ebediyen
varlığını sürdürmesidir. “Bilfiil” melek haline gelen insani nefslerin ulaşacağı rahat,
surûr ve nimetlerdir.22 İnsan bu dünyada İhvân’a göre, yaşamı boyunca iyi bir şekilde
yaşayarak, en yüce gayeye ulaşmak için gayret göstererek kendisini
yetkinleştirmelidir. Bu dünyada kendisini yetkinleştiren insan hem bu dünyada hem
de ahirette en yüce gayeye ulaşacaktır. En yüce gaye olan mutluluk da (es-saadetü’l-
kusvâ) İhvân-ı Safâ’ya göre ahiret mutluluğudur.23 Uhrevi mutluluk, durumunu
yetkinleştirmiş ve gayesini tamamlamış olan her nefsin, bedenden ayrıldıktan sonra
ebediler içerisinde varlığını devam ettirmesidir. İhvân’a göre devamlı ve tam bir
mutluluğa ulaşmak için nefsin bedenden ayrılması gerekmektedir. Nitekim hiçbir
maddi/hissî haz ve elem daim değildir. Bundan dolayı insanın bedene bağlı kalarak
tam manada mutlu olması mümkün değildir. İnsanın yaşantı ve fiilleriyle meleklere
benzemeye çalışması, nefsini temizlemesi, anlayışını, ahlakını, seciyelerini ve
itikadını düzeltmesi gerekmektedir. Ancak bu sayede insan ruhi yetkinliğe ulaşabilir.

21 Çağrıcı, İslam Düşüncesinde Ahlak, s. 108.
22 İhvânu’s- Safâ, Resâilu İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l- Vefâ, neş: Butros El- Bustânî, I. Risale, 318-
319; II. Risale, 172; III. Risale, 50, 69, 71, 82 (Dâru Sâdır, Beyrut); Bayram Ali Çetinkaya, İhvân-ı
Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi, s. 288. (Elis Yayınları, Ankara – 2003)
23 Çetinkaya, İhvân-ı Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi, s. 288; bkzBircan, İslam Felsefesinde
Mutluluk,s. 101.
10
Bu yetkinliği kazanan iyi nefsler bu dünyada “bilkuvve melek” bedenden ayrılınca
da “bilfiil melek” olurlar. İhvân-ı Safâ’ya göre kısaca insanın bu dünyadaki var oluş
sebebi, kendini ve Yaradan’ını bilip meleklerden bir “melek” olabilecek şekilde
yetkinliğini kazanmasıdır.24
İhvân-ı Safâ’ya göre âlemde her şey hayır için, hayır da kendisi için istenir.
Buradaki hayrı İhvân-ı Safâ, kısaca mutluluk olarak açıklamış ve mutluluğun başka
bir amaç için araç değil kendi kendisinin amacı olduğunu belirtmişlerdir.25 İstenen
her şey, iyi olmasından dolayı istenmektedir ve iyi de ancak özünden dolayı istenir.
İhvân-ı Safâ’ya göre mutlak iyi mutluluktur. Bu nedenle mutluluk başka bir şeyden
dolayı değil, özünden dolayı istenir.26 Mutluluk insanın en yüksek derecede
arzuladığı ve insanı manen yetkinleştirip geliştiren şeydir.27

2. İBN SÎNÂ’NIN MUTLULUK ANLAYIŞI

İhvân-ı Safâ ile yaklaşık olarak ayını çağda yaşamış olan İbn Sînâ mutluluğu,
günlük dildekinden farklı olarak, dini-metafizik yetkinliğe ulaşmış insanın duyduğu
en yüksek derecede haz ve memnunluk olarak düşünmüştür. İbn Sînâ’ya göre bedeni
mutluluğun veya duyular vasıtasıyla elde edilen lezzetlerin herhangi bir değeri ve
önemi yoktur. İdrak, düşünme gücü ne kadar şiddetli, derinden ve güzel olur, idrak
edilen şey de ne kadar değerli ve güzel olursa bundan elde edilen lezzet ve mutluluk
da bu nispette o kadar güçlü olur. İşte bu nedenle aklın idrakinden duyulan haz,
duyularla algılanan hazdan daha kuvvetlidir, insan için de daha önemli ve önde gelen
bir hazdır. İbn Sînâ’ya göre insan “natık nefsin” yetkinliği ile mutluluğu elde
etmektedir.28 İbn Sînâ’ya göre nefsin düşünme gücü sadece insanda vardır. İşte bu

24 Çetinkaya, İhvân-ı Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi, s. 290.
25 Çetinkaya, İhvân-ı Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi, s. 292 – 293; Çağrıcı, İslam Düşüncesinde
Ahlak, s. 108.; Bircan, İslam Felsefesinde Mutluluk,s. 101.
26 Çetinkaya, İhvân-ı Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi, s. 289; Bircan, İslam Felsefesinde
Mutluluk,s. 190.
27 Çetinkaya, İhvân-ı Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi, s. 293.
28 İbn Sînâ, İşaretler ve Tembihler, s.173 – 174, çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli,
(Litera Yayıncılık, İstanbul – 2005); bkz Çağrıcı, İslam Düşüncesinde Ahlak, s. 144.