Archief Ali Cohen Hygiënisten 19 de eeuw.

420 Pages·2015·50.09 MB·Dutch

De familie-archieven van Levy en Charles Ali Cohen

Prof.dr.ir. Taeke M. de Jong 20150515
http://taekemdejong.nl/Archieven Levy en Charles Ali Cohen.pdf (dit bestand)
http://taekemdejong.nl/18170000-1889 Levy Ali Cohen Archief 1.pdf (1,2 GB)
http://taekemdejong.nl/18170000-1889 Levy Ali Cohen Archief 2.pdf (1,6 GB)
http://taekemdejong.nl/18590000-1913 Charles Ali Cohen Archief.pdf (110 MB)
Het staatstoezicht op de volksgezondheid is voornamelijk te danken aan de gezondheidswetten 1865
van Thorbecke. Drie jaar eerder vroeg hij Levy Ali Cohen, arts in Groningen (bekend door publicaties
waarvan enkele in dit archief in handgeschreven concept te vinden zijn, evenals correspondentie met
Thorbecke), om deze wet te helpen voorbereiden. Thorbecke was ondanks zijn liberale weerstand
tegen centralisme over de streep getrokken door recente cholera-epidemieën in Nederland.
Nadat die wetten in werking waren getreden, benoemde Thorbecke Levy Ali Cohen tot één van de
zeven eerste regionale geneeskundig inspecteurs, die de wet eiste. In de jaren 1866 tot 1872 stelde
Levy een overzichtelijk, ruim 1200 bladzijden tellend tweedelig handboek voor de volksgezondheid
samen, met bijdragen van toonaangevende hygiënisten uit die tijd. Het heeft decennia lang voor
inspecteurs, artsen en ingenieurs gediend als leidraad voor de hygiëne van woningen, fabrieken en
openbare gezondheidsinstellingen, de kwaliteit van voeding, drinkwater, ventilatie, de afvoer van
fecaliën (tonnetjes), het sluiten van de kringloop met de landbouw, ziekten, ontsmetting, enzovoort.
In deze, vooral op statistieken en casus gebaseerde, maar tot in details praktische encyclopedie van
deze gedreven, maar aimabele hygiënist, verhulde hij niet, dat de diepere oorzaken van epidemieën
en de slechte gezondheid van de voornamelijk arme stedelijke bevolking nog niet volledig begrepen
werden en nog veel onderzoek zouden vergen.
Het was echter de spannende tijd van Snow, Pasteur en Koch, die verrassend en in toenemende
mate wezen naar bacteriën als de boosdoeners. 10 jaar nadat Robert Koch (Nobelprijs 1905) de
miltvuur-, daarna de tuberculose- en ten slotte de cholerabacterie had ontdekt, promoveerde Levy’s
zoon Charles Ali Cohen dan ook op de tyfusbacterie. Koch stuurde hem een jaar later in 1889 met
waardering voor zijn zorgvuldige werk enkele bacteriekweken. Charles deed bacteriologisch
onderzoek, gaf les aan de Universiteit van Groningen, gaf adviezen aan die gemeente, voerde een
praktijk, confereerde en correspondeerde met binnen- en buitenlandse collega’s. Een dankbetuiging
van de gemeente Groningen voor zijn hulp bij de ontsmetting van woningen en andere documenten
in dit archief getuigen van zijn energieke en vaak belangeloze inzet voor de volksgezondheid.
In 1889 overleed zijn vader en, na een periode als praktiserend arts en adviseur, volgde Charles hem
in 1893 op als geneeskundig inspecteur van Friesland en Groningen. Eervolle uitnodigingen en
aanbiedingen volgden, tot hij in 1902 geneeskundig inspecteur van Noord-Holland en Utrecht werd,
en met zijn vrouw naar Utrecht verhuisde. In 1903 werd zijn zoon Max geboren die later de Joods
gekleurde archieven als onderduiker in de Tweede Wereldoorlog zou bewaren, en aan zijn vrouw en
ten slotte aan zijn dochters zou nalaten. Max werd kunstenaar in De Ploeg, arts en psychiater.
In 1907 werd Charles, evenals zijn vader, voor zijn inspanningen beloond met een ridderorde.
In 1909 ontving hij een persoonlijke brief van minister Heemskerk, waarin deze hem voorzichtig
polste directeur te willen worden van het centraal laboratorium ten behoeve van het staatstoezicht
op de volksgezondheid. Hij stemde toe, en ging aan het werk om de oprichting voor te bereiden. Hij
loodste het laboratorium kundig door de moeilijke beginjaren vol conflicten heen, tot zijn dood in
1913. De documenten in dit archief hebben zeer velen behoed voor te vroege dood en ziekte.
Ik had het geluk de echtgenoot te worden van zijn kleindochter, maar ik had in de 25 jaar van mijn
hoogleraarschap in Delft geen tijd te bestuderen welk archief zij over tal van kisten verdeeld, met
bezwaard gemoed mee torste. Het archief van Levy was redelijk van de rest afgezonderd en wij
vermoedden de waarde, omdat Eddy Houwaart het voor zijn proefschrift over het hygiënisme
omstreeks 1990 bij de familie opspoorde en globaal inventariseerde. Het bevat brieven van
Thorbecke, Jozef Israëls, Aletta Jacobs, KB’s en een eindeloze reeks handgeschreven concepten en
gedrukte documenten van Levy zelf.
In 2000 besloot mijn vrouw dit deel te schenken aan het Medisch Archief Bibliotheek UvA. Ik wist
haar over te halen om het op mijn microfilm-apparaat te kopiëren voor zij het zou afstaan. Dat kostte
enkele maanden werk, maar nu kon er ook een kopie naar de KNMG, waarvan Levy immers één van
de oprichters is geweest.
Wij slaagden er dus in, de ruimte, die dit omvangrijke deel van het familie-archief in ons huis innam,
te beperken tot een stapel microfiches. Mijn vrouw ordende globaal de rest met haar inmiddels
overleden zuster. Het duurde tot 2015, voor ik tijd kreeg om dat nog altijd omvangrijke restant op
mijn nieuwe, meer eigentijdse scan-apparaat te digitaliseren en dus bladzijde voor bladzijde met
toenemende fascinatie onder ogen te krijgen. Daaruit selecteerde ik, met weglating van al te
persoonlijke pagina’s, wat op Charles betrekking had en liet ik de microfiches van Levy alsnog
digitaliseren, om ze in bovenstaande, tot twee maximaal gevulde PDF’s samen te voegen.
De pagina’s in deze PDF’s zijn gescand in de betrekkelijk willekeurige volgorde waarin ze in het
archief zaten. Daaruit kan dan misschien nog enige context-relevante informatie worden gewonnen.
Zo vallen de stukken echter wel moeilijk terug te vinden, zodat ik achteraf PDF-bladwijzers in
chronologische volgorde heb toegevoegd. Dat verhelderde mijn inzicht in beide invloedrijke levens
aanzienlijk (en naar ik hoop het uwe), en zij maken het archief veel toegankelijker.
De foto’s en fysiek aanwezige briefjes van Levy’s huisvriend Jozef Israëls hebben wij zelf nog in huis.
Zij geven aanleiding te vermoeden dat het olieverfportret van Levy, dat al in 1992 door mijn
echtgenote aan het RIVM was geschonken (in de overtuiging dat hij de eerste directeur zou zijn
geweest) door Jozef Israëls is gemaakt. Dat Levy’s zóón de eerste directeur was, doet overigens niets
af van de gedachte dat een portret van de vader en wegbereider ook in het RIVM op zijn plaats is.
De brieven van Alletta Jacobs schonken wij aan he Atria-archief in Amsterdam.
Het was niet moeilijk te bedenken, waar het fysieke archief van Charles eindelijk, na honderd jaar in
de familie thuis hoorde: het centraal laboratorium ten behoeve van het staatstoezicht op de
volksgezondheid, nu beter bekend als RIVM. Ik polste de directeur en hij stemde toe.
Wat fysiek, 150 jaar na de gezondheidswet van Thorbecke, is overgedragen aan het RIVM, is minder
dan wat digitaal beschikbaar is. Niet alleen de foto’s en de brieven van Aletta Jacobs aan Charles en
Max ontbreken fysiek, maar ook tal van meer persoonlijke documenten. Daar staat tegenover, dat
enkele later ontdekte documenten van Levy zijn toegevoegd, en dat beide archieven, zowel dat van
Charles als van Levy (al die tijd in de familie voor de buitenwereld onzichtbaar) nu volledig digitaal via
het internet downloadable zijn. Het is voor belangstellenden overigens zaak niet lang te wachten met
downloaden (al kan dat enkele uren duren), omdat websites hun eigenaar niet lang overleven.
Die complete digitale versie is echter niet vlekkeloos. De letterherkenning is maar ten dele gelukt,
maar veel pagina’s kunnen wèl als tekst worden gekopieerd. Mijn oude microfilm-apparaat heeft in
het archief van Levy niet altijd scherpe foto’s opgeleverd en de digitalisering achteraf voegde soms
storende moiré-effecten toe. Ook de scans van het archief van Charles zijn een enkele keer onscherp,
ook al zijn die met nieuwere camera’s gemaakt. In dat geval zijn er nog fysieke archieven.
In dit nu door U geopende bestand, zijn hieronder de later gevonden bestanden van Levy en enkele
verhelderende artikelen van verschillende auteurs opgenomen (zie de PDF-bladwijzers).

•
•
• •
-
•
•
•
•
-
•
'
- •
-
-
•
•
\
, I
•
• I
'
•
•
..
• •
' I I
•
• I
\
•
-
• -
...
"
•
•
I
'
• •
-
•
• I
\
-
•
I - •
• •
--
I .. - ......... ..
~,.
•
- •
-
-- -
'
•
I
I
- - •
•
'
..,
• •
•
' •
•
....
c - •
11...
•
•
,
- -
-
-
-
., '
-
•
' •
•
/
i ; •
'
•
-
,,
-
•
-
-
•
/
•
•
• •